بیش فعالی چیست؟
بیش فعالی در کودکان، تفاوت در رشد مغز است که می‌تواند بر توانایی تمرکز و خودکنترلی آن‌ها تأثیر بگذارد. این اختلال یکی از شایع‌ترین اختلالات مغزی در کودکان است که اغلب در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود اما می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد.
بیش فعالی یکی از مشکلاتی است که به‌شدت کودک را در محیط مدرسه و محیط‌های اجتماعی تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین توجه به درمان آن بسیار اهمیت دارد. در ادامه به توضیح بیش‌فعالی، علائم، علل، روشهای درمانی و ... پرداخته شده است. بنابراین اگر فرزند شما مبتلا به بیش‌فعالی است، این مطلب را از دست ندهید.
علائم ADHD در کودکان
علائم بیش‌فعالی در کودکان مختلف متفاوت هستند. اما در بیشتر کودکان ترکیبی از این علائم مشاهده می‌شوند:
- بی‌توجهی: کودک در توجه کردن مشکل دارد یا به‌راحتی حواسش پرت می‌شود.
- تکانشگری: کودک بدون فکر کردن رفتار می‌کند، مثلاً حرف دیگران را قطع می‌کند.
- بیش‌فعالی: کودک دائماً در حال حرکت و فعالیت است یا بیش‌ازحد صحبت می‌کند.
ممکن است قبل از اینکه متوجه بی‌توجهی یا تکانشگری بشوید، متوجه علائمی مانند وول‌خوردن بیش‌ازحد کودک، بی‌قراری و سایر نشانه‌های بیش فعالی شوید.
علائم بیش فعالی شامل موارد زیر می‌باشند:
- انرژی زیاد: کودک بیش فعال انرژی بی‌حدوحصری دارد.
- تحرک زیاد: کودک بیش فعال در مدرسه، سر میز شام و هنگام کتاب خواندن دائم از روی صندلی خود بلند می‌شود.
- بی‌قراری: کودک بیش‌فعال دائماً در حال حرکت، ضربه زدن، بازی، نقاشی، جویدن، یا پریدن است.
- مشکل در مدرسه: کودک بیش فعال در حین صحبت معلم، حرف می‌زند، در کلاس راه می‌رود و حواس بچه‌های دیگر را پرت می‌کند.
- برخورد با بچه‌های دیگر: کودک بیش فعال دائم در فضای کلاس یا زمین بازی با بچه‌های دیگر برخورد می‌کند.
- بی‌نظمی: کودک بیش‌فعال وسایلش را مرتب نمی‌کند و وقتی از اتاق خارج می‌شود، اسباب‌بازی‌هایش را وسط اتاق رها می‌کند.
انواع بیش‌فعالی
علائم کودک تا حد زیادی تعیین می‌کنند که کدام یک از سه نوع اصلی بیش‌فعالی را دارد:
- بیش فعالی-تکانشی: کودکان هم رفتار بیش‌فعالی و هم رفتار تکانشی از خود نشان می‌دهند مانند بی‌قراری، قطع حرف دیگران و مشکل در انتظار کشیدن برای نوبت.
- بی‌توجه: قبلاً به این اختلال نقص توجه (ADD) می‌گفتند. کودکانی که این علائم را دارند در توجه کردن مشکل دارند. ممکن است علائم آن‌ها را به سرعت نوع اول متوجه نشوید.
- نوع ترکیبی (بی‌توجه و بیش فعالی-تکانشی): کودکان مبتلا به این نوع بیش فعالی، علائم متعددی از دو نوع اول دارند. معمولاً علائمی مانند مشکل در توجه و تمرکز، تمایل به تکانشگری و سطوح انرژی و فعالیت بالاتر از حد متوسط را از خود نشان می‌دهند. این نوع بیش فعالی شایع‌ترین شکل بیش فعالی در کودکان است.
علت اختلال کم توجهی/بیش فعالی در کودکان
فعال بودن بیش از حد به‌خودی‌خود یک اختلال نیست. در برخی موارد، بیش فعالی صرفاً انرژی اضافی است که باید به‌طور مناسب‌تری هدایت شود.
در موارد دیگر، بیش فعالی می‌تواند نشانه یک اختلال روانی یا جسمی باشد:
- بیش فعالی در کودکان معمولاً ناشی از عوامل ژنتیکی، رشد غیرطبیعی مغز، یا آسیب‌های مغزی است که قبل، حین یا بعد از تولد رخ می‌دهند.
- افراد مبتلا به اوتیسم ممکن است به‌دلیل رفتارهای خودتحریکی که شامل تکان خوردن بیش‌ازحد یا قدم زدن می‌باشند، بیش فعال به نظر برسند.
- اختلالات مغز و سیستم عصبی مرکزی می‌توانند منجر به بیش فعالی شوند.
- در برخی از بیماری‌های روانی مانند اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی، بیش فعالی به‌عنوان یکی از علائم بیماری در نظر گرفته می‌شود.
- اختلالات خلقی مانند افسردگی یا اضطراب می‌توانند منجر به رفتارهای بیش فعالی شوند.
- مصرف برخی داروها یا مواد مخدر مانند کوکائین و مت آمفتامین، می‌تواند منجر به تحریک بیش‌ازحد تالاموس (بخشی از مغز) و درنتیجه بیش فعالی شود.
- برخی از داروهای تجویزشده می‌توانند باعث بیش‌فعالی در افراد خاص شوند.
- برخی از بیماری‌های جسمی مانند پرکاری تیروئید می‌توانند منجر به بیش فعالی شوند.
اطلاعات بیشتر در مورد علت بیش فعالی را مطالعه نمایید.
تشخیص بیش فعالی در کودکان
تست ساده‌ای برای تشخیص بیش فعالی در کودکان وجود ندارد. پزشک یا متخصص بر اساس معاینه فیزیکی، سابقه پزشکی و علائم کودک، بیش فعالی را تشخیص می‌دهد.
اگر فرزند شما تمام شرایط زیر را داشته باشد ممکن است به بیش فعالی مبتلا باشد:
- حداقل شش علامت بیش فعالی مانند بی‌قراری زیاد یا پرت شدن حواس را داشته باشد.
- علائم به مدت 6 ماه یا بیشتر طول بکشند.
- علائم در بیش از یک موقعیت، مانند خانه، مدرسه و محیط‌های اجتماعی، مشکلاتی برای کودک ایجاد کنند.
- علائم قبل از 12 سالگی شروع شوند.
به‌طور کلی، ADHD در کودک تشخیص داده نمی‌شود، مگر اینکه علائم اصلی آن در اوایل زندگی او یعنی قبل از 12 سالگی شروع شوند و مشکلات دائمی و قابل‌توجهی را در خانه و مدرسه برای او ایجاد کنند. همچنین آزمایش خاصی برای تشخیص بیش فعالی در کودکان وجود ندارد، اما شناسایی آن احتمالاً شامل موارد زیر است:
- معاینه پزشکی برای کمک به رد سایر علل احتمالی علائم
- جمع‌آوری اطلاعات مانند هرگونه مشکلات پزشکی فعلی، سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی، و سوابق مدرسه
- مصاحبه یا پرسشنامه برای اعضای خانواده، معلمان یا سایر افرادی که کودک را به‌خوبی می‌شناسند، مانند مراقبان، پرستاران و مربیان
- استفاده از مقیاس‌های رتبه‌بندی بیش‌فعالی برای کمک به جمع‌آوری و ارزیابی اطلاعات درمورد کودک
درمان ADHD کودکان
مطالعات نشان می‌دهند که درمان طولانی‌مدت بیش فعالی با ترکیبی از رفتاردرمانی و داروها بهتر از درمان با دارو می‌باشند.
برای کودکان زیر 6 سال، رفتاردرمانی توصیه می‌شود و با افزایش سن، پزشک ممکن است دارو هم تجویز کند.
رفتاردرمانی برای کودکان مبتلا به بیش‌فعالی
درمانگر یا مشاور می‌تواند تکنیک‌هایی به کودکان آموزش دهد تا به آن‌ها کمک کند رفتارهای خود را بهتر مدیریت کنند. همچنین می‌توانند مهارت‌هایی را به والدین آموزش دهند تا به آن‌ها در مدیریت رفتار فرزندان‌شان کمک کنند. این مهارت‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:
- توضیح انتظارات آن‌ها از کودک
- تشویق کودک
- تشویق کودک برای رفتارهای خوب و عدم تشویق رفتارهای منفی
کودکانی که به مدرسه می‌روند نیز برای مدیریت موارد زیر تحت درمان قرار می‌گیرند:
- مدیریت زمان
- برنامه‌ریزی
- نظم
درمان دارویی بیش فعالی در کودکان
دسته‌ای از داروها به نام محرک‌های روانی (یا گاهی‌اوقات فقط محرک‌ها) درمانی مؤثر برای بسیاری از کودکان مبتلا به بیش فعالی هستند. این داروها به تمرکز فکری کودکان کمک می‌کنند و مانع از حواس‌پرتی می‌شوند. برخی از داروهای غیرمحرک نیز به روشهای مشابهی برای درمان بیش فعالی کودکان عمل می‌کنند. برخی از داروهای محرک عبارت‌اند از:
- آمفتامین‌ها، مانند دکستروآمفتامین (دکسدرین)، دکستروآمفتامین-آمفتامین (آدرال، مایدایس) و لیزدگزامفتامین (ویاس)
- متیل فنیدات‌ها، مانند متیل فنیدات (کنسرتا، دیترانا، ریتالین) و دکس متیل فنیدات (فوکالین)
داروهای بیش فعالی کودکان با شکل‌های کوتاه‌اثر (با رهایش فوری)، طولانی‌اثر و میان‌اثر (بین کوتاه و طولانی) در دسترس هستند.
داروهای بیش فعالی گاهی‌اوقات عوارض جانبی مانند سردرد یا کاهش اشتها دارند. اما معمولاً عوارض جانبی خفیف هستند و طولانی نیستند.
درمان‌های جایگزین
هیچ درمان جایگزینی برای کمک به تسکین علائم بیش فعالی وجود ندارد. اما روشهای زیر به بهبود کودکان مبتلا به بیش فعالی کمک می‌کنند:
- یوگا: یوگا به کودک کمک می‌کند تا آرام شود و نظم و انضباط را بیاموزد. برخی از باشگاه‌ها کلاس‌های مخصوص کودکان برگزار می‌کنند.
- مدیتیشن: مدیتیشن به کودک کمک می‌کند احساس آرامش بیشتری داشته باشد.
- نوروفیدبک: در این نوع آموزش، زمانی که کودک بر روی کار خاصی تمرکز کرده است، پزشک با استفاده از الکتروانسفالوگرافی (EEG) فعالیت مغز او را اسکن می‌کند. پزشک از بازخورد دستگاه استفاده می‌کند تا به کودک نشان دهد چه زمانی تمرکز خود را از دست داده است.
اطلاع کامل از روش های درمان بیش فعالی و میزان اثربخشی هر کدام به شما کمک می کند تا بهترین تصمیم را در مورد نحوه درمان کودک خود بگیرید.
عوارض بیش فعالی در کودکان
بیش فعالی بدون درمان می‌تواند منجر به عوارض مادام‌العمر شود. این عوارض عبارت‌اند از:
- اختلال مصرف مواد
- مشکل در یافتن و حفظ شغل
- اختلالات اشتها
- سایر بیماری‌های روانی مانند افسردگی یا اضطراب
- روابط ناپایدار
- عملکرد تحصیلی ضعیف
- رفتارهای مخاطره‌آمیز که می‌توانند منجر به تصادفات اتومبیل یا مشکلات قانونی شوند
- مشکلات خواب
نکاتی برای کمک به کودکان بیش‌فعال
رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و تقویت کودکان امری مهم است. اما این موارد در کودکان مبتلا به بیش فعالی مهم‌تر است:
رژیم غذایی کودکان مبتلا به بیش‌فعالی
شواهد علمی کمی وجود دارند که نشان دهند رژیم غذایی خاص می‌تواند به بهبود بیش فعالی در کودکان کمک کند. اما همان‌طور که می‌دانیم رژیم غذایی سالم و متعادل به عملکرد خوب بدن و مغز کودک کمک می‌کند. ازآنجایی‌که داروهای بیش فعالی می‌توانند اشتها را کاهش دهند، کودکانی که این داروها را مصرف می‌کنند برای غذا خوردن مشکل بیشتری دارند.
مصرف ویتامین‌ها یا مواد معدنی به کاهش علائم کودکانی که از کمبود این مواد مغذی رنج می‌برند، کمک می‌کنند اما باعث بهبود بیش فعالی نمی‌شوند. بنابراین درخصوص مکمل‌های غذایی با پزشک کودک صحبت کنید.
مدیریت بیش فعالی در کودکان
گروه‌های حمایتی و آموزش مهارت‌ها به والدین می‌توانند به آن‌ها کمک کنند تا درمورد بیش فعالی و نحوه تربیت فرزند مبتلا به این بیماری اطلاعات بیشتری کسب کنند.
در ادامه چند نکته برای کمک به والدینِ کودکان بیش فعال ذکر شده‌اند:
- مطمئن شوید کودک شما به اندازه سن خود می‌خوابد.
- مراقب علائمی باشید که نشان می‌دهند فرزندتان ممکن است تحت استرس یا تحریک بیش‌ازحد باشد.
- برای رفتارهای خوب به کودک پاداش بدهید یا او را تحسین کنید. درمورد رفتارهای غیرقابل قبول مرزهای مشخصی تعیین کنید.
- زمان بازی کودک را مشخص کنید تا به او خودکنترلی را بیاموزید.
- با معلم فرزندتان و مسئولان مدرسه درمورد بیش فعالی کودک‌تان صحبت کنید.
- ورزش منظم (30-60 دقیقه در روز) به بسیاری از کودکان مبتلا به بیش فعالی کمک می‌کند تا برخی از علائم خود را مدیریت کنند.
- اگر فرزند شما بالغ است و انگیزه کافی برای کار با مربی بیش فعالی دارد، به او مراجعه کنید. متخصصان بیش فعالی می‌توانند به او کمک کنند تا مهارت‌های عملی را بیاموزد و در جهت اهداف خود قدم بردارد.
سلامت روانی کودکان مبتلا به بیش‌فعالی
بیش فعالی کودکان به معنی مشکلات روانی نیست. اما کودکان مبتلا به بیش فعالی بیشتر در معرض خطر ابتلا به سایر بیماری‌های روانی هستند. این بیماری‌ها عبارت‌اند از:
- افسردگی
- اضطراب
- اختلالات شخصیتی مانند اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)
برخی از اختلالات سلامت روان ممکن است با اثرات بیش فعالی مرتبط باشند. به‌عنوان مثال، مشکلات در مدرسه می‌توانند باعث افسردگی شوند. در این موارد، درمان بیش فعالی برای حل مشکل کافی است. اما اگر فرزند شما اختلال سلامت روان همراه با بیش فعالی داشته باشد، برای هر دو بیماری نیاز به درمان دارد.
برای آشنایی با سایر اختلالات همزمان با بیش فعالی مقاله مزبوطه را مطالعه نمایید.
بیماری‌هایی که ممکن است با ADHD اشتباه گرفته شوند
بیماری‌هایی که علائم مشابه با بیش فعالی دارند عبارت‌اند از:
- اختلال دوقطبی
- اوتیسم
- سطح قند خون پایین
- اختلال پردازش حسی
- اختلالات خواب
- مشکلات شنوایی یا بینایی
- رفتارهای بچگانه کودک
- بیماری‌هایی که بر تفکر یا رفتار تأثیر می‌گذارند
- آسیب مغزی
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر کودک شما علائم بیش فعالی را نشان می‌دهد، به پزشک اطفال یا پزشک خانواده مراجعه کنید. پزشک در ابتدا به ارزیابی علائم کودک می‌پردازد و پس از بررسی سایر علل احتمالی، شما را به متخصص کودکان رشدی-رفتاری، روانشناس، روانپزشک یا متخصص مغز و اعصاب اطفال ارجاع می‌دهد.
پزشک چه اقداماتی را برای درمان بیش فعالی کودکان انجام می‌دهد؟
بهتر است برای ارزیابی و درمان بیش فعالی ابتدا به پزشک خانواده یا متخصص اطفال مراجعه کنید. پزشک در صورت لزوم شما را به متخصص‌های دیگر ارجاع می‌دهد. همچنین هماهنگی‌های لازم با مشاوران مدرسه و روانشناسان را انجام می‌دهند تا برنامه رفتاری و آموزشی کودک شما را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که به بهترین نحو با او رفتار شود. پزشک همچنین سایر بیماری‌ها مانند اضطراب، افسردگی، اختلال نافرمانی مقابله‌ای (نوعی اختلال رفتاری در کودکان که خشونت، نافرمانی، لجبازی و خشم را در مقابل کسانی که در موضع قدرت قرار دارند، نشان می‌دهند)، ناتوانی‌های یادگیری، اختلال سلوک (وجود الگویی تکراری و مداوم از رفتاری که در آن حقوق اساسی دیگران یا مقررات زیر پا گذاشته می‌شوند) و غیره را نیز بررسی می‌کند.
هزینه‌های درمان کودکان بیش‌فعال
اگر کودک شما مبتلا به بیش فعالی باشد، ممکن است هزینه‌های اضافی خاصی داشته باشد. برخی از این هزینه‌ها عبارت‌اند از:
- مراجعه به پزشکان و متخصصان مختلف
- داروها
- آموزش‌های مختلف
- تدریس خصوصی
- هزینه‌های ناشی از حوادث یا جراحات
مطالعه بیشتر: بیش فعالی در نوجوانان چگونه است
جمع بندی
بیش‌فعالی در کودکان می‌تواند تاثیرات قابل توجهی بر عملکرد تحصیلی، اجتماعی و عاطفی آن‌ها داشته باشد، اما با روشهای درمانی و مداخلات تخصصی مناسب ، والدین می‌توانند به بهبود رفتارها و توانمندی‌های فرزند خود کمک کنند. گروه توانبخشی راه کمال با تیمی از متخصصان مجرب، برنامه‌های فردی و رویکردهای نوین را برای مدیریت و کاهش علائم بیش‌فعالی ارائه می‌دهد. اگر شما هم نگران رفتارهای فرزند خود هستید و به دنبال راه‌حل‌های علمی و مؤثر می‌گردید، می‌توانید همین حالا با تیم ما تماس بگیرید و مشاوره رایگان دریافت کنید.
منابع
مطالب مشابه
کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً ازنظر حسی به محرک‌های محیطی حساس هستند و سیستم حسی آن‌ها به‌شکلی غیرعادی به پردازش اطلاعات می‌پردازد. این افراد به‌راحتی نسبت به محرک‌ها حساسیت نشان می‌دهند.
اختلال نوشتن یا دیسگرافیا نوعی ناتوانی در یادگیری است که بر توانایی نوشتن تأثیر می‌گذارد. نوشتن یکی از اصلی‌ترین مهارت‌های اساسی است که پیش‌نیاز موفقیت‌های تحصیلی بوده و در زندگی روزمره افراد کاربرد بسیار زیادی دارد.
اختلال سلوک نوعی اختلال رفتاری محسوب می‌شود که قبل از سن 10 سالگی بروز پیدا می‌کند. درمقابل، اختلال بیش فعالی یکی از شایع‌ترین اختلالات روانپزشکی در کودکان و نوجوانان است که منجر به ناتوانی در کنترل رفتار می‌شود.
کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً در ارتباطات اجتماعی و تعامل با دیگران با چالش‌هایی مواجه هستند. در 18ماهگی، والدین باید توجه دقیقی به نحوه تعامل فرزندشان با اطرافیان داشته باشند. نشانه‌های رایجی که ممکن است در این سن ظاهر شوند عبارت‌اند از: فقدان تماس چشمی مؤثر، پاسخ محدود به نام، عدم علاقه به بازی‌های تعاملی و مشکلات در تقلید حرکات یا رفتارها
گزارش‌های موجود از سوی اسپکتروم نشان می‌دهند که سن 6سالگی برای کودکان مبتلا به اوتیسم نقطه عطف مهمی است؛ چرا که طبق مطالعه‌ای طولانی‌مدت، شدت ویژگی‌های اوتیسم در بسیاری از کودکان از سنین 3 تا 6 سالگی کاهش می‌یابند، ولی این پیشرفت معمولاً برای سه‌چهارم کودکان متوقف می‌شود.
تشخیص زودهنگام اوتیسم در کودکان 2 ساله نقشی حیاتی در بهبود نتایج بلندمدت دارد. تحقیقات نشان داده‌اند که شناسایی و مداخله به‌موقع، به‌ویژه در دوران حساس رشد مغز، می‌تواند به توسعه مهارت‌های ارتباطی، اجتماعی و رفتاری کودک کمک چشمگیری کند.
گفتاردرمانی و کاردرمانی پایه‌های اصلی مدیریت اوتیسم محسوب می‌شوند. بااین‌حال، بسیاری از خانواده‌ها برای تکمیل این روش‌ها به سراغ درمان‌های طبیعی و سنتی مانند شاهدانه، داروهای گیاهی و ... می روند.
یکی از مواردی که افراد مبتلا به اوتیسم برای جبران ناراحتی در هنگام برقراری ارتباط چشمی انجام می‌دهند، نگاه کردن به چیزی غیر از چهره دیگران در حین تعامل اجتماعی است. برای مثال دانش‌آموز مبتلا به اوتیسم در مدرسه می‌تواند هنگام نگاه کردن و ور رفتن با شیئی خاص، مانند اسباب‌بازی یا مداد بهتر روی درس تمرکز کند.
تیک‌ها، حرکات یا صداهای ناگهانی و سریعی هستند که کودک به‌طور مکرر و غیرارادی انجام می‌دهد. اگر کودک تیک حرکتی داشته باشد، ممکن است به‌طور مکرر پلک بزند یا شانه‌های خود را بارها و بارها بالا بیندازد. اگر تیک صوتی داشته باشد، احتمالاً به‌صورت ناخواسته صدای خرخر ایجاد می‌کند یا احساس نیاز به صاف کردن مداوم گلو دارد. تیک‌ها اغلب با گذشت زمان تغییر می‌کنند.
هنگامی که کودک به وسواس فکری عملی مبتلا می‌شود، افکار وسواسی و رفتاری اجباری می‌توانند بسیار مکرر و شدید شوند و در زندگی روزمره و رشد طبیعی کودک اختلال ایجاد کنند.
اختلال انفجاری متناوب (IED) نوعی اختلال رفتاری است که با دوره‌های مکرر خشم و پرخاشگری شدید مشخص می‌شود. این فوران‌ها می‌توانند کلامی یا جسمی باشند و اغلب غیرقابل پیش بینی هستند.
هنگامی که مغز در درک ورودی بصری دریافتی مشکل داشته باشد، اطلاعات به‌درستی درک نشده و نمی‌توانند با سایر حواس ادغام شوند.توجه به این نکته بسیار مهم است که اختلال حس بینایی به مشکلات مربوط به بینایی اشاره ندارد. درواقع کودکی که ازنظر بینایی دید 20/20 کامل دارد، اگر با اختلال حس بینایی دست و پنجه نرم کند، همچنان در درک آنچه می‌بیند با مشکل مواجه می‌شود.
آسیب سر می تواند به خفیفی ضربه، کبودی (کوفتگی) یا بریدگی روی سر باشد. یا می تواند ضربه مغزی، بریدگی عمیق یا زخم باز، شکستگی استخوان جمجمه، خونریزی داخلی یا آسیب به مغز باشد.