اختلال نوشتن (دیسگرافیا) - انواع، علائم، نحوه تشخیص و درمان

اختلال نوشتن نوعی ناتوانی در یادگیری است که بر توانایی نوشتن تأثیر می‌گذارد. نوشتن یکی از اصلی‌ترین مهارت‌های اساسی است که پیش‌نیاز موفقیت‌های تحصیلی بوده و در زندگی روزمره افراد کاربرد بسیار زیادی دارد. بنابراین درمان این اختلال از اهمیت زیادی برخوردار است. در این مطلب به توضیح اختلال نوشتن، علائم، روش‌های درمانی و ... می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

 حتما بخوانید: اختلالات یادگیری در کودکان

دیسگرافیا چیست؟

دیسگرافیا، اختلال نوشتن یا نارسانویسی اختلالی عصبی است که در آن شخص علی‌رغم آموزش کافی، در تبدیل افکار خود به زبان نوشتاری (با توجه به سن و توانایی تفکر خود) مشکل دارد. نارسانویسی در سنین مختلف،‌ دارای علائم متفاوتی است. 

نوشتن فرایندی پیچیده است که شامل مهارت‌ها و عملکردهای مغزی زیر است:

• مهارت‌های حرکتی ظریف
• ادراک فضایی (توانایی درک فضای اطراف)
• حافظه کاری (توانایی نگهداری و دستکاری اطلاعات در ذهن)
• کدگذاری املایی (قابلیت تشکیل، ذخیره و یادآوری حروف، اعداد و نمادها)
• پردازش زبان
• مفهوم‌سازی
• سازمان‌دهی

نارسانویسی معمولاً زمانی ظاهر می‌شود که کودکان برای اولین بار نوشتن را یاد می‌گیرند. این نوع اختلال، دیسگرافیای تکاملی نامیده می‌شود. اگر فرد به‌طور ناگهانی و پس از نوعی ضربه به سر یا مغز دچار دیسگرافیا شود، به دیسگرافیای اکتسابی مبتلا شده است.

انواع دیسگرافیا

نارسانویسی معمولاً به دو صورت زیر در نظر گرفته می‌شود:

• دیسگرافیای اکتسابی: این اختلال تحت تأثیر آسیب مغزی یا بیماری‌های مخرب اتفاق میفتد و باعث می‌شود فرد (معمولاً در بزرگسالی) مهارت‌های قبلی خود را در نوشتن از دست بدهد.
• دیسگرافیای رشدی: این اختلال به مشکلات مربوط به کسب مهارت‌های نوشتاری اشاره دارد. این نوع دیسگرافیا بیشتر در دوران کودکی مورد توجه قرار می‌گیرد. علل نارسایی تکاملی (رشدی) مشخص نیستند، اما محققان چندین زیرگروه را شناسایی کرده‌اند که با مکانیسم‌های عصبی خاصی مطابقت دارند:
• دیسگرافیای حرکتی: فقدان هماهنگی حرکتی ظریف و ادراک بصری مدت‌هاست که با نارسانویسی مرتبط بوده و احتمالاً مربوط به مشکلات تولید متن نوشتاری است. افراد مبتلا به نارسایی حرکتی معمولاً دست‌خط ناخوانا و آهسته، مهارت‌های ترسیمی و ردیابی ضعیف از خود نشان می‌دهند.
• دیسگرافیای فضایی: این اختلال احتمالاً به مشکلات ادراک فضایی مربوط می‌شود که بر فاصله حروف و توانایی ترسیم تأثیر می‌گذارد. افراد مبتلا به نارسا‌نویسی فضایی با دست‌خط و نقاشی مشکل دارند اما سرعت املاء آن‌ها طبیعی است.
• دیسگرافیای زبانی: نارسانویسی زبانی بر مهارت‌های موردنیاز پردازش زبان در فرایند نوشتن تأثیر می‌گذارد. این اختلال باعث ناخوانایی متن می‌شود. اما ترسیم، کپی کردن و املای شفاهی تحت تأثیر اختلالات زبانی قرار نمی‌گیرند.

دیسگرافیا چه کسانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟

نارسانویسی در کودکان و بزرگسالان اتفاق میفتد. دیسگرافیا مانند بسیاری از بیماری‌های عصبی‌رشدی، در پسرها بیشتر از دخترها دیده می‌شود. اختلال نوشتن در افراد مبتلا به اوتیسم و اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی رایج است و به‌صورت ژنتیکی از والدین به فرزندان منتقل می‌شود. 

دیسگرافیا با چه علائمی همراه است؟

افراد مبتلا به دیسگرافیا احتمالاً در هنگام نوشتن مشکلات مختلفی را تجربه می‌کنند و ممکن است راحت‌تر و روان‌تر از نوشتن به صحبت کردن بپردازند. آن‌ها در حین نوشتن با مشکلات ذیل مواجه می‌شوند:

• شکل حروف یا خوانایی آن‌ها
• اندازه حروف و فاصله‌ها
• املای کلمات
• هماهنگی حرکتی خوب
• سرعت نوشتن
• گرامر
• ترکیب‌بندی

به‌علاوه افراد مبتلا به اختلال نوشتن علائم زیر را از خود نشان می‌دهند:

• ناتوانی در نوشتن روی خط مستقیم
• ناتوانی در نگه داشتن و کنترل ابزار نوشتاری
• مشکل در نوشتن حروف به‌صورت معکوس
• مشکل در یادآوری نحوه تشکیل حروف
• مشکل در استفاده از حروف کوچک یا بزرگ
• ناتوانی در ایجاد جملات نوشتاری با دستور زبان و علائم نگارشی صحیح
• حذف کلمات از جمله‌ها
• ترتیب نادرست کلمات در جملات
• استفاده نادرست از افعال و ضمایر

داشتن یکی از این نشانه‌ها به این معنا نیست که فرد دچار دیسگرافیا است، اما اگر فرزند شما در یادگیری مهارت‌های اساسی نوشتن (متناسب با سنش)‌ مشکل دارد، باید به پزشک مراجعه کنید و آزمایش‌های تشخیصی را انجام دهید.

دلایل ابتلا به دیسگرافیا

دانشمندان و متخصصان مغز و اعصاب مطمئن نیستند چه عواملی باعث ایجاد اختلالات رشدی می‌شوند. نوشتن فعالیتی پیچیده است و چندین ناحیه از مغز را به‌صورت همزمان درگیر می‌کند. در ادامه دلایل ابتلا به نارسانویسی را توضیح می‌دهیم:

عوامل ژنتیکی: در بسیاری از موارد اختلال نارسانویسی از والدین به فرزندان منتقل می‌شود. در برخی موارد نیز این اختلال به‌دلیل تولد زودتر از موعد یا نقص در رشد کامل جنین اتفاق میفتد. 
عوامل محیطی: عوامل محیطی یکی دیگر از علل ابتلا به اختلال نوشتن هستند. کم‌توجهی، حساسیت‌های غذایی، تغذیه نامناسب، آموزش نادرست، کمک نکردن به رشد ذهنی کودک و ... می‌توانند منجر به اختلال یادگیری شوند. 

اختلال نوشتن چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشک در طول معاینه بیمار و ارزیابی نارسانویسی به بررسی موارد زیر می‌پردازد:

• بررسی نقاط قوت و ضعف
• تاریخچه آموزشی بیمار
• میزان مشکلات نوشتن بیمار
• نوع مشکلات نوشتاری بیمار
• بررسی تأثیر آموزش درمانی هدفمند و حمایت بر سطوح پیشرفت تحصیلی فعلی بیمار

تشخیص دیسگرافیا معمولاً در محیطی آموزشی توسط ارزیابی تیمی انجام می‌شود. متخصصان حاضر در تیم عبارت‌اند از:

• کاردرمانگران
• فیزیوتراپ‌ها
• معلمان آموزش استثنایی
• روانشناسان تربیتی
• گفتاردرمانگران
• روانشناسان اعصاب

متخصصان برای تشخیص نارسانویسی از آزمایش‌های زیر استفاده می‌کنند:

ارزیابی دست‌خط: این تست‌ها می‌توانند به اندازه‌گیری سرعت و خوانایی نوشتن کمک کنند.
تست یکپارچگی دیداری حرکتی (VMI): این تست به ارزیابی میزان توانایی بیمار در ادغام مهارت‌های بینایی و حرکتی که برای نوشتن ضروری هستند، کمک می‌کند.

درمان دیسگرافیا

هیچ درمانی برای دیسگرافیا وجود ندارد، اما بیماران می‌توانند روش‌هایی برای مدیریت علائم خود بیاموزند تا با چالش‌های کمتری در مدرسه و زندگی مواجه شوند.

تکنیک‌های درمان و مدیریت نارسانویسی شامل موارد زیر می‌باشند:

دارودرمانی برای سایر بیماری‌ها

بیمارانی که به‌صورت همزمان به دیسگرافیا و اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی مبتلا هستند، با مصرف داروهای بیش‌فعالی متوجه بهبودی هر دو بیماری می‌شوند.

کاردرمانی

کاردرمانگر در طول کاردرمانی به آموزش مهارت‌ها و تکنیک‌های خاصی برای آسان‌تر کردن نوشتن می‌پردازد. کاردرمانی به بیماران کمک می‌کند مهارت‌های حرکتی ظریف خود را بهبود بخشند و روش‌های استفاده از خودکار و مداد را برای تسهیل نوشتن بیاموزند. کاردرمانگر به بیمار توصیه می‌کند از روش‌های زیر برای بهبود توانایی‌های خود استفاده ‌کند: 

استفاده از انواع مختلف خودکار، مداد و گیره مداد 
استفاده از کاغذ با خطوط برجسته برای کمک به نوشتن بر روی خطی مستقیم
استفاده از طرح‌های درسی چاپی در کلاس برای سهولت یادداشت‌برداری
استفاده از نرم‌افزار دیکته هنگام نوشتن
استفاده از کامپیوتر برای تایپ تکلیف
درخواست زمان بیشتر برای انجام تکالیف

بازی‌درمانی

انجام بازی‌های ساده در درمان اختلال نوشتن نباید نادیده گرفته شود. این بازی‌ها و تمرین‌های ساده درصورت تداوم نتایج معجزه‌آسایی خواهند داشت. در ادامه به برخی از این بازی‌ها اشاره می‌شود:

بازی‌های هماهنگی حرکتی و دیداری: برای انجام این سری بازی‌ها راه‌های زیادی وجود دارند. به‌عنوان مثال، می‌توان با نقطه‌چین شکلی رسم کرد. سپس از کودک بخواهید با وصل کردن نقطه‌چین‌ها به یکدیگر تصویر مفهومی را شکل دهد.
بازی‌های تشخیص شکل از زمینه: برای مثال می‌توانید اشکال مختلفی در بخشی از کاغذ رسم کنید و از کودک بخواهید تنها داخل اشکال و پس‌زمینه آن‌ها را رنگ کند.
بازی شباهت و تفاوت‌ها: از کودک بخواهید تصاویری را که مرتبط هستند به هم وصل کند یا دور تصویر متفاوت خط بکشد.
تقویت تمایز دیداری: تمایز دیداری یکی از ادراک بینایی است که تقویت آن در درمان اختلال نوشتن، بسیار مؤثر خواهد بود؛ زیرا در خواندن یک متن لازم است فرد بتواند تمایز و فرق بین حروف و کلمات را درک کند.

تقویت حافظه بینایی

حافظه بینایی ارتباط مستقیم با اختلال نوشتن دارد. در صورتی که بتوان حافظه فرد مبتلا به این اختلال را بهبود داد، قدم بزرگی در درمان اختلال بینایی و سپس درمان اختلال نوشتن برداشته خواهد شد.

روش نوروفیدبک

نوروفیدبک درواقع دستگاهی برای انتشار امواج به مغز است که درنهایت باعث آموزش عملکرد بهتر مغز می‌شود. این روش بدون عوارض جانبی بوده و مانند باشگاهی برای مغز است. هر قسمت از مغز که دچار افت عملکرد شده است، در این باشگاه تقویت می‌شود. از این روش برای درمان اختلالات یادگیری و درمان اختلال نوشتن استفاده می‌شود که مشکلاتی مانند اضطراب، استرس و یا عدم تمرکز را هم بهبود می‌بخشد.

راهکارهای بهبود اختلال نوشتن

برخی از راهکارها به کودک کمک می‌کنند تا به مرور زمان توانایی او در نوشتن ارتقا پیدا کند. جهت بهبود این اختلال در کودکان می‌توانید راه‌حل‌های زیر را به کار ببرید:

• از کودک بخواهید با استفاده از روان‌نویس، خطوطی به‌صورت دلخواه بر روی کاغذ بکشد.
• وایت‌برد کوچک و قابل‌حملی در اختیار کودک قرار دهید تا بتواند بر روی آن نقاشی بکشد یا بنویسد.
• اغلب کودکان مبتلا به اختلال نوشتن در گرفتن مداد مشکل دارند. به آن‌ها کمک کنید تا مداد را به‌شکل صحیح در دست بگیرند.
• بهتر است از مدادهای مناسب استفاده کنید. در صورتی که انگشتان کودک‌ شما کوچک یا ضعیف هستند، مدادهای باریک‌تر را در اختیار او قرار دهید.
• از کودک بخواهید با دستی که تکالیف مدرسه را انجام می‌دهد، کاغذ باطله یا روزنامه را مچاله کند. این روش در تقویت عضلات دست و انگشتان و بهبود اختلال نوشتن مؤثر است. 
• کاغذهای باطله را در اختیار کودک قرار دهید و از او بخواهید با قیچی آن‌ها را ببرد.
• از کودک بخواهید تا حتماً زیپ، دکمه‌های لباس و بند کفش‌هایش را خودش باز و بسته کند.
• خطوط موازی با فاصله‌های متفاوت بکشید و از کودک بخواهید تا درست در وسط خطوط موازی، یک خط راست بکشد. این کار به افزایش تمرکز کودک کمک می‌کند.
• شکل‌هایی را به‌صورت نقطه‌چین رسم کنید و از کودک بخواهید آن‌ها را کامل کند.
• یکی دیگر از روش‌ها این است که کلمات را به‌صورت ناقص بنویسید و از کودک بخواهید تا کامل‌شده‌ آن‌ها را در کنارشان بنویسد.

خدمات گروه توانبخشی راه کمال برای اختلال نوشتن

اختلال نوشتن باعث بروز مشکلاتی در توانایی نوشتاری فرد می‌شود. دیسگرافیا یکی از اختلالات یادگیری شایع در کودکان است که معمولاً با مشکلات ذهنی، اختلال خواندن و یادگیری ریاضی همراه می‌شود. یکی از خدمات گروه توانبخشی راه کمال کمک به افراد مبتلا به اختلال نارسانویسی است. متخصصان و کارشناسان این مرکز پس از معاینه بیمار، به ارائه راهکارهای درمانی می‌پردازند. بنابراین اگر خودتان یا یکی از عزیزان‌تان مبتلا به اختلال نوشتن هستید،‌ به مرکز ما مراجعه کنید و از خدمات ما بهره‌مند شوید. 

منابع

my.clevelandclinic.org
additudemag.com

medicalnewstoday.com