اختلال پردازش حسی، بر نحوه پردازش اطلاعات حسی مغز تأثیر می‌گذارد. درمان‌های مختلف ازجمله یکپارچگی حسی و فعالیت‌های مبتنی بر حس می‌توانند به کودکان کمک کنند تا به احساسات خود به‌طور مناسب پاسخ دهند. تحقیقات نشان می‌دهند که شروع زودهنگام درمان، برای رفع اختلال پردازش حسی کودکان حائز اهمیت است. روش‌های درمانی می‌توانند به کودکان آموزش دهند که چگونه چالش‌های خود را مدیریت کنند.
درمان کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
درمانگران طرح درمانی‌ای را ارزیابی و طراحی می‌کنند که به بهترین وجه نیازهای کودک را برآورده می‌کند.
به‌طور معمول، کاردرمانگران، کودک را برای تشخیص اختلال پردازش حسی ارزیابی کرده و او را درمان می‌کنند. بااین‌حال، کار با فیزیوتراپ‌ها، گفتاردرمانگران یا سایر متخصصان نیز ممکن است برای کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی مفید باشد.
موارد ذیل از اهداف اصلی درمان اختلال پردازش حسی کودکان به شمار می‌روند:
- ایجاد و تقویت پاسخ‌های مناسب به اطلاعات حسی با روش‌های فعال، سرگرم‌کننده و معنادار
- بهبود توانایی و عملکرد کودک در مشارکت در فعالیت‌های روزانه
انواع روش های درمانی
بسته به مشکلات مختلفی که در طول ارزیابی‌ها مشخص می‌شوند، ممکن است چندین نوع درمان مورد نیاز باشد. درمان‌ها اغلب بسته به وضعیت منحصربه‌فرد پاسخ‌های حسی کودک به محرک ها استفاده می‌شوند.
متخصصان مجرب ما به شما و فرزندتان کمک می‌کنند تا یاد بگیرید چگونه با این اختلال کنار بیایید. جلسات بر اساس نوع اختلال پردازش حسی کودک شما (بیش‌حسی، کم‌حسی یا ترکیبی از هر دو) پیش می‌روند. انواع مختلف روش‌های درمانی‌ای که کلینیک توانبخشی راه کمال ارائه می‌کنند به شرح ذیل می‌باشند:
یکپارچگی حسی (SI)
در این نوع درمان، متخصص ما از فعالیت‌های سرگرم‌کننده در یک محیط کنترل‌شده استفاده می‌کند. کودک شما بدون اینکه به‌شدت تحت تأثیر قرار بگیرد، محرک‌ها را با او تجربه می‌کند. کودک ازطریق این روش می‌تواند مهارت‌های مقابله‌ای را برای برخورد با آن محرک‌ها ایجاد و تقویت کند. این مهارت‌های مقابله‌ای می‌توانند به یک پاسخ منظم و روزمره به محرک‌ها تبدیل شوند.
رژیم حسی
رژیم حسی در اکثر موارد مکمل سایر درمان‌های اختلال پردازش حسی است. رژیم حسی، رژیم غذایی معمولی کودک شما نیست، بلکه فهرستی از فعالیت‌های حسی برای خانه و مدرسه است. این فعالیت‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که به کودک شما کمک کنند در طول روز متمرکز و منظم بماند. رژیم حسی مانند روش یکپارچگی حسی، بر اساس نیازهای کودک شما تنظیم می‌شود. رژیم حسی در مدرسه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- 10 دقیقه پیاده‌روی کودک در هر ساعت
- 10 دقیقه تاب خوردن کودک دو بار در روز
- دسترسی به هدفون در کلاس تا کودک بتواند در حین کار به موسیقی گوش دهد
- دسترسی به اسباب‌بازی‌های حسی
- دسترسی به صندلی بانجی کورد: این امر به کودک کمک می‌کند تا درحالی‌که در کلاس نشسته است، پاهای خود را حرکت دهد.
کاردرمانی
کودک شما ممکن است برای کمک به سایر علائم مرتبط با اختلال پردازش حسی به کاردرمانی نیز نیاز داشته باشد. کاردرمانی می‌تواند به مهارت‌های حرکتی ظریف مانند دست خط و استفاده از قیچی کمک کند. همچنین برای مهارت‌های حرکتی درشت مانند بالا رفتن از پله‌ها و پرتاب توپ مؤثر است. به‌علاوه، می‌تواند مهارت‌های روزمره مانند لباس پوشیدن و نحوه استفاده از وسائل آشپزخانه را آموزش دهد.
اگر کودک شما به نقص حسی مانند کم‌شنوایی مبتلا است، سمعک می‌تواند مفید باشد. با پزشک خود در مورد تست کم‌شنوایی و گزینه‌های سمعک که می‌توانند برای کودک شما کارساز باشند، صحبت کنید.
برخی از رویکردهای کاردرمانی حسی در درمان اختلالات پردازش حسی عبارت‌اند از:
- تقویت مهارت‌های فیزیکی: این رویکرد به تقویت قدرت و هماهنگی کودک شما کمک می‌کند تا بتواند عملکرد بهتری داشته باشد و در فرصت‌های اجتماعی و آموزشی شرکت کند.
- آموزش: کاردرمانگر ما در این روش، استراتژی‌های مدیریتی مناسب را به شما آموزش می‌دهد و به فرزندتان کمک می‌کند تا به‌طور مؤثرتر با ورودی‌های حسی کنار بیاید.
- برنامه هشدار: این برنامه، خودتنظیمی با استفاده از راهبردهای حسی و شناختی (تفکر) را به کودک آموزش می‌دهد.
- برنامه حرکتی-تنفسی-دهانی-چشمی: کاردرمانگر در این رویکرد، از اجزای حرکتی، ساختار دهانی، نیازهای تنفسی و تماس چشمی برای کمک به تنظیم حسی استفاده می‌کند.
- شناخت محرک‌ها: در این روش، والدین، مراقبان و معلمان کودک در مورد راه‌های مدیریت محیط و کاهش محرک‌های حسی مورد آموزش قرار می‌گیرند.
- رشد مهارت‌های عملکردی: این رویکرد درمورد کمک به کودک شما برای توسعه مهارت‌های عملی مانند نشستن بر روی صندلی، دست خط و مهارت‌های خود‌مراقبتی مانند غذا خوردن و لباس پوشیدن است.
- مدیریت رفتار: کاردرمانگر ممکن است راهبردهایی را برای کمک به شما در ایجاد یک پاسخ منسجم و مناسب به مشکلات رفتاری کودکتان پیشنهاد دهد.
تغذیه‌درمانی حسی
برخلاف رژیم حسی، تغذیه‌درمانی حسی برای کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی، با غذای واقعی مرتبط است. کودکانی که مشکلات حسی دارند ممکن است به مزه‌ها، بوها، شکل و بافت برخی غذاها حساس‌تر باشند.
تغذیه‌درمانی حسی شامل معرفی غذاهای جدید به‌گونه‌ای است که به کودک شما کمک می‌کند تا به‌تدریج حساسیت خود را نسبت به آنها از بین ببرد. این رویکرد با غذاهایی شروع می‌شود که کودک شما با آنها راحت است. به‌عنوان مثال، ابتدا از کودکتان بخواهید با استفاده از کارد و چنگال آشنا غذاهای جدید را کشف کند و غذاهای جدیدی را معرفی کنید که مشابه غذاهایی است که از قبل با آنها راحت بوده است.
برنامه «حس متوالی دهانی» نمونه‌ای از روش‌های مختلف برای غذا دادن است. این برنامه سرگرم‌کننده که خانواده‌محور است به کودکان کمک می‌کند تا غذاهای جدید و متفاوت را امتحان کنند و یاد بگیرند که چگونه غذا را در دهان بجوند و مدیریت کنند.
این برنامه که توسط متخصصان تغذیه، گفتاردرمانگران یا کاردرمانگران مجرب اجرا می‌شود، وضعیت بدنی، سیستم‌های حسی، مهارت‌های حرکتی، مهارت‌های رفتاری، رشد اجتماعی/عاطفی، نگرانی‌های پزشکی و تأثیرات غذایی را با یکدیگر ادغام می‌کند.
اهداف تغذیه‌درمانی شامل شناسایی نقاط عطف تغذیه مناسب و توسعه مهارت‌های غذا دادن به کودک و رفتارهای او درمورد غذاهای جدید و متفاوت هستند.
مدل فلورتایم
مدل فلورتایم (مبتنی بر رشد، تفاوت فردی، رابطه) چارچوبی را در اختیار درمانگران قرار می‌دهد تا کودکانی را که مشکلات پردازش حسی آنها ارتباط با دیگران را دشوار می‌کند، درگیر کنند.
در این مداخله، درمانگران و والدین کودک روی زمین می‌نشینند و با کودک بازی می‌کنند. این کار کودک را تشویق کرده و از او حمایت می‌کند تا با اشیائی مانند بلوک‌ها مشکل را حل کند.
هیپوتراپی
هیپوتراپی یا اسب‌درمانی نوعی مداخله درمانی است که از اسب‌سواری و نحوه راه رفتن ویژه اسب‌ها برای ایجاد ورودی حرکتی و حسی استفاده می‌کند. هیپوتراپی می‌تواند به بهبود مدولاسیون حسی که امکان فیلتر کردن محرک‌های نامربوط را فراهم می‌کند، کمک کند.
بینایی‌درمانی
بینایی‌درمانی یا درمان دوبینی، به یکپارچگی بینایی می‌پردازد. یکپارچگی بینایی مهارتی است که اغلب در کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مختل می‌شود.
بینایی‌درمانی توانایی‌های رشدی زیر را در کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی هدف قرار می‌دهد:
- مهارت‌های بینایی
- مهارت‌های پردازش بینایی
- مهارت‌های دیداری-حرکتی
- هماهنگی دست و چشم
درمان مبتنی بر گوش دادن
درمان مبتنی بر گوش دادن، یک رویکرد درمانی تخصصی است. در این روش، کودک دو بار در روز به مدت 30 دقیقه ازطریق هدفون‌های مخصوص به یک سری الگوهای صوتی گوش می‌دهد.
کارشناسان بر این باورند که قرار دادن سیستم عصبی در معرض طیف وسیعی از صداها ممکن است مشکلاتی را که معمولاً در کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی دیده می‌شوند، بهبود بخشد. این مشکلات می‌توانند بر موارد ذیل تأثیر بگذارند:
- توجه
- درگیر شدن در کارهای مختلف
- هماهنگی و تعادل
- توانایی پیروی از دستورالعمل‌ها
- مشارکت اجتماعی و ارتباطات
فیزیوتراپی
یکی دیگر از مداخلات اختلال پردازش حسی در کودکان، فیزیوتراپی است. فیزیوتراپی به تقویت کنترل عضلات و فعال نگه داشتن کودک کمک می‌کند. همچنین می‌تواند ورودی حس تعادل را تحت تأثیر قرار دهد و مسیرهای سیستم حسی-تنی (شبکه عظیمی از پایانه‌های عصبی و گیرنده‌های لمسی در پوست و مسئول تمام احساسات) حس عمقی را در طول جلسات درمان تحریک کند. این امر را می‌توان با استفاده از تجهیزات مختلف با پوشش سطحی متفاوت انجام داد.
اگر کودک مبتلا به اختلال پردازش حسی در مهارت های حرکتی ظریف مشکل داشته باشد، فیزیوتراپ ما می‌تواند فعالیت‌های حرکتی ظریف ازجمله دست خط را در جلسات درمانی بگنجاند.
اگر مشکوک هستید که فرزندتان مشکلات پردازش حسی دارد
شما و فرزندتان تنها نیستید. مطالعه ای در سال 2009 نشان می دهد که از هر 6 کودک، 1 کودک دارای مشکلات حسی است که مانع عملکرد و یادگیری روزانه آنها می شود. در حالی که مشکلات پردازش حسی اغلب در کودکان مبتلا به اوتیسم دیده می شود، بسیاری از کودکانی که در طیف اوتیسم نیستند نیز آن را تجربه می کنند.
هیچ دارویی برای درمان مشکلات پردازش حسی وجود ندارد. اما روش‌های درمانی که بیان کردیم و همچنین تغییرات عملی که می‌توانید در خانه و مدرسه ایجاد کنید می تواند به فرزندتان کمک کند احساس بهتری داشته باشد و بهتر عمل کند.
قطعا می خواهید سایر علتهای علائم کودکتان را رد کنید. اضطراب و بیش فعالی نیز می تواند باعث بی قراری، حواس پرتی و پریشانی بچه ها شود. اگر کودک شما مبتلا به بیش فعالی یا اضطراب است، این موارد باید به طور جداگانه مورد بررسی قرار گیرد، زیرا می تواند مقابله با مشکلات پردازش حسی را برای او سخت تر کند. به عنوان مثال، اگر او بیش فعالی داشته باشد و کنترل تکانه ضعیفی داشته باشد، ممکن است به سرعت در اثر صداهای بلند، نورهای روشن یا سایر تحریکات شدید پریشان شود. اگر اضطراب داشته باشد، ممکن است در هنگام استرس فرار کند یا پرخاشگر (جنگ یا فرار) شود.
تغییراتی که می توانید در خانه و مدرسه انجام دهید
اگر به نظر می رسد کودکتان بیش از حد به تحریک حساس است، باید قرار گرفتن او را در محیط های بیش از حد تحریک کننده مانند گیم نت ها، جشن های تولد با صدای بلند، سوپرمارکت ها، آتش بازی ها - هر مکانی با نورهای روشن یا صداهای بلند محدود کنید. وقتی باید به جایی بروید که فکر می‌کنید ممکن است او با سر و صدا مشکل داشته باشد، می‌توانید گوش‌گیرهای نرم و راحت به او بپوشانید.
با معلم فرزندتان می‌توانید درباره تغییراتی که می‌توانید ایجاد کنید تا به او کمک کنید راحت‌تر باشد و بتواند در کلاس درس تمرکز کند، صحبت کنید. به عنوان مثال:
- مطمئن شوید که او در کنار منابع سر و صدا ننشیند.
- در صورت امکان، وزوز و سوسوی نور فلورسنت را حذف کنید.
- مطمئن شوید که صندلی‌اش برای او مناسب است و وقتی پشت میزش می‌نشیند، می‌تواند پاهایش را صاف روی زمین قرار داده و آرنج‌هایش را روی میز بگذارد.
- برای کودکی که نیاز به کمی حرکت دارد، می توانید از کوسن نشیمنگاهی یا یک بالش موجود در خانه استفاده کنید تا هم بتواند بچرخد و هم روی صندلی خود بماند.
- برخی از بچه ها اگر نزدیک معلم بنشینند، وضعیت بهتری دارند. با این حال، اگر حواس کودک شما به راحتی با سر و صدا پرت شود، ممکن است اغلب به سمت جایی که سر و صدا از آنجا می آید بچرخد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر فکر می‌کنید فرزند شما مبتلا به اختلال یکپارچگی حسی است و علائم زیر را در او می‌بینید، زمان آن رسیده است که به پزشک مراجعه کنید:
- علائم او زندگی روزمره را مختل کرد‌ه‌اند: هنگامی که علائم کودک باعث ایجاد اختلال در زندگی روزمره می‌شوند، باید به پزشک مراجعه کنید.
- شدت علائم افزایش چشمگیری پیدا کرده است: اگر علائم کودک شما به‌طور ناگهانی شدت گرفته‌اند و کودک در ایستادن یا حرکت کردن مشکل پیدا کرده است، حتماً باید به پزشک مراجعه کنید.
- مدیریت واکنش‌ها بسیار دشوار شده است: درواقع هیچ کمک سریعی برای اختلالات حسی وجود ندارد. بااین‌حال، می‌توانید با کمک متخصصان آموزش‌دیده، رفتار کودک خود را مدیریت کند.
- اختلال حسی بر یادگیری کودک تأثیر گذاشته است: اگر اضافه‌بار حسی یا اختلال پردازش حسی بر یادگیری کودک تأثیر گذاشته است، باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک با مشاور مدرسه همکاری می‌کند تا کودک در طول تحصیل حمایت بیشتری دریافت کند.
چه کسی می تواند به فرزندتان کمک کند؟
کاردرمانگران متخصصانی هستند که با کودکانی که مشکلات حسی دارند کار می کنند. کاردرمانگران بچه ها را در فعالیت های بدنی ای شرکت می دهند که برای تنظیم ورودی حسی آنها طراحی شده است تا احساس راحتی، امنیت و توانایی بیشتری برای تمرکز کنند.
هیچ مطالعه علمی معتبری وجود ندارد که ثابت کند کاری که کاردرمانگران با کودکان دارای چالش های پردازش حسی انجام می دهند، موثر است. اما بسیاری از والدین دریافته‌اند که درمان‌ها و تمرین‌ها به کودکان کمک می‌کنند تا احساس و عملکرد بهتری داشته باشند.
دکتر مایکل روزنتال، عصب‌روان‌شناس اطفال در مؤسسه Child Mind و فرزند یک کاردرمانگر، این موضوع را اینگونه توضیح می‌دهد: «مشخص است که شناسایی مسائل حسی و کار با کاردرمانگر به بسیاری از کودکان کمک می‌کند آرام‌تر و بهتر باشند.»
اما از آنجایی که کودکان مبتلا به مسائل حسی بسیار متفاوت هستند و از آنجایی که کاردرمانگران معمولاً با مؤسسات تحقیقاتی در ارتباط نیستند، علم برای حمایت از شواهد بالینی وجود ندارد.
چه سؤالاتی را باید در طول معاینه از متخصص بپرسید؟
پیش از مراجعه به متخصص درباره نگرانی‌های مربوط به اختلال پردازش حسی کودک خود، سؤالات خود را بنویسید. در برخی موارد پاسخ سؤال‌های شما به حمایت بهتر از کودک کمک می‌کند. برخی از سؤالاتی که باید در طول معاینه بپرسید عبارت‌اند از:
- آیا دلیلی برای رفتارهای فرزند من وجود دارد؟
- آیا درمانی برای بیماری فرزند من وجود دارد؟
- آیا مشکلات پردازش حسی فرزندم با بزرگ‌تر شدن او از بین می‌روند؟
- چگونه می‌توانم از فرزندم در خانه یا در محیط‌های مختلف حمایت کنم؟
- چگونه می‌توانم از فرزندم در مدرسه حمایت کنم؟
- چگونه می‌توانم به مشکل اضافه‌بار حسی فرزندم کمک کنم؟
چگونه بفهمیم که آیا درمان موثر است؟
بحث در مورد اثربخشی درمان همیشه وجود دارد، زیرا این درمان ها به طور دقیق مورد مطالعه قرار نگرفته اند. اما بسیاری از والدین می گویند که به بچه ها کمک می کنند آرام تر و متمرکزتر باشند.
یک پیشنهاد عالی برای والدین کودکانی که درمان مشکلات پردازش حسی را شروع می کنند از سوی آکادمی اطفال آمریکا ارائه شده است. آنها پیشنهاد می کنند که با پزشک اطفال خود برای تعیین اهداف و یافتن راه هایی برای اندازه گیری میزان کمک به فرزندتان کار کنید.
ایده خوبی است که مقیاسی از رفتارها را برای مقایسه عملکرد کودکتان قبل و بعد از درمان ایجاد کنید. برخی از اهداف خاصی که ممکن است بخواهید برای رسیدن به آنها تلاش کنید عبارتند از توانایی تمرکز بهتر، آرام ماندن در اتاقی با صدای بلند یا پریشانی و بی قراری کمتر.
ارائه خدمات درمانی اختلال پردازش حسی در گروه توانبخشی راه کمال
حواس ما چیزهای زیادی را در مورد دنیای اطراف‌مان، از بو و صدا گرفته تا نحوه مراقبت از خودمان، به ما می‌گویند. اگر کودک شما در دریافت و تفسیر ورودی‌های حسی مشکل دارد، ممکن است نشانه‌هایی از اختلالات پردازش حسی را نشان دهد. رویکردهای درمانی مختلف ازجمله درمان یکپارچگی حسی، رژیم حسی، کاردرمانی و فیزیوتراپی می‌توانند به کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی کمک کنند تا با دنیای اطراف خود کنار بیایند. متخصصان ما در کلینیک توانبخشی راه کمال در کنار شما هستند تا طیف وسیعی از روش‌های درمانی را به‌طور کاملاً تخصصی به کودک مبتلا به مشکلات حسی شما ارائه کنند. برای کسب اطلاعات بیشتر درخصوص روند درمان و دریافت نوبت، می‌توانید با کلینیک تماس بگیرید و از راهنمایی کارشناسان ما بهره‌مند شوید.