یکی از مشکلاتی که باعث نگرانی والدین می‌شود، رفتارهای ناسالم کودکان است که تأثیر قابل‌توجهی بر روابط اجتماعی و زندگی روزمره آنها دارند. رفتار درمانی به رفع این مشکل کمک می‌کند و به کودک می‌آموزد مهارت‌های زندگی مانند توانایی مدیریت استرس، خشم و ناامیدی را فرا بگیرد. در این مطلب به بررسی رفتار درمانی و روش‌های آن می‌پردازیم.
رفتار درمانی کودکان
رفتاردرمانی اصطلاحی کلی برای انواع درمان‌هایی است که برخی اختلالات سلامت روان را درمان می‌کند. این شکل از درمان به‌دنبال شناسایی و کمک به تغییر رفتارهای خودمخرب یا ناسالم است. این متد درمانی بر این اصل استوار است که همه رفتارها آموخته می‌شوند و می‌توان رفتارهای ناسالم را تغییر داد. تمرکز رفتاردرمانی اغلب بر روی مشکلات فعلی و نحوه تغییر آنها است.
رفتاردرمانی می‌تواند به کودک شما کمک کند تا عادات و رفتارهای سالم را بیاموزد تا بتواند در مدرسه، خانه و محل کار پیشرفت قابل‌توجهی داشته باشد. متعهد شدن به رفتار درمانی ممکن است طاقت‌فرسا باشد. اما یکی از بهترین راه‌هایی است که می‌توانید به‌وسیله آن از فرزندتان در چالش‌های عاطفی و رفتاری حمایت کنید.
چه زمانی کودکان به رفتاردرمانی نیاز دارند؟
اگر فرزند شما رفتارهای زیر را از خود بروز می‌دهد، به رفتار درمانی نیاز دارد:
- بروز رفتارهایی که باعث ایجاد اختلال در مدرسه می‌شوند.
- بروز رفتارهایی که به زندگی اجتماعی او یعنی دوست‌یابی یا حفظ دوستان آسیب وارد می‌کنند.
- بروز رفتارهایی که متناسب با سن او نیستند. به‌عنوان مثال، کودک 12 ساله نباید مانند کودک 2 ساله عصبانی شود.
علاوه بر رفتارهای ذکرشده، اگر کودک رفتارهای زیر را از خود نشان دهد، قطعاً به کمک نیاز دارد. بنابراین بلافاصله او را نزد مشاور ببرید:
- امتناع از تغییر: رفتارهای خود را بدون توجه به عواقب آن تغییر نمی‌دهد.
- پرخاشگری: دائماً وسایل را می‌شکند، دیگران را آزار می‌دهد یا تهدید می‌کند.
- عدم همدلی: به نظر می‌رسد که او به دیگران و احساسات آنها اهمیت نمی‌دهد.
- خودآزاری: به‌طور مداوم به خود آسیب می‌رساند. به‌عنوان مثال ،سر خود را به دیوار می‌کوبد.
- ظلم به حیوانات: سعی می‌کند به حیوانات صدمه بزند.
رفتار درمانی چگونه می‌تواند به فرزند شما کمک کند؟
کودکانی که رفتارهای چالش‌برانگیز یا خطرناک از خود نشان می‌دهند، می‌توانند از رفتاردرمانی بهره ببرند. این نوع درمان بر درک افکار و احساسات و تأثیرات آن بر رفتارهای کودکان متمرکز است. همچنین به آنها کمک می‌کند تا انتخاب‌های بهتری داشته باشند.
محور رفتاردرمانی تبدیل رفتارهای نامطلوب به مطلوب است. اولین قدم این است که محرک‌هایی که باعث رفتار ناخواسته می‌شوند و دلیل ایجاد آنها را کشف کنید. سپس، کودکان باید بتوانند تشخیص دهند که افکاری که درمورد این محرک‌ها دارند، صحیح نیستند. درنهایت، این افکار باید به‌شکلی مثبت‌تر شکل بگیرند. رفتار درمانی بر چهار اصل اساسی ذیل استوار است:
- تقویت رفتار خوب با تحسین یا نوعی پاداش
- نادیده گرفتن رفتارهای نامناسب کودک
- سلب امتیاز برای رفتارهای فاحشی که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت
- حذف محرک‌هایی که باعث رفتار ناخواسته می‌شوند
رفتار درمانی به کودکان کمک می‌کند تا رفتارهای تکانشگری و نافرمانی کمتری نشان دهند، خشونت کمتری داشته و کنترل بهتری بر افکار خود داشته باشند. همچنین به آنها کنترل بیشتر و تصویر بهتری از خود نشان داده و توانایی حل مسئله و مکانیسم‌های مقابله‌ای را در آنها بهبود می‌دهد.
چه کسانی باید تحت رفتار درمانی قرار بگیرند؟
رفتار درمانی می‌تواند کودکان مبتلا به طیف گسترده‌ای از اختلالات روانی را درمان کند. متداول‌ترین مشکلاتی که می‌توانند توسط درمانگر و با شیوه رفتار درمانی معالجه شوند، عبارت‌اند از:
- افسردگی
- اضطراب
- اختلالات هراس
- مسائل مربوط به خشم
از این متد درمانی همچنین می‌توان برای درمان بیماری‌ها و اختلالات زیر در کودکان استفاده کرد:
- اختلالات اشتها و پرخوری یا کم‌خوری
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- اختلال دوقطبی
- بیش‌فعالی
- فوبیا ازجمله هراس‌های اجتماعی
- وسواس فکری (OCD)
- صدمه به خود
- سوءمصرف مواد
- اوتیسم
حتما بخوانید: بیش‌فعالی کودکان چیست؟
تکنیک‌های رفتار درمانی کودک
انواع مختلفی از رفتاردرمانی وجود دارند که در ادامه به بررسی برخی از آنها می‌پردازیم:
درمان شناختی‌رفتاری (CBT)
درمان شناختی‌رفتاری نوعی گفتگودرمانی است که به کودکان کمک می‌کند تا الگوهای تفکر و رفتار منفی را تغییر دهند. این درمان به فرزند شما آموزش می‌دهد افکار منفی را با افکار مثبت جایگزین کرده و تأثیر اعمالش بر خود و دیگران را درک کند. درمان شناختی‌رفتاری برای کودکانی که می‌توانند درمورد چالش‌های خود صحبت کنند، بهترین کارایی را دارد.
این روش درمانی به کودکان مبتلا به اوتیسم، بیش‌فعالی، افسردگی و تروما کمک می‌کند تا افکار و احساساتی را که منجر به رفتارهای مضر یا نامطلوب می‌شوند، پردازش کنند. به‌عنوان مثال، کودک مبتلا به بیش‌فعالی برای انجام تکالیف مدرسه مشکل دارد. درمانگر به کودک کمک می‌کند پروژه‌های بزرگ‌تر را به مراحل کوچک‌تر و آسان‌تر تقسیم کند تا نتیجه رفتاری او را تغییر دهد.
رفتاردرمانی دیالکتیک (DBT)
رفتار درمانی دیالکتیک به کودکان کمک می‌کند تا یاد بگیرند که احساسات شدید را مدیریت، رفتارهای خود را تنظیم کرده و روابط معناداری با دیگران برقرار کنند. این روش درمانی به‌ویژه برای کمک به کودکانی که با طغیان‌های انفجاری یا مشکل در مدیریت احساسات شدید مانند غم و اندوه یا عصبانیت مواجه هستند، کاربرد دارد.
رفتار درمانی دیالکتیک بر مفهوم تمرکز حواس تأکید دارد و به کودکان آموزش می‌دهد که بدون قضاوت با احساسات فعلی خود هماهنگ باشند. همچنین بر کمک به کودکان در یادگیری مهارت‌هایی تمرکز دارد که می‌توانند برای مدیریت موقعیت‌های چالش‌برانگیز عاطفی استفاده شوند. به‌عنوان مثال، اگر کودک در موقعیتی خاص احساس آشفتگی کند، ممکن است تکنیک‌های آرام‌بخشی مانند تنفس عمیق به او آموزش داده شوند.
درمان فعال‌سازی رفتاری (BAT)
فعال‌سازی رفتاری ابزاری عالی برای کودکانی است که با افسردگی یا اضطراب سروکار دارند. این روش درمانی بر اساس این تئوری است که اگر کسی ازنظر عاطفی دچار مشکل است، درگیر شدن در فعالیت‌های مثبت می‌تواند به بهبود ذهنیت او کمک کند.
زمانی که فعالیت‌ها با ارزش‌های کودک همسو باشند، این درمان معمولاً مؤثرتر است. برای مثال، اگر فرزند شما برای وقت گذراندن با دوستان خود ارزش قائل است اما به پیام‌ها پاسخ نمی‌دهد یا با آنها بیرون نمی‌رود، درمانگر به او کمک می‌کند تا برای برقراری ارتباط مجدد گام‌های عملی بردارد. رویکرد دیگر این است که به بررسی فعالیت‌هایی که فرزندتان دیگر در آنها شرکت نمی‌کند بپردازید و آنچه را که در رفتارهای اجتنابی او نقش دارند، تحلیل کنید.
بازی‌درمانی با محوریت کودک
بازی‌درمانی برای کودکان کوچک‌تری که هنوز نمی‌توانند احساسات خود را با کلمات بیان کنند، بهترین روش درمانی است. با بازی‌درمانی، کودک از اسباب‌بازی‌ها برای نمایش صحنه‌هایی از زندگی روزمره خود استفاده می‌کند. این روش به آنها اجازه می‌دهد تا مهارت‌های مقابله‌ای سالم را تمرین کنند و بر احساسات خود کنترل داشته باشند.
درمانگر همچنین می‌تواند از بازی‌درمانی برای کمک به کودک برای پردازش تروما، ایجاد عزت نفس و توسعه مهارت‌های حل مسئله استفاده کند. این نوع درمان برای کودکانی که تخیل قوی دارند و می‌توانند احساسات خود را ازطریق بازی بیان کنند، بهترین کارایی را دارد.
خانواده‌درمانی
خانواده‌درمانی به کل خانواده کمک می‌کند محیطی سالم برای کودک ایجاد کنند. این روش درمانی به والدین کمک می‌کند تکنیک‌های فرزندپروری را بهتر بیاموزند، از خواهر و برادر کودکانی که دارای مشکلات رفتاری هستند، حمایت می‌کند و به همه اعضای خانواده اجازه می‌دهد تا نیازهای خود را به روشی ایمن و حمایتی بیان کنند.
خانواده‌درمانی همچنین به شناسایی عوامل محیطی‌ای که ممکن است در رفتارهای چالش‌برانگیز کودک شما نقش داشته باشند، کمک می‌کند. به‌عنوان مثال، اگر والدین در تعیین مرزهای رفتاری مشکل داشته باشند، درمانگر می‌تواند راهنمایی‌هایی را در ارتباط با انتظارات آنها ارائه دهد.
تحلیل رفتار کاربردی (ABA)
تحلیل رفتار کاربردی، مداخله‌ای مبتنی بر علم است که از پاداش‌های مثبت برای شکل دادن و تقویت رفتارهای موردنظر استفاده می‌کند. این روش درمانی برای کودکان مبتلا به اوتیسم بسیار مفید است؛ زیرا به آنها کمک می‌کند تا مهارت‌های اجتماعی، کلامی و حرکتی‌ای را که نمی‌توانند مانند همسالان خود بیاموزند، فرا بگیرند.
هدف روش تحلیل رفتار کاربردی این است که به کودکان کمک کند تا مهارت‌های زندگی روزمره، ارتباطات و مدیریت خود را توسعه دهند تا بتوانند شادتر، سالم‌تر و مستقل‌تر زندگی کنند. درمانگر به آنچه قبل و بعد از یک رفتار مشکل‌ساز اتفاق میفتد، توجه کرده و مواردی را که باعث تحریک و تقویت آن می‌شوند، بررسی می‌کند.
درمان تعاملی والد-کودک (PCIT)
این درمان بر تقویت رابطه بین والدین و فرزند و بهبود مهارت‌های والدین تمرکز دارد. درمان تعاملی والد-کودک برای کمک به والدین طراحی شده است تا انتظارات واضحی از رفتار فرزند خود داشته باشند و درصورت نیاز واکنش‌های مناسب را ارائه دهند.
درمانگر از نزدیک با والدین همکاری می‌کند تا نحوه تعامل آنها با کودک خود را در سناریوهای مختلف مشاهده کند و برای کمک به آنها برای ایجاد محیط مثبت‌تری، بازخورد ارائه می‌دهد. این روش درمانی به والدین کمک می‌کند تا یاد بگیرند که چگونه هنگام ناراحتی یا خشم فرزندشان بهتر واکنش نشان دهند. این نوع درمان به‌ویژه برای خانواده‌هایی که کودکان خردسال مشکل‌ساز دارند، مفید است.
مطالعه بیشتر: مشاوره رابطه والدین با فرزند
خدمات کلینیک توانبخشی راه کمال برای رفتاردرمانی کودکان
رفتار درمانی نه تنها بر روی کیفیت زندگی کودک مبتلا به مشکلات رفتاری، بلکه بر روی افرادی که از او نگهداری می‌کنند نیز تأثیرگذار است. رفتاردرمانی به کودک کمک می‌کند مهارت‌های زندگی را بیاموزد و منجر به رفع مشکلات درسی و اجتماعی می‌شود. اگر کودک شما دچار مشکلات رفتاری مانند اضطراب، خشونت، یا اختلالات توجه است، گروه توانبخشی راه کمال با تیم متخصص خود آماده است تا به شما کمک کند. ما با استفاده از روش‌های علمی و تخصصی، برنامه درمانی مناسب برای هر کودک را طراحی کرده و همراه شما خواهیم بود. برای دریافت مشاوره و شروع فرآیند رفتار درمانی، همین حالا با ما تماس بگیرید و اولین قدم را در مسیر بهبود وضعیت کودک خود بردارید.
منابع
مطالب مشابه
اختلال نقص توجه و بیش فعالی در نوجوانان پس از بروز نشانه‌های بلوغ، تشدید پیدا می‌کند. در دوران بلوغ، تغییرات عمده‌ای در هورمون‌ها اتفاق میفتند و این تغییرات تأثیری منفی بر بیش فعالی می‌گذارند.
داروی بیش فعالی درمان دائمی محسوب نمی‌شود اما به تمرکز بهتر، افزایش آرامش، یادگیری مهارت‌های جدید و کاهش تکانشگری کودکان کمک می‌کند.
اتاق‌های حسی فضاهایی چندمنظوره هستند که می‌توانند به طیف وسیعی از افراد، ازجمله کسانی که با چالش‌های پردازش حسی، معلولیت‌ها یا نیازهای درمانی خاص روبرو هستند، کمک کنند.
کودکان مبتلا به اختلال یادگیری غیرکلامی معمولاً در زمینه‌هایی مانند خواندن، رمزگشایی زبان، املا، واژگان یا یادآوری موارد مشکلی ندارند؛ بااین‌حال، ممکن است در ادراک بصری، فضایی یا لمسی دچار مشکل شوند.
کودکان مبتلا به اختلال زبان دریافتی ممکن است در پردازش و درک کلمات، جملات و دستورالعمل‌ها مشکل داشته باشند. آنها ممکن است در فهم معنا، زمینه و ظرافت‌های زبان دچار مشکل شوند.
اختلال زبان بیانی، که به آن تأخیر گفتار بیانی نیز گفته می‌شود، وضعیتی است که با ناتوانی در استفاده از کلمات و ساخت جملات متناسب با سن کودک، مشخص می‌شود. کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است برای تشکیل جملات منسجم، پیدا کردن کلمات مناسب و انتقال مؤثر پیام‌های خود با مشکل روبرو شوند.
تأخیر در گفتار کودکان، نوعی اختلال ارتباطی است که بر تکلم کودک تأثیر می‌گذارد. اگر فرزند شما با وجود تکامل جسمی همچنان به نقاط عطف گفتار نرسیده باشد، ممکن است اختلال در تکلم داشته باشد.
اختلال پردازش زبان، نوعی ناتوانی یادگیری است که بر توانایی کودک در درک یا تولید کلمات تأثیر می‌گذارد. این مشکل به‌دلیل ناتوانی در شنیدن یا تولید فیزیکی صداها نیست، بلکه به توانایی فرد در ایجاد معنا از صداها برای برقراری ارتباط مربوط می‌شود.
ناتوانی‌های یادگیری می‌توانند فرایند یادگیری را مختل کنند. این کودکان ممکن است در مهارت‌هایی مانند صحبت کردن، خواندن، نوشتن، توجه، درک مطالب، به خاطر سپردن اطلاعات، انجام ریاضی یا هماهنگی حرکات مشکل داشته باشند. انواع رایج ناتوانی‌های یادگیری شامل نارساخوانی (دیسلکسیا)، اختلال نوشتن (دیسگرافی)، اختلال یادگیری ریاضی (دیسکالکولیا)، اختلاللات پردازش زبان، بینایی، شنوایی وناتوانی یادگیری غیرکلامی هستند.
اختلال حسی حرکتی زمانی رخ می‌دهد که مغز در دریافت و پاسخ دادن به اطلاعاتی که ازطریق حواس می‌آیند و بر حرکت و هماهنگی بیمار تأثیر می‌گذارند، مشکل داشته باشد. این اختلال باعث ناتوانی بیمار در پردازش ورودی‌های حسی و هماهنگی پاسخ‌های حرکتی می‌شود و چالش‌هایی در تعادل، حرکت و کنترل کلی بدن ایجاد می‌کند.
اختلال دوقطبی، اختلال سلامت روان است که باعث چرخه‌های شدید تغییرات عاطفی می‌شود. کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دوقطبی دو دوره را تجربه می‌کنند: دوره‌هایی که در آنها فوق‌العاده شاد و پرانرژی هستند، که به آن دوره شیدایی گفته می‌شود. و دوره‌های دیگری که در آنها بسیار افسرده هستند.
کف پای صاف اختلال رایجی است که در آن قوس داخلی پاها در زمان تحمل فشار صاف می شود. هنگامی که افراد دارای کف پای صاف می‌ایستند، پاهای آنها به سمت بیرون بوده و تمام کف پا پایین آمده و با زمین در تماس است.