طبیعی است که کودکان هرازگاهی احساس نگرانی یا اضطراب کنند، مثلاً وقتی که مدرسه یا مهد کودک را شروع کرده یا به محل جدیدی نقل مکان می‌کنند. اضطراب مانند نگرانی یا ترس بوده و واکنش قابل‌درک کودکان به تغییر یا یک رویداد استرس‌زا است. اما اضطراب در برخی از کودکان، بر رفتار و افکار آنها به‌صورت روزانه تأثیر می‌گذارد و در مدرسه، خانه و زندگی اجتماعی آنها اختلال ایجاد می‌کند. در چنین شرایطی، ممکن است برای مقابله با آن به کمک متخصصان حرفه‌ای نیاز داشته باشید تا به مسئله‌ای جدی‌تر تبدیل نشود. در ادامه به بررسی علائم، دلایل، رویکردهای درمانی اضطراب در کودکان و همچنین روش‌هایی برای کاهش آن می‌پردازیم. پس ما را همراهی کنید.
اضطراب در کودکان چه علائمی دارد؟
اضطراب می‌تواند باعث شود کودک احساس ترس، وحشت، خجالت یا شرم کند. برخی از علائمی که باید در کودک خود به آنها توجه کنید عبارت‌اند از:
- مشکل در تمرکز
- نخوابیدن، یا بیدار شدن در شب به‌علت کابوس
- خوب غذا نخوردن
- سریع عصبی شدن و از کنترل خارج شدن
- دائماً نگران یا پر از افکار منفی
- احساس تنش و بی‌قراری، یا استفاده مکرر از دستشویی
- گریه مداوم
- همیشه وابسته و دلبسته بودن (زمانی که سایر کودکان اینطور نیستند)
- اظهار ناراحتی از شکم‌درد و احساس ناخوشی
کودک شما ممکن است به‌اندازه کافی بزرگ نباشد که تشخیص دهد چرا چنین احساسی دارد. دلیل اضطراب (اگر وجود داشته باشد) بسته به سن کودک متفاوت است. اضطراب جدایی در کودکان کوچک‌تر رایج است، درحالی‌که کودکان بزرگ‌تر و نوجوانان بیشتر نگران عملکرد مدرسه، روابط یا سلامتی خود هستند. در ادامه با انواع اضطراب در کودکان بیشتر آشنا خواهید شد.
علل اضطراب در کودکان
برخی از کودکان به‌سادگی مضطرب‌تر به دنیا می‌آیند و کمتر می‌توانند با استرس کنار بیایند. آنها همچنین با حضور افراد مضطرب در اطراف‌شان مضطرب می‌شوند. برخی از کودکان پس از رویدادهای استرس‌زا دچار اضطراب می‌شوند. این اتفاق‌ها عبارت‌اند از:
- جابه‌جایی مکرر خانه یا مدرسه
- دعوا یا مشاجره والدین
- مرگ یکی از اقوام یا دوستان نزدیک
- ابتلا به بیماری جدی یا مجروح شدن در تصادف
- مسائل مربوط به مدرسه مانند امتحانات یا مورد اذیت و آزار قرار گرفتن در مدرسه
- مورد سوءاستفاده یا بی‌توجهی قرار گرفتن
کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و اختلال طیف اوتیسم بیشتر در معرض مشکلات اضطراب هستند.
انواع اختلال اضطراب در کودکان
یک کودک ممکن است انواع مختلفی از اضطراب را تجربه کند. اضطراب‌های مختلف در کودکان به شرح ذیل می‌باشند:
ترس یا فوبیا درباره چیزی خاص
کودکان معمولاً از چیزهایی مانند هیولا، سگ یا آب می‌ترسند. این بخشی کاملاً طبیعی از رشد آنها است، اما زمانی که میزان این ترس بسیار زیاد می‌شود و زندگی روزمره کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهد، پتانسیل تبدیل شدن به فوبیا را دارد.
اختلال اضطراب فراگیر
کودک مبتلا به اضطراب فراگیر (GAD) ممکن است در طیف وسیعی از مسائل و موقعیت‌های ذیل بسیار مضطرب باشد:
- تکالیف مدرسه
- نمرات و امتحانات
- دوستان
- خانواده
- روابط
- میزان عملکرد خوب در فعالیت‌هایی مانند موسیقی یا ورزش
کودک مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر نیز احتمالاً بیش‌ازحد از کار و توانایی‌های خود انتقاد می‌کند و ممکن است به دنبال جلب اعتماد دیگران باشد.
اختلال هراس یا وحشت
کودکی که اختلال هراس یا وحشت در او تشخیص داده شود، دو یا چند حمله پانیک (وحشت‌زدگی) غیرمنتظره خواهد داشت. این حملات می‌توانند بدون هیچ محرک مشخصی اتفاق بیفتند. کودک همچنین ممکن است تا بیش از یک ماه پس از اولین حمله خود، نگران حمله دیگری باشد.
اختلال اضطراب جدایی
اضطراب جدایی، در کودکان 18ماهه تا 3ساله رایج است و به یک اختلال اشاره نمی‌کند. کودک مبتلا به اضطراب جدایی، زمانی که والدین اتاق را ترک می‌کنند یا از دید او خارج می‌شوند، احساس نگرانی می‌کند. معمولاً می‌توان حواس کودک را از این احساس منحرف کرد.
اگر کودک بزرگ‌تر هر زمان که یکی از اعضای خانواده‌اش او را ترک می‌کنند ناراحت می‌شود و اگر مدت زیادی طول بکشد تا آرام شود، ممکن است دچار اختلال اضطراب جدایی شده باشد.
این اختلال در کودکان 7 تا 9ساله شایع‌تر است و حدود 4 درصد از کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. کودک مبتلا به اختلال اضطراب جدایی ممکن است از رفتن به مدرسه، اردو یا خانه دوستان خودداری کند. او شاید از کسی بخواهد که در هنگام خواب کنارش باشد. همچنین، زمانی که در کنار خانواده نیست، ممکن است احساس دلتنگی شدید کند.
اختلال اضطراب اجتماعی
کودکان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی بیش‌ازحد نگران تعامل با افراد دیگر هستند. آنها ممکن است در ملاقات با افراد جدید یا صدا زدن نام‌شان در کلاس به‌شدت احساس اضطراب کنند.
لالی انتخابی (موتیسم)
لالی انتخابی یا موتیسم، نوع شدیدی از اضطراب اجتماعی است. کودک مبتلا به لالی انتخابی ممکن است در صحبت در موقعیت‌های خاص، بیش‌ازحد مضطرب باشد. اگرچه شاید به‌راحتی با افرادی که به‌خوبی می‌شناسند صحبت کند.
گاهی‌اوقات، والدین تنها زمانی متوجه می‌شوند که فرزندشان لالی انتخابی دارد که معلمان گزارش دهند که او از صحبت کردن در کلاس امتناع می‌کند.
اضطراب مبتنی بر مدرسه
برخی از کودکان در مورد رفتن به مدرسه، تکالیف مدرسه، دوستی یا اذیت شدن در مدرسه مضطرب می‌شوند، به‌خصوص اگر در حال تغییر مدرسه یا شروع پایه تحصیلی جدید باشند. آنها ممکن است همیشه این نگرانی‌ها را با شما در میان نگذارند و در عوض از شکم‌درد یا احساس بیماری نالان باشند. یکی از نشانه‌های این اضطراب، گریه یا خسته به نظر رسیدن در صبح است. اگر این مشکل به‌طور قابل‌توجه بر زندگی روزمره آنها تأثیر بگذارد، باید رفع شود.
سایر اختلالات اضطرابی
اختلال استرس پس از سانحه و اختلال وسواس فکری اجباری از دیگر اختلالات اضطرابی‌ای هستند که گاهی می‌توانند کودکان را تحت تأثیر قرار دهند، اما معمولاً در بزرگ‌سالان دیده می‌شوند.
چه زمانی اضطراب کودکان نیاز به درمان دارد؟
اگر با شرایط ذیل روبرو شدید، احتمالاً باید برای اضطراب فرزندتان از متخصصان کمک بگیرید تا بتوانند آن را درمان کنند:
- اگر احساس می‌کنید که اضطراب کودک‌تان بهتر نمی‌شود یا بدتر می‌شود، و تلاش‌ها برای مقابله با آن کارساز نبوده‌اند
- اگر فکر می‌کنید که اضطراب کودک‌تان، رشد او را کند می‌کند یا تأثیر قابل‌توجهی بر تحصیل یا روابط او دارد
- اگر کودک‌تان مکرراً مضطرب می‌شود
درمان اضطراب در کودکان
متخصصان باتجربه کلینیک توانبخشی راه کمال، گزینه‌های درمانی زیر را برای درمان اضطراب کودک شما ارائه می‌کنند:
گفتار درمانی
گفتاردرمانی، گزینه درمانی محبوب و مؤثری برای اضطراب در کودکان است. گفتاردرمانگران ما می‌توانند به کودک شما درمورد اضطراب و چگونگی تأثیر آن بر بدن آموزش دهند. آنها همچنین می‌توانند او را با علائم و نحوه مدیریت آنها آشنا کنند.
در این روش درمانی همچنین کودک یاد می‌گیرد که فرآیندهای فکری خود را بازسازی کرده و از روش‌هایی مانند ذهن‌آگاهی، تنفس کنترل‌شده و آرام‌سازی پیشرونده عضلانی برای کاهش علائم استفاده کند.
انواع متداول گفتاردرمانی
متخصصان ما انواع مختلفی از روش گفتاردرمانی را ارائه می‌کنند که به شرح ذیل می‌باشند:
- درمان بین فردی (IPT): متخصصان ما با استفاده از درمان بین فردی به کودکان مضطرب کمک می‌کنند تا مشکلات روابط خود را درک کرده و به آنها رسیدگی کنند. این روش معمولاً برای کودکانی که با افسردگی و مشکلات روابط دست‌وپنجه نرم می‌کنند پیشنهاد می‌شود. یک دوره آن معمولاً بین 12 تا 16 جلسه طول می‌کشد.
- مشاوره و روان‌درمانی: مشاوره و روان‌درمانی می‌توانند از روش‌های مختلف کار کردن استفاده کنند. گاهی‌اوقات، مشاوره کوتاه‌مدت است، درحالی‌که روان‌درمانی میان‌مدت یا بلندمدت است. این روش‌های درمانی گاهی در مدارس ارائه می‌شوند، و همچنین می‌توان به‌صورت خصوصی به آنها دسترسی داشت.
- هنر، موسیقی، نمایش و بازی‌درمانی: این روش‌ها می‌توانند به کودکان کمک کنند تا احساسات ناخوشایند و پیچیده خود را بیان کنند و راه‌هایی ایمن برای کشف آنچه در حال وقوع است بیابند. این نوع درمان‌ها گاهی در مدارس ارائه می‌شود، و همچنین می‌توان به‌صورت خصوصی به آنها دسترسی داشت.
دارودرمانی
داروهایی که برای کمک به کودکان مبتلا به اضطراب تجویز می‌شوند به دو دسته زیر تقسیم می‌شوند:
- داروهای ضدافسردگی: درحالی‌که داروهای ضدافسردگی در مقایسه با سایر داروها سریع عمل می‌کنند، ممکن است برای کودکان و نوجوانان مبتلا به افسردگی شدید مفید نباشند. داروهای ضدافسردگی، درمان‌های رایجی برای طیف وسیعی از مشکلات سلامت روان هستند. مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) یکی از گزینه‌های درمان اضطراب دوران کودکی هستند؛ زیرا عوارض جانبی زیادی ایجاد نمی‌کنند. آنها همچنین اعتیادآور نیستند. این داروها با افزایش سطح سروتونین شیمیایی در مغز کار می‌کنند که با احساس شادی و آسایش مرتبط است.
- بنزودیازپین‌ها: بنزودیازپین‌ها به‌دلیل توانایی‌شان در کاهش فعالیت شدید بدون عوارض جانبی جدی قابل‌توجه هستند. مشکل اصلی استفاده از بنزودیازپین این است که برای استفاده طولانی‌مدت مؤثر نیست. پزشک ممکن است برای کودکی که اضطراب زیاد دارد، بنزودیازپین‌ها را تجویز کند. این داروها به‌اندازه گزینه‌های دیگر رایج نیستند؛ زیرا می‌توانند اعتیادآور شوند. به همین دلیل، پزشک فقط آنها را به‌صورت کوتاه‌مدت تجویز می‌کند.
رفتاردرمانی شناختی
رفتاردرمانی شناختی (CBT) بر این اصل استوار است که اعمال و باورها تحت تأثیر احساسات قرار می‌گیرند. تکنیک مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP) که در این روش استفاده می‌شود، کودکان را در معرض چیزهایی قرار می‌دهد که اضطراب آنها را در یک محیط امن و کنترل‌شده تحریک می‌کند. در طول درمان، کودکان می‌توانند رفتارهای مقابله‌ای مضر مانند جلب اطمینان، فرار، اجتناب و رفتارهای کلیشه‌ای و تکراری مانند شستن دست‌ها را فراموش کنند. با گذشت زمان، کودکان می‌آموزند که چگونه بدون احساس اضطراب، به محرک‌ها پاسخ دهند.
طبق مطالعات، رفتاردرمانی شناختی زمانی مؤثرتر است که بیماران دارو مصرف کنند. تحقیقات همچنین نشان می‌دهند که این روش می‌تواند راهی مؤثر برای کودکان باشد تا یاد بگیرند چگونه اضطراب خود را مدیریت کنند. همچنین برای درمان اضطراب شدید، اضطراب جدایی، فوبیا، اضطراب اجتماعی و اختلال وسواس فکری اجباری مفید در نظر گرفته شده است.
درمان اصلاح تعصب توجه
درمان اصلاح تعصب توجه (ABMT) یک گزینه درمانی جدیدتر و امیدوارکننده است که بسیاری از تحقیقات آن را مؤثر می‌دانند. این روش درمانی بر این اساس است که افراد مبتلا به اضطراب تمایل دارند بیش‌ازحد بر روی اطلاعات تهدیدکننده تمرکز کنند. برنامه‌های رایانه‌ای آموزش توجه، برای کمک به تغییر این سوگیری توجه نسبت به اطلاعات تهدیدکننده و کاهش اضطراب طراحی شده‌اند.
مشاوره
مشاوره می‌تواند به کودک شما کمک کند تا بفهمد چه چیزی او را مضطرب می‌کند. درنتیجه او می‌تواند در آن شرایط استرس‌زا فعالیت کند.
روش‌هایی برای کاهش اضطراب کودکان
جدا از لحظاتی که کودک شما احساس اضطراب یا وحشت می‌کند، می‌توانید کارهایی را در طول زمان انجام دهید تا به او کمک کنید اضطراب خود را مدیریت کند و احساس بهتری داشته باشد.
با استفاده از این روش‌ها، فرزند شما خود را درک می‌کند و آنچه را که برای او مفید است، می‌یابد. هرچه بیشتر به کمک به خود در شرایط سخت اعتماد کند، بیشتر به توانایی خود برای مقابله با آن شرایط باور خواهد کرد. در ادامه به بررسی روش‌های مختلف برای مدیریت اضطراب کودکان می‌پردازیم:
در لحظه‌ای آرام‌تر، با کودک خود درباره اضطراب او صحبت کنید.
از کودک خود بپرسید که چه حسی در ذهن و بدن آنها وجود دارد و چه چیزهایی این احساس را در او ایجاد می‌کند. رفع نگرانی‌های فرزندتان می‌تواند وسوسه‌انگیز باشد؛ زیرا می‌خواهید به او اطمینان دهید. اما مهم است که با تجربه او همدلی کرده و احساساتش را تأیید کنید.
با هم به مسئله‌ای فکر کنید که او را مضطرب می‌کند.
دوستی، رابطه با یکی از اعضای خانواده، تکالیف مدرسه یا ترکیبی از اینها از مسائلی هستند که ممکن است کودک شما را مضطرب کنند. به این فکر کنید که آیا می‌توان تغییراتی را در خانه یا مدرسه ایجاد کرد که شرایط را آسان‌تر کنند؟ اگر فرزند شما نگران چیزهایی است که خارج از کنترل او هستند، شاید نام بردن از افرادی که مسئول رفع مشکل هستند کمک‌کننده باشد. برای مثال، ممکن است بگویید: «نگرانی درمورد پول و هزینه‌ها کار والدین است».
به کودک خود کمک کنید تا علائمی را تشخیص دهد که مضطرب شدنش را به او هشدار می‌دهند.
اضطراب شاید باعث شود کودکان احساس ناخوشی کنند یا قلب‌شان را به تپش بیندازد. آشنایی با این نشانه‌ها موجب می‌شود که کودکان هنگام بروز آنها کمتر بترسند. همچنین با استفاده از این روش می‌فهمند که چه زمانی باید کمک بخواهند یا چه کاری برای کمک به خود انجام دهند.
با هم به فعالیت‌هایی فکر کنید که کودک‌تان ازطریق آنها می‌تواند خود را ابراز کند و اضطرابش را کاهش دهد.
ورزش، طراحی یا نقاشی، نوشتن خاطرات روزانه، تماشای فیلم مورد علاقه، صحبت با دوستان یا آشپزی و پختن غذا ازجمله فعالیت‌هایی هستند که کودک‌تان می‌تواند آنها را انجام دهد. این نوع فعالیت‌ها به او کمک می‌کنند تا احساس آرامش بیشتری داشته باشد.
فعالیت‌هایی مانند ذهن‌آگاهی، یوگا یا مدیتیشن را امتحان کنید که به آرامش کودک شما کمک می‌کنند.
کودکان شاید بخواهند از برنامه‌های ذهن‌آگاهی یا مدیتیشن استفاده کنند. به یاد داشته باشید که برخی از آنها این فعالیت‌ها را مفیدتر از دیگران می‌دانند، بنابراین فرزندتان را تشویق کنید تا درمورد اینکه چه فعالیتی برای او مفید است، تصمیم بگیرد.
جعبه نگرانی یا جعبه خودآرامسازی بسازید.
جعبه نگرانی می‌تواند به کودک شما کمک کند که نگرانی‌های خود را بنویسد و آنها را در آن قرار دهد. این امر به او مکانی فیزیکی می‌دهد که می‌تواند نگرانی‌های او را در خود «نگه دارد». همچنین ممکن است جعبه خودآرامسازی را ترجیح دهد که می‌تواند آن را با چیزهایی مانند عکس، اسباب‌بازی‌های ضداسترس، روغن‌های معطر و نقل‌قول‌های مثبت پر کند تا در مواقع اضطراب به او کمک کنند.
به کودک خود کمک کنید کارهای روزانه‌ای را انجام دهد که برای سلامت روان مهم هستند.
ورزش، خوب خوابیدن، تغذیه سالم، نوشیدن آب و گذراندن زمان کافی با عزیزان کارهای روزانه‌ای هستند که برای سلامت روان مفیدند. ورزش منظم به‌ویژه برای اضطراب مهم است؛ زیرا می‌تواند به کاهش علائم در بدن کمک کند. لازم نیست کودک شما ورزش‌های سختی را انجام دهد، پیاده‌روی یا یوگای ملایم می‌تواند کمک کند.
کودک خود را تشویق کنید که محرک‌ها را حذف کند.
کاهش یا توقف نوشیدن قهوه، نوشیدنی‌های کافئین‌دار و الکل می‌توانند کمک‌کننده باشند؛ زیرا همه اینها علائم فیزیکی اضطراب را تشدید می‌کنند.
زمان کافی‌ای را باهم بگذرانید و درباره چیزهای دیگر صحبت کنید.
می‌توانید با تفریح، استراحت و خندیدن به فرزندتان کمک کنید تا از نگرانی‌هایش دور شود، حتی اگر فقط برای مدتی کوتاه باشد. فعالیت‌هایی مانند ورزش کردن، خیاطی یا نواختن آلات موسیقی برای تمرکز ذهن بر روی لحظه بسیار عالی هستند.
اگر اوضاع بهتر نمی‌شود و نگران سلامت روان کودک خود هستید، از متخصصان کمک بگیرید.
برخی از کودکان و نوجوانانِ مبتلا به اضطراب برای داشتن احساس بهتر به کمک متخصصان نیاز دارند. تشخیص یا راه درمانی خاص مانند دارودرمانی، گفتاردرمانی یا رفتاردرمانی شناختی ممکن است برای آنها مفید باشد.
درمان اضطراب کودکان در کلینیک توانبخشی راه کمال
درمان اضطراب کودکان، یک فرایند است و یافتن رویکرد درمانی مناسب برای کودک ممکن است زمان‌بر باشد. والدین می‌توانند به نشانه‌های جسمی و عاطفی کودک خود توجه کنند و از او سؤالات مختلف بپرسند تا به اضطراب داشتن او پی ببرند. کودکان می‌توانند با حمایت خانواده و متخصصان مختلف، مدیریت اضطراب خود را یاد بگیرند. اگر تکنیک‌های خانگی کمک نکنند، گفتاردرمانی، دارودرمانی، رفتاردرمانی شناختی و مشاوره می‌توانند رویکردهای درمانی مؤثری باشند. متخصصان ما در کلینیک توانبخشی راه کمال در ارائه کلیه روش‌های درمانی اضطراب کودکان تخصص دارند. پس اگر فرزندتان دائماً مضطرب است با ما تماس بگیرید تا کارشناسان ما درمورد شروع و نحوه روند درمانی فرزندتان شما را راهنمایی کنند.
منابع: