اختلال پردازش حسی، عارضه‌ای عصبی است که در نتیجه آن، بیمار در تفسیر و درک اطلاعات ورودی حسی دچار مشکل می‌شود. این اختلال در کودکان بیشتر از بزرگسالان دیده می‌شود. اختلال یکپارچگی حسی بر توانایی بیمار برای انجام فعالیت‌های روزمره تأثیر می‌گذارد. در این مطلب به توضیح اختلال پردازش حسی، علائم، روش‌های درمانی و ... می‌پردازیم.
اختلال پردازش حسی چیست؟
اختلال پردازش حسی (SPD) یا اختلال یکپارچگی حسی، اختلالی عصبی است که باعث ناتوانی بدن برای دریافت پیام‌های حسی از حواس مختلف (مانند بینایی، شنوایی، چشایی و ...) و تبدیل آنها به پاسخ‌های حرکتی و رفتاری مناسب می‌شود.
این اختلال مانع از فیلتر کردن اطلاعات حسی بی‌اهمیت مانند صدای پس‌زمینه در یک کافه شلوغ، شده و منجر به خستگی بیش‌ازحد در محیط‌های مختلف می‌شود.
اختلال پردازش حسی همچنین بر توانایی بدن برای پردازش اطلاعات دریافتی ازطریق بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی و چشایی تأثیر می‌گذارد.
اختلال یکپارچگی حسی بر فعالیت‌های روزمره زندگی، مهارت‌های حرکتی و وضعیت بدن تأثیرگذار است. این اختلال منجر به کند شدن روند یادگیری، حساسیت نسبت به برخی از احساسات، بی‌نظمی، حرکات سریع و ... در کودکان می‌شود. اختلال پردازش حسی در تمام سنین، نژادهای مختلف، مردان و زنان دیده می‌شود اما در کودکان بیشتر بروز پیدا می‌کند. به‌علاوه افراد مبتلا به بیش‌فعالی، اوتیسم و سندرم X شکننده بسیار بیشتر در معرض ابتلا به اختلال یکپارچگی حسی هستند.
حتما بخوانید: درمان اختلال پردازش حسی
علائم اختلال پردازش حسی
یکپارچگی حسی فرایندی است که در آن مغز اطلاعات حواس ما (لامسه، بینایی، شنوایی، چشایی، بویایی و همچنین تعادل) را پردازش می‌کند تا بتوانیم به محیط خود پاسخ مناسبی دهیم. کودکی که یکپارچگی حسی خوبی دارد، در مدرسه بدون فکر کردن پشت میز خود می‌نشیند و سر و صدای راهرو را فیلتر می‌کند تا به معلم توجه کند. او در خیابان به صدای رادیوی ماشین‌ها توجه نمی‌کند، بلکه به صدای چرخ ماشین‌ها برای عبور از خیابان یا منتظر ماندن توجه دارد.
به‌طور کلی سیستم عصبی کودکان مبتلا به اختلال یکپارچگی حسی به دو دسته سیستم عصبی با سطح برانگیختگی پایین و سیستم عصبی با سطح برانگیختگی بالا تقسیم‌بندی می‌شود که در ادامه به بررسی علائم یکپارچگی حسی در هر یک از آنها خواهیم پرداخت:
سیستم عصبی با سطح برانگیختگی بالا
در این نوع سیستم عصبی، سطح تحریک‌پذیری افزایش پیدا می‌کند، به‌طوری که به‌سختی می‌توان ورودی‌های حسی را بی تأثیر کرده و خروجی مناسب (فعالیت یا تفکر منطقی) در کودک ایجاد کرد. کودکی که دارای این نوع سیستم عصبی است، رفتارهای زیر را از خود بروز می‌دهد:
- نسبت به لمس حساسیت بیش‌ازحد نشان می‌دهد.
- از بازی روی تاب می‌ترسد.
- به حرکات، لمس، صداها، بوها یا نور ضعیف واکنش شدیدی نشان می‌دهد.
- از پوشیدن لباس‌ها یا پارچه‌های خاصی امتناع می‌کند؛ زیرا احساس خارش یا درد می‌کند.
- غذاهایی با بافت‌های جدید را نمی‌تواند تحمل کند.
گاهی‌اوقات این علائم با مهارت‌های حرکتی ضعیف مرتبط هستند. کودک ممکن است در نگه داشتن مداد یا قیچی و بالا رفتن از پله‌ها مشکل داشته باشد. همچنین ممکن است رشد زبانی کودک تأخیر داشته باشد. در بچه‌های بزرگ‌تر، این علائم باعث کاهش اعتمادبهنفس، انزوای اجتماعی و حتی افسردگی می‌شوند.
سیستم عصبی با سطح برانگیختگی پایین
در این نوع سیستم عصبی، سطح تحریک‌پذیری کودک کاهش می‌یابد و زمان زیادی طول می‌کشد تا او تجربه‌ای حسی (مثلاً صدا یا بو) را احساس کرده و آن را درک کند. کودکی که دارای این نوع سیستم عصبی است، نشانه‌های زیر را بروز می‌دهد:
- به لمس واکنش کمی نشان می‌دهد.
- فعالیت‌های خطرناک مانند پریدن از ارتفاعات بلندانجام می‌دهد.
- بلندتر از حد معمول صحبت می‌کند.
- به صداهایی مانند صدای مادر یا معلم کمتر واکنش نشان می‌دهد.
- همه چیز ازجمله دست و لباس‌ها را می‌جود.
- همه چیز را در دهان می‌گذارد.
- مشکل خواب دارد.
- متوجه کثیفی صورت خود نمی‌شود.
انواع اختلال پردازش حسی
به‌طور کلی، اختلال یکپارچگی حسی به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:
- اختلال تعدیل حسی: اختلال تعدیل حسی شایع‌ترین نوع اختلال پردازش حسی است. این اختلال نشان‌دهنده مشکل در تنظیم پاسخ به تحریک است. افراد مبتلا به آن کمتر یا بیش‌ازحد پاسخ می‌دهند؛ زیرا سیستم عصبی نمی‌داند چه زمانی به محرک‌ها توجه کرده یا از آن چشم‌پوشی کند. این اختلال منجر به جستجوی حسی غیرطبیعی یا پنهان شدن از تحریک می‌شود.
- اختلال تمایز حسی: افراد مبتلا به اختلال تمایز حسی درمورد منابع احساسات خود سردرگم هستند. این اختلال می‌تواند منجر به دستپاچگی، مشکل در تشخیص گرسنگی، یا مشکل در تمایز بین حروف و منابع صداها می‌شود.
- اختلال حرکتی مبتنی بر حس: اختلال حرکتی مبتنی بر حس منجر به ایجاد مشکل در فعالیت‌هایی می‌شود که نیاز به کنترل حرکتی دارند. این فعالیت‌ها شامل نگه داشتن ظروف، صاف نشستن و حفظ تعادل می‌باشند.
علائم مختلف تشخیص اختلال یکپارچگی حسی را دشوار می‌کنند. عدم درمان این اختلال منجر به اضطراب، افسردگی، انزوای اجتماعی یا عدم موفقیت در مدرسه یا محیط کار می‌شود.
علل اختلال پردازش حسی
علل اختلال پردازش حسی دقیقاً مشخص نیستند. اما علاوه بر دلایل ژنتیکی، عوامل بیرونی نیز کودک را در معرض خطر قرار می‌دهند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- زایمان زودرس
- سوءتغذیه مادر در دوران بارداری
- عفونت‌های مکرر گوش قبل از 2سالگی کودک
- مراقبت‌های اولیه ضعیف از کودک
- وزن کم نوزاد هنگام تولد
- استرس مادر در دوران بارداری
- مصرف الکل و سیگار در طول بارداری
بیماری‌های مرتبط با اختلال پردازش حسی
بسیاری از پزشکان معتقدند اختلالات حسی به خودی خود بیماری تلقی نمی‌شوند، بلکه این اختلالات تحت تأثیر بیماری‌های دیگر به وجود می‌آیند. بیماری‌های مرتبط با اختلال پردازش حسی شامل موارد زیر می‌باشند:
- اختلال اوتیسم: اختلال اوتیسم منجر به تغییراتی در مسیرهای عصبی مغز بیماران می‌شود. این مسیرهای عصبی مسئول پردازش اطلاعات حسی هستند. بنابراین تغییر آنها منجر به اختلال یکپارچگی حسی می‌شود.
- اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی: بیش‌فعالی بر توانایی فیلتر کردن اطلاعات حسی غیرضروری تأثیر می‌گذارد که می‌تواند منجر به اضافه‌بار حسی (زمانی رخ می‌دهد که یک یا چند حس بدن از طرف محیط دچار تحریک بیش‌ازحد می‌شوند) شود.
- اسکیزوفرنی: در افراد مبتلا به شیزوفرنی، مکانیسم‌های غیرطبیعی در مسیر حسی مغز و نحوه ایجاد و سازماندهی ارتباطات بین نورون‌ها می‌توانند باعث تغییر در پردازش حسی و حرکتی شوند.
- اختلالات خواب: اختلالات خواب، مانند محرومیت از خواب، ممکن است منجر به هذیان شده که می‌تواند باعث مشکلات پردازش حسی موقت شود.
- آسیب مغزی: تحقیقات نشان می‌دهند آسیب مغزی یکی دیگر از علل احتمالی اختلال پردازش حسی است.
تشخیص اختلال پردازش حسی
پس از تشخیص علائم اختلال یکپارچگی حسی در کودک خود، بلافاصله به متخصص مراجعه کنید. ازآنجایی‌که علائم این بیماری شبیه به بسیاری از بیماری‌های عصبی دیگر هستند، اغلب اختلال پردازش حسی با بیماری‌های دیگر مانند اختلال بیش‌فعالی، اختلال یادگیری یا حتی اختلال رشد فراگیر اشتباه گرفته می‌شود.
پزشک برای تشخیص اختلال پردازش حسی به معاینه فیزیکی، ارزیابی گفتار و زبان و استفاده از پرسشنامه روانی می‌پردازد.
در برخی موارد، از پرسشنامه‌هایی مانند تست‌های یکپارچگی حسی و پراکسیس (SIPT) یا اندازه‌گیری پردازش حسی (SPM) استفاده می‌کند. این تست‌ها به پزشک کمک می‌کنند عملکرد حسی کودک را بهتر درک کند.
درمان اختلال پردازش حسی
درمان اختلال یکپارچگی حسی به کودک کمک می‌کند یاد بگیرد چگونه چالش‌های خود را مدیریت کند. جلسات درمانی توسط درمانگری آموزش‌دیده هدایت می‌شوند. درمانگر به شما و فرزندتان کمک می‌کند یاد بگیرید چگونه با این اختلال کنار بیایید.
انواع مختلفی از درمان وجود دارند که شامل موارد زیر هستند:
- درمان یکپارچگی حسی: این نوع درمان از فعالیت‌های سرگرم‌کننده در محیطی کنترل‌شده استفاده می‌کند. کودک با کمک درمانگر محرک‌ها را تجربه می‌کند. او می‌تواند مهارت‌های مقابله‌ای را برای مقابله با آن محرک‌ها در خود توسعه دهد. ازطریق این درمان، این مهارت‌های مقابله‌ای می‌توانند به پاسخی منظم به محرک‌ها تبدیل شوند.
- رژیم حسی: رژیم حسی، مکمل سایر روش‌های درمانی اختلال پردازش حسی است. رژیم حسی فهرستی از فعالیت‌های حسی در خانه و مدرسه است. این فعالیت‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که به کودک کمک می‌کنند در طول روز متمرکز و منظم بماند. رژیم حسی نیز مانند درمان یکپارچگی حسی، بر اساس نیازهای کودک شما تنظیم می‌شود. رژیم حسی در مدرسه شامل موارد زیر می‌باشد:
- 10 دقیقه پیاده‌روی در روز
- دو بار تاب خوردن در روز به‌مدت 10 دقیقه
- دسترسی به هدفون برای گوش دادن به موسیقی در حین مطالعه و فعالیت
- دسترسی به اسباب‌بازی‌های فیجت
- کاردرمانی: ممکن است کودک برای درمان سایر علائم اختلال پردازش حسی به کاردرمانی نیاز داشته باشد. کاردرمانی به مهارت‌های حرکتی ظریف مانند دست‌خط و استفاده از قیچی و مهارت‌های حرکتی درشت مانند بالا رفتن از پله‌ها و پرتاب توپ کمک می‌کند. همچنین کاردرمانگر مهارت‌های روزمره مانند لباس پوشیدن و نحوه استفاده از ظروف را به کودک آموزش می‌دهد.
به‌علاوه اگر کودک شما نقص حسی مانند کم‌شنوایی دارد، می‌توانید از سمعک کمک بگیرید. بهتر است ابتدا با پزشک درمورد آزمایش کم‌شنوایی و گزینه‌های درمانی مناسب صحبت کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر فکر می‌کنید فرزند شما مبتلا به اختلال یکپارچگی حسی است و علائم زیر را در او می‌بینید، زمان آن رسیده است که به پزشک مراجعه کنید:
- علائم او زندگی روزمره را مختل کرد‌ه‌اند: هنگامی که علائم کودک باعث ایجاد اختلال در زندگی روزمره می‌شوند، باید به پزشک مراجعه کنید.
- شدت علائم افزایش چشمگیری پیدا کرده است: اگر علائم کودک شما به‌طور ناگهانی شدت گرفته‌اند و کودک در ایستادن یا حرکت کردن مشکل پیدا کرده است، حتماً باید به پزشک مراجعه کنید.
- مدیریت واکنش‌ها بسیار دشوار شده است: درواقع هیچ کمک سریعی برای اختلالات حسی وجود ندارد. بااین‌حال، می‌توانید با کمک متخصصان آموزش‌دیده، رفتار کودک خود را مدیریت کند.
- اختلال حسی بر یادگیری کودک تأثیر گذاشته است: اگر اضافه‌بار حسی یا اختلال پردازش حسی بر یادگیری کودک تأثیر گذاشته است، باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک با مشاور مدرسه همکاری می‌کند تا کودک در طول تحصیل حمایت بیشتری دریافت کند.
چه سؤالاتی را باید در طول معاینه از پزشک بپرسید؟
پیش از مراجعه به پزشک درباره نگرانی‌های مربوط به اختلال پردازش حسی کودک خود، سؤالات خود را بنویسید. در برخی موارد پاسخ سؤال‌های شما به حمایت بهتر از کودک کمک می‌کند. برخی از سؤالاتی که باید در طول معاینه از پزشک بپرسید عبارت‌اند از:
- آیا دلیلی برای رفتارهای فرزند من وجود دارد؟
- آیا درمانی برای بیماری فرزند من وجود دارد؟
- آیا مشکلات پردازش حسی فرزندم با بزرگ‌تر شدن او از بین می‌روند؟
- چگونه می‌توانم از فرزندم در خانه یا در محیط‌های مختلف حمایت کنم؟
- چگونه می‌توانم از فرزندم در مدرسه حمایت کنم؟
- چگونه می‌توانم به مشکل اضافه‌بار حسی فرزندم کمک کنم؟
خدمات گروه توانبخشی راه کمال برای اختلال پردازش حسی
اختلال یکپارچگی حسی باعث ایجاد اختلال در تفسیر و درک اطلاعات ورودی حسی می‌شود. این بیماری بیشتر در کودکان دیده می‌شود و بر توانایی آنها برای انجام فعالیت‌های روزمره زندگی، مهارت‌های حرکتی و .... تأثیر می‌گذارد. یکی از خدمات گروه توانبخشی راه کمال کمک به کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی است. متخصصان این مرکز ابتدا به معاینه کودک شما می‌پردازند. آنها پس از تشخیص بیماری، راهکارهایی برای درمان کودک ارائه می‌کنند. کارشناسان مرکز ما با صبر و حوصله به فرزند دلبند شما رسیدگی می‌کنند. بنابراین اگر فرزند شما مبتلا به اختلال یکپارچگی حسی است به ما مراجعه کنید و از خدمات ما بهره‌مند شوید.
منابع
مطالب مشابه
نوزادان نارس با مغزهای رشدنکرده به دنیا می‌آیند و این مسئله آنها را در برابر آسیب‌هایی که می‌توانند باعث فلج مغزی شوند آسیب‌پذیرتر می‌کند. با مداخله زود هنگام علائم و عوارض فلج مغزی را می‌توان برای بهینه‌سازی کیفیت زندگی کودک به حداقل رساند.
فلج مغزی خفیف به اختلالات حرکتی ناشی از آسیب خفیف به مغز در حال رشد اشاره دارد. ازآنجایی‌که آسیب آنقدر شدید نیست، اختلالات حرکتی ممکن است در سال‌های اولیه کودکی ناشناخته بمانند. بااین‌حال، با رشد کودکان مبتلا به فلج مغزی خفیف، اختلالات حرکتی ممکن است آشکارتر شوند. خوشبختانه هیچ وقت برای بهبودی دیر نیست.
طول عمر کودکان فلج مغزی به عوامل متعددی بستگی دارد با این حال با مراقبت و درمان‌های مناسب بسیاری از کودکان مبتلا به فلج مغزی می‌توانند زندگی طولانی و پرباری داشته باشند.پس برای آشنایی بیشتر با این موضوع با ما همراه باشید.
علائم فلج مغزی در نوزادان بر هماهنگی و توانایی آنها برای حرکت مستقل تأثیر می‌گذارد و همیشه بلافاصله قابل تشخیص نیست. این امر به‌ویژه زمانی صادق است که علائم فلج مغزی خفیف باشند.
اختلال پردازش حسی (SPD) کودکان بیش فعال درصورت درک بیش‌ازحد حواس مختلف ازجمله لامسه یا شنوایی ایجاد شده که منجر به دشوار شدن عملکرد برای بیمار، احساس اضطراب یا حتی وحشت می‌شود.
کودکان مبتلا به بیش‌فعالی بیشتر درمعرض خطر مشکلاتی هستند که بر عملکرد آنها در تحصیل و مدرسه تأثیر منفی می‌گذارند.آنها در ریاضی و مهارت خواندن توانایی کمتری دارند و اختلال می تواند بر میانگین نمرات دانش‌آموزان تأثیر بگذارد.
رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان بیش‌فعال مکرر و شدید هستند. درک و مدیریت این خشم و پرخاشگری کلید کمک به کودکان مبتلا به بیش‌فعالی است. ترکیبی از دارودرمانی، رفتاردرمانی و سایر درمان‌ها به کودکان بیش‌فعال کمک می‌کنند.
پر حرفی و صحبت کردن بیش‌ازحد یکی از علائم رایج برای کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی است که اغلب در مهار و کنترل پاسخ‌های خود مشکل دارند.
بسیاری از فعالیت‌ها و ورزش‌ها به تخلیه انرژی کودکان بیش‌فعال کمک می‌کنند و باعث بهبود علائم آنها می‌شوند. از بین آنها می توان به شنا، ورزش های رزمی، مدیتیشن، تنیس و .... اشاره کرد. این ورزش ها جنب و جوش زیادی دارند و باعث تحرک مداوم و سوزاندن انرژی کودکان بیش فعال می شوند.
موسیقی‌درمانی می‌تواند درمانی بسیار مؤثر برای درمان علائم اصلی بیش‌فعالی و سایر اختلالاتی مانند اضطراب و مشکلات خواب باشد که اغلب با هم اتفاق میفتند. موسیقی‌درمانی از ریتم و موسیقی برای بهبود مهارت‌های اجتماعی، تنظیم احساسات و اختلالات اجرایی استفاده می‌کند و اغلب در ترکیب با سایر درمان‌ها مانند دارودرمانی یا رفتاردرمانی استفاده می‌شود.