اختلال پردازش حسی، یک بیماری عصبی است که بر نحوه پردازش اطلاعات حسی مغز تأثیر می‌گذارد. درمان‌های مختلف ازجمله یکپارچگی حسی و فعالیت‌های مبتنی بر حس می‌توانند به کودکان کمک کنند تا به احساسات خود به‌طور مناسب پاسخ دهند. کلینیک توانبخشی راه کمال با برخورداری از کادری مجرب از متخصصان مختلف آماده است تا به کودکان مبتلا به اختلالات پردازش حسی کمک کند. پس این صفحه را ترک نکنید تا اطلاعات لازم درمورد اختلال پردازش حسی، انواع، علائم، نحوه تشخیص و رویکردهای درمانی مختلف آن را در اختیار شما قرار دهیم.
پردازش حسی چیست؟
پردازش حسی عبارت است از نحوه تفسیر و «پردازش» اطلاعاتی که ازطریق حواس خود دریافت می‌کنیم. توانایی دریافت و سازماندهی این اطلاعات برای عملکرد سالم ذهن و بدن حیاتی است. برای درک اختلال پردازش حسی و راه‌های درمان آن، آگاهی از سیستمهای حسی انسان مهم است. هشت سیستم حسی انسان عبارت‌اند از:
- بینایی: حس بینایی ازطریق چشم ما دریافت شده و به‌عنوان چیزهایی مانند رنگ، روشنایی، شکل و حرکت تفسیر می‌شود.
- شنوایی: گوش ما امواج صوتی را دریافت می‌کند و ما آن‌ها را به‌صورت فرکانس‌ها و حجم‌های مختلف پردازش می‌کنیم.
- بویایی: حس بویایی شامل بوهایی است که ازطریق بینی حس می‌شوند.
- چشایی: شیرین، شور و ترش نمونه‌های از حس چشایی هستند.
- لامسه: آنچه با پوست خود احساس می‌کنیم، مانند خشن، صاف، سرد یا گرم بودن چیزهای مختلف، جزو حس لامسه است.
- تعادل: حس تعادل به معنای حس محل قرارگیری سر و بدن ما در فضا و کنترل حرکات چشم است.
- حس عمقی (حس موقعیت مفاصل): حس حرکات مفاصل و عضلات و کنترل وضعیت بدن، حس عمقی محسوب می‌شود.
- حس آگاهی درونی: احساسات درون بدن ما، مانند گرسنگی، تشنگی، و نگرانی همگی از حس آگاهی درونی نشئت می‌گیرند.
هر کدام از سیستمهای حسی، اطلاعات را به سیستم عصبی مرکزی (نخاع و مغز) می‌فرستند تا ما بتوانیم به‌طور مؤثر و ایمن عمل کنیم. سیستمهای حسی به‌طور مستقل کار می‌کنند، اما همچنین با یکدیگر تعامل دارند. سیستم حسی تعادل و حس عمقی با هم کار می‌کنند تا ما را در حالت ایستاده نگه دارند و چالش‌های تعادل‌مان (مانند زمین خوردن) را مدیریت کنند.
اختلال پردازش حسی چیست؟
اختلال پردازش حسی (SPD) عارضه‌ای است که بر توانایی مغز برای دریافت و واکنش به اطلاعات حسی تأثیر می‌گذارد. این امر باعث تفسیر نادرست ورودی حسی و درنتیجه عملکرد متفاوت می‌شود.
در شرایط عادی، سیستم عصبی به‌آرامی سیگنال‌ها را از درون و بیرون بدن دریافت و تفسیر می‌کند. سیستم عصبی از این اطلاعات برای ارسال سیگنال‌های دیگر استفاده می‌کند. به‌عنوان مثال، اگر سیگنالی دریافت کنید که در حال لمس چیزی بسیار داغ هستید، سیگنالی برای برداشتن دست شما ایجاد می‌شود. این سیگنال‌ها برای یادگیری، حافظه، رفتار، احساسات، حرکت و هماهنگی مهم هستند. اختلال در سیستم بر توانایی شما برای عملکرد تأثیر می‌گذارد.
انواع اختلال پردازش حسی در کودکان
کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی، یکی از دو نوع این اختلال را تجربه می‌کنند:
- بیش‌حسی (حساسیت بیش‌ازحد): این کودکان به‌طور غیرعادی نسبت به ورودی حسی حساس خواهند بود. به‌عنوان مثال، نورها شاید به‌صورت غیرقابل تحملی روشن به نظر برسند، صداهای عادی ممکن است آزاردهنده باشند، یا مارک لباس باعث تحریک شدید پوست شود. کودکان مبتلا به نوع بیش‌حسی اختلال پردازش حسی شاید سعی کنند از ورودی‌های حسی، مثلاً با فرار از موقعیت‌ها، دوری کنند.
- کم‌حسی (حساسیت پایین): این کودکان حساسیت کمتری به ورودی‌های حسی دارند. شاید به نظر برسد که تحمل بالایی نسبت به دما یا درد دارند یا به دنبال تجربیات حسی هستند. برای مثال، ممکن است به‌طور مکرر غذای خود را بو کنند، چیزهایی را به پوست خود بمالند یا حرکات خاصی را انجام دهند. ازآنجایی‌که آن‌ها برای تحریک شدن به ورودی حسی بیشتری نیاز دارند، شاید اینطور به نظر برسند که به محیط اطراف خود علاقه کمی دارند.
اگر کودک شما بیش‌ازحد به ورودی‌های حسی حساس بوده یا به دنبال تجربیات حسی است، می‌تواند نشان‌دهنده ابتلای او به اختلال پردازش حسی باشد. این امر ممکن است فقط بر یک حس مانند شنوایی یا لامسه یا بر چندین حس تأثیر بگذارد.
مانند بسیاری از اختلالات، علائم اختلال پردازش حسی در یک طیف رخ می‌دهند. علائم کودک شما بسته به‌شدت آن‌ها ممکن است اثرات کم تا شدید بر عملکرد او داشته باشند.
علائم و نشانه‌های اختلال پردازش حسی در کودکان
علائم کلی کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی عبارت‌اند از:
- عدم هماهنگی یا برخورد با اشیاء
- رشد آهسته مهارت‌های حرکتی ظریف یا درشت
- کسل یا بی‌تفاوت به نظر رسیدن
- مشکل در تشخیص اینکه در چه فضایی هستند
- واکنش‌های عاطفی شدید به محرک‌های «عادی»
- مشکل در تنظیم احساسات یا رفتار خود
- مشکل در کنترل احساسات یا بدخلقی
- مشکل در برقراری ارتباط یا مشارکت در بازی‌ها
- مشکل در برخورد با تغییرات
- توجه یا تمرکز ضعیف، پرت شدن آسان حواس
- وسواس غذایی یا اضطراب هنگام غذا خوردن
- بیزاری/اجتناب از وسایل بازی متحرک مانند تاب
- مشکل در پیروی از دستورالعمل‌ها در خانه یا مدرسه
- برنامه‌ریزی، توالی یا مهارت‌های سازمانی ضعیف
علائم اختلال پردازش حسی با علائم سایر اختلالات همپوشانی دارند. به‌عنوان مثال، کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه ممکن است رفتارهای مشابهی با کودکانی که به دنبال محرک‌های حسی هستند از خود نشان دهند. کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم و سایر بیماری‌های رشدی اغلب مشکلات پردازش حسی دارند.
علل اختلال پردازش حسی در کودکان چیست؟
هنوز به‌طور دقیق مشخص نیست که چه چیزی باعث ایجاد اختلالات حسی در کودکان می‌شود، اما محققان بر این باورند که شاید نحوه پردازش و سازماندهی اطلاعات توسط مسیرهای حسی در مغز نقش داشته باشد. مشکلات پردازش حسی در کودکان مبتلا به اوتیسم رایج‌اند. طبق مطالعات، اختلال پردازش حسی ممکن است به عوارض قبل از تولد یا هنگام تولد مرتبط باشد. این عوارض عبارت‌اند از:
- تولد زودرس
- وزن کم هنگام تولد
- استرس والدین
- مصرف الکل یا مواد مخدر در دوران بارداری
قرار گرفتن بیش‌ازحد در معرض برخی مواد شیمیایی و عدم تحریک حسی در دوران کودکی نیز ممکن است از عوامل خطرزا برای ایجاد اختلال پردازش حسی باشند.
فعالیت غیرعادی احتمالی مغز می‌تواند نحوه واکنش آن به حواس و محرک‌ها را تغییر دهد.
اختلال پردازش حسی در کودکان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
درحالی‌که بسیاری از کودکان گاهی‌اوقات مشکلات حسی دارند، شاید زمانی که علائم بر عملکرد طبیعی آن‌ها تأثیر می‌گذارند یا مشکلاتی را در زندگی روزمره ایجاد می‌کنند، ابتلای آن‌ها به اختلال پردازش حسی شک‌برانگیز شود.
اگر به نظر می‌رسد که فرزندتان اختلال پردازش حسی دارد، باید به دنبال کمک باشید. متخصصان مختلف ازجمله کاردرمانگران کسانی هستند که واجد شرایط ارزیابی و درمان مشکلات حسی هستند.
تشخیص اختلال پردازش حسی معمولاً شامل گرفتن تاریخچه‌ای کامل درمورد رشد کودک شما می‌شود، مانند اتفاق‌های زمان بارداری، تولد و رسیدن به نقاط عطف رشد مانند چهار‌دست‌و‌پا رفتن، راه رفتن و صحبت کردن. پزشک اطلاعات مختلفی را درباره نحوه آگاهی شما از مشکلات کودک‌تان برای اولین بار و نحوه تأثیر آن بر زندگی روزمره به دست می‌آورد. ممکن است از شما خواسته شود که یک پرسشنامه در مورد علائم حسی کودک‌تان پر کنید.
پزشک همچنین عملکرد کودک شما را ارزیابی خواهد کرد. او ممکن است نحوه واکنش کودک شما به برخی از محرک‌های حسی یا نحوه بازی و تعامل او با محیط اطراف خود را بررسی کند. همچنین شاید از ارزیابی‌هایی مانند «نمایه حسی» یا «اندازه‌گیری پردازش حسی» استفاده کند.
پس از ارزیابی، یافته‌های خود را با شما در میان می‌گذارد و یک استراتژی مدیریتی را پیشنهاد می‌کند.
درمان کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
درمانگران طرح درمانی‌ای را ارزیابی و طراحی می‌کنند که به بهترین وجه نیازهای کودک را برآورده می‌کند.
به‌طور معمول، کاردرمانگران، کودک را برای تشخیص اختلال پردازش حسی ارزیابی کرده و او را درمان می‌کنند. بااین‌حال، کار با فیزیوتراپ‌ها، گفتاردرمانگران یا سایر متخصصان نیز ممکن است برای کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی مفید باشد.
موارد ذیل از اهداف اصلی درمان اختلال پردازش حسی کودکان به شمار می‌روند:
- ایجاد و تقویت پاسخ‌های مناسب به اطلاعات حسی با روش‌های فعال، سرگرم‌کننده و معنادار
- بهبود توانایی و عملکرد کودک در مشارکت در فعالیت‌های روزانه
درمان اختلالات پردازش حسی کودکان
تحقیقات نشان می‌دهند که شروع زودهنگام درمان، برای رفع اختلال پردازش حسی کودکان حائز اهمیت است. روش‌های درمانی می‌توانند به کودکان آموزش دهند که چگونه چالش‌های خود را مدیریت کنند.
متخصصان مجرب ما به شما و فرزندتان کمک می‌کنند تا یاد بگیرید چگونه با این اختلال کنار بیایید. جلسات بر اساس نوع اختلال پردازش حسی کودک شما (بیش‌حسی، کم‌حسی یا ترکیبی از هر دو) پیش می‌روند. انواع مختلف روش‌های درمانی‌ای که کلینیک توانبخشی راه کمال ارائه می‌کنند به شرح ذیل می‌باشند:
یکپارچگی حسی (SI)
در این نوع درمان، متخصص ما از فعالیت‌های سرگرم‌کننده در یک محیط کنترل‌شده استفاده می‌کند. کودک شما بدون اینکه به‌شدت تحت تأثیر قرار بگیرد، محرک‌ها را با او تجربه می‌کند. کودک ازطریق این روش می‌تواند مهارت‌های مقابله‌ای را برای برخورد با آن محرک‌ها ایجاد و تقویت کند. این مهارت‌های مقابله‌ای می‌توانند به یک پاسخ منظم و روزمره به محرک‌ها تبدیل شوند.
رژیم حسی
رژیم حسی در اکثر موارد مکمل سایر درمان‌های اختلال پردازش حسی است. رژیم حسی، رژیم غذایی معمولی کودک شما نیست، بلکه فهرستی از فعالیت‌های حسی برای خانه و مدرسه است. این فعالیت‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که به کودک شما کمک کنند در طول روز متمرکز و منظم بماند. رژیم حسی مانند روش یکپارچگی حسی، بر اساس نیازهای کودک شما تنظیم می‌شود. رژیم حسی در مدرسه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- 10 دقیقه پیاده‌روی کودک در هر ساعت
- 10 دقیقه تاب خوردن کودک دو بار در روز
- دسترسی به هدفون در کلاس تا کودک بتواند در حین کار به موسیقی گوش دهد
- دسترسی به اسباب‌بازی‌های حسی
- دسترسی به صندلی بانجی کورد: این امر به کودک کمک می‌کند تا درحالی‌که در کلاس نشسته است، پاهای خود را حرکت دهد.
کاردرمانی
کودک شما ممکن است برای کمک به سایر علائم مرتبط با اختلال پردازش حسی به کاردرمانی نیز نیاز داشته باشد. کاردرمانی می‌تواند به مهارت‌های حرکتی ظریف مانند دست خط و استفاده از قیچی کمک کند. همچنین برای مهارت‌های حرکتی درشت مانند بالا رفتن از پله‌ها و پرتاب توپ مؤثر است. به‌علاوه، می‌تواند مهارت‌های روزمره مانند لباس پوشیدن و نحوه استفاده از وسائل آشپزخانه را آموزش دهد.
اگر کودک شما به نقص حسی مانند کم‌شنوایی مبتلا است، سمعک می‌تواند مفید باشد. با پزشک خود در مورد تست کم‌شنوایی و گزینه‌های سمعک که می‌توانند برای کودک شما کارساز باشند، صحبت کنید.
برخی از رویکردهای کاردرمانی کلینیک ما برای حمایت از کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی عبارت‌اند از:
- تقویت مهارت‌های فیزیکی: این رویکرد به تقویت قدرت و هماهنگی کودک شما کمک می‌کند تا بتواند عملکرد بهتری داشته باشد و در فرصت‌های اجتماعی و آموزشی شرکت کند.
- آموزش: کاردرمانگر ما در این روش، استراتژی‌های مدیریتی مناسب را به شما آموزش می‌دهد و به فرزندتان کمک می‌کند تا به‌طور مؤثرتر با ورودی‌های حسی کنار بیاید.
- برنامه هشدار: این برنامه، خودتنظیمی با استفاده از راهبردهای حسی و شناختی (تفکر) را به کودک آموزش می‌دهد.
- برنامه حرکتی-تنفسی-دهانی-چشمی: کاردرمانگر در این رویکرد، از اجزای حرکتی، ساختار دهانی، نیازهای تنفسی و تماس چشمی برای کمک به تنظیم حسی استفاده می‌کند.
- شناخت محرک‌ها: در این روش، والدین، مراقبان و معلمان کودک در مورد راه‌های مدیریت محیط و کاهش محرک‌های حسی مورد آموزش قرار می‌گیرند.
- رشد مهارت‌های عملکردی: این رویکرد درمورد کمک به کودک شما برای توسعه مهارت‌های عملی مانند نشستن بر روی صندلی، دست خط و مهارت‌های خود‌مراقبتی مانند غذا خوردن و لباس پوشیدن است.
- مدیریت رفتار: کاردرمانگر ممکن است راهبردهایی را برای کمک به شما در ایجاد یک پاسخ منسجم و مناسب به مشکلات رفتاری کودک‌تان پیشنهاد دهد.
تغذیه‌درمانی حسی
برخلاف رژیم حسی، تغذیه‌درمانی حسی برای کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی، با غذای واقعی مرتبط است. کودکانی که مشکلات حسی دارند ممکن است به مزه‌ها، بوها، شکل و بافت برخی غذاها حساس‌تر باشند.
تغذیه‌درمانی حسی شامل معرفی غذاهای جدید به‌گونه‌ای است که به کودک شما کمک می‌کند تا به‌تدریج حساسیت خود را نسبت به آن‌ها از بین ببرد. این رویکرد با غذاهایی شروع می‌شود که کودک شما با آن‌ها راحت است. به‌عنوان مثال، ابتدا از کودک‌تان بخواهید با استفاده از کارد و چنگال آشنا غذاهای جدید را کشف کند و غذاهای جدیدی را معرفی کنید که مشابه غذاهایی است که از قبل با آن‌ها راحت بوده است.
برنامه «حس متوالی دهانی» نمونه‌ای از روش‌های مختلف برای غذا دادن است. این برنامه سرگرم‌کننده که خانواده‌محور است به کودکان کمک می‌کند تا غذاهای جدید و متفاوت را امتحان کنند و یاد بگیرند که چگونه غذا را در دهان بجوند و مدیریت کنند.
این برنامه که توسط متخصصان تغذیه، گفتاردرمانگران یا کاردرمانگران مجرب اجرا می‌شود، وضعیت بدنی، سیستمهای حسی، مهارت‌های حرکتی، مهارت‌های رفتاری، رشد اجتماعی/عاطفی، نگرانی‌های پزشکی و تأثیرات غذایی را با یکدیگر ادغام می‌کند.
اهداف تغذیه‌درمانی شامل شناسایی نقاط عطف تغذیه مناسب و توسعه مهارت‌های غذا دادن به کودک و رفتارهای او درمورد غذاهای جدید و متفاوت هستند.
مدل فلورتایم
مدل فلورتایم (مبتنی بر رشد، تفاوت فردی، رابطه) چارچوبی را در اختیار درمانگران قرار می‌دهد تا کودکانی را که مشکلات پردازش حسی آن‌ها ارتباط با دیگران را دشوار می‌کند، درگیر کنند.
در این مداخله، درمانگران و والدین کودک روی زمین می‌نشینند و با کودک بازی می‌کنند. این کار کودک را تشویق کرده و از او حمایت می‌کند تا با اشیائی مانند بلوک‌ها مشکل را حل کند.
هیپوتراپی
هیپوتراپی یا اسب‌درمانی نوعی مداخله درمانی است که از اسب‌سواری و نحوه راه رفتن ویژه اسب‌ها برای ایجاد ورودی حرکتی و حسی استفاده می‌کند. هیپوتراپی می‌تواند به بهبود مدولاسیون حسی که امکان فیلتر کردن محرک‌های نامربوط را فراهم می‌کند، کمک کند.
بینایی‌درمانی
بینایی‌درمانی یا درمان دوبینی، به یکپارچگی بینایی می‌پردازد. یکپارچگی بینایی مهارتی است که اغلب در کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مختل می‌شود.
بینایی‌درمانی توانایی‌های رشدی زیر را در کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی هدف قرار می‌دهد:
- مهارت‌های بینایی
- مهارت‌های پردازش بینایی
- مهارت‌های دیداری-حرکتی
- هماهنگی دست و چشم
درمان مبتنی بر گوش دادن
درمان مبتنی بر گوش دادن، یک رویکرد درمانی تخصصی است. در این روش، کودک دو بار در روز به مدت 30 دقیقه ازطریق هدفون‌های مخصوص به یک سری الگوهای صوتی گوش می‌دهد.
کارشناسان بر این باورند که قرار دادن سیستم عصبی در معرض طیف وسیعی از صداها ممکن است مشکلاتی را که معمولاً در کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی دیده می‌شوند، بهبود بخشد. این مشکلات می‌توانند بر موارد ذیل تأثیر بگذارند:
- توجه
- درگیر شدن در کارهای مختلف
- هماهنگی و تعادل
- توانایی پیروی از دستورالعمل‌ها
- مشارکت اجتماعی و ارتباطات
فیزیوتراپی
یکی دیگر از مداخلات اختلال پردازش حسی در کودکان، فیزیوتراپی است. فیزیوتراپی به تقویت کنترل عضلات و فعال نگه داشتن کودک کمک می‌کند. همچنین می‌تواند ورودی حس تعادل را تحت تأثیر قرار دهد و مسیرهای سیستم حسی-تنی (شبکه عظیمی از پایانه‌های عصبی و گیرنده‌های لمسی در پوست و مسئول تمام احساسات) حس عمقی را در طول جلسات درمان تحریک کند. این امر را می‌توان با استفاده از تجهیزات مختلف با پوشش سطحی متفاوت انجام داد.
اگر کودک مبتلا به اختلال پردازش حسی در مهارت های حرکتی ظریف مشکل داشته باشد، فیزیوتراپ ما می‌تواند فعالیت‌های حرکتی ظریف ازجمله دست خط را در جلسات درمانی بگنجاند.
ارائه خدمات درمانی اختلال پردازش حسی در کلینیک توانبخشی راه کمال
حواس ما چیزهای زیادی را در مورد دنیای اطراف‌مان، از بو و صدا گرفته تا نحوه مراقبت از خودمان، به ما می‌گویند. اگر کودک شما در دریافت و تفسیر ورودی‌های حسی مشکل دارد، ممکن است نشانه‌هایی از اختلالات پردازش حسی را نشان دهد. رویکردهای درمانی مختلف ازجمله درمان یکپارچگی حسی، رژیم حسی، کاردرمانی و فیزیوتراپی می‌توانند به کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی کمک کنند تا با دنیای اطراف خود کنار بیایند. متخصصان ما در کلینیک توانبخشی راه کمال در کنار شما هستند تا طیف وسیعی از روش‌های درمانی را به‌طور کاملاً تخصصی به کودک مبتلا به مشکلات حسی شما ارائه کنند. برای کسب اطلاعات بیشتر درخصوص روند درمان و دریافت نوبت، می‌توانید با کلینیک تماس بگیرید و از راهنمایی کارشناسان ما بهره‌مند شوید.