چشمان ما اطلاعات مربوط به شیئی را که به آن نگاه می‌کنیم دریافت کرده و برای تفسیر و پردازش به مغز منتقل می‌کنند. مشکل در درک آنچه چشم‌ها «می‌بینند» در کودکان به‌عنوان اختلال حس بینایی شناخته می‌شود. اغلب اوقات، این اختلال با اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD)
یا نارساخوانی اشتباه گرفته می‌شود؛ زیرا تمام این ناهنجاری‌ها منجر به ایجاد مشکل در توجه، تمرکز، خواندن و نوشتن می‌شوند.
در این حالت، اطلاعات بصری، مانند حرکت، روابط فضایی، شکل و جهت، تحت تأثیر اختلال حس بینایی قرار می‌گیرند. درنتیجه تفسیر و درک اطلاعاتی که به‌صورت بصری به کودکان ارائه می‌شوند، برای آن‌ها دشوارتر می‌شود. هنگامی که مغز در درک ورودی بصری دریافتی مشکل داشته باشد، اطلاعات به‌درستی درک نشده و نمی‌توانند با سایر حواس ادغام شوند.
توجه به این نکته بسیار مهم است که اختلال حس بینایی به مشکلات مربوط به بینایی اشاره ندارد. درواقع کودکی که ازنظر بینایی دید 20/20 کامل دارد، اگر با اختلال حس بینایی دست و پنجه نرم کند، همچنان در درک آنچه می‌بیند با مشکل مواجه می‌شود.
علائم اختلال حس بینایی
در اینجا برخی از علائم رایج اختلال حس بینایی در کودکان آورده شده‌اند:
- اشتباه گرفتن حروف و کلمات مشابه
- درک مطلب ضعیف در خواندن
- وارونه کردن حروف یا اعداد
- ناتوانی در دنبال کردن دستورالعمل‌های چند مرحله‌ای
- مشکلات مربوط به دست‌خط
- حواس‌پرتی در انجام کارهای بصری
- شکایت از تحریک یا درد چشم هنگام خواندن
- مشکل در درک عمق و روابط فضایی
- مشکل در تشخیص و نامگذاری اشیاء
انواع اختلالات حس بینایی
هشت نوع اختلال پردازش بینایی وجود داشته که هر کدام علائم خاص خود را دارند و بیمار ممکن است به بیش از یک نوع اختلال حس بینایی مبتلا شود.
مشکلات تفکیک بصری
تفکیک بصری به تشخیص شباهت‌ها و تفاوت‌های بین اشکال، اندازه‌ها، رنگ‌ها، الگوها و اشیاء اشاره دارد. کودکی که دچار مشکل تفکیک بصری است علائمی مانند «+» و «-» را با هم اشتباه می‌گیرد. سایر ویژگی‌های این گروه عبارت‌اند از:
- ناتوانی در پردازش بصری حروف و اعداد
- مشکل در تشخیص تفاوت در الگوها و اشیاء
- مشکل در روابط بصری-فضایی
- مشکل در حافظه بصری
- مشکل در مهارت‌های خواندن و ریاضی
- مشکل در یکپارچگی بینایی-حرکتی
- مشکل در شناسایی اشیاء در تصاویر پیچیده
درمان اختلال پردازش بینایی از روشهای ساختاریافته و مبتنی بر شواهد برای بهبود مهارت‌های تفکیک بصری استفاده می‌کند. بیماران با شرکت در فعالیت‌هایی مانند بازی‌های مرتب‌سازی و تطبیق، پازل‌ها و تمرین‌هایی برای تشخیص تفاوت‌های ظریف که نیاز به تفکیک بصری دارند، می‌توانند توانایی خود را در تشخیص و تمایز محرک‌های بصری بهبود بخشند. گنجاندن رویکردهای یادگیری چند حسی، که ورودی‌های بصری، شنیداری و لمسی را درگیر می‌کنند، می‌تواند به درک و حفظ اطلاعات به‌طور مؤثرتر کمک کند.
مشکلات تشخیص بصری شکل از زمینه
تشخیص بصری شکل از زمینه، جنبه‌ای حیاتی از ادراک بصری و یکی از اجزای اصلی ادراک بصری شکل از زمینه است. کودکان مبتلا به این مشکلات ممکن است در کارهایی که شامل شناسایی و مکان‌یابی محرک‌های بصری خاص در محیط‌های بصری پیچیده یا آشفته هستند، دچار مشکل شوند. ویژگی‌های اصلی عبارت‌اند از:
- مشکل در تمرکز بر روی خواندن
- مشکل در سرعت خواندن
- ناتوانی در شناسایی حروف یا جزئیات در کلمات یا تصاویر
- داشتن مشکل حین جستجوی اطلاعات در کتاب‌ها و متون نوشتاری
مشکلات توالی بینایی
افراد مبتلا به مشکلات توالی بینایی ممکن است در کارهایی که شامل سازماندهی اطلاعات یا جزئیات بصری است، دچار مشکل شوند. آن‌ها در به خاطر سپردن و دنبال کردن دستورالعمل‌ها یا مراحل، تشخیص الگوهای بصری یا تشخیص و بازتولید توالی‌های بصری مشکل دارند. ویژگی‌های اصلی عبارت‌اند از:
- ناتوانی در هجی کردن کلمات
- مشکل در به خاطر سپردن اشکال (شکل، رنگ، جهت)
- زمزمه کردن هنگام نوشتن
مشکلات مربوط به پردازش بینایی-حرکتی
این اختلال زمانی مشاهده می‌شود که کودک در تفسیر اطلاعات بصری مشکل دارد. درنتیجه این اختلال بر یکپارچگی بینایی-حرکتی او تأثیر می‌گذارد. ویژگی‌های رایج این اختلال عبارت‌اند از:
- ناتوانی در هماهنگی چشم و دست
- ناتوانی در دنبال کردن خطوط هنگام نوشتن یا رنگ‌آمیزی
- نارضایتی آشکار در حین ورزش کردن
- دست‌خط بد
مشکلات بینایی-موقعیت مکانی
مشکلات بینایی-موقعیت مکانی عمدتاً بر مهارت‌های حرکتی بصری تأثیر می‌گذارند و منجر به ناتوانی در تشخیص فاصله اشیاء از فرد و یکدیگر می‌شوند. درنتیجه بر توانایی حرکت در محیط، تعامل با اشیاء و شرکت در فعالیت‌هایی که نیاز به درک فضایی دارند، تأثیر می‌گذارند. ویژگی‌های رایج عبارت‌اند از:
- مشکل در حل مسائل ریاضی با اشتباه گرفتن ترتیب اعداد
- ناتوانی در حرکت در محیط‌های شلوغ
- مشکلات مداوم در بستن بند کفش
- مشکل در گرفتن اشیاء (در حین فعالیت‌های بدنی)
مشکلات ادراک بینایی
درک بینایی مهارتی است که به شما کمک می‌کند اشیاء را حتی زمانی که به‌طور کامل قابل مشاهده نیستند، شناسایی کنید. از این رو، این اختلال حس بینایی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مشکل در یافتن یا شناسایی شیئی که به‌طور کامل قابل مشاهده نیست
- مشکل در گفتن کلمات آشنا
- مشکل در انجام فعالیت‌هایی مانند حل پازل
- مشکل در خواندن با سرعت بالا
اگرچه این وضعیت می‌تواند برای افراد مبتلا ناامیدکننده باشد، اما فعالیت‌های زیادی وجود دارند که می‌توانند به بهبود ویژگی‌های ادراک بینایی کمک کنند.
مشکلات مربوط به وارونه کردن حروف و نمادها
در این اختلال حس بینایی، کودک در پردازش شکل صحیح اعداد یا حروف مشکل دارد. ویژگی‌های این اختلال عبارت‌اند از:
- نوشتن به‌صورت وارونه (که به آن نوشتن آینه‌ای نیز می‌گویند)
- مشکل در به خاطر سپردن اشکال حروف یا اعداد
توجه داشته باشید این مشکل اغلب با نارساخوانی اشتباه گرفته می‌شود. بااین‌حال، اگر کودک شما به‌صورت وارونه می‌نویسد، به این معنی نیست که مشکل نارساخوانی دارد.
مشکلات حافظه دیداری بلندمدت یا کوتاه‌مدت
حافظه دیداری برای بسیاری از تکالیف آکادمیک، ازجمله خواندن، هجی کردن، ریاضیات و کپی کردن اطلاعات بسیار مهم است. این توانایی شامل به‌خاطر آوردن ظاهر اشیاء است و می‌توان آن را به دو نوع تقسیم کرد:
- حافظه دیداری بلندمدت: به یاد آوردن چیزی که مدتی پیش دیده شده است، مانند به یاد آوردن مسیرهای منتهی به مکانی خاص
- حافظه دیداری کوتاه‌مدت: به یاد آوردن چیزی که اخیراً دیده شده است، مانند حفظ جزئیات کلیدی از تکالیف یا امتحانات
مشکلات مربوط به حافظه بصری اغلب با سایر ناتوانی‌های یادگیری مانند نارساخوانی، بیش‌فعالی یا دیس‌پراکسی اشتباه گرفته می‌شوند؛ زیرا علائم آن‌ها می‌توانند همپوشانی داشته باشند. ارزیابی کامل توسط متخصصان برای اطمینان از تشخیص دقیق ضروری است؛ زیرا آن‌ها می‌توانند مشکلات حافظه بصری را از سایر بیماری‌ها تشخیص دهند.
اختلال حس بینایی چگونه بر یادگیری کودکان تأثیر می‌گذارد؟
در برخی موارد، کودکان مبتلا به اختلالات حس بینایی ممکن است به اشتباه مبتلا به نارساخوانی، نارسانویسی، دیس‌پراکسی یا بیش‌فعالی تشخیص داده شوند؛ زیرا افراد مبتلا به این وضعیت از انجام برخی فعالیت‌های فیزیکی چالش‌برانگیز یا بیش‌ازحد تحریک‌کننده اجتناب می‌کنند.
کودکان ممکن است در کلاس درس بی‌توجه به نظر برسند؛ زیرا در طول فعالیت‌های بصری نیاز به استراحت دارند. درنتیجه، ممکن است به نظر برسد در حال خیال‌پردازی بوده و در دنیای خودشان هستند. متأسفانه، معلمان ممکن است از اختلال حس بینایی در کودک آگاه نباشند و از او بخواهند در حین استراحت بصری بر روی درس تمرکز کند.
آیا کودکان می‌توانند از اختلال حس بینایی خلاص شوند؟
تحقیقات نشان می‌دهند اختلالات حس بینایی شرایطی مادام‌العمر هستند و کودکان، بدون مداخله و به‌طور طبیعی از این مشکلات خلاص نمی‌شوند. روش پردازش اطلاعات بصری توسط مغز در طول زمان بدون تغییر باقی می‌ماند، بنابراین بدون درمان خاص، این چالش‌ها تا بزرگسالی ادامه می‌یابند. کودکان ممکن است از اختلال حس بینایی خلاص نشوند، اما می‌توانند استراتژی‌های جبرانی برای مدیریت بهتر مشکلات خود بیاموزند. این استراتژی‌ها می‌توانند توانایی آن‌ها در مقابله با چالش‌ها را افزایش دهند و عملکرد روزمره آن‌ها را بهبود بخشند. به‌عنوان مثال، برخی از کودکان یاد می‌گیرند به‌جای تکیه بر نشانه‌های بصری، دستورالعمل‌های کلامی را دنبال کنند.
زندگی با اختلال حس بینایی
کودکان مبتلا به اختلال حس بینایی ممکن است در مدرسه با چالش‌های منحصربه‌فردی روبرو شوند. آن‌ها در همگام شدن با همسالان خود مشکل دارند و از عدم پیشرفت خود احساس ناامیدی می‌کنند. با وجود این چالش‌ها، منابع زیادی برای کمک به کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلالات حس بینایی در دسترس هستند. مداخله و حمایت زودهنگام می‌تواند کلیدی در کمک به کودکان برای غلبه بر این چالش‌ها و یادگیری نحوه عملکرد در مدرسه و فراتر از آن باشد. برای بزرگسالان، جستجوی گروه‌های حمایتی یا خدمات مشاوره می‌تواند فضای امنی برای به اشتراک گذاشتن تجربیات و یادگیری استراتژی‌های مقابله‌ای فراهم کند. افراد مبتلا به این اختلالات با ابزارها و پشتیبانی مناسب می‌توانند زندگی رضایت‌بخشی داشته باشند و به اهداف شخصی و حرفه‌ای خود دست یابند. اختلال حس بینایی بازتابی از هوش یا توانایی نیست و هر کسی با حمایت مناسب می‌تواند به تمام پتانسیل خود دست یابد.
جمع‌بندی
اختلال حس بینایی، خطای مغز در تجزیه و تحلیل و تفسیر اطلاعات ورودی بینایی است. کودکانی که با مشکلات مربوط به این اختلال دست و پنجه نرم می‌کنند، در درک درست مهارت‌ها و فرایندهای خاص به زمان بیشتری نیاز دارند. درمان اختلال حس بینایی شامل درمان بینایی درمانی برای کمک به بهبود مهارت‌های خواندن، ریاضی و تمرکز است. نکته قابل توجه درمان و مداخله زودهنگام است. بنابراین اگر فکر می‌کنید فرزند شما مبتلا به اختلال حس بینایی است، در اولین فرصت به متخصص مراجعه کنید.
منابع
مطالب مشابه
یکی از مواردی که افراد مبتلا به اوتیسم برای جبران ناراحتی در هنگام برقراری ارتباط چشمی انجام می‌دهند، نگاه کردن به چیزی غیر از چهره دیگران در حین تعامل اجتماعی است. برای مثال دانش‌آموز مبتلا به اوتیسم در مدرسه می‌تواند هنگام نگاه کردن و ور رفتن با شیئی خاص، مانند اسباب‌بازی یا مداد بهتر روی درس تمرکز کند.
تیک‌ها، حرکات یا صداهای ناگهانی و سریعی هستند که کودک به‌طور مکرر و غیرارادی انجام می‌دهد. اگر کودک تیک حرکتی داشته باشد، ممکن است به‌طور مکرر پلک بزند یا شانه‌های خود را بارها و بارها بالا بیندازد. اگر تیک صوتی داشته باشد، احتمالاً به‌صورت ناخواسته صدای خرخر ایجاد می‌کند یا احساس نیاز به صاف کردن مداوم گلو دارد. تیک‌ها اغلب با گذشت زمان تغییر می‌کنند.
هنگامی که کودک به وسواس فکری عملی مبتلا می‌شود، افکار وسواسی و رفتاری اجباری می‌توانند بسیار مکرر و شدید شوند و در زندگی روزمره و رشد طبیعی کودک اختلال ایجاد کنند.
اختلال انفجاری متناوب (IED) نوعی اختلال رفتاری است که با دوره‌های مکرر خشم و پرخاشگری شدید مشخص می‌شود. این فوران‌ها می‌توانند کلامی یا جسمی باشند و اغلب غیرقابل پیش بینی هستند.
هنگامی که مغز در درک ورودی بصری دریافتی مشکل داشته باشد، اطلاعات به‌درستی درک نشده و نمی‌توانند با سایر حواس ادغام شوند.توجه به این نکته بسیار مهم است که اختلال حس بینایی به مشکلات مربوط به بینایی اشاره ندارد. درواقع کودکی که ازنظر بینایی دید 20/20 کامل دارد، اگر با اختلال حس بینایی دست و پنجه نرم کند، همچنان در درک آنچه می‌بیند با مشکل مواجه می‌شود.
آسیب سر می تواند به خفیفی ضربه، کبودی (کوفتگی) یا بریدگی روی سر باشد. یا می تواند ضربه مغزی، بریدگی عمیق یا زخم باز، شکستگی استخوان جمجمه، خونریزی داخلی یا آسیب به مغز باشد.
دیسفازی، اختلالی زبانی است که درک و بیان زبان کودک را مختل می‌کند. درحالی‌که علل این اختلال زبانی نامشخص باقی مانده‌اند، محققان تفاوت‌هایی ژنتیکی و عصبی در مغز کودکان مبتلا به دیسفازی مشاهده کرده‌اند که ممکن است منشأ مشکلات آن‌ها باشند. بااین‌وجود، متخصصان بر یک نکته توافق دارند که دیسفازی هیچ ارتباطی با ناشنوایی یا سایر ناتوانی‌ها یا تأخیرهای ذهنی ندارد.
سکته مغزی در کودکان زمانی رخ می‌دهد که خون به‌درستی به مغز جریان پیدا نکند و قبل از ۱۸سالگی رخ می‌دهد. می توانند به دلیل اختلالات قلبی، لخته شدن خون، کمبود اکسیژن در مغز کودک یا در اثر بیماری‌های مادرزادی ایجاد شوند.
اختلالات خوردن در میان کودکان بسیار جدی هستند و می‌توانند به‌طور بالقوه تهدید‌کننده زندگی باشند. عدم درمان اختلالات خوردن تأثیر عمده‌ای بر زندگی کودک می‌گذارد و اثرات طولانی‌مدت دارد. یافتن برنامه درمانی مؤثر برای اختلالات خوردن در کودکان، گام اولیه مهمی به سوی بهبودی است.
حتی خوش‌رفتارترین کودکان نیز ممکن است گاهی‌اوقات رفتاری چالش‌برانگیز داشته باشند. اما اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) شامل الگویی مکرر و مداوم از خشم، تحریک‌پذیری، بحث و سرپیچی نسبت به والدین و سایر افرادی است که در موضع قدرت قرار دارند. ODD همچنین شامل کینه‌توزی و انتقام‌جویی می‌شود.