چشمان ما اطلاعات مربوط به شیئی را که به آن نگاه می‌کنیم دریافت کرده و برای تفسیر و پردازش به مغز منتقل می‌کنند. مشکل در درک آنچه چشم‌ها «می‌بینند» در کودکان به‌عنوان اختلال حس بینایی شناخته می‌شود. اغلب اوقات، این اختلال با اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD)
یا نارساخوانی اشتباه گرفته می‌شود؛ زیرا تمام این ناهنجاری‌ها منجر به ایجاد مشکل در توجه، تمرکز، خواندن و نوشتن می‌شوند.
در این حالت، اطلاعات بصری، مانند حرکت، روابط فضایی، شکل و جهت، تحت تأثیر اختلال حس بینایی قرار می‌گیرند. درنتیجه تفسیر و درک اطلاعاتی که به‌صورت بصری به کودکان ارائه می‌شوند، برای آن‌ها دشوارتر می‌شود. هنگامی که مغز در درک ورودی بصری دریافتی مشکل داشته باشد، اطلاعات به‌درستی درک نشده و نمی‌توانند با سایر حواس ادغام شوند.
توجه به این نکته بسیار مهم است که اختلال حس بینایی به مشکلات مربوط به بینایی اشاره ندارد. درواقع کودکی که ازنظر بینایی دید 20/20 کامل دارد، اگر با اختلال حس بینایی دست و پنجه نرم کند، همچنان در درک آنچه می‌بیند با مشکل مواجه می‌شود.
علائم اختلال حس بینایی
در اینجا برخی از علائم رایج اختلال حس بینایی در کودکان آورده شده‌اند:
- اشتباه گرفتن حروف و کلمات مشابه
- درک مطلب ضعیف در خواندن
- وارونه کردن حروف یا اعداد
- ناتوانی در دنبال کردن دستورالعمل‌های چند مرحله‌ای
- مشکلات مربوط به دست‌خط
- حواس‌پرتی در انجام کارهای بصری
- شکایت از تحریک یا درد چشم هنگام خواندن
- مشکل در درک عمق و روابط فضایی
- مشکل در تشخیص و نامگذاری اشیاء
انواع اختلالات حس بینایی
هشت نوع اختلال پردازش بینایی وجود داشته که هر کدام علائم خاص خود را دارند و بیمار ممکن است به بیش از یک نوع اختلال حس بینایی مبتلا شود.
مشکلات تفکیک بصری
تفکیک بصری به تشخیص شباهت‌ها و تفاوت‌های بین اشکال، اندازه‌ها، رنگ‌ها، الگوها و اشیاء اشاره دارد. کودکی که دچار مشکل تفکیک بصری است علائمی مانند «+» و «-» را با هم اشتباه می‌گیرد. سایر ویژگی‌های این گروه عبارت‌اند از:
- ناتوانی در پردازش بصری حروف و اعداد
- مشکل در تشخیص تفاوت در الگوها و اشیاء
- مشکل در روابط بصری-فضایی
- مشکل در حافظه بصری
- مشکل در مهارت‌های خواندن و ریاضی
- مشکل در یکپارچگی بینایی-حرکتی
- مشکل در شناسایی اشیاء در تصاویر پیچیده
درمان اختلال پردازش بینایی از روشهای ساختاریافته و مبتنی بر شواهد برای بهبود مهارت‌های تفکیک بصری استفاده می‌کند. بیماران با شرکت در فعالیت‌هایی مانند بازی‌های مرتب‌سازی و تطبیق، پازل‌ها و تمرین‌هایی برای تشخیص تفاوت‌های ظریف که نیاز به تفکیک بصری دارند، می‌توانند توانایی خود را در تشخیص و تمایز محرک‌های بصری بهبود بخشند. گنجاندن رویکردهای یادگیری چند حسی، که ورودی‌های بصری، شنیداری و لمسی را درگیر می‌کنند، می‌تواند به درک و حفظ اطلاعات به‌طور مؤثرتر کمک کند.
مشکلات تشخیص بصری شکل از زمینه
تشخیص بصری شکل از زمینه، جنبه‌ای حیاتی از ادراک بصری و یکی از اجزای اصلی ادراک بصری شکل از زمینه است. کودکان مبتلا به این مشکلات ممکن است در کارهایی که شامل شناسایی و مکان‌یابی محرک‌های بصری خاص در محیط‌های بصری پیچیده یا آشفته هستند، دچار مشکل شوند. ویژگی‌های اصلی عبارت‌اند از:
- مشکل در تمرکز بر روی خواندن
- مشکل در سرعت خواندن
- ناتوانی در شناسایی حروف یا جزئیات در کلمات یا تصاویر
- داشتن مشکل حین جستجوی اطلاعات در کتاب‌ها و متون نوشتاری
مشکلات توالی بینایی
افراد مبتلا به مشکلات توالی بینایی ممکن است در کارهایی که شامل سازماندهی اطلاعات یا جزئیات بصری است، دچار مشکل شوند. آن‌ها در به خاطر سپردن و دنبال کردن دستورالعمل‌ها یا مراحل، تشخیص الگوهای بصری یا تشخیص و بازتولید توالی‌های بصری مشکل دارند. ویژگی‌های اصلی عبارت‌اند از:
- ناتوانی در هجی کردن کلمات
- مشکل در به خاطر سپردن اشکال (شکل، رنگ، جهت)
- زمزمه کردن هنگام نوشتن
مشکلات مربوط به پردازش بینایی-حرکتی
این اختلال زمانی مشاهده می‌شود که کودک در تفسیر اطلاعات بصری مشکل دارد. درنتیجه این اختلال بر یکپارچگی بینایی-حرکتی او تأثیر می‌گذارد. ویژگی‌های رایج این اختلال عبارت‌اند از:
- ناتوانی در هماهنگی چشم و دست
- ناتوانی در دنبال کردن خطوط هنگام نوشتن یا رنگ‌آمیزی
- نارضایتی آشکار در حین ورزش کردن
- دست‌خط بد
مشکلات بینایی-موقعیت مکانی
مشکلات بینایی-موقعیت مکانی عمدتاً بر مهارت‌های حرکتی بصری تأثیر می‌گذارند و منجر به ناتوانی در تشخیص فاصله اشیاء از فرد و یکدیگر می‌شوند. درنتیجه بر توانایی حرکت در محیط، تعامل با اشیاء و شرکت در فعالیت‌هایی که نیاز به درک فضایی دارند، تأثیر می‌گذارند. ویژگی‌های رایج عبارت‌اند از:
- مشکل در حل مسائل ریاضی با اشتباه گرفتن ترتیب اعداد
- ناتوانی در حرکت در محیط‌های شلوغ
- مشکلات مداوم در بستن بند کفش
- مشکل در گرفتن اشیاء (در حین فعالیت‌های بدنی)
مشکلات ادراک بینایی
درک بینایی مهارتی است که به شما کمک می‌کند اشیاء را حتی زمانی که به‌طور کامل قابل مشاهده نیستند، شناسایی کنید. از این رو، این اختلال حس بینایی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مشکل در یافتن یا شناسایی شیئی که به‌طور کامل قابل مشاهده نیست
- مشکل در گفتن کلمات آشنا
- مشکل در انجام فعالیت‌هایی مانند حل پازل
- مشکل در خواندن با سرعت بالا
اگرچه این وضعیت می‌تواند برای افراد مبتلا ناامیدکننده باشد، اما فعالیت‌های زیادی وجود دارند که می‌توانند به بهبود ویژگی‌های ادراک بینایی کمک کنند.
مشکلات مربوط به وارونه کردن حروف و نمادها
در این اختلال حس بینایی، کودک در پردازش شکل صحیح اعداد یا حروف مشکل دارد. ویژگی‌های این اختلال عبارت‌اند از:
- نوشتن به‌صورت وارونه (که به آن نوشتن آینه‌ای نیز می‌گویند)
- مشکل در به خاطر سپردن اشکال حروف یا اعداد
توجه داشته باشید این مشکل اغلب با نارساخوانی اشتباه گرفته می‌شود. بااین‌حال، اگر کودک شما به‌صورت وارونه می‌نویسد، به این معنی نیست که مشکل نارساخوانی دارد.
مشکلات حافظه دیداری بلندمدت یا کوتاه‌مدت
حافظه دیداری برای بسیاری از تکالیف آکادمیک، ازجمله خواندن، هجی کردن، ریاضیات و کپی کردن اطلاعات بسیار مهم است. این توانایی شامل به‌خاطر آوردن ظاهر اشیاء است و می‌توان آن را به دو نوع تقسیم کرد:
- حافظه دیداری بلندمدت: به یاد آوردن چیزی که مدتی پیش دیده شده است، مانند به یاد آوردن مسیرهای منتهی به مکانی خاص
- حافظه دیداری کوتاه‌مدت: به یاد آوردن چیزی که اخیراً دیده شده است، مانند حفظ جزئیات کلیدی از تکالیف یا امتحانات
مشکلات مربوط به حافظه بصری اغلب با سایر ناتوانی‌های یادگیری مانند نارساخوانی، بیش‌فعالی یا دیس‌پراکسی اشتباه گرفته می‌شوند؛ زیرا علائم آن‌ها می‌توانند همپوشانی داشته باشند. ارزیابی کامل توسط متخصصان برای اطمینان از تشخیص دقیق ضروری است؛ زیرا آن‌ها می‌توانند مشکلات حافظه بصری را از سایر بیماری‌ها تشخیص دهند.
اختلال حس بینایی چگونه بر یادگیری کودکان تأثیر می‌گذارد؟
در برخی موارد، کودکان مبتلا به اختلالات حس بینایی ممکن است به اشتباه مبتلا به نارساخوانی، نارسانویسی، دیس‌پراکسی یا بیش‌فعالی تشخیص داده شوند؛ زیرا افراد مبتلا به این وضعیت از انجام برخی فعالیت‌های فیزیکی چالش‌برانگیز یا بیش‌ازحد تحریک‌کننده اجتناب می‌کنند.
کودکان ممکن است در کلاس درس بی‌توجه به نظر برسند؛ زیرا در طول فعالیت‌های بصری نیاز به استراحت دارند. درنتیجه، ممکن است به نظر برسد در حال خیال‌پردازی بوده و در دنیای خودشان هستند. متأسفانه، معلمان ممکن است از اختلال حس بینایی در کودک آگاه نباشند و از او بخواهند در حین استراحت بصری بر روی درس تمرکز کند.
آیا کودکان می‌توانند از اختلال حس بینایی خلاص شوند؟
تحقیقات نشان می‌دهند اختلالات حس بینایی شرایطی مادام‌العمر هستند و کودکان، بدون مداخله و به‌طور طبیعی از این مشکلات خلاص نمی‌شوند. روش پردازش اطلاعات بصری توسط مغز در طول زمان بدون تغییر باقی می‌ماند، بنابراین بدون درمان خاص، این چالش‌ها تا بزرگسالی ادامه می‌یابند. کودکان ممکن است از اختلال حس بینایی خلاص نشوند، اما می‌توانند استراتژی‌های جبرانی برای مدیریت بهتر مشکلات خود بیاموزند. این استراتژی‌ها می‌توانند توانایی آن‌ها در مقابله با چالش‌ها را افزایش دهند و عملکرد روزمره آن‌ها را بهبود بخشند. به‌عنوان مثال، برخی از کودکان یاد می‌گیرند به‌جای تکیه بر نشانه‌های بصری، دستورالعمل‌های کلامی را دنبال کنند.
زندگی با اختلال حس بینایی
کودکان مبتلا به اختلال حس بینایی ممکن است در مدرسه با چالش‌های منحصربه‌فردی روبرو شوند. آن‌ها در همگام شدن با همسالان خود مشکل دارند و از عدم پیشرفت خود احساس ناامیدی می‌کنند. با وجود این چالش‌ها، منابع زیادی برای کمک به کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلالات حس بینایی در دسترس هستند. مداخله و حمایت زودهنگام می‌تواند کلیدی در کمک به کودکان برای غلبه بر این چالش‌ها و یادگیری نحوه عملکرد در مدرسه و فراتر از آن باشد. برای بزرگسالان، جستجوی گروه‌های حمایتی یا خدمات مشاوره می‌تواند فضای امنی برای به اشتراک گذاشتن تجربیات و یادگیری استراتژی‌های مقابله‌ای فراهم کند. افراد مبتلا به این اختلالات با ابزارها و پشتیبانی مناسب می‌توانند زندگی رضایت‌بخشی داشته باشند و به اهداف شخصی و حرفه‌ای خود دست یابند. اختلال حس بینایی بازتابی از هوش یا توانایی نیست و هر کسی با حمایت مناسب می‌تواند به تمام پتانسیل خود دست یابد.
جمع‌بندی
اختلال حس بینایی، خطای مغز در تجزیه و تحلیل و تفسیر اطلاعات ورودی بینایی است. کودکانی که با مشکلات مربوط به این اختلال دست و پنجه نرم می‌کنند، در درک درست مهارت‌ها و فرایندهای خاص به زمان بیشتری نیاز دارند. درمان اختلال حس بینایی شامل درمان بینایی درمانی برای کمک به بهبود مهارت‌های خواندن، ریاضی و تمرکز است. نکته قابل توجه درمان و مداخله زودهنگام است. بنابراین اگر فکر می‌کنید فرزند شما مبتلا به اختلال حس بینایی است، در اولین فرصت به متخصص مراجعه کنید.
منابع
مطالب مشابه
علائم ADHD در دختران اغلب به‌عنوان ویژگی‌های شخصیتی تلقی می‌شوند. به همین دلیل است که اغلب نادیده گرفته یا توجیه می‌شوند. اگر بیش فعالی در دختران تشخیص داده نشود، می‌تواند به مشکلاتی مانند عدم تطبیق شرایط در کلاس درس، عزت نفس پایین و سرزنش خود منجر شود. حتی می‌تواند سلامت روان را تا بزرگسالی تحت تأثیر قرار دهد.
رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT) به‌طور مؤثر به درمان اضطراب، افسردگی، و اختلال بی‌نظمی خلقی اخلال‌گرانه (DMDD) در کودکان کمک می‌کند. این روش با آموزش تکنیک‌هایی به کودکان برای تنظیم احساسات و رفتارهایشان کار می‌کند.
کاردرمانگران نقش حیاتی در راهنمایی کودکان قطع عضو در فرایند توانبخشی، به‌ویژه در استفاده از وسایل پروتزی ایفا می‌کنند. مشارکت آن‌ها از همان مرحله پیش از عمل جراحی آغاز می‌شود و بر مدیریت زخم و توصیه‌هایی برای تجهیزات تطبیقی تمرکز دارد که بیماران را برای جراحی آماده می‌کند.
اتیسم غیرکلامی زمانی است که کودک مبتلا به اوتیسم صحبت نمی‌کند، اما ممکن است انواع صداهای آوایی را تولید کند. اوتیسم غیرکلامی به این معنی نیست که کودک نمی‌تواند تعامل داشته باشد، یا کلمات و گفتار را درک کند. بلکه به این معناست که آن‌ها قادر به استفاده از زبان کلامی برای برقراری ارتباط نیستند.
لکنت زبان اختلالی گفتاری است که عضلات مورد استفاده برای صحبت کردن، به‌طور غیرقابل کنترلی منقبض شده یا حرکت می‌کنند و باعث مکث، صداهای ناخواسته و گیر کردن روی کلمات می‌شود.
کلاترینگ با ویژگی‌هایی مانند صحبت کردن بسیار سریع و استفاده از کلمات پُرکننده مانند «اِم» و «آه» همراه است. استفاده گاه‌به‌گاه از این کلمات در گفتار منسجم کاملاً عادی است، اما درصورت ابتلای کودک به این وضعیت، این ویژگی‌ها به عادتی همیشگی تبدیل شده و اغلب مانع از درک صحبت‌های او توسط دیگران می‌شوند.
زمانی که فردی اختلال لیسپ دارد، زبان خود را به گونه‌ای قرار می‌دهد که جریان هوای لازم برای تولید صداهای «س» و «ز» را مسدود یا تحریف می‌کند. این تحریف جریان هوا باعث می‌شود کودک به‌صورت نوک زبانی حرف بزند.
با گذشت زمان، کودکان مبتلا به سندرم رت مشکلات فزاینده‌ای در استفاده از عضلات کنترل‌کننده حرکت، هماهنگی و ارتباط پیدا می‌کنند. سندرم رت همچنین می‌تواند باعث تشنج و ناتوانی‌های ذهنی شود.
سندرم تورت، اختلالی است که بر سیستم عصبی تأثیر می‌گذارد و باعث ایجاد تیک می‌شود. تیک‌ها، حرکات یا صداهایی هستند که کودک بارها و بارها تکرار می‌کند و قادر به کنترل آن‌ها نیست. به‌عنوان مثال، کودکان مبتلا به سندرم توره ممکن است مدام گلوی خود را صاف کنند یا چشمک بزنند.
تشخیص اولیه کف پای صاف در کودکان اغلب توسط متخصصان اطفال انجام می‌شود. اگر فرزند شما هیچ درد یا علائم دیگری را تجربه نکند، معمولاً نیازی به آزمایش بیشتر نیست. کودکانی که علائم دارند باید توسط متخصصان ارتوپدی کودکان معاینه شوند.