موسیقی درمانی کودکان: فواید، روش ها و تاثیرات آن بر رشد کودک

موسیقی درمانی از قدرت موسیقی برای مدیریت علائم بیماری‌های مختلف و بهبود کیفیت زندگی کودکان استفاده می‌کند. موسیقی‌درمانگر جلسات درمانی را مطابق با نیازهای فرزند شما تنظیم کرده و از آواز خواندن، نواختن ساز، گوش دادن به موسیقی و تحلیل اشعار برای درمان او استفاده می‌کند. در این مطلب به بررسی موسیقی درمانی و کاربردهای آن می‌پردازیم.

موسیقی درمانی چیست؟

موسیقی درمانی استفاده از موسیقی یا عناصر موسیقی (مانند صدا، ریتم و هارمونی) برای دستیابی به اهدافی مانند کاهش استرس یا بهبود کیفیت زندگی کودکان است. موسیقی‌درمانگر با کودک صحبت می‌کند تا درباره نیازها، ترجیحات موسیقی و تجربیات او بیشتر بداند و هر جلسه را به‌طور خاص برای او طراحی می‌کند. درمانگر همچنین پیشرفت کودک را در هر مرحله ارزیابی کرده و با سایر پزشکان برای مراقبت بیشتر از او همکاری می‌کند.

تعداد جلسات موسیقی درمانی، طول هر جلسه و کاری که در طول جلسه انجام می‌شود به نیازها و اهداف فردی کودک بستگی دارند. تجارب موسیقی درمانی ممکن است شامل آواز خواندن، نواختن ساز یا نوشتن موسیقی باشند. برخی از جلسات معمولاً شامل گوش دادن به موسیقی و صحبت درمورد معنای آن است.
موسیقی درمانی مانند گوش دادن به موسیقی برای کمک به آرامش نیست بلکه ابزاری قدرتمند برای آرامش و شفا محسوب می‌شود. موسیقی‌درمانگر در طول جلسه درمانی به برنامه‌ریزی و هدایت شکل خاصی از درمان می‌پردازد و به جنبه‌های مختلف رفاه شخصی کودک ازجمله موارد زیر توجه می‌کند:

• ذهنی
• عاطفی
• فیزیکی
• اجتماعی
• شناختی

انواع موسیقی درمانی

می‌توان موسیقی درمانی را به‌عنوان فرایندی پویا یا غیرپویا تعریف کرد. در فرایند پویا، شرکت‌کنندگان در آهنگ‌سازی مشارکت دارند ولی فرایند غیرپویا، گوش دادن به موسیقی یا هر واکنش دیگری نسبت به آن را شامل می‌شود. برخی از درمانگران از رویکردی ترکیبی استفاده می‌کنند که شامل تعامل و عکس‌العمل فعال و غیرفعال شرکت‌کنندگان به موسیقی است.
روش‌های مختلفی در موسیقی درمانی وجود دارند که عبارت‌اند از:

• موسیقی درمانی تحلیلی: این روش کودک را تشویق می‌کند دیالوگی ساده، روزمره و فی‌البداهه را با آواز یا نواختن ساز بیان کند و بدین صورت افکار ناخودآگاه ذهن خود را بروز دهد. درنهایت نیز کودک درخصوص موسیقی با درمانگر صحبت می‌کند.
• موسیقی درمانی بِنِنزون (Benenzon): این روش، ترکیبی از مفاهیم روانکاوی با فرآیند آهنگ‌سازی بوده و به‌دنبال یافتن «هویت صدای موسیقایی» کودک است. درواقع این روش می‌خواهد صدای بیرونی کودک را به‌گونه‌ای توصیف کند که بیشتر با وضعیت درونی او مطابقت داشته باشد.
• موسیقی درمانی شناختی‌رفتاری (CBMT): در این روش، درمان شناختی‌رفتاری (CBT) با موسیقی ترکیب می‌شود تا از آن برای تقویت یا اصلاح برخی از رفتارها استفاده کند. این روش، ساختاری منظم دارد و شامل گوش دادن به موسیقی، رقصیدن، آواز خواندن یا نواختن یک ساز می‌شود.
• موسیقی درمانی اجتماعی: در این روش، موسیقی به‌عنوان راهی برای ایجاد راحت‌تر تغییرات اجتماعی معرفی می‌شود. این روش به‌صورت گروهی برگزار می‌شود و به سطح بالایی از مشارکت هر عضو نیاز دارد.
  موسیقی درمانی به روش نوردوف-رابینز (Nordoff-Robbins): به این روش، موسیقی درمانی خلاق و آزاد نیز می‌گویند و به‌صورت نواختن یک ساز (معمولاً سِنج یا طَبل) توسط کودک و همراهی درمانگر با استفاده از سازی دیگر خواهد بود. این فرایند به‌عنوان بداهه‌نوازی (یا روش آزاد) و راهی برای کمک به بیان احساسات خود استفاده می‌شود.
• روش بانی (Bonny) در تصویرسازی و موسیقی هدایت‌شده (GIM): در این روش، از موسیقیِ کلاسیک برای تحریک تخیل استفاده می‌شود. کودک در این روش، هنگام گوش دادن به موسیقی، احساسات، حواس پنج‌گانه، خاطرات و تصورات خود را توضیح می‌دهد.
• روان‌درمانی صوتی: کودک در این روش برای ارتباط با احساسات و تکانه‌های حسی خود از تمرینات صوتی مختلف، صداهای طبیعی و تکنیک‌های دم و بازدمی استفاده می‌کند تا حس عمیق‌تری نسبت به خود داشته باشد.

روش‌های موسیقی درمانی

موسیقی‌درمانگران از روش‌های مختلفی برای رفع نیازهای کودک استفاده می‌کنند. به‌طور کلی، انواع تجربیات کودک به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

• مداخلات فعال: کودک در این روش، نقش فعالی در ساخت موسیقی همراه با درمانگر خود دارد. به‌عنوان مثال، او ممکن است آواز بخواند یا ساز بزند.
• مداخلات غیرفعال: کودک در این روش،‌ به‌جای ساختن موسیقی، به موسیقی‌ای گوش می‌دهد که درمانگر می‌نوازد یا توسط ضبط پخش می‌شود. درمانگر در طول این روش زمانی را صرف می‌کند و به بحث درمورد موسیقی به‌عنوان راهی برای پردازش افکار و احساسات کودک می‌پردازد.

موسیقی درمانی در مقابل صدادرمانی

موسیقی درمانی از صدادرمانی (یا آرامش‌بخشی توسط صدا) متمایز است. هر دو رویکرد، اهداف، پروتکل‌ها، ابزارها و ویژگی‌های خاص خود را دارند که شامل موارد زیر می‌باشند:

• موسیقی درمانی رشته تحصیلی نسبتاً جدیدی است، درحالی‌که صدادرمانی بر اساس سنت‌های باستانی فرهنگ مردم مناطق تبت است.
• صدادرمانی از ابزارهایی بهره می‌برد تا فرکانس‌های صوتی خاصی ایجاد کند اما موسیقی درمانی بر روی علائمی مانند استرس و درد تمرکز دارد.
• آموزش‌ها و گواهینامه‌هایی که برای صدادرمانی وجود دارند به اندازه موسیقی درمانی استاندارد نیستند.
• موسیقی درمانی معمولاً در بیمارستان‌ها، مراکز درمانی خاص یا مراکز درمان سوءمصرف مواد به کار می‌رود، اما صدادرمانی به‌عنوان طبی مکمل یا جایگزین استفاده می‌شود.

موسیقی درمانی برای درمان چه بیماری‌هایی استفاده می‌شود؟

موسیقی‌درمانگران از این نوع درمان برای مدیریت طیف وسیعی از بیماری‌ها استفاده می‌کنند. این روش درمانی به‌عنوان درمانی مکمل استفاده می‌شود و بخشی از برنامه‌ای بزرگ‌تر است که شامل داروها یا مداخلات درمانی دیگر می‌باشد. تحقیقات نشان می‌دهند موسیقی درمانی برای درمان بیماری‌های زیر استفاده می‌شود:

• آلزایمر
• اضطراب یا استرس
• اختلال طیف اوتیسم
• بیماری‌های قلبی
• درد حاد یا مزمن
• افسردگی
• دیابت
• مشکلات ارتباط کلامی و غیرکلامی
• بی‌نظمی عاطفی (مشکل در تنظیم احساسات)
• احساس عزت نفس پایین
• سردرد
• تکانشگری
• خلق‌وخوی منفی
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
• مشکلات مربوط به زایمان
• توانبخشی پس از آسیب یا عمل پزشکی
• مشکلات تنفسی
• اختلالات مصرف مواد
• مشکلات مربوط به عمل جراحی
• آسیب تروماتیک مغزی (TBI)
• مشکل در حرکت یا هماهنگی
• بی‌خوابی
• اختلال وسواس (OCD)
• اسکیزوفرنی
• سکته مغزی و اختلالات عصبی
• پارکینسون
• سرطان
• ناتوانی‌های یادگیری
• ناتوانی‌های رشدی

در طول جلسه موسیقی درمانی چه اتفاقی میفتد؟

ابتدا موسیقی‌درمانگر نیازها و نقاط قوت کودک را ارزیابی کرده و درخصوص موارد زیر با او صحبت می‌کند:

• احساسات و حالات عاطفی
• سلامت جسمانی
• عملکرد اجتماعی
• مهارت‌های ادراکی و حرکتی
• توانایی‌های ارتباطی
• مهارت‌های شناختی
• مهارت‌ها و ترجیحات درزمینه موسیقی
• سابقه تروما

او برای شناسایی اهداف و طراحی تجربیات مناسب کودک به بررسی موارد زیر می‌پردازد:

• ترجیحات و علایق موسیقی
• سن و سطح رشد
• توانایی‌های جسمی و شناختی

موسیقی‌درمانگر پس از ارزیابی شرایط کودک و شناخت او به طراحی برنامه‌ای خاص می‌پردازد. او در طول جلسه کودک را به گوش دادن یا ساختن موسیقی دعوت می‌کند و فعالیت‌های زیر را همراه با او انجام می‌دهد:

• ساخت آهنگ: کودک همراه با درمانگر آهنگ می‌سازد، شعر می‌نویسد یا موسیقی می‌نوازد.
• خواندن آواز: کودک از صدای خود برای خواندن و به اشتراک‌گذاری قطعه‌ای خاص استفاده می‌کند.
• نواختن ساز: درمانگر در طول بازی‌درمانی به کودک کمک می‌کند به نواختن سازهایی مانند گیتار یا پیانو بپردازد و با استفاده از آن‌ها آهنگی بنوازد.
• بداهه‌نوازی: کودک و درمانگر با هم همکاری می‌کنند تا آهنگی بسازند که منعکس‌کننده احساسات کودک باشد. همچنین کودک می‌تواند از آواز خواندن نیز برای بیان احساس خود استفاده کند.
• رقصیدن با آهنگ: کودک می‌تواند در هنگام گوش دادن به آهنگی خاص، شروع به رقصیدن کند یا همراه با ریتم آن بدن خود را تکان دهد.
• گوش دادن به آهنگ: درمانگر شروع به نواختن ساز کرده یا آهنگی را پخش می‌کند. کودک به آهنگ گوش می‌دهد و سپس درمورد آن صحبت کرده و از آن برای کمک به پردازش احساسات یا تجربیات خود استفاده می‌کند. درمانگر همچنین ممکن است از موسیقی برای آرام کردن کودک و از ریتم برای هدایت تنفس او استفاده کند.
• بحث درباره آهنگ: کاردرمانگر پس از گوش دادن یا خواندن آهنگی خاص از کودک می‌خواهد درمورد معنای آن صحبت کند.

‌درمانگر پس از جلسه اول، تعداد جلسات موردنیاز را تعیین کرده و درخصوص اهداف نهایی با والدین کودک صحبت می‌کند.

مزایای بالقوه موسیقی درمانی چیست؟

مزایای بالقوه موسیقی درمانی به بیماری‌ها یا علائم آن‌ها و اهداف موردنظر درمانگر بستگی دارند. به‌طور کلی، تحقیقات نشان می‌دهند موسیقی درمانی دارای مزایای زیر است:

• افزایش احساس آرامش
• کشف احساسات
• کاهش اضطراب یا افسردگی
• کاهش سطح استرس
• تنظیم خلق‌وخوی کودک
• تقویت مهارت‌های ارتباطی
• بهبود مهارت‌های گفتاری و زبانی
• ایجاد مهارت‌های اجتماعی
• تقویت اعتمادبه‌نفس
• شکل‌دهی مهارت‌های مقابله‌ای سالم
• توسعه مهارت‌های حل مسئله
• کاهش سطوح درد
• بهبود هماهنگی فیزیکی، عملکردهای حرکتی و حرکت
• بهبود کیفیت زندگی
• از بین رفتن گرفتگی ماهیچه‌ها
• ترشح آنزیم اندروفین
• کاهش ضربان قلب و فشار خون
• ایجاد اعتماد‌به نفس
• افزایش حس رضایت‌مندی

محدودیت‌های موسیقی درمانی

موسیقی درمانی به‌طور کلی نتایج مثبتی به همراه دارد. اما محدودیت‌های آن شامل موارد زیر هستند:

• این روش درمانی به‌عنوان درمانی مستقل برای موارد جدی پزشکی و روان‌پزشکی توصیه نمی‌شود.
• موسیقی ممکن است به کاهش برخی از علائم بیماری‌ها کمک کند اما سایر روش‌های درمانی مانند دارودرمانی، فیزیوتراپی یا روان‌درمانی می‌توانند در درمان این اختلالات موفق‌تر عمل کنند.
• درحالی‌که امکان استفاده از هر نوع موسیقی در موسیقی درمانی وجود دارد، همه افراد نمی‌توانند از موسیقی مشابهی استفاده کنند.
• نوع موسیقی غالباً به ترجیحات فرد و شرایطی که توسط آن فرد تجربه می‌شوند، بستگی دارد و برخی از اشکال موسیقی ممکن است درواقع باعث تحریک افراد شوند. بنابراین درمانگر برای دستیابی به موفقیت در موسیقی درمانی، باید ترجیحات موسیقی فرد را در نظر بگیرد.

اثربخشی

در طول چندین دهه، دانشمندان روی این مسئله که موسیقی درمانی چه کاربردها و مزایایی دارد، تحقیق کرده‌اند و یافته‌های کلیدی این مطالعات بالینی نشان می‌دهند موسیقی درمانی برای افراد مبتلا به افسردگی و اضطراب، اختلالات خواب و حتی سرطان مفید است. در ادامه به بررسی اثربخشی موسیقی بر درمان بیماری‌های مختلف می‌پردازیم:

افسردگی

مطالعات نشان می‌دهند موسیقی درمانی می‌تواند عامل مؤثری در درمان افسردگی باشد. بر اساس این تحقیقات، موسیقی درمانی به‌عنوان مکملِ درمان‌های معمول (مانند داروهای ضدافسردگی و روان‌درمانی)، بیشترین اثربخشی را برای افراد مبتلا به افسردگی دارد.
گوش دادن به موسیقی موجب ترشح هورمون‌های دوپامین و اندروفین می‌شود. دوپامین باعث ایجاد احساس خوب در کودکان شده و اندروفین باعث شادی و تسکین درد می‌شود.
موسیقی درمانی در ترکیب با سایر اشکال درمان می‌تواند به کاهش افکار وسواسی، افسردگی و اضطراب در افراد مبتلا به اختلال وسواس (OCD) کمک کند.

اضطراب و استرس

بسیاری از مطالعات نشان می‌دهند موسیقی درمانی می‌تواند احساس اضطراب، فشار خون و ضربان قلب را کاهش دهد و تأثیری مستقیمی بر میزان استرس کودک دارد.
موسیقی بر میزان هورمون‌های استرس مانند آدرنالین و کورتیزول تأثیر می‌گذارد و کاهش این هورمون‌ها می‌تواند به تسکین علائم اضطراب کمک کند.

بی‌خوابی

بسیاری از مردم این موضوع را می‌دانند که موسیقی یا حتی نویز سفید می‌تواند به آن‌ها کمک کند به خواب بروند. تحقیقات نشان می‌دهند موسیقی درمانی برای افراد مبتلا به اختلالات خواب یا بی‌خوابی (که به‌عنوان علائم افسردگی شناخته می‌شوند) مفید است.
در مقایسه با داروها و سایر درمان‌های رایج برای اختلالات خواب، موسیقی درمانی عوارض جانبی کمتری دارد، مقرون‌به‌صرفه‌تر است و خود شخص می‌تواند به‌راحتی و در هر زمانی از آن استفاده کند.

مدیریت درد

موسیقی می‌تواند به‌عنوان روشی مناسب برای مدیریت دردهای حاد و مزمن در تمام سنین استفاده شود. به‌عنوان مثال، طبق تحقیقات انجام‌شده، گوش دادن به موسیقی در دوره نقاهت می‌تواند به کودکان کمک کند تا با درد جسمی کنار بیایند.
موسیقی درمانی می‌تواند در شرایط زیر، به کاهش درد کمک کند:

• شرایط مزمن: می‌توان موسیقی درمانی را ذیل یک برنامه بلندمدت قرار داد تا درد مزمن را مدیریت کرده و به وسیله آن به افراد کمک کرد تا خاطرات مثبت قبل از ایجاد درد را دوباره به یاد بیاورند و روی آن‌ها تمرکز کنند.
• زایمان یا وضع حمل: موسیقی درمانی می‌تواند به‌عنوان گزینه‌ای مؤثر، مقرون‌به‌صرفه و غیردارویی برای مدیریت درد و کاهش اضطراب در زمان زایمان در نظر گرفته شود.
• جراحی: موسیقی درمانی به همراه مراقبت‌های استاندارد بعد از عمل جراحی می‌توانند نقشی مؤثر در کاهش سطح درد، اضطراب، ضربان قلب و فشار خون ایفا کنند.

سرطان

فرایند تشخیص سرطان و گذراندن دوره درمان آن، به همان اندازه که ازنظر جسمی دردناک است، تجربه احساسی سختی به شمار می‌رود. افراد مبتلا به سرطان معمولاً برای مراقبت از سلامت روحی و روانی خود به حمایت زیادی نیاز دارند.
تحقیقات نشان می‌دهند موسیقی درمانی به کاهش اضطراب در افراد مبتلا به سرطان در مراحل اولیه پرتودرمانی کمک کرده و تحمل عوارض جانبی شیمی‌درمانی مانند حالت تهوع را آسان‌تر می‌کند.
از طرف دیگر، موسیقی درمانی به بهبود حالت روحی افرادی که پس از تشخیص سرطان دچار افسردگی می‌شوند، کمک می‌کند.

بهترین ابزار برای استفاده در موسیقی درمانی

طبق تحقیقات انجام‌شده سازهای زیر در طول موسیقی درمانی تأثیر قابل‌توجهی دارند:

گیتار: گیتار می‌تواند به حفظ کنترل فرد در گروه کمک کند و سازی آرامش‌بخش است.
طبل دستی: استفاده از طبل کوچک و دستی باعث تسهیل در برقراری ارتباط بین درمانگر و کودک می‌شود.
پیانو: پیانو هنگام کار با گروه‌های بزرگ‌تر مورد‌استفاده قرار می‌گیرد. ازآنجایی‌که صدای گیتار در بین سایر صداها گم می‌شود، پیانو می‌تواند پایدارتر و دارای پیش‌زمینه باشد. اما موسیقی‌درمانگر باید در این روند مراقب موانع ظاهری فیزیکی بین خود و کودک باشد و درصورت امکان در هنگام نواختن پیانو، کودک را در کنار خود بنشاند.

خدمات گروه توانبخشی راه کمال برای موسیقی درمانی

یکی از کاربردهای موسیقی‌، درمان بیماری‌های مختلف است. این روش درمانی به بهبود مهارت‌ها و توانایی‌های کودک شما کمک می‌کند و راهی مناسب برای کاهش استرس و افزایش آرامش او است.  اگر شما نیز به دنبال یک راه حل موثر برای کمک به رشد عاطفی و اجتماعی کودکتان هستید، گروه توانبخشی راه کمال با تیم متخصص خود آماده است تا در این زمینه به شما کمک کند. متخصصان و کارشناسان این مرکز در طول جلسات به کودک شما کمک می‌کنند آواز بخواند، ساز بنوازد، بداهه‌نوازی کند و ازطریق این فعالیت‌ها به بیان احساسات و عواطف خود بپردازد.  برای مشاوره و دریافت اطلاعات بیشتر، همین حالا با ما تماس بگیرید.

منابع

my.clevelandclinic.org

verywellmind.com
positivepsychology.com

medicalnewstoday.com