صافی کف پا در کودکان - علت، علائم، نحوه تشخیص و درمان

کف پای صاف اختلال رایجی است که در آن قوس داخلی پاها در زمان تحمل فشار صاف می شود. هنگامی که افراد دارای کف پای صاف می‌ایستند، پاهای آنها به سمت بیرون بوده و تمام کف پا پایین آمده و با زمین در تماس است.

کف پای صاف در نوزادان و کودکان نوپا طبیعی است؛ زیرا قوس پا هنوز در آن‌ها تکامل نیافته است. قوس پا در اکثر افراد در طول دوران کودکی شکل می‌گیرد، اما در برخی هرگز قوس پا ایجاد نمی‌شود. کف پای صاف می‌تواند در بزرگسالی نیز ایجاد شود، اما به آن «کف پای صاف انعطاف‌پذیر» می‌گویند. قوس‌ کف پا ممکن است به‌دلیل افزایش سن، فرسودگی بدن یا آسیب‌دیدگی از بین برود.

کف پای صاف، اختلالی شایع است که اغلب از والدین به ارث می‌رسد و معمولاً بدون درد است. در برخی موارد، کف پای صاف می‌تواند بر هم‌راستایی بدن تأثیر بگذارد و باعث ناراحتی زانو و مچ پا می‌شود. اگر کف پای صاف باعث درد نشود، نیازی به درمان نیست.

انواع کف پای صاف

2 نوع اصلی کف پای صاف در کودکان وجود دارند:

• کف پای صاف انعطاف‌پذیر: کف پای صاف انعطاف‌پذیر به این معنی است که پاهای فرزند شما صاف هستند، اما وقتی کودک روی پنجه می‌ایستد، می‌توانید قوس پایش را ببینید.
• کف پای صاف پاتولوژیک: کف پای صاف پاتولوژیک به این معنی است که پاهای فرزند شما به‌دلیل بیماری‌ای زمینه‌ای صاف هستند. این اختلال ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:

• بیماری عصبی-عضلانی مانند فلج مغزی یا اسپینا بیفیدا
• کف پای صاف سفت؛ پای آن‌ها هنگام ایستادن روی پنجه، قوس ندارد.
• پایی که تغییر شکل داده است.
• کف پای صاف انعطاف‌پذیر دردناک؛ گاهی‌اوقات فقط کف یکی از پاها صاف است و پای دیگر قوس دارد.

علت کف پای صاف

علت ایجاد کف پای صاف در کودکان مختلف، متفاوت است.

• برخی آن را به‌عنوان ویژگی‌ای ارثی از والدین خود به ارث می‌برند.
• برخی دیگر نیز به‌دلیل بیماری ژنتیکی دیگری دچار کف پای صاف می‌شوند.
• برخی نیز با گذشت زمان به این بیماری مبتلا می‌شوند.

عوامل خاصی می‌توانند خطر ابتلا به کف پای صاف را در طول زمان افزایش دهند. این موارد عبارت‌اند از:

• چاقی
• دیابت
• آرتریت روماتوئید
• آسیب‌های پا یا مچ پا

علائم و نشانه‌های کف پای صاف

در بیشتر کودکان مبتلا به کف پای صاف، هیچ نشانه‌ای از بیماری وجود ندارد. بااین‌حال، برخی از آن‌ها ممکن است موارد زیر را تجربه کنند:

• درد ساق پا و خستگی پاها پس از فعالیت‌های شدید
• زمین خوردن مکرر
• راه رفتن با گام‌هایی غیرعادی
• شانه‌های نامتعادل
• ناهماهنگی ستون فقرات

آزمایش و تشخیص صافی کف پا

صافی کف پا در کودکان اغلب توسط متخصص اطفال تشخیص داده می‌شود. اگر فرزند شما هیچ درد یا علائم دیگری را تجربه نمی‌کند، معمولاً نیازی به آزمایش بیشتر نیست. کودکانی که علائم دارند باید توسط متخصصان ارتوپد معاینه شوند. پزشک سابقه پزشکی کودک را بررسی می‌کند و معاینه فیزیکی و ارزیابی بصری نیز انجام می‌دهد. پزشک از فرزند شما می‌خواهد دردش را توصیف کند. همچنین از کودک می‌پرسد چه فعالیت‌هایی باعث تسکین یا بدتر شدن درد او می‌شوند.

پزشک ممکن است راه رفتن، ایستادن یا دویدن فرزند شما (در حالت عادی و روی پنجه) را مشاهده کند تا مکانیک پاهای کودک را بهتر درک کند. او ممکن است از شما بخواهد کفش‌های کودک را همراه خود بیاورید تا بتواند الگوهای فرسایش را ارزیابی کرده و آنچه را باعث درد می‌شود، مشخص کند.

اگر فرزند شما درد قابل توجهی در پا داشته باشد، پزشک آزمایش‌های تصویربرداری مانند موارد زیر را نیز تجویز می‌کند:

• اشعه ایکس: که تصاویری از استخوان‌ها تولید می‌کند.
• تصویربرداری EOS: فناوری تصویربرداری که مدل‌های سه‌بعدی را از دو تصویر دوبعدی ایجاد می‌کند. برخلاف سی‌تی اسکن، تصاویر EOS در وضعیت ایستاده گرفته می‌شوند و توزیع وزن را روی پا مشخص می‌کنند.
• سی‌تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری): که از ترکیبی از اشعه ایکس و فناوری کامپیوتری برای بررسی استخوان‌ها استفاده کرده و تصاویری مقطعی از بدن تولید می‌کند.
• ام‌آر‌آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی): که از ترکیبی از آهنرباهای بزرگ، فرکانس‌های رادیویی و رایانه برای تولید تصاویر دقیق از اندام‌ها، بافت‌های نرم، ماهیچه‌ها، رباط‌ها و سایر ساختارها در بدن استفاده می‌کند. فرزند شما در طول ام‌آر‌آی در معرض هیچ گونه اشعه‌ای قرار نمی‌گیرد.

درمان‌ کف پای صاف

اگر کف پای صاف فرزند شما باعث درد نمی‌شود، معمولاً نیازی به درمان نیست. اما روش‌های درمانی رایج برای بهبود علائم کف پای صاف عبارت‌اند از:

درمان غیرجراحی

پزشکان انواع درمان‌های غیرجراحی را برای تسکین درد توصیه می‌کنند:

• کفی‌های قوس‌دار: پزشک ممکن است وسایل ارتوپدی فنی حمایت‌کننده قوس پا را توصیه کند که در داخل کفش فرزند شما قرار می‌گیرند تا درد را تسکین داده و علائم را کاهش دهند. کفی های طبی به‌صورت آماده در دسترس هستند یا می‌توانند به‌صورت سفارشی متناسب با انحنای پاهای فرزند شما طراحی شوند.
• کفش‌های حمایتی: فرزند خود را تشویق کنید به‌جای صندل، دمپایی و کفش‌های بدون قوس، کفش‌های طبی ساختاریافته و حمایتی بپوشد.
• تمرینات کششی: تمریناتی برای کشش تاندون آشیل ممکن است به برخی کودکان با کف پای صاف کمک کنند.
• فیزیوتراپی: کف پای صاف می‌تواند منجر به آسیب‌های ناشی از استفاده بیش‌ازحد در برخی کودکان فعال و دوندگان شود. تجزیه و تحلیل ویدیویی از نحوه دویدن فرزند شما ممکن است به شناسایی مشکلات مربوط به فرم پا کمک کند. فیزیوتراپ‌ها نیز می‌توانند برای اصلاح مشکلات پای کودک با او تمرین کنند.
• استراحت: کودکان را تشویق کنید استراحت کنند و به بدن خود زمان بهبودی دهند. از فعالیت‌های پرتحرک مانند پریدن و دویدن خودداری کنید – و در عوض فرزند خود را به شرکت در فعالیت‌های کم‌تحرک مانند پیاده‌روی، شنا و دوچرخه‌سواری تشویق کنید.
• داروها: مسکن‌های بدون نسخه به کاهش درد و ناراحتی ناشی از صافی کف پا کمک می‌کنند.
• کاهش وزن: اگر فرزند شما اضافه وزن و کف پای صاف دارد، پزشک کاهش وزن ساختاریافته را برای کاهش مقداری از فشار روی پاهای کودک توصیه می‌کند.

جراحی

جراحی معمولاً آخرین راه درمان است. اگر صافی کف پای فرزند شما تا سال‌های نوجوانی ادامه پیدا کند یا اگر کف پای صاف نتیجه وضعیتی فیزیکی باشد، جراحی برای اصلاح علت زمینه‌ای توصیه می‌شود.

جراحی اصلاح کف پای صاف در کودکان ازطریق برشی 1.5 سانتی‌متری در قسمت بیرونی پا انجام شده و استنتی کوچک برای حمایت از قوس (تا زمان تکمیل رشد) داخل پا قرار داده می‌شود.

فرزند شما قادر خواهد بود بدون هیچ اختلالی در نحوه راه رفتن پس از 2 هفته بدود و بازی کند. در 90٪ موارد اطفال و نوجوانان، روش استنت‌گذاری به‌تنهایی برای بازیابی هم‌راستایی پا و جلوگیری از آسیب طولانی‌مدت تاندون کافی است. بیشتر کودکان پس از جراحی قادر به بازگشت به فعالیت‌های روزمره هستند و نیازی به کفش‌های مخصوص یا کفی‌های طبی ندارند.

در حالی که بیشتر موارد کف پای صاف با رشد طبیعی کودکان اصلاح می‌شوند، بهتر است هر گونه علت زمینه‌ای شناسایی شده تا درمان زودهنگام انجام شود.

تمرینات کف پای صاف برای کودکان

وقتی فرزند شما کف پای صاف دارد، برخی از عضلات پا ضعیف و برخی دیگر بیش‌ازحد سفت می‌شوند. این مسئله می‌تواند راه رفتن را با گذشت زمان دشوارتر و دردناک‌تر کند. تمرینات به ساخت عضلات ضعیف و شل کردن عضلات سفت کمک می‌کنند. آن‌ها به بهبود عملکرد پا کمک می‌کنند و حتی ممکن است موجب بالا آمدن قوس پا شوند.

در ادامه چند تمرین برای بهبود کف پای صاف کودکان آورده شده‌اند:

جمع کردن انگشتان پا

این تمرین به عضلات پای فرزند شما کمک می‌کند تا گرفتن و نگه داشتن را تمرین کنند. همچنین عضلات کوچک در قوس پا را فعال می‌کند.

• کودک را روی صندلی بنشانید و حوله‌ای را روی زمین قرار دهید.
• سپس از کودک بخواهید پای خود را روی حوله قرار دهد، انگشتان پا را روی آن جمع کند و حوله را به سمت خود بکشد.
• فرزند شما باید این حرکت را یک یا دو بار در روز و در ست‌های 10 تایی برای هر پا انجام دهد.

بالا آوردن پاشنه

بالا آوردن پاشنه، عضلات پا و ساق پا را قوی‌تر می‌کند. این عضلات از قوس حمایت می‌کنند.

• از کودک بخواهید صاف بایستد و پاهایش را به‌اندازه عرض شانه باز کند.
• سپس به‌آرامی روی پنجه پا بلند شود و به‌مدت سه شماره در همان حالت بماند.
• سپس به‌آرامی به پایین برگردد.
• کودک باید این حرکت را یک بار در روز و در 3 ست 10 تایی انجام دهد.

جمع کردن تیله با انگشتان

این بازی کوچک سرگرم‌کننده، کنترل در انگشتان پا را افزایش می‌دهد و عملکرد کل پا را بهبود می‌بخشد.

• 10 تیله روی زمین قرار دهید.
• از فرزندتان بخواهید آن‌ها را با انگشتان پا بردارد و جابه‌جا کند.

• کودک باید این حرکت را یک بار در روز (10 تا 15 تیله برای هر پا) انجام دهد.

راه رفتن روی پنجه

این تمرین عضلات پا و ساق پا را که از قوس حمایت می‌کنند، تقویت می‌کند.

• از کودک بخواهید زانوها را صاف نگه دارد و آهسته روی پنجه پا راه برود.
• او باید این حرکت را به‌مدت 30 ثانیه و 2 تا 3 بار در روز انجام دهد.

چرخش مچ پا

این تمرین، مچ پا را شل نگه می‌دارد و به تعادل و کنترل کمک می‌کند.

• از کودک بخواهید بنشیند و یکی از پاهایش را بلند کند.
• سپس مچ پا را به‌آرامی به سمت راست و در مرحله بعدی به سمت چپ بچرخاند.
• او باید این حرکت را 10 بار در هر جهت و یک بار در روز انجام دهد.

کشش ساق پا

عضلات سفت ساق پا می‌توانند پاشنه را به سمت پایین بکشند و قوس را صاف‌تر کنند.

• به کودک بگویید روبروی دیوار قرار بگیرد و دست‌هایش را روی دیوار قرار دهد.
• سپس یک پایش را عقب بگذارد و پاشنه آن پا را روی زمین نگه دارد.
• سپس به جلو خم شود تا کشش را احساس کند.
• او باید هر بار 20 ثانیه در همان حالت بماند. همچنین، هر پا را 3 بار در روز تحت کشش قرار دهد.

تعادل روی یک پا

تعادل باعث ایجاد کنترل می‌شود و حفظ قوس را به عضلات پا آموزش می‌دهد.

• از فرزندتان بخواهید روی یک پا بایستد و برای 15 تا 30 ثانیه در همان حالت ثابت بماند.
• او می‌تواند از دیوار یا صندلی برای حمایت استفاده کند.
• کودک باید این حرکت را 2 تا 3 بار برای هر پا تکرار کند.

فشار دادن پا با کش مقاومتی

این تمرین قدرت مچ پا و پا را افزایش می‌دهد.

• کشی را دور پای فرزند خود بپیچید و از او بخواهید انتهای آن را محکم نگه دارد.
• سپس پای خود را به جلو فشار دهد (مانند فشار دادن پدال گاز).
• کودک باید این حرکت را 10 بار برای هر پا انجام دهد.

حفظ تعادل روی نوک پنجه

این تمرین برای تعادل و قدرت قوس خوب است.

• به کودک بگویید روی نوک پنجه بایستد و 10 تا 15 ثانیه در همان حالت بماند.
• سپس به‌آرامی پایین بیاید.
• او باید این حرکت را 3 تا 5 بار در روز انجام دهد.

عوارض عدم مراجعه به پزشک برای کف پای صاف

تاندونی مهم در قسمت داخلی پا وجود دارد که به حفظ قوس پا کمک می‌کند. اگر کف پای صاف نادیده گرفته شود، این تاندون می‌تواند با بزرگ شدن فرزند شما در دوران نوجوانی و بزرگسالی، در اثر استفاده بیش‌ازحد آسیب ببیند. ممکن است کودک دچار درد و تورم در قسمت داخلی پا شده و درنهایت وضعیتی به نام کف پای صاف اکتسابی بزرگسالان ایجاد شود. در این صورت، از دست دادن تدریجی قوس، ضعف، ناتوانی در ایستادن روی پنجه و دفورمیتی دائمی مشاهده می‌شود.

در برخی موارد، نوجوانان مبتلا به کف پای صاف دردناک ممکن است بیماری‌ای زمینه‌ای مانند چسبندگی استخوان‌های تارس یا استخوان ناویکولار ناپایدار (استخوان جوش‌نخورده از بدو تولد) داشته باشند که به بررسی‌های بیشتر نیاز دارند.

در برخی موارد نادر نیز ممکن است کودک دچار انحنای ستون فقرات شود.

چه زمانی باید برای کف پای صاف فرزندم به پزشک مراجعه کنم؟

در حالی که بیشتر کودکان کف پای صاف خود را پشت سر می‌گذارند، باید در موارد زیر به پزشک مراجعه کنید:

• فرزند شما بیش از 5 سال سن دارد، کف پای صاف او برطرف نشده است و کف پای صاف دردناک یا سفت را تجربه می‌کند.
• قوس پاهای کودک از بین رفته و منجر به ایجاد پاهای بسیار پهن و پخش شده است.

• فرزند شما به‌راحتی زمین می‌خورد یا به زمین می‌افتد.

چشم‌انداز

اکثریت قریب به اتفاق کودکان مبتلا به کف پای صاف، زندگی عادی و سالمی خواهند داشت. برخی کودکان ممکن است درد متناوب پا را تجربه کنند، اما استفاده از کفی‌های قوس‌دار، پوشیدن کفش‌های حمایتی، کشش و استراحت درصورت نیاز می‌تواند این درد را تسکین دهد.

جمع‌بندی

کف پای صاف در کودکان به معنای عدم تشکیل یا صافی قوس طبیعی کف پا است که در نوزادان و نوپایان طبیعی بوده و اغلب تا حدود 5-6سالگی به‌صورت خودبه‌خودی برطرف می‌شود. بااین‌حال، اگر این وضعیت پس از این سن ادامه یابد، نیاز به بررسی و درمان دارد. عدم درمان صافی کف پا، به‌خصوص در موارد سفت یا دردناک، می‌تواند منجر به عوارض جدی‌تری ازجمله آسیب به تاندون‌های حمایت‌کننده قوس پا، تغییر شکل دائمی پا در بزرگسالی، درد مزمن و افزایش خطر آسیب‌دیدگی در فعالیت‌های بدنی شود. بنابراین، مداخله زودهنگام و مناسب برای جلوگیری از این مشکلات و تضمین رشد سالم پاها ضروری است. در صورتی که فرزند شما بالای 6 سال است و همچنان از صافی کف پا رنج می‌برد، توصیه می‌کنیم برای سفارش کفی طبی و کفش‌های ارتوپدی با کلینیک توانبخشی راه کمال تماس بگیرید و از خدمات کارشناسان این مرکز بهره‌مند شوید.

منابع

chop.edu

pediatricfootankle.com

www2.hse.ie

mountelizabeth.com.sg

footankleaz.com