همه کودکان با سرعت و روش‌های متفاوت رشد می‌کنند و به هنگام رشد خود، مهارت‌های متعددی را در بازه‌های زمانی مختلف یاد می‌گیرند. تفاوت در رشد آن‌ها ممکن است به شخصیت، خلق‌وخو، تجربیات یا حتی جنبه‌های فرهنگی مربوط باشد. برخی از کودکان با نیازهای خاصی متولد می‌شوند که می‌توانند بر سلامت، رشد و تکامل آن‌ها تأثیر بگذارند. سایر کودکان شاید تا اواخر دوران کودکی خود نقایص، تأخیر یا تفاوت رشدی را نشان ندهند.
یکی از این مهارت‌هایی که کودکان یاد می‌گیرند، مهارت‌های حرکتی است. تأخیر در مهارت‌های حرکتی، در توانایی آن‌ها برای هماهنگ کردن گروه‌های عضلانی بزرگ، مانند عضلات بازوها و پاها و عضلات کوچک‌تر مانند عضلات دست اختلال ایجاد می‌کند. نوزادانی که تأخیر حرکتی شدید دارند، ممکن است در غلتیدن یا چهاردستوپا رفتن مشکل داشته باشند. همچنین کودکان مبتلا به تأخیر حرکتی که سن بیشتری دارند، سر‌به‌هوا به نظر می‌رسند یا در بالا و پایین رفتن از پله‌ها مشکل دارند. آشنایی با رشد حرکتی، انواع و مراحل آن به‌منظور تشخیص تأخیر حرکتی کودکان بسیار حائز اهمیت است. متخصصان ما در کلینیک راه کمال به شما در تشخیص و درمان تأخیر حرکتی کودک دلبندتان کمک می‌کنند. پس ما با همراه باشید و مطالب این صفحه را به‌دقت مطالعه کنید.
منظور از رشد حرکتی چیست؟
به زبان ساده، رشد حرکتی به معنای رشد و تقویت حرکت است. توانایی حرکت برای رشد انسان ضرورت دارد. مهارت‌های حرکتی برای فعالیت‌های روزمره مانند نشستن، راه رفتن، دویدن، بالا رفتن از پله‌ها، برداشتن اشیاء، استفاده از فنجان، چاقو و چنگال، ریختن نوشیدنی، لباس پوشیدن، در دست گرفتن و استفاده از مداد، خودکار، قیچی و استفاده از صفحه‌کلید ضروری هستند. رشد حرکتی، تکامل تغییرات حرکتی در طول عمر بوده و شامل موارد ذیل است:
- درک میزان عملکرد صحیح عضلات کودکان (تون عضلانی): کودکان به تون عضلانی متعادل نیاز دارند تا بتوانند ماهیچه‌های خود را رشد دهند و به‌راحتی از آن‌ها استفاده کنند.
- درک سیستم‌های دهلیزی و حس عمقی (گیرنده‌های عصبی تشخیص‌دهنده حرکت) کودکان: هر دوی این سیستم‌ها بخشی از سیستم حسی کودک هستند. سیستم دهلیزی در گوش داخلی قرار دارد و به بدن اجازه می‌دهد تعادل خود را حفظ کند. سیستم حس عمقی شامل عضلات، مفاصل و تاندون‌ها است. بدن می‌تواند ازطریق این سیستم موقعیت و مکان فعلی خود را تشخیص دهد. حفظ تعادل و حالت بدنی، و داشتن حرکات هماهنگ تنها زمانی امکان‌پذیر هستند که سیستم حس عمقی عملکرد خوبی داشته باشد.
انواع مهارت‌های حرکتی کودکان
رشد حرکتی به دو نوع مختلف تقسیم می‌شود که در ادامه به هر یک از آن‌ها به‌طور خلاصه اشاره می‌کنیم:
- مهارت‌های حرکتی درشت: مهارت‌های حرکتی درشت شامل رشد عضلات بزرگ بدن کودک هستند. این عضلات به کودک کمک می‌کنند تا غلت بزند، بنشیند، چهاردستوپا برود، بایستد، راه برود، بدود و فعالیت‌های روزانه را انجام دهد.
- مهارت‌های حرکتی ظریف: مهارت‌های حرکتی ظریف، عضلات کوچک بدن کودک به‌خصوص عضلات دست را شامل می‌شوند. به کمک این عضلات، کودک می‌تواند بطری، مسواک، مداد شمعی و مداد و اشیاء مختلف را در دست بگیرد. آن‌ها همچنین به کودک کمک می‌کنند تا اسباب‌بازی‌ها، پیراهن‌های دکمه‌دار و غیره را دستکاری کند و غذا بخورد.
تأخیر حرکتی به چه معناست؟
تأخیر حرکتی، تأخیر در رشد مهارت‌های حرکتی درشت است. دستیابی به مهارت‌های حرکتی خاص یا رسیدن به نقاط عطف حرکتی به فعالیت‌هایی مانند راه رفتن، دویدن، نشستن و چهاردستوپا رفتن کمک می‌کند. تأخیر حرکتی رایج است و می‌تواند ازنظر شدت متفاوت باشد. در برخی موارد، کودکانی که تأخیر حرکتی دارند، به‌سادگی در سنین بالاتر به نقاط عطف حرکتی دست می‌یابند یا فقط تأخیر حرکتی خفیفی دارند. در موارد دیگر، تأخیر حرکتی ممکن است نشان‌دهنده بیماری یا اختلال جدی‌تری باشد. در ادامه با علل، علائم و نحوه درمان تأخیر حرکتی کودکان آشنا خواهید شد.
علل تأخیر حرکتی کودکان
هنوز علت دقیق تأخیر حرکتی کودکان مشخص نشده است اما موارد ذیل می‌توانند از دلایل احتمالی آن محسوب شوند:
- ناهنجاری‌های کروموزومی
- ناهنجاری‌های ساختاری مغز
- اختلالات مادرزادی یا ارثی متابولیسم (IEM)
- بیماری‌های عفونی
- حوادث، تروما هنگام تولد
- خفگی هنگام تولد
- عوامل محیطی
تأخیر در رشد حرکتی همچنین می‌تواند نشانه‌ای از سایر بیماری‌های زمینه‌ای باشد. این بیماری‌ها عبارت‌اند از:
- فلج مغزی
- اختلالات طیف الکل جنینی (اختلالات ناشی از مصرف الکل مادران در دوران بارداری)
- اختلال طیف اوتیسم (ASD)
- دیستروفی عضلانی
- اختلالات ژنتیکی، مانند سندرم داون و سندرم ایکس شکننده
لازم به ذکر است که در هر یک از این بیماری‌ها، شدت تأخیر حرکتی ممکن است از کودکی به کودک دیگر متفاوت باشد.
علائم تأخیر حرکتی کودکان
تأخیر حرکتی کودکان دارای علائم متفاوتی است که آن‌ها را در دو دسته علائم کلی و علائم مرتبط با سن بیان می‌کنیم:
علائم کلی تأخیر حرکتی کودکان
اگر کودکان یک یا چند مورد از علائم کلی ذیل را داشته باشند، دارای تأخیر حرکتی هستند:
- بازوها یا پاهای سفت
- هماهنگی ضعیف، حرکت نامنظم و نامناسب در مقایسه با سایر کودکان هم‌سن‌و‌سال یا مشکل در برنامه‌ریزی حرکات
- نشان دادن واکنش‌های وحشت‌زده نسبت به حرکات معمولی یا نیاز مفرط به جستجوی ورودی‌های حسی مانند چرخیدن، جنبیدن یا تکان دادن دست
- دور شدن یا فاصله گرفتن از افراد به هنگام در آغوش گرفته شدن
- حالت بدنی بی‌رمق یا شل
- استفاده از یک طرف بدن بیشتر از طرف دیگر
- واکنش شدید نسبت به لمس یا درد
- تأخیر در توانایی غلت زدن یا نشستن
- ناتوانی در راه رفتن تا 18ماهگی
- سفت شدن اندام‌ها یا تون عضلانی کم
- ناتوانی در استفاده از یک طرف بدن
- مشکل در نگه داشتن و استفاده از اشیاء
- سر‌به‌هوا بودن و زمین خوردن‌های مکرر
- از دست دادن مهارت‌های قبلی
علائم تأخیر حرکتی کودکان بر اساس سن
علاوه بر علائم کلی، کودکانی که تأخیر حرکتی دارند در سنین مختلف علائم زیر را نشان می‌دهند:
- تولد تا 3ماهگی: مشکل در بالا نگه داشتن سر
- 4 تا 6ماهگی: مشکل در گرفتن یا نگه داشتن اشیاء یا به دهان آوردن آن‌ها
- در 6ماهگی: ناتوانی در غلت زدن یا نشستن بدون کمک گرفتن از اعضای خانواده
- در 12ماهگی: ناتوانی در قرار گرفتن در موقعیت ایستاده، ناتوانی در ایستادن ازطریق کمک، ناتوانی در چهار‌و‌دست‌پا رفتن با استفاده از دست و زانو، کشیدن یک طرف بدن حین چهار‌و‌دست‌پا رفتن، ناتوانی در برداشتن اشیاء کوچک با انگشت شست و اشاره
- در 18ماهگی: مشکل در راه رفتن به‌طور مستقل و بدون کمک، ناتوانی در خط‌خطی کردن با مداد شمعی
- در 2سالگی: راه رفتن فقط روی انگشتان پا، ناتوانی در شوت کردن توپ‌های بزرگ، ناتوانی در ساختن ساختمان با استفاده از چندین بلوک
- در سه‌سالگی: ناتوانی در بالا یا پایین رفتن از پله‌ها هنگام عوض کردن پاها، هماهنگی ضعیفی، تلوتلو یا زمین خوردن مکرر هنگام دویدن، ناتوانی در پریدن با بلند کردن هر دو پا از زمین، ناتوانی در گرفتن توپ‌های بزرگ، مشکل در ورق زدن کتاب
- در سن چهارسالگی: مشکل در ایستادن روی یک پا به مدت پنج ثانیه، رکاب زدن با سه‌چرخه حدد 3 متر، پریدن روی یک‌پا یا کشیدن اشکال ساده
- در سن پنج‌سالگی: مشکل در پرش با استفاده از عوض کردن پاها، مشکل در حرکت دادن خود روی تاب یا مشکل در بریدن چیزی در یک خط مستقیم با قیچی
کودک شما با هر مشکلی که مواجه شده باشد، کلینیک تشخیص و درمان تأخیر حرکتی راه کمال می‌تواند آن را تشخیص دهد و برنامه درمانی مناسب و مؤثری را تنظیم کند.
روش‌های درمانی تأخیر حرکتی کودکان
اگر در مورد رشد فرزندتان نگران هستید، با متخصصان ما در کلینیک راه کمال صحبت کنید تا شیوه درمانی مناسب را به شما پیشنهاد دهند. متخصص ابتدا کودک شما را ارزیابی می‌کند تا مشکل او را تشخیص دهد و پس از آن روش درمانی مناسب را انتخاب کند. اگر کودک تأخیر رشد حرکتی ظریف و درشت داشته باشد، معمولاً ارزیابی او از سوی یک متخصص کاردرمانی یا فیزیوتراپ کودکان انجام می‌شود. در حالت ایده‌آل، کودک باید تراپی را در اسرع وقت شروع کند. این روش درمانی با قرار دادن کودک در موقعیت‌های مفید و کمک به حرکت کردن او، بر رشد او از سنین پایین تأثیر می‌گذارد.
فیزیوتراپی و کاردرمانی از شیوه‌های درمانی تأخیر حرکتی کودکان محسوب می‌شوند. هم فیزیوتراپ و هم کاردرمانگر نقش مهمی در درمان کودکانی که تأخیر حرکتی دارند، ایفا می‌کنند. آن‌ها با هم می‌توانند به کودک شما کمک کنند تا مهارت‌های حرکتی خود را به دست آورد. بااینکه در آنچه این دو متخصص ارائه می‌دهند همپوشانی وجود دارد، تنظیم برنامه‌ای هماهنگ و متشکل از دانش و راهنمایی هر دوی آن‌ها، می‌تواند به رشد مهارت‌های حرکتی کودکان کمک کند. در ادامه هر یک از این روش‌ای درمانی را به‌طور جداگانه بررسی می‌کنیم:
فیزیوتراپی
همان‌طور که به آن اشاره کردیم، فیزیوتراپی یکی از روش‌های درمانی تأخیر حرکتی کودکان است. فیزیوتراپ در جلسات فیزیوتراپی، به کودک کمک می‌کند تا به نقاط عطف رشدی خود برسد و به‌تدریج مهارت‌های حرکتی درشت مانند نشستن، چهار‌و‌دست‌پا رفتن، ایستادن، راه رفتن، شوت کردن توپ و پریدن را رشد دهد. او همچنین کودک را به‌دقت ارزیابی می‌کند تا نیاز یا عدم نیاز او به وسایل کمکی مانند استندر، ویلچر یا ارتز را تعیین کرده و به خود کودک و خانواده او برای آشنایی با این تجهیزات کمک کند.
کاردرمانی
علاوه بر فیزیوتراپی، متخصصان ما از کادرمانی نیز برای درمان تأخیر حرکتی کودکان استفاده می‌کنند. کاردرمانگر در جلسات کاردرمانی، موارد ذیل را انجام می‌دهد:
- به بهبود مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف و ادراک بصری، پردازش حسی، مهارت‌های بینایی و خودمراقبتی کودک کمک می‌کند.
- فعالیت‌های معمولی را در طول جلسات برنامه‌ریزی می‌کند. این امر شامل گرفتن و رها کردن اسباب‌بازی‌ها، بهبود هماهنگی دست و چشم، مهارت‌های نوشتن، و یادگیری نحوه حمام کردن، لباس پوشیدن و تغذیه است.
- مهارت‌های اجتماعی، مدیریت خشم و نکاتی برای بهبود تمرکز را آموزش می‌دهد.
- روی تقویت دست‌ها، مچ‌ها و انگشتان و آموزش در دست گرفتن مداد تمرکز می‌کند، تاکتیک‌هایی را برای کمک به افزایش آگاهی بدن و کنترل دست ازطریق انجام بازی‌ها و فعالیت‌هایی که درجه سختی دارند، ارائه می‌کند.
- در صورت نیاز، اعمال تغییرات و استفاده از وسایل تطبیقی مختلف مانند گرفتن مداد، استفاده از آتل برای ارتقای عملکرد دست، کارد و چنگال اصلاح‌شده، را در نظر می‌گیرد. بر این اساس، کاردرمانگر بازی‌های خاصی را که برای دستیابی به مهارت‌های خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند، به والدین پیشنهاد می‌دهد.
در اولین جلسه درمانی چه اتفاقی میفتد؟
اولین جلسه با متخصص کلینیک ما، یک جلسه ارزیابی است که شامل موارد ذیل خواهد بود:
- مصاحبه با والدین یا مراقبان کودک، شرح حال و درک مشکلات اصلی و اطلاعات رشدی او
- ارزیابی و مشاهده مستقیم کودک
- ارائه گزارشی جامع که اطلاعات جمع‌آوری‌شده را خلاصه می‌کند
- تعیین هدف برای درمان بر اساس گزارش ارائه‌شده
مطالعه بیشتر: اختلال پردازش حسی
والدین کودکانی که تأخیر حرکتی دارند، چه نقشی در بهبود آن‌ها ایفا می‌کنند؟
درحالی‌که همه کودکان مهارت‌ها را با سرعت طبیعی خود یاد می‌گیرند، والدین می‌توانند در صورت تأخیر، به رشد آن‌ها کمک کنند. بهتر است والدین نحوه کمک به کودکان خود در محیط خانه را از متخصصان ما جویا شوند. از میان راهکارهای مختلفی که آن‌ها به والدین ارائه می‌کنند، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- فرصت‌های مناسب و کافی برای فعالیت‌های حرکتی درشت و ظریف کودک خود فراهم کنید.
- اجازه دهید کودک‌تان با اسباب‌بازی‌ها یا اشیائی بازی کند که به بهبود مهارت‌های گرفتن و نگه داشتن او کمک می‌کنند.
- بسته به سن کودک، او را تشویق کنید تا در تمام فعالیت‌های روزمره زندگی مانند لباس پوشیدن و رعایت بهداشت شخصی (در حد توانش) شرکت کند.
- در مورد تأخیر رشد حرکتی کودک خود مطالعه کنید.
- توجه داشته باشید که نیازی به استفاده از اسباب‌بازی‌های گران‌قیمت نیست. مبلمان و جعبه برای بلند کردن و ایستادن روی آن‌ها، بالش برای افتادن روی آن‌ها، ظروف و قاشق برای کوبیدن به یکدیگر برای ایجاد صدا، از جالب‌ترین اشیائی هستند که یک کودک نوپا می‌تواند با آن‌ها بازی کند. به کودکان بزرگ‌تر اجازه دهید زمان خاصی را در بیرون از خانه سپری کنند تا بتوانند بدوند و بپرند.
- والدین باید علائم هشداردهنده اولیه در مورد مهارت‌های حرکتی را بدانند تا کودک بتواند حمایت و کمک‌های لازم را به‌موقع دریافت کند. مداخله زودهنگام همچنین به والدین کمک می‌کند تا انواع خدماتی که نیازهای کودک را برآورده می‌کنند، بهره‌مند شوند.
همچنین اگر والدین بخواهند روی رشد حرکتی کودکان خود در خانه تمرکز کنند، زمان بازی برای شروع عالی است. یکی از بزرگ‌ترین موانع ما در طول کاردرمانی این است که کودکان را وادار به بازی با اسباب‌بازی‌ها کنیم و درعین‌حال مهارت‌های حرکتی ظریف آن‌ها را پرورش دهیم. در اینجا به چند نکته برای کمک به کودکان در هنگام بازی اشاره می‌کنیم:
- کودک خود را تشویق کنید تا با اسباب‌بازی‌های ساده بازی کند. شما می‌توانید برخی از تأخیرهای حرکتی کودک خود را با وادار کردن او به ساخت ساختمان و بازی با سایر اسباب‌بازی‌های ساده به‌جای برخی از اسباب‌بازی‌های دیجیتال و جدید کاهش دهید.
- بدون کفش بازی کنید. حس کردن چمن، فعالیتی مهم برای کودکان خردسال است. این امر ورودی حسی را به پایین پای آن‌ها منتقل کرده و به آن‌ها کمک می‌کند تا پردازش آن را یاد بگیرند.
- کثیف شوید. از داشتن خانه به‌هم‌ریخته و کودک کثیف نترسید! یک دیوار گچی بسازید. کودک خود را پوشک کنید یا به او لباس حمام بپوشانید و او را بیرون یا داخل وان قرار دهید. سپس به او اجازه دهید تا با رنگ غیرسمی همه جای خود را نقاشی کند. این فعالیت‌ها سرگرم‌کننده هستند و موجب ایجاد عنصر حسی و مهارت‌های حرکتی می‌شوند.
- از آنچه دارید استفاده کنید. به کودک خود وسایل ساده بدهید تا مهارت‌هایش را رشد دهد. کوبیدن قابلمه‌ها و ماهیتابه‌ها با قاشق و چنگال، فعالیتی عالی است که روی هماهنگی چشم و دست کودکان متمرکز است و قدرت مرکزی و ورودی شنوایی مورد نیاز آن‌ها را ایجاد می‌کند.
همیشه نقاط عطف رشد فرزندتان را دنبال کنید
رشد کودک را می‌توان با مداخله به‌موقع و محیط خانه حمایتی به‌طور مؤثر بهبود بخشید. نکته کلیدی اقدام به‌موقع والدین است. بنابراین همیشه نقاط عطف رشد حرکتی کودک خود را دنبال کنید و در طول ویزیت‌های معمول خود با پزشکان ما در مورد آن‌ها صحبت کنید. در صورت مشاهده هر یک از علائم تأخیر حرکتی یا اختلال در مراحل رشد کودک خود، در اسرع وقت به کلینیک ما مراجعه کنید تا متخصصان باتجربه ما بتوانند با تشخیص صحیح، برای درمان کودک عزیز شما اقدام کنند.
منابع: