طبیعی است که کودکان هرازگاهی احساس نگرانی یا اضطراب کنند، مثلاً وقتی که مدرسه یا مهد کودک را شروع کرده یا به محل جدیدی نقل مکان می‌کنند. اضطراب مانند نگرانی یا ترس بوده و واکنش قابل‌درک کودکان به تغییر یا یک رویداد استرس‌زا است. اما اختلال اضطراب ، بر رفتار و افکار روزمره کودکان تأثیر می‌گذارد و در مدرسه، خانه و زندگی اجتماعی آنها اختلال ایجاد می‌کند. در چنین شرایطی، ممکن است برای مقابله با آن به کمک متخصصان حرفه‌ای نیاز داشته باشید تا به مسئله‌ای جدی‌تر تبدیل نشود. در ادامه به بررسی رویکردهای درمانی اضطراب در کودکان و همچنین روش‌هایی برای کاهش آن می‌پردازیم. پس ما را همراهی کنید.
چه زمانی اضطراب کودکان نیاز به درمان دارد؟
اگر با شرایط ذیل روبرو شدید، احتمالاً باید برای اضطراب فرزندتان از متخصصان کمک بگیرید تا بتوانند آن را درمان کنند:
- اگر احساس می‌کنید که اضطراب کودک‌تان بهتر نمی‌شود یا بدتر می‌شود، و تلاش‌ها برای مقابله با آن کارساز نبوده‌اند
- اگر فکر می‌کنید که اضطراب کودک‌تان، رشد او را کند می‌کند یا تأثیر قابل‌توجهی بر تحصیل یا روابط او دارد
- اگر کودک‌تان مکرراً مضطرب می‌شود
دو روش اصلی برای درمان اضطراب در کودکان وجود دارند: درمان شناختی-رفتاری و درمان دارویی. هر دوی این درمان‌ها ممکن است به تنهایی مؤثر باشند، اما به نظر می‌رسد که در کنار هم بهتر عمل می‌کنند. الیته درمان های دیگری نیز وجود دارد. در ادامه می خواهیم همه این درمان ها را با هم بررسی کنیم:
درمان شناختی-رفتاری (CBT)
رفتاردرمانی شناختی (CBT) به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های مقابله‌ای را که به آرام کردن واکنش‌های بدنی، تفکر متفاوت و مواجهه با ترس‌ها و چالش‌ها در مراحل کوچک‌تر کمک می‌کنند، بیاموزند. کودکان می‌توانند مهارت‌های مقابله‌ای را در درمان فردی یا گروهی یاد بگیرند. والدین همچنین می‌توانند در مورد این مهارت‌های مقابله‌ای بیاموزند تا بتوانند از فرزندان خود در تمرین آنها حمایت کنند.
رفتاردرمانی شناختی (CBT) بر این اصل استوار است که اعمال و باورها تحت تأثیر احساسات قرار می‌گیرند. تکنیک مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP) که در این روش استفاده می‌شود، کودکان را در معرض چیزهایی قرار می‌دهد که اضطراب آنها را در یک محیط امن و کنترل‌شده تحریک می‌کند. در طول درمان، کودکان می‌توانند رفتارهای مقابله‌ای مضر مانند جلب اطمینان، فرار، اجتناب و رفتارهای کلیشه‌ای و تکراری مانند شستن دست‌ها را فراموش کنند. با گذشت زمان، کودکان می‌آموزند که چگونه بدون احساس اضطراب، به محرک‌ها پاسخ دهند.
طبق مطالعات، رفتاردرمانی شناختی زمانی مؤثرتر است که بیماران دارو مصرف کنند. تحقیقات همچنین نشان می‌دهند که این روش می‌تواند راهی مؤثر برای کودکان باشد تا یاد بگیرند چگونه اضطراب خود را مدیریت کنند. همچنین برای درمان اضطراب شدید، اضطراب جدایی، فوبیا، اضطراب اجتماعی و اختلال وسواس فکری اجباری مفید در نظر گرفته شده است.
دارودرمانی
داروهایی که برای کمک به کودکان مبتلا به اضطراب تجویز می‌شوند به دو دسته زیر تقسیم می‌شوند:
- داروهای ضدافسردگی: درحالی‌که داروهای ضدافسردگی در مقایسه با سایر داروها سریع عمل می‌کنند، ممکن است برای کودکان و نوجوانان مبتلا به افسردگی شدید مفید نباشند. داروهای ضدافسردگی، درمان‌های رایجی برای طیف وسیعی از مشکلات سلامت روان هستند. مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) یکی از گزینه‌های درمان اضطراب دوران کودکی هستند؛ زیرا عوارض جانبی زیادی ایجاد نمی‌کنند. آنها همچنین اعتیادآور نیستند. این داروها با افزایش سطح سروتونین شیمیایی در مغز کار می‌کنند که با احساس شادی و آسایش مرتبط است. برخی از داروهای مهارکننده بازجذب انتخابی سروتونین(SSRI) عبارتند از:
- فلوکستین (پروزاک)
- پاروکستین (پاکسیل، پکسوا)
- سرترالین (زولفت)
- بنزودیازپین‌ها: بنزودیازپین‌ها به‌دلیل توانایی‌شان در کاهش فعالیت شدید بدون عوارض جانبی جدی قابل‌توجه هستند. مشکل اصلی استفاده از بنزودیازپین این است که برای استفاده طولانی‌مدت مؤثر نیست. پزشک ممکن است برای کودکی که اضطراب زیاد دارد، بنزودیازپین‌ها را تجویز کند. این داروها به‌اندازه گزینه‌های دیگر رایج نیستند؛ زیرا می‌توانند اعتیادآور شوند. به همین دلیل، پزشک فقط آنها را به‌صورت کوتاه‌مدت تجویز می‌کند.
اگر این داروها برای فرزند شما مؤثر یا مناسب نباشند، پزشک ممکن است یک مهارکننده بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین(SNRI) مانند دولوکستین (سیمبالتا، دریزالما، ایرنکا) را تجویز کند.
عوارض جانبی داروهای درمان اضطراب در کودکان
اگر فرزند شما دچار هر یک از عوارض جانبی زیر شد، با پزشک معالج او تماس بگیرید:
- واکنش آلرژیک
- مدفوع خونی
- تپش قلب سریع یا نامنظم
- غش، سرگیجه، درد قفسه سینه یا تنگی نفس
- تب بالا
- تغییرات ناگهانی بینایی یا درد چشم
- افکار خودکشی یا بدتر شدن خلق و خو
عوارض جانبی دیگری از داروهای مورد استفاده برای درمان اضطراب در کودکان وجود دارند که معمولاً به مراقبت پزشکی نیاز ندارند. این عوارض شامل موارد زیر هستند:
- تغییر اشتها
- مشکل در خوابیدن یا خوا‌ب‌‌آلودگی
- خشکی دهان
- سردرد
- لرزش
- ناراحتی معده، حالت تهوع یا اسهال
این عوارض معمولاً پس از چند هفته از بین می‌روند، اما ممکن است در صورت تغییر دوز فرزند شما مجدداً مشاهده شوند. پزشک معالج فرزند شما تمام این اطلاعات را با شما در میان خواهد گذاشت و به سؤالاتتان پاسخ خواهد داد.
گفتار درمانی
گفتاردرمانی، گزینه درمانی محبوب و مؤثری برای اضطراب در کودکان است. گفتاردرمانگران ما می‌توانند به کودک شما درمورد اضطراب و چگونگی تأثیر آن بر بدن آموزش دهند. آنها همچنین می‌توانند او را با علائم و نحوه مدیریت آنها آشنا کنند.
در این روش درمانی همچنین کودک یاد می‌گیرد که فرآیندهای فکری خود را بازسازی کرده و از روش‌هایی مانند ذهن‌آگاهی، تنفس کنترل‌شده و آرام‌سازی پیشرونده عضلانی برای کاهش علائم استفاده کند.
انواع متداول گفتاردرمانی
متخصصان ما انواع مختلفی از روش گفتاردرمانی را ارائه می‌کنند که به شرح ذیل می‌باشند:
- درمان بین فردی (IPT): متخصصان ما با استفاده از درمان بین فردی به کودکان مضطرب کمک می‌کنند تا مشکلات روابط خود را درک کرده و به آنها رسیدگی کنند. این روش معمولاً برای کودکانی که با افسردگی و مشکلات روابط دست‌وپنجه نرم می‌کنند پیشنهاد می‌شود. یک دوره آن معمولاً بین 12 تا 16 جلسه طول می‌کشد.
- مشاوره و روان‌درمانی: مشاوره و روان‌درمانی می‌توانند از روش‌های مختلف کار کردن استفاده کنند. گاهی‌اوقات، مشاوره کوتاه‌مدت است، درحالی‌که روان‌درمانی میان‌مدت یا بلندمدت است. این روش‌های درمانی گاهی در مدارس ارائه می‌شوند، و همچنین می‌توان به‌صورت خصوصی به آنها دسترسی داشت.
- هنر، موسیقی، نمایش و بازی‌درمانی: این روش‌ها می‌توانند به کودکان کمک کنند تا احساسات ناخوشایند و پیچیده خود را بیان کنند و راه‌هایی ایمن برای کشف آنچه در حال وقوع است بیابند. این نوع درمان‌ها گاهی در مدارس ارائه می‌شود، و همچنین می‌توان به‌صورت خصوصی به آنها دسترسی داشت.
درمان اصلاح تعصب توجه
درمان اصلاح تعصب توجه (ABMT) یک گزینه درمانی جدیدتر و امیدوارکننده است که بسیاری از تحقیقات آن را مؤثر می‌دانند. این روش درمانی بر این اساس است که افراد مبتلا به اضطراب تمایل دارند بیش‌ازحد بر روی اطلاعات تهدیدکننده تمرکز کنند. برنامه‌های رایانه‌ای آموزش توجه، برای کمک به تغییر این سوگیری توجه نسبت به اطلاعات تهدیدکننده و کاهش اضطراب طراحی شده‌اند.
مشاوره
مشاوره می‌تواند به کودک شما کمک کند تا بفهمد چه چیزی او را مضطرب می‌کند. درنتیجه او می‌تواند در آن شرایط استرس‌زا فعالیت کند.
روش‌هایی برای کاهش اضطراب کودکان
جدا از لحظاتی که کودک شما احساس اضطراب یا وحشت می‌کند، می‌توانید کارهایی را در طول زمان انجام دهید تا به او کمک کنید اضطراب خود را مدیریت کند و احساس بهتری داشته باشد.
با استفاده از این روش‌ها، فرزند شما خود را درک می‌کند و آنچه را که برای او مفید است، می‌یابد. هرچه بیشتر به کمک به خود در شرایط سخت اعتماد کند، بیشتر به توانایی خود برای مقابله با آن شرایط باور خواهد کرد. در ادامه به بررسی روش‌های مختلف برای مدیریت اضطراب کودکان می‌پردازیم:
در لحظه‌ای آرام‌تر، با کودک خود درباره اضطراب او صحبت کنید.
از کودک خود بپرسید که چه حسی در ذهن و بدن آنها وجود دارد و چه چیزهایی این احساس را در او ایجاد می‌کند. رفع نگرانی‌های فرزندتان می‌تواند وسوسه‌انگیز باشد؛ زیرا می‌خواهید به او اطمینان دهید. اما مهم است که با تجربه او همدلی کرده و احساساتش را تأیید کنید.
با هم به مسئله‌ای فکر کنید که او را مضطرب می‌کند.
دوستی، رابطه با یکی از اعضای خانواده، تکالیف مدرسه یا ترکیبی از اینها از مسائلی هستند که ممکن است کودک شما را مضطرب کنند. به این فکر کنید که آیا می‌توان تغییراتی را در خانه یا مدرسه ایجاد کرد که شرایط را آسان‌تر کنند؟ اگر فرزند شما نگران چیزهایی است که خارج از کنترل او هستند، شاید نام بردن از افرادی که مسئول رفع مشکل هستند کمک‌کننده باشد. برای مثال، ممکن است بگویید: «نگرانی درمورد پول و هزینه‌ها کار والدین است».
به کودک خود کمک کنید تا علائمی را تشخیص دهد که مضطرب شدنش را به او هشدار می‌دهند.
اضطراب شاید باعث شود کودکان احساس ناخوشی کنند یا قلب‌شان را به تپش بیندازد. آشنایی با این نشانه‌ها موجب می‌شود که کودکان هنگام بروز آنها کمتر بترسند. همچنین با استفاده از این روش می‌فهمند که چه زمانی باید کمک بخواهند یا چه کاری برای کمک به خود انجام دهند.
با هم به فعالیت‌هایی فکر کنید که کودک‌تان ازطریق آنها می‌تواند خود را ابراز کند و اضطرابش را کاهش دهد.
ورزش، طراحی یا نقاشی، نوشتن خاطرات روزانه، تماشای فیلم مورد علاقه، صحبت با دوستان یا آشپزی و پختن غذا ازجمله فعالیت‌هایی هستند که کودک‌تان می‌تواند آنها را انجام دهد. این نوع فعالیت‌ها به او کمک می‌کنند تا احساس آرامش بیشتری داشته باشد.
فعالیت‌هایی مانند ذهن‌آگاهی، یوگا یا مدیتیشن را امتحان کنید که به آرامش کودک شما کمک می‌کنند.
کودکان شاید بخواهند از برنامه‌های ذهن‌آگاهی یا مدیتیشن استفاده کنند. به یاد داشته باشید که برخی از آنها این فعالیت‌ها را مفیدتر از دیگران می‌دانند، بنابراین فرزندتان را تشویق کنید تا درمورد اینکه چه فعالیتی برای او مفید است، تصمیم بگیرد.
جعبه نگرانی یا جعبه خودآرامسازی بسازید.
جعبه نگرانی می‌تواند به کودک شما کمک کند که نگرانی‌های خود را بنویسد و آنها را در آن قرار دهد. این امر به او مکانی فیزیکی می‌دهد که می‌تواند نگرانی‌های او را در خود «نگه دارد». همچنین ممکن است جعبه خودآرامسازی را ترجیح دهد که می‌تواند آن را با چیزهایی مانند عکس، اسباب‌بازی‌های ضداسترس، روغن‌های معطر و نقل‌قول‌های مثبت پر کند تا در مواقع اضطراب به او کمک کنند.
به کودک خود کمک کنید کارهای روزانه‌ای را انجام دهد که برای سلامت روان مهم هستند.
ورزش، خوب خوابیدن، تغذیه سالم، نوشیدن آب و گذراندن زمان کافی با عزیزان کارهای روزانه‌ای هستند که برای سلامت روان مفیدند. ورزش منظم به‌ویژه برای اضطراب مهم است؛ زیرا می‌تواند به کاهش علائم در بدن کمک کند. لازم نیست کودک شما ورزش‌های سختی را انجام دهد، پیاده‌روی یا یوگای ملایم می‌تواند کمک کند.
کودک خود را تشویق کنید که محرک‌ها را حذف کند.
کاهش یا توقف نوشیدن قهوه، نوشیدنی‌های کافئین‌دار و الکل می‌توانند کمک‌کننده باشند؛ زیرا همه اینها علائم فیزیکی اضطراب را تشدید می‌کنند.
زمان کافی‌ای را باهم بگذرانید و درباره چیزهای دیگر صحبت کنید.
می‌توانید با تفریح، استراحت و خندیدن به فرزندتان کمک کنید تا از نگرانی‌هایش دور شود، حتی اگر فقط برای مدتی کوتاه باشد. فعالیت‌هایی مانند ورزش کردن، خیاطی یا نواختن آلات موسیقی برای تمرکز ذهن بر روی لحظه بسیار عالی هستند.
چه مدت پس از درمان فرزندم بهتر خواهد شد؟
بسیاری از خانواده‌ها درمان کودک مبتلا به اختلال اضطراب را با رفتاردرمانی شناختی شروع کرده و در صورت نیاز، درمان‌های دیگر را نیز اضافه می‌کنند. رفتاردرمانی شناختی چه به صورت فردی (با والدین به عنوان هم‌درمانگر) یا گروهی، می‌تواند در آموزش گام به گام مهارت‌های مقابله‌ای که علائم را کاهش می‌دهند و مقابله را بهبود می‌بخشند، بسیار مؤثر باشد. از آنجایی که این نوع درمان شامل یادگیری است، کودکان اغلب به سرعت یاد می‌گیرند و می‌توانند در عرض چند جلسه احساس بهتر و اعتماد به نفس بیشتری داشته باشند. گاهی‌اوقات، جلسات برخی از علائم را کاهش می‌دهند اما برای غلبه بر اضطراب کودکان به کمک بیشتری نیاز است. در این شرایط، دارو نیز مهم است.
تأثیر داروهایی مانند SSRI و SNRI ممکن است پس از مدتی مشاهده شود و باید توجه داشته باشید هر دارویی روی همه افراد به یک شکل عمل نمی‌کند. پزشک معالج فرزند شما ممکن است یک دارو را برای مدت زمانی (معمولاً حداقل چند هفته تا چند ماه) امتحان کند تا ببیند آیا به کودک کمک می‌کند یا خیر. اگر کمکی نکرد، ممکن است داروی دیگری را امتحان کند.
اگر اوضاع بهتر نمی‌شود و نگران سلامت روان کودک خود هستید، از متخصصان کمک بگیرید.
برخی از کودکان و نوجوانانِ مبتلا به اضطراب برای داشتن احساس بهتر به کمک متخصصان نیاز دارند. تشخیص یا راه درمانی خاص مانند دارودرمانی، گفتاردرمانی یا رفتاردرمانی شناختی ممکن است برای آنها مفید باشد.
درمان اضطراب کودکان، یک فرایند است و یافتن رویکرد درمانی مناسب برای کودک ممکن است زمان‌بر باشد. والدین می‌توانند به نشانه‌های جسمی و عاطفی کودک خود توجه کنند و از او سؤالات مختلف بپرسند تا به اضطراب داشتن او پی ببرند. کودکان می‌توانند با حمایت خانواده و متخصصان مختلف، مدیریت اضطراب خود را یاد بگیرند. اگر تکنیک‌های خانگی کمک نکنند، گفتاردرمانی، دارودرمانی، رفتاردرمانی شناختی و مشاوره می‌توانند رویکردهای درمانی مؤثری باشند. متخصصان ما در کلینیک توانبخشی راه کمال در ارائه کلیه روش‌های درمانی اضطراب کودکان تخصص دارند. اگر فرزندتان دائماً مضطرب است با ما تماس بگیرید تا کارشناسان ما درمورد شروع و نحوه روند درمانی فرزندتان شما را راهنمایی کنند.
منابع:
سوالات متداول
شروع مصرف داروی ضد افسردگی SSRI یا SNRIبرای کودک به معنای مصرف دارو برای تمام عمر نیست. پزشکان توصیه می‌کنند که درمان اولیه اختلالات اضطراب کودکان با داروی ضد افسردگی باید حدود یک سال ادامه یابد. شما و پزشک فرزندتان باید به طور مرتب ارزیابی کنید که دارو چقدر خوب عمل می‌کند. ممکن است در صورت تداوم یا عود علائم، درمان طولانی‌تر با دارو توصیه شود. هیچ مدرکی مبنی بر اعتیادآور بودن SSRI و SNRI وجود ندارد. از پزشک خود بپرسید که فرزند شما چقدر دارو مصرف خواهد کرد و چه تغییراتی را در صورت اثرگذاری دارو می‌توانید انتظار داشته باشید.
اکثر کودکان در عرض دو تا شش هفته پس از دریافت درمان مناسب، علائم بهبود را مشاهده می‌کنند. اگر پس از این مدت پیشرفتی مشاهده نکردید، با پزشک یا درمانگر فرزند خود در مورد گزینه‌های دیگر یا تنظیم سطح دوز دارو صحبت کنید.