اختلال پردازش حسی (یکپارچگی حسی) چیست؟

اختلال پردازش حسی، عارضه‌ای عصبی است که در نتیجه آن، بیمار در تفسیر و درک اطلاعات ورودی حسی دچار مشکل می‌شود. این اختلال در کودکان بیشتر از بزرگسالان دیده می‌شود. اختلال یکپارچگی حسی بر توانایی بیمار برای انجام فعالیت‌های روزمره تأثیر می‌گذارد. در این مطلب به توضیح اختلال پردازش حسی،‌ علائم،‌ روش‌های درمانی و ... می‌پردازیم.

پردازش حسی چیست؟

پردازش حسی عبارت است از نحوه تفسیر و «پردازش» اطلاعاتی که ازطریق حواس خود دریافت می‌کنیم. توانایی دریافت و سازماندهی این اطلاعات برای عملکرد سالم ذهن و بدن حیاتی است. برای درک اختلال پردازش حسی و راه‌های درمان آن، آگاهی از سیستم‌‌های حسی انسان مهم است. هشت سیستم حسی انسان عبارت‌اند از:

• بینایی: حس بینایی ازطریق چشم ما دریافت شده و به‌عنوان چیزهایی مانند رنگ، روشنایی، شکل و حرکت تفسیر می‌شود.
• شنوایی: گوش ما امواج صوتی را دریافت می‌کند و ما آن‌ها را به‌صورت فرکانس‌ها و حجم‌های مختلف پردازش می‌کنیم.
• بویایی: حس بویایی شامل بوهایی است که ازطریق بینی حس می‌شوند. عوامل و شرایط مختلفی وجود دارند که می‌توانند باعث اختلال در حس بویایی شوند.
• چشایی: شیرین، شور و ترش نمونه‌های از حس چشایی هستند.
• لامسه: آنچه با پوست خود احساس می‌کنیم، مانند خشن، صاف، سرد یا گرم بودن چیزهای مختلف، جزو حس لامسه است.
• تعادل: حس تعادل به معنای حس محل قرارگیری سر و بدن ما در فضا و کنترل حرکات چشم است.
• حس عمقی (حس موقعیت مفاصل): حس حرکات مفاصل و عضلات و کنترل وضعیت بدن، حس عمقی محسوب می‌شود.
• حس آگاهی درونی یا احشایی: احساسات درون بدن ما، مانند گرسنگی، تشنگی، و نگرانی همگی از حس احشایی نشئت می‌گیرند.مشکل در حس احشایی، توانایی ما در تشخیص احساس حالات درونی وجودمان مانند گرسنگی، استرس و خواب‌آلودگی را دچار مشکل می کند.

هر کدام از سیستم‌های حسی، اطلاعات را به سیستم عصبی مرکزی (نخاع و مغز) می‌فرستند تا ما بتوانیم به‌طور مؤثر و ایمن عمل کنیم. سیستم‌های حسی به‌طور مستقل کار می‌کنند، اما همچنین با یکدیگر تعامل دارند. سیستم حسی تعادل و حس عمقی با هم کار می‌کنند تا ما را در حالت ایستاده نگه دارند و چالش‌های تعادل‌مان (مانند زمین خوردن) را مدیریت کنند.

اختلال پردازش حسی چیست؟

اختلال پردازش حسی (SPD) یا اختلال یکپارچگی حسی، اختلالی عصبی است که باعث ناتوانی بدن برای دریافت پیام‌های حسی از حواس مختلف (مانند بینایی،‌ شنوایی،‌ چشایی و ...) و تبدیل آن‌ها به پاسخ‌های حرکتی و رفتاری مناسب می‌شود. این اختلال مانع از فیلتر کردن اطلاعات حسی بی‌اهمیت مانند صدای پس‌زمینه در یک کافه شلوغ، شده و منجر به خستگی بیش‌ازحد در محیط‌های مختلف می‌شود.

در شرایط عادی، سیستم عصبی به‌آرامی سیگنال‌ها را از درون و بیرون بدن دریافت و تفسیر می‌کند. سیستم عصبی از این اطلاعات برای ارسال سیگنال‌های دیگر استفاده می‌کند. به‌عنوان مثال، اگر سیگنالی دریافت کنید که در حال لمس چیزی بسیار داغ هستید، سیگنالی برای برداشتن دست شما ایجاد می‌شود. این سیگنال‌ها برای یادگیری، حافظه، رفتار، احساسات، حرکت و هماهنگی مهم هستند. اختلال در سیستم بر توانایی شما برای عملکرد تأثیر می‌گذارد.

اختلال پردازش حسی همچنین بر توانایی بدن برای پردازش اطلاعات دریافتی ازطریق بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی و چشایی تأثیر می‌گذارد.

اختلال یکپارچگی حسی بر فعالیت‌های روزمره زندگی،‌ مهارت‌های حرکتی و وضعیت بدن تأثیرگذار است. این اختلال منجر به‌ کند شدن روند یادگیری، حساسیت نسبت به برخی از احساسات، بی‌نظمی، حرکات سریع و ... در کودکان می‌شود. اختلال پردازش حسی در تمام سنین، نژادهای مختلف، مردان و زنان دیده می‌شود اما در کودکان بیشتر بروز پیدا می‌کند. به‌علاوه افراد مبتلا به بیش‌فعالی‌، اوتیسم و سندرم X شکننده بسیار بیشتر در معرض ابتلا به اختلال یکپارچگی حسی هستند.

انواع اختلال SPD

به‌طور کلی، اختلال یکپارچگی حسی به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:

• اختلال تعدیل حسی: اختلال تعدیل حسی شایع‌ترین نوع اختلال پردازش حسی است. این اختلال نشان‌دهنده مشکل در تنظیم پاسخ به تحریک است. افراد مبتلا به آن کمتر یا بیش‌ازحد پاسخ می‌دهند؛ زیرا سیستم عصبی نمی‌داند چه زمانی به محرک‌ها توجه کرده یا از آن چشم‌پوشی کند. این اختلال منجر به جستجوی حسی غیرطبیعی یا پنهان شدن از تحریک می‌شود.
• اختلال تمایز حسی: افراد مبتلا به اختلال تمایز حسی درمورد منابع احساسات خود سردرگم هستند. این اختلال می‌تواند منجر به دستپاچگی، مشکل در تشخیص گرسنگی، یا مشکل در تمایز بین حروف و منابع صداها می‌شود.
• اختلال حرکتی مبتنی بر حس: اختلال حرکتی مبتنی بر حس منجر به ایجاد مشکل در فعالیت‌هایی می‌شود که نیاز به کنترل حرکتی دارند. این فعالیت‌ها شامل نگه داشتن ظروف، صاف نشستن و حفظ تعادل می‌باشند.

علائم مختلف تشخیص اختلال یکپارچگی حسی را دشوار می‌کنند. عدم درمان این اختلال منجر به اضطراب، افسردگی، انزوای اجتماعی یا عدم موفقیت در مدرسه یا محیط کار می‌شود.

همچنین اگر در صورتی که بخواهیم اختلالات حسی را از روی مسزان حساسیت دسته بندی کنیم ، دو دسته وجود دارند:

• بیش‌حسی (حساسیت بیش‌ازحد): این کودکان به‌طور غیرعادی نسبت به ورودی حسی حساس خواهند بود. به‌عنوان مثال، نورها شاید به‌صورت غیرقابل تحملی روشن به نظر برسند، صداهای عادی ممکن است آزاردهنده باشند، یا مارک لباس باعث تحریک شدید پوست شود. کودکان مبتلا به نوع بیش‌حسی اختلال پردازش حسی شاید سعی کنند از ورودی‌های حسی، مثلاً با فرار از موقعیت‌ها، دوری کنند.
• کم‌حسی (حساسیت پایین): این کودکان حساسیت کمتری به ورودی‌های حسی دارند. شاید به نظر برسد که تحمل بالایی نسبت به دما یا درد دارند یا به دنبال تجربیات حسی هستند. برای مثال، ممکن است به‌طور مکرر غذای خود را بو کنند، چیزهایی را به پوست خود بمالند یا حرکات خاصی را انجام دهند. ازآنجایی‌که آن‌ها برای تحریک شدن به ورودی حسی بیشتری نیاز دارند، شاید اینطور به نظر برسند که به محیط اطراف خود علاقه کمی دارند.

اگر کودک شما بیش‌ازحد به ورودی‌های حسی حساس بوده یا به دنبال تجربیات حسی است، می‌تواند نشان‌دهنده ابتلای او به اختلال پردازش حسی باشد. این امر ممکن است فقط بر یک حس مانند شنوایی یا لامسه یا بر چندین حس تأثیر بگذارد.

مانند بسیاری از اختلالات، علائم اختلال پردازش حسی در یک طیف رخ می‌دهند. علائم کودک شما بسته به‌شدت آن‌ها ممکن است اثرات کم تا شدید بر عملکرد او داشته باشند.

علائم اختلال پردازش حسی

علائم کلی کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی عبارت‌اند از:

• عدم هماهنگی یا برخورد با اشیاء
• رشد آهسته مهارت‌های حرکتی ظریف یا درشت
• کسل یا بی‌تفاوت به نظر رسیدن
• مشکل در تشخیص اینکه در چه فضایی هستند
• واکنش‌های عاطفی شدید به محرک‌های «عادی»
• مشکل در تنظیم احساسات یا رفتار خود
• مشکل در کنترل احساسات یا بدخلقی
• مشکل در برقراری ارتباط یا مشارکت در بازی‌ها
• مشکل در برخورد با تغییرات
• توجه یا تمرکز ضعیف، پرت شدن آسان حواس
• وسواس غذایی یا اضطراب هنگام غذا خوردن
• بیزاری/اجتناب از وسایل بازی متحرک مانند تاب
• مشکل در پیروی از دستورالعمل‌ها در خانه یا مدرسه
• برنامه‌ریزی، توالی یا مهارت‌های سازمانی ضعیف

علائم اختلال پردازش حسی با علائم سایر اختلالات همپوشانی دارند. به‌عنوان مثال، کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه ممکن است رفتارهای مشابهی با کودکانی که به دنبال محرک‌های حسی هستند از خود نشان دهند. کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم و سایر بیماری‌های رشدی اغلب مشکلات پردازش حسی دارند.

کودکی که یکپارچگی حسی خوبی دارد، در مدرسه بدون فکر کردن پشت میز خود می‌نشیند و سر و صدای راهرو را فیلتر می‌کند تا به معلم توجه کند. او در خیابان به صدای رادیوی ماشین‌ها توجه نمی‌کند، بلکه به صدای چرخ ماشین‌ها برای عبور از خیابان یا منتظر ماندن توجه دارد.

همانطور که گفتیم سیستم عصبی کودکان مبتلا به اختلال یکپارچگی حسی به دو دسته سیستم عصبی با سطح برانگیختگی پایین و سیستم عصبی با سطح برانگیختگی بالا تقسیم‌بندی می‌شود که در ادامه به بررسی علائم یکپارچگی حسی در هر یک از آن‌ها خواهیم پرداخت:

سیستم عصبی با سطح برانگیختگی بالا

در این نوع سیستم عصبی، سطح تحریک‌پذیری افزایش پیدا می‌کند، به‌طوری که به‌سختی می‌توان ورودی‌های حسی را بی تأثیر کرده و خروجی مناسب (فعالیت یا تفکر منطقی) در کودک ایجاد کرد. کودکی که دارای این نوع سیستم عصبی است، رفتارهای زیر را از خود بروز می‌دهد:

• نسبت به لمس حساسیت بیش‌ازحد نشان می‌دهد.
• از بازی روی تاب می‌ترسد.
• به حرکات، لمس، صداها، بوها یا نور ضعیف واکنش شدیدی نشان می‌دهد.
• از پوشیدن لباس‌ها یا پارچه‌های خاصی امتناع می‌کند؛ زیرا احساس خارش یا درد می‌کند.
• غذاهایی با بافت‌های جدید را نمی‌تواند تحمل کند.

گاهی‌اوقات این علائم با مهارت‌های حرکتی ضعیف مرتبط هستند. کودک ممکن است در نگه داشتن مداد یا قیچی و بالا رفتن از پله‌ها مشکل داشته باشد. همچنین ممکن است رشد زبانی کودک تأخیر داشته باشد. در بچه‌های بزرگ‌تر، این علائم باعث کاهش اعتمادبه‌نفس، انزوای اجتماعی و حتی افسردگی می‌شوند.

سیستم عصبی با سطح برانگیختگی پایین

در این نوع سیستم عصبی، سطح تحریک‌پذیری کودک کاهش می‌یابد و زمان زیادی طول می‌کشد تا او تجربه‌ای حسی (مثلاً صدا یا بو) را احساس کرده و آن را درک کند. کودکی که دارای این نوع سیستم عصبی است، نشانه‌های زیر را بروز می‌دهد:

• به لمس واکنش کمی نشان می‌دهد.
• فعالیت‌های خطرناک مانند پریدن از ارتفاعات بلندانجام می‌دهد.
• بلندتر از حد معمول صحبت می‌کند.
• به صداهایی مانند صدای مادر یا معلم کمتر واکنش نشان می‌دهد.
• همه چیز ازجمله دست و لباس‌ها را می‌جود.
• همه چیز را در دهان می‌گذارد.
• مشکل خواب دارد.
• متوجه کثیفی صورت خود نمی‌شود.

علت اختلال

هنوز به‌طور دقیق مشخص نیست که چه چیزی باعث ایجاد اختلالات حسی در کودکان می‌شود، اما محققان بر این باورند که شاید نحوه پردازش و سازماندهی اطلاعات توسط مسیرهای حسی در مغز نقش داشته باشد. مشکلات پردازش حسی در کودکان مبتلا به اوتیسم رایج‌اند. طبق مطالعات، اختلال پردازش حسی ممکن است به عوامل قبل از تولد یا هنگام تولد مرتبط باشد. این‌ عوامل شامل موارد زیر هستند:

• زایمان زودرس
• سوءتغذیه مادر در دوران بارداری
• عفونت‌های مکرر گوش قبل از 2سالگی کودک
• مراقبت‌های اولیه ضعیف از کودک
• وزن کم نوزاد هنگام تولد
• استرس مادر در دوران بارداری
• مصرف الکل و سیگار در طول بارداری

قرار گرفتن بیش‌ازحد در معرض برخی مواد شیمیایی و عدم تحریک حسی در دوران کودکی نیز ممکن است از عوامل خطرزا برای ایجاد اختلال پردازش حسی باشند.

فعالیت غیرعادی احتمالی مغز می‌تواند نحوه واکنش آن به حواس و محرک‌ها را تغییر دهد.

بیماری‌های مرتبط با SPD

بسیاری از پزشکان معتقدند اختلالات حسی به‌ خودی ‌خود بیماری تلقی نمی‌شوند، بلکه این اختلالات تحت تأثیر بیماری‌های دیگر به وجود می‌آیند. بیماری‌های مرتبط با اختلال پردازش حسی شامل موارد زیر می‌باشند:

• اختلال اوتیسم: اختلال اوتیسم منجر به تغییراتی در مسیرهای عصبی مغز بیماران می‌شود. این مسیرهای عصبی مسئول پردازش اطلاعات حسی هستند. بنابراین تغییر آن‌ها منجر به اختلال یکپارچگی حسی می‌شود.
• اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی: بیش‌فعالی بر توانایی فیلتر کردن اطلاعات حسی غیرضروری تأثیر می‌گذارد که می‌تواند منجر به اضافه‌بار حسی (زمانی رخ می‌دهد که یک یا چند حس بدن از طرف محیط دچار تحریک بیش‌ازحد می‌شوند) شود.
• اسکیزوفرنی: در افراد مبتلا به شیزوفرنی، مکانیسم‌های غیرطبیعی در مسیر حسی مغز و نحوه ایجاد و سازماندهی ارتباطات بین نورون‌ها می‌توانند باعث تغییر در پردازش حسی و حرکتی شوند.
• اختلالات خواب: اختلالات خواب، مانند محرومیت از خواب، ممکن است منجر به هذیان شده که می‌تواند باعث مشکلات پردازش حسی موقت شود.
• آسیب مغزی: تحقیقات نشان می‌دهند آسیب مغزی یکی دیگر از علل احتمالی اختلال پردازش حسی است.

تشخیص اختلال پردازش حسی

درحالی‌که بسیاری از کودکان گاهی‌اوقات مشکلات حسی دارند، شاید زمانی که علائم بر عملکرد طبیعی آن‌ها تأثیر می‌گذارند یا مشکلاتی را در زندگی روزمره ایجاد می‌کنند، ابتلای آن‌ها به اختلال پردازش حسی شک‌برانگیز شود.

اگر به نظر می‌رسد که فرزندتان اختلال پردازش حسی دارد، باید به دنبال کمک باشید. متخصصان مختلف ازجمله کاردرمانگران کسانی هستند که واجد شرایط ارزیابی و درمان مشکلات حسی هستند.

ازآنجایی‌که علائم این بیماری شبیه به بسیاری از بیماری‌های عصبی دیگر هستند، اغلب اختلال پردازش حسی با بیماری‌های دیگر مانند اختلال بیش‌فعالی، اختلال یادگیری یا حتی اختلال رشد فراگیر اشتباه گرفته می‌شود.

تشخیص اختلال پردازش حسی معمولاً شامل گرفتن تاریخچه‌ای کامل درمورد رشد کودک شما می‌شود، مانند اتفاق‌های زمان بارداری، تولد و رسیدن به نقاط عطف رشد مانند چهار‌دست‌و‌پا رفتن، راه رفتن و صحبت کردن. پزشک اطلاعات مختلفی را درباره نحوه آگاهی شما از مشکلات کودک‌تان برای اولین بار و نحوه تأثیر آن بر زندگی روزمره به دست می‌آورد. ممکن است از شما خواسته شود که یک پرسشنامه در مورد علائم حسی کودک‌تان پر کنید.

متخصص همچنین عملکرد کودک شما را ارزیابی خواهد کرد. او ممکن است نحوه واکنش کودک شما به برخی از محرک‌های حسی یا نحوه بازی و تعامل او با محیط اطراف خود را بررسی کند. همچنین شاید از ارزیابی‌هایی مانند «نمایه حسی» یا «اندازه‌گیری پردازش حسی» استفاده کند.

در برخی موارد، از پرسشنامه‌هایی مانند تست‌های یکپارچگی حسی و پراکسیس (SIPT) یا اندازه‌گیری پردازش حسی (SPM) استفاده می‌کند. این تست‌ها به او کمک می‌کنند عملکرد حسی کودک را بهتر درک کند.

پس از ارزیابی، یافته‌های خود را با شما در میان می‌گذارد و یک استراتژی مدیریتی را پیشنهاد می‌کند.

اختلال پردازش حسی چگونه درمان می شود؟

درمان اختلال یکپارچگی حسی، که معمولا توسط متخصص کاردرمانی یا فیزیوتراپی انجام می شود، اغلب برای کودکانی که دارای اختلال پردازش حسی هستند توصیه می شود. درمان بر فعالیت هایی تمرکز دارد که کودک را با ورودی حسی به چالش می کشد. سپس درمانگر به کودک کمک می کند تا به این محرک حسی پاسخ مناسب بدهد.

به عنوان مثال درمان ممکن است شامل اعمال فشار و لمس عمیق پوست کودک باشد تا کودک به لمس کردن عادت کرده و آن را پردازش کند. همچنین، بازی هایی مانند طناب کشی یا بازی با اجسام سنگین، مانند مدیسین بال، می تواند به افزایش آگاهی کودک از بدن خود در فضا و نحوه ارتباط آن با افراد دیگر کمک کند.

اگرچه این موضوع به طور گسترده مورد مطالعه قرار نگرفته است، بسیاری از درمانگران معتقدند، درمان یکپارچه سازی حسی رفتارهای مشکل ساز را بهبود می بخشد.

آیا می توان از اختلال پردازش حسی پیشگیری یا جلوگیری کرد؟

اس پی دی قابل پیشگیری یا اجتناب نیست زیرا پزشکان نمی دانند دقیقاً چه چیزی باعث آن می شود.

زندگی با اختلال پردازش حسی

زندگی با اس پی دی می تواند سخت باشد. والدین کودکان مبتلا ممکن است احساس تنهایی کنند. آنها ممکن است از بیرون بردن فرزندشان در مکان های عمومی اجتناب کنند تا از اضافه بار حسی جلوگیری کنند. والدین همچنین ممکن است احساس کنند که باید برای رفتار فرزندشان بهانه بیاورند.

بزرگسالانی که اختلال پردازش حسی دارند نیز ممکن است احساس انزوا کنند. اضافه بار حسی می تواند مانع از خروج آنها از خانه شود. تا حدی که حتی رفتن به فروشگاه یا سر کار دشوار شود.

افرادی که با این اختلال دست و پنجه نرم می کنند باید با یک کاردرمانگر کار کنند. درمانگر می تواند بتواند به آنها کمک کند تا واکنش های جدید نسبت به محرک ها بیاموزند. این می تواند منجر به تغییر در نحوه برخورد آنها با موقعیت های خاص شود و سبک زندگی آنها را بهبود دهد.

گاهی اوقات، حتی اگر اس پی دی با درمان یا افزایش سن بهتر شود، ممکن است هرگز از بین نرود. یک اتفاق مهم در زندگی یا استرس می تواند علائم را تحریک کند.

جمع بندی

منابع

additudemag.com

growingearlyminds.org.au

healthline.com

familydoctor.org

medicalnewstoday.com