چشمان ما اطلاعات مربوط به شیئی را که به آن نگاه میکنیم دریافت کرده و برای تفسیر و پردازش به مغز منتقل میکنند. مشکل در درک آنچه چشمها «میبینند» در کودکان بهعنوان اختلال حس بینایی شناخته میشود. اغلب اوقات، این اختلال با اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) یا نارساخوانی اشتباه گرفته میشود؛ زیرا تمام این ناهنجاریها منجر به ایجاد مشکل در توجه، تمرکز، خواندن و نوشتن میشوند.
در این حالت، اطلاعات بصری، مانند حرکت، روابط فضایی، شکل و جهت، تحت تأثیر اختلال حس بینایی قرار میگیرند. درنتیجه تفسیر و درک اطلاعاتی که بهصورت بصری به کودکان ارائه میشوند، برای آنها دشوارتر میشود. هنگامی که مغز در درک ورودی بصری دریافتی مشکل داشته باشد، اطلاعات بهدرستی درک نشده و نمیتوانند با سایر حواس ادغام شوند.
توجه به این نکته بسیار مهم است که اختلال حس بینایی به مشکلات مربوط به بینایی اشاره ندارد. درواقع کودکی که ازنظر بینایی دید 20/20 کامل دارد، اگر با اختلال حس بینایی دست و پنجه نرم کند، همچنان در درک آنچه میبیند با مشکل مواجه میشود.
علائم اختلال حس بینایی
در اینجا برخی از علائم رایج اختلال حس بینایی در کودکان آورده شدهاند:
- اشتباه گرفتن حروف و کلمات مشابه
- درک مطلب ضعیف در خواندن
- وارونه کردن حروف یا اعداد
- ناتوانی در دنبال کردن دستورالعملهای چند مرحلهای
- مشکلات مربوط به دستخط
- حواسپرتی در انجام کارهای بصری
- شکایت از تحریک یا درد چشم هنگام خواندن
- مشکل در درک عمق و روابط فضایی
- مشکل در تشخیص و نامگذاری اشیاء
انواع اختلالات حس بینایی
هشت نوع اختلال پردازش بینایی وجود داشته که هر کدام علائم خاص خود را دارند و بیمار ممکن است به بیش از یک نوع اختلال حس بینایی مبتلا شود.
مشکلات تفکیک بصری
تفکیک بصری به تشخیص شباهتها و تفاوتهای بین اشکال، اندازهها، رنگها، الگوها و اشیاء اشاره دارد. کودکی که دچار مشکل تفکیک بصری است علائمی مانند «+» و «-» را با هم اشتباه میگیرد. سایر ویژگیهای این گروه عبارتاند از:
- ناتوانی در پردازش بصری حروف و اعداد
- مشکل در تشخیص تفاوت در الگوها و اشیاء
- مشکل در روابط بصری-فضایی
- مشکل در حافظه بصری
- مشکل در مهارتهای خواندن و ریاضی
- مشکل در یکپارچگی بینایی-حرکتی
- مشکل در شناسایی اشیاء در تصاویر پیچیده
درمان اختلال پردازش بینایی از روشهای ساختاریافته و مبتنی بر شواهد برای بهبود مهارتهای تفکیک بصری استفاده میکند. بیماران با شرکت در فعالیتهایی مانند بازیهای مرتبسازی و تطبیق، پازلها و تمرینهایی برای تشخیص تفاوتهای ظریف که نیاز به تفکیک بصری دارند، میتوانند توانایی خود را در تشخیص و تمایز محرکهای بصری بهبود بخشند. گنجاندن رویکردهای یادگیری چند حسی، که ورودیهای بصری، شنیداری و لمسی را درگیر میکنند، میتواند به درک و حفظ اطلاعات بهطور مؤثرتر کمک کند.
مشکلات تشخیص بصری شکل از زمینه
تشخیص بصری شکل از زمینه، جنبهای حیاتی از ادراک بصری و یکی از اجزای اصلی ادراک بصری شکل از زمینه است. کودکان مبتلا به این مشکلات ممکن است در کارهایی که شامل شناسایی و مکانیابی محرکهای بصری خاص در محیطهای بصری پیچیده یا آشفته هستند، دچار مشکل شوند. ویژگیهای اصلی عبارتاند از:
- مشکل در تمرکز بر روی خواندن
- مشکل در سرعت خواندن
- ناتوانی در شناسایی حروف یا جزئیات در کلمات یا تصاویر
- داشتن مشکل حین جستجوی اطلاعات در کتابها و متون نوشتاری
مشکلات توالی بینایی
افراد مبتلا به مشکلات توالی بینایی ممکن است در کارهایی که شامل سازماندهی اطلاعات یا جزئیات بصری هستند، دچار مشکل شوند. آنها در به خاطر سپردن و دنبال کردن دستورالعملها یا مراحل، تشخیص الگوهای بصری یا تشخیص و بازتولید توالیهای بصری مشکل دارند. ویژگیهای اصلی عبارتاند از:
- ناتوانی در هجی کردن کلمات
- مشکل در به خاطر سپردن اشکال (شکل، رنگ، جهت)
- زمزمه کردن هنگام نوشتن
مشکلات مربوط به پردازش بینایی-حرکتی
این اختلال زمانی مشاهده میشود که کودک در تفسیر اطلاعات بصری مشکل دارد. درنتیجه این اختلال بر یکپارچگی بینایی-حرکتی او تأثیر میگذارد. ویژگیهای رایج این اختلال عبارتاند از:
- ناتوانی در هماهنگی چشم و دست
- ناتوانی در دنبال کردن خطوط هنگام نوشتن یا رنگآمیزی
- نارضایتی آشکار در حین ورزش کردن
- دستخط بد
مشکلات بینایی-موقعیت مکانی
مشکلات بینایی-موقعیت مکانی عمدتاً بر مهارتهای حرکتی بصری تأثیر میگذارند و منجر به ناتوانی در تشخیص فاصله اشیاء از فرد و یکدیگر میشوند. درنتیجه بر توانایی حرکت در محیط، تعامل با اشیاء و شرکت در فعالیتهایی که نیاز به درک فضایی دارند، تأثیر میگذارند. ویژگیهای رایج عبارتاند از:
- مشکل در حل مسائل ریاضی با اشتباه گرفتن ترتیب اعداد
- ناتوانی در حرکت در محیطهای شلوغ
- مشکلات مداوم در بستن بند کفش
- مشکل در گرفتن اشیاء (در حین فعالیتهای بدنی)
مشکلات ادراک بینایی
درک بینایی مهارتی است که به شما کمک میکند اشیاء را حتی زمانی که بهطور کامل قابل مشاهده نیستند، شناسایی کنید. از این رو، این اختلال حس بینایی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مشکل در یافتن یا شناسایی شیئی که بهطور کامل قابل مشاهده نیست
- مشکل در گفتن کلمات آشنا
- مشکل در انجام فعالیتهایی مانند حل پازل
- مشکل در خواندن با سرعت بالا
اگرچه این وضعیت میتواند برای افراد مبتلا ناامیدکننده باشد، اما فعالیتهای زیادی وجود دارند که میتوانند به بهبود ویژگیهای ادراک بینایی کمک کنند.
مشکلات مربوط به وارونه کردن حروف و نمادها
در این اختلال حس بینایی، کودک در پردازش شکل صحیح اعداد یا حروف مشکل دارد. ویژگیهای این اختلال عبارتاند از:
- نوشتن بهصورت وارونه (که به آن نوشتن آینهای نیز میگویند)
- مشکل در به خاطر سپردن اشکال حروف یا اعداد
توجه داشته باشید این مشکل اغلب با نارساخوانی اشتباه گرفته میشود. بااینحال، اگر کودک شما بهصورت وارونه مینویسد، به این معنی نیست که مشکل نارساخوانی دارد.
مشکلات حافظه دیداری بلندمدت یا کوتاهمدت
حافظه دیداری برای بسیاری از تکالیف آکادمیک، ازجمله خواندن، هجی کردن، ریاضیات و کپی کردن اطلاعات بسیار مهم است. این توانایی شامل بهخاطر آوردن ظاهر اشیاء است و میتوان آن را به دو نوع تقسیم کرد:
- حافظه دیداری بلندمدت: به یاد آوردن چیزی که مدتی پیش دیده شده است، مانند به یاد آوردن مسیرهای منتهی به مکانی خاص
- حافظه دیداری کوتاهمدت: به یاد آوردن چیزی که اخیراً دیده شده است، مانند حفظ جزئیات کلیدی از تکالیف یا امتحانات
مشکلات مربوط به حافظه بصری اغلب با سایر ناتوانیهای یادگیری مانند نارساخوانی، بیشفعالی یا دیسپراکسی اشتباه گرفته میشوند؛ زیرا علائم آنها میتوانند همپوشانی داشته باشند. ارزیابی کامل توسط متخصصان برای اطمینان از تشخیص دقیق ضروری است؛ زیرا آنها میتوانند مشکلات حافظه بصری را از سایر بیماریها تشخیص دهند.
اختلال حس بینایی چگونه بر یادگیری کودکان تأثیر میگذارد؟
در برخی موارد، کودکان مبتلا به اختلالات حس بینایی ممکن است به اشتباه مبتلا به نارساخوانی، نارسانویسی، دیسپراکسی یا بیشفعالی تشخیص داده شوند؛ زیرا افراد مبتلا به این وضعیت از انجام برخی فعالیتهای فیزیکی چالشبرانگیز یا بیشازحد تحریککننده اجتناب میکنند.
کودکان ممکن است در کلاس درس بیتوجه به نظر برسند؛ زیرا در طول فعالیتهای بصری نیاز به استراحت دارند. درنتیجه، ممکن است به نظر برسد در حال خیالپردازی بوده و در دنیای خودشان هستند. متأسفانه، معلمان ممکن است از اختلال حس بینایی در کودک آگاه نباشند و از او بخواهند در حین استراحت بصری بر روی درس تمرکز کند.
تشخیص اختلال پردازش حس بینایی
معاینات استاندارد چشم، مشکلات بینایی و چشم را شناسایی میکنند، اما معمولاً کمبودهای ادراک بینایی را بررسی نمیکنند. بااینحال، معاینه تخصصی میتواند جنبههای مختلف پردازش بینایی را ارزیابی کند. این آزمایشها موارد زیر را مورد بررسی قرار میدهند:
- تمایز بینایی
- تشخیص شکل از زمینه
- حافظه بصری یا دیداری
- مهارتهای حرکتی-دیداری
آزمایشها همچنین ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- ارزیابیهای عصبروانشناختی و رشد عصبی
- ارزیابیهای عصبرادیولوژیکی
- اسکن امآرآی
اگر مشکوک هستید که فرزندتان مبتلا به اختلال پردازش حس بینایی است، میتوانید به متخصص مراجعه کنید. آنها میتوانند ارزیابیهای لازم را انجام دهند و مداخلات مناسب را توصیه کنند. شناسایی و مداخله زودهنگام برای حمایت از کودکان مبتلا به VPD بسیار مهم هستند.
آیا کودکان میتوانند از اختلال حس بینایی خلاص شوند؟
تحقیقات نشان میدهند اختلالات حس بینایی شرایطی مادامالعمر هستند و کودکان، بدون مداخله و بهطور طبیعی از این مشکلات خلاص نمیشوند. روش پردازش اطلاعات بصری توسط مغز در طول زمان بدون تغییر باقی میماند، بنابراین بدون درمان خاص، این چالشها تا بزرگسالی ادامه مییابند. کودکان ممکن است از اختلال حس بینایی خلاص نشوند، اما میتوانند استراتژیهای جبرانی برای مدیریت بهتر مشکلات خود بیاموزند. این استراتژیها میتوانند توانایی آنها در مقابله با چالشها را افزایش دهند و عملکرد روزمره آنها را بهبود بخشند. بهعنوان مثال، برخی از کودکان یاد میگیرند بهجای تکیه بر نشانههای بصری، دستورالعملهای کلامی را دنبال کنند.
گزینههای درمانی اختلالات پردازش حس بینایی
چندین روش درمانی برای کمک به مدیریت VPD وجود دارند. این درمانها میتوانند عملکرد تحصیلی، مهارتهای اجتماعی و رفاه کودک را بهبود بخشند.
- بیناییدرمانی: این روش درمانی تخصصی است که به مسائل مربوط به سیستم بینایی میپردازد. بیناییدرمانگران از برنامه شخصیسازی شده از تمرینات و فعالیتها استفاده میکنند. آنها ممکن است از لنزها، منشورها و ابزارهای دیگر برای درمان کودک شما استفاده کنند.
- کاردرمانی: کاردرمانی بر بهبود توانایی کودک برای انجام کارهای روزمره تمرکز دارد. این روش میتواند به کودکان کمک کند تا مهارتهای بینایی-حرکتی، ادراک و تواناییهای پردازش را تقویت کنند. این درمانها بر تکنیکهای مختلفی برای تقویت ارتباط چشم-مغز تأکید دارند که تواناییهای پردازش حس بینایی را بهبود میبخشند.
زندگی با اختلال حس بینایی
کودکان مبتلا به اختلال حس بینایی ممکن است در مدرسه با چالشهای منحصربهفردی روبرو شوند. آنها در همگام شدن با همسالان خود مشکل دارند و از عدم پیشرفت خود احساس ناامیدی میکنند. با وجود این چالشها، منابع زیادی برای کمک به کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلالات حس بینایی در دسترس هستند. مداخله و حمایت زودهنگام میتواند کلیدی در کمک به کودکان برای غلبه بر این چالشها و یادگیری نحوه عملکرد در مدرسه و فراتر از آن باشد. برای بزرگسالان، جستجوی گروههای حمایتی یا خدمات مشاوره میتواند فضای امنی برای به اشتراک گذاشتن تجربیات و یادگیری استراتژیهای مقابلهای فراهم کند. افراد مبتلا به این اختلالات با ابزارها و پشتیبانی مناسب میتوانند زندگی رضایتبخشی داشته باشند و به اهداف شخصی و حرفهای خود دست یابند. اختلال حس بینایی بازتابی از هوش یا توانایی نیست و هر کسی با حمایت مناسب میتواند به تمام پتانسیل خود دست یابد.
جمعبندی
اختلال حس بینایی، خطای مغز در تجزیه و تحلیل و تفسیر اطلاعات ورودی بینایی است. کودکانی که با مشکلات مربوط به این اختلال دست و پنجه نرم میکنند، در درک درست مهارتها و فرایندهای خاص به زمان بیشتری نیاز دارند. درمان اختلال حس بینایی شامل درمان بینایی درمانی برای کمک به بهبود مهارتهای خواندن، ریاضی و تمرکز است. نکته قابل توجه درمان و مداخله زودهنگام است. بنابراین اگر فکر میکنید فرزند شما مبتلا به اختلال حس بینایی است، در اولین فرصت به متخصص مراجعه کنید.
منابع
سوالات متداول
اختلال پردازش حس بینایی، اختلالی مادامالعمر است. اما مدیریت مؤثر با استراتژیها و حمایت مناسب امکانپذیر است.
مطالب مشابه
اختلالات تکاملی، شرایط فیزیکی یا مبتنی بر مغز هستند که بر پیشرفت کودک هنگام رشد و کسب مهارتهای ضروری زندگی تأثیر میگذارند. بسیاری از اختلالات تکاملی کودکی قبل از تولد وجود دارند و در طول زندگی ادامه مییابند. همچنین ممکن است درنتیجه آسیب، ضربه یا سایر عوامل پزشکی در طول کودکی رخ دهند.
هیدروتراپی، که به آن آب درمانی نیز گفته میشود، شکل تخصصی فیزیوتراپی است که از آب برای درمان بیماریها استفاده میکند. این نوع درمان محیطی امن و حمایتی را برای کودکان فراهم میکند که در آن میتوانند بدون تنش جاذبه در فعالیتهای فیزیکی شرکت کنند.
والدین میتوانند با استفاده از بازیهای ساده و سرگرمکننده در محیط خانه، رفتارهای کلیدی فرزند خود را در حوزههای مهمی مانند ارتباط چشمی، تقلید، تعاملات اجتماعی و حساسیتهای حسی زیر نظر بگیرند. این بازیها برای کودک جذاب هستند و در عین حال، به والدین کمک میکنند تا درصورت مشاهده علائم نگرانکننده، بهموقع با متخصصان رشد کودک مشورت نمایند.
کودکان مبتلا به CDD تا حداقل ۲سالگی رشد معمولی متناسب با سن را در ارتباطات کلامی و غیرکلامی، روابط اجتماعی، بازی و رفتار انطباقی دارند. آنها بین سنین ۲ تا ۱۰سالگی، مهارتهای کسبشده قبلی خود را به شکلی قابل توجه در دو یا چند مورد از دست میدهند.
یکی از تفاوتهای بزرگ بین اوتیسم و آسپرگر این است که کودکان مبتلا به اوتیسم دیرتر صحبت کردن را شروع میکنند. اما کسانی که سندرم آسپرگر دارند معمولاً تأخیر زبانی را تجربه نمیکنند. در حالی که کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب منزوی به نظر میرسند، افراد دارای آسپرگر معمولاً میخواهند با دیگران تعامل داشته باشند اما برای برقراری ارتباط با مشکل مواجه میشوند.
اختلال فراگیر رشد (PDD) زمانی اصطلاحی بود که برای توصیف گروهی از تأخیرهای رشدی که بر مهارتهای اجتماعی و ارتباطی تأثیر میگذاشتند، مورد استفاده قرار میگرفت. اما در حال حاضر، پزشکان آن را اختلال طیف اوتیسم (ASD) مینامند.
گرانی والدین درخصوص دیر حرف زدن فرزندشان امری کاملاً طبیعی است. اما باید توجه داشته باشید رشد گفتار در کودکان میتواند تحت تأثیر طیف وسیعی از عوامل قرار گیرد و یکی از این عوامل، تغذیه است که اغلب نادیده گرفته میشود.
اختلال ویژه زبانی (SLI)، اصطلاحی برای اختلال زبان رشدی است. این اختلال زمانی رخ میدهد که مهارتهای زبانی بهدرستی رشد نمیکنند ولی این چالشها به سایر مشکلات رشدی مانند اختلال طیف اوتیسم، آسیب مغزی تروماتیک، آپراکسی گفتار یا کم شنوایی مربوط نیستند.
کودکان مبتلا به اختلال ارتباط اجتماعی در استفاده از زبان برای تعامل با دیگران مشکل دارند. آنها زبان را میفهمند و میتوانند در برخی شرایط از آن استفاده کنند، اما در موقعیتهای اجتماعی در برقراری ارتباط با مشکل روبرو هستند.
اختلال گفتاری آفازی در کودکان نوعی اختلال ارتباطی است که توانایی کودک در درک، تولید و استفاده از زبان را مختل میکند. کودکان مبتلا به آفازی اغلب در ابراز وجود و درک زبان دیگران مشکل دارند. نکته مهم این است که آفازی نشانه کمبود هوش نیست، بلکه اختلالی در پردازش زبان است.