اختلال هماهنگی رشدی یا دیسپراکسی، وضعیتی عصبی-رشدی است که بر هماهنگی و حرکت تأثیر می‌گذارد. افراد مبتلا به این اختلال، در برنامه‌ریزی و تکمیل وظایف حرکتی ظریف و درشت مشکل دارند. این وظایف می‌توانند از حرکات ساده، مانند تکان دادن دست برای خداحافظی، تا حرکات پیچیده‌تر، مانند ترتیب دادن مراحل مسواک زدن دندان‌ها، متغیر باشند.
دیسپراکسی چیست؟
اختلال هماهنگی رشدی (DCD)، اختلالی عصبی است که تعادل، هماهنگی و مهارت‌های حرکتی بیمار ازجمله موارد زیر را تحت تأثیر قرار می‌دهد:
- مهارت‌های حرکتی ظریف: حرکات کوچک، مانند استفاده از مداد
- مهارت‌های حرکتی درشت: حرکات بزرگ، مانند شوت کردن توپ
- برنامه‌ریزی حرکتی: فعالیت‌های چند مرحله‌ای، مانند بستن بند کفش
این اختلال بر هوش بیمار تأثیر نمی‌گذارد.
تخمین زده می‌شود که اختلال هماهنگی رشدی 1.8٪ تا 6٪ از افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به نظر می‌رسد در مردان شایع‌تر است.
مطالعه‌ای در سال 2021 نشان داد بسیاری از زنان معیارهای احتمالی اختلال هماهنگی رشدی (دیسپراکسی) را داشتند، اما تعداد کمی از آن‌ها مبتلا به این بیماری بودند.
نویسندگان می‌گویند این مسئله احتمالاً به‌دلیل عدم آگاهی و درک چگونگی بروز اختلال هماهنگی رشدی در زنان است. آن‌ها همچنین معتقدند زنان ممکن است در پنهان کردن علائم خود توانایی بیشتری نسبت به مردان داشته باشند.
دیسپراکسی چه تفاوتی با آپراکسی دارد؟
اگرچه این دو اصطلاح مشابه به نظر می‌رسند و هر دو شرایطی با منشاء مغزی هستند، اما اختلال‌هایی یکسان نیستند.
دیسپراکسی اختلالی است که فرد با آن متولد می‌شود. آپراکسی می‌تواند پس از سکته مغزی یا آسیب مغزی در هر مقطعی از زندگی ایجاد شود، اگرچه انواع خاصی از آن نیز ممکن است اجزای ژنتیکی داشته باشند.
انواع مختلفی از آپراکسی وجود دارند که عملکردهای حرکتی متفاوتی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این اختلال ممکن است خود به خود در عرض چند هفته از بین برود؛ به‌خصوص اگر ناشی از سکته مغزی باشد.
طبق تحقیقات انجام‌شده، امکان ابتلای فرد به هر دو اختلال به‌صورت همزمان وجود دارد.
علائم اختلال هماهنگی رشدی
علائم اختلال هماهنگی رشدی بسته به سن فرد متفاوت هستند. برخی از علائم ممکن است در سنین پایین‌تر و برخی دیگر در سنین بالاتر بیشتر قابل توجه باشند.
در خردسالان
اختلال هماهنگی رشدی می‌تواند باعث تأخیر در رسیدن به نقاط عطف رشدی معمول شود. به‌عنوان مثال، ممکن است یادگیری موارد زیر برای کودک بیشتر از حد انتظار زمان ببرد:
- غلتیدن
- خزیدن
- نشستن
- راه رفتن
والدین یا مراقبان همچنین ممکن است متوجه شوند که نوزاد:
- در سال اول زندگی خود وضعیت‌های غیرمعمول نشان می‌دهد.
- در یادگیری نحوه استفاده از کارد و چنگال مشکل دارد.
- در کارهایی که نیاز به هماهنگی دارند، مانند چیدن بلوک‌ها، مشکل دارد.
در کودکان بزرگ‌تر
با بزرگ‌تر شدن کودک، ممکن است علائم مربوط به حرکت و هماهنگی در او بیشتر قابل توجه باشند. ممکن است به اشیاء برخورد کند، زمین بخورد یا اشیاء را بیندازد. همچنین ممکن است در کارهایی مانند موارد زیر مشکل داشته باشد:
- استفاده از پله‌ها
- نوشتن و نقاشی کشیدن
- استفاده از قیچی
- لباس پوشیدن
- بستن بند کفش
- بستن دکمه‌ها
- بی‌حرکت ماندن
- پریدن، دویدن و انجام ورزش
- هماهنگ کردن حرکات لازم برای واضح صحبت کردن
اختلال هماهنگی رشدی می‌تواند بر عملکرد کودک در مدرسه تأثیر بگذارد. به‌عنوان مثال، کودک ممکن است در موارد زیر مشکل داشته باشد:
- تمرکز کردن، پیروی از دستورالعمل‌ها و کپی کردن اطلاعات
- منظم ماندن
- یادگیری مهارت‌های جدید
- دوست پیدا کردن
درحالی‌که اختلال هماهنگی رشدی بر هوش فرد تأثیر نمی‌گذارد، می‌تواند یادگیری را چالش‌برانگیزتر کند. کودکان ممکن است از آموزش فردی بهره‌مند شوند و به تشویق و تکرار نیاز داشته باشند.
والدین، معلمان و مراقبان باید مراقب سلامت روان کودک باشند؛ زیرا علائم اختلال هماهنگی رشدی می‌توانند در کاهش عزت‌نفس و احساس ناامیدی نقش داشته باشند.
در نوجوانان و جوانان
علائم اختلال هماهنگی رشدی می‌توانند در افراد مختلف، متفاوت باشند و با گذشت زمان تغییر کنند. اختلال هماهنگی رشدی می‌تواند بر موارد زیر تأثیر بگذارد:
- هماهنگی
- تعادل
- حرکت
- یادگیری و حافظه
- عملکرد اجتماعی
- مدیریت زمان
- مهارت‌های برنامه‌ریزی و سازماندهی
- توانایی بیمار در:
- لباس پوشیدن
- تهیه غذا
- نوشتن
- تایپ کردن
- نقاشی کشیدن
- برداشتن اشیاء
- همچنین این اختلال می‌تواند منجر به افزایش خستگی شود.
بیماران مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی ممکن است ویژگی‌های زیر را نیز داشته باشند:
- مهارت‌های قوی در حل مسئله
- عزم و اراده قوی
- تفکر خلاق
علت اختلال دیس پراکسی
دانشمندان هنوز علت دقیق اختلال هماهنگی رشدی را نمی‌دانند. متخصصان معتقدند این وضعیت ممکن است زمانی رخ دهد که نورون‌های حرکتی (سلول‌های عصبی که عضلات فرد را کنترل می‌کنند) به‌درستی رشد نکنند. اگر نورون‌های حرکتی به هر دلیلی نتوانند اتصالات مناسبی تشکیل دهند، مغز برای پردازش داده‌ها زمان بسیار بیشتری نیاز خواهد داشت.
مطالعات نشان می‌دهند اختلال هماهنگی رشدی ممکن است ناشی از عدم بلوغ رشد نورون‌ها در مغز بوده و به آسیب مغزی مربوط نباشد.
اگر کودک دارای شرایط زیر باشد، ممکن است خطر ابتلا به اختلال هماهنگی رشدی در او افزایش یابد:
- تولد زودرس
- وزن کم هنگام تولد
- سابقه خانوادگی اختلال هماهنگی رشدی
- مصرف الکل یا مواد مخدر توسط مادر در دوران بارداری
تشخیص دیسپراکسی
روانشناس بالینی، روانشناس تربیتی، متخصص اطفال یا کاردرمانگر می‌تواند اختلال هماهنگی رشدی را تشخیص دهد. هر والد یا مراقبی که مشکوک است فرزندش ممکن است به اختلال هماهنگی رشدی مبتلا باشد، باید با پزشک صحبت کند.
هنگام انجام ارزیابی برای اختلال هماهنگی رشدی، متخصص سؤالاتی درمورد سابقه رشدی کودک، توانایی ذهنی و مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف او می‌پرسد.
پزشک باید بداند کودک چه زمانی و چگونه به نقاط عطف رشدی مانند راه رفتن، خزیدن و صحبت کردن رسیده است. او تعادل، حساسیت لمسی و تغییرات در راه رفتن کودک را ارزیابی خواهد کرد.
درمان‌های اختلال هماهنگی رشدی
درمان‌های در دسترس عبارت‌اند از:
- کاردرمانی: کاردرمانگر نحوه انجام کارهای روزمره کودک را در خانه و مدرسه ارزیابی می‌کند. سپس به کودک کمک می‌کند تا مهارت‌های خاص مربوط به فعالیت‌های روزانه‌ای را که برایش دشوار هستند، بهبود دهد.
- گفتاردرمانی: آسیب‌شناس گفتار و زبان، گفتار کودک را ارزیابی می‌کند و سپس برنامه‌ای درمانی برای کمک به او در برقراری ارتباط مؤثرتر ارائه می‌دهد.
- آموزش حرکتی ادراکی: این درمان شامل بهبود مهارت‌های زبانی، بصری، حرکتی و شنیداری کودک است. کودک مجموعه‌ای از وظایف را برای تکمیل دریافت می‌کند که به‌تدریج پیشرفته‌تر می‌شوند. هدف این است که کودک را به چالش بکشند تا بهبود یابد. باید توجه داشت آموزش باعث ناامیدی یا استرس کودک نشود.
- اسب‌درمانی: اسب‌درمانی، یا هیپوتراپی، شامل تعامل با اسب‌ها است. بر اساس مطالعه‌ای در سال 2022، هیپوتراپی می‌تواند درمانی مفید برای افراد مبتلا به اختلالات رشدی، ازجمله اختلال هماهنگی رشدی باشد. تعامل با اسب‌ها باعث تقویت موارد زیر می‌شود:
- استقلال
- عزت نفس
- خودکارآمدی
همچنین می‌تواند به بهبود علائم اضطراب و افسردگی کمک کند.
- بازی فعال: بازی فعال هر نوع بازی‌ای است که شامل فعالیت بدنی باشد. این فعالیت‌ها می‌توانند در فضای باز یا داخل خانه انجام شوند و به بهبود فعالیت حرکتی کمک می‌کنند. بازی، راهی برای یادگیری کودکان درمورد محیط اطراف و خودشان است. بازی فعال در کودکان خردسال، یادگیری جسمی و عاطفی، رشد زبان، آگاهی فضایی و رشد حواس را ترکیب می‌کند. هرچه کودکان بیشتر در بازی فعال شرکت کنند، در تعامل موفقیت‌آمیز با کودکان دیگر بهتر عمل خواهند کرد.
عوارض اختلال هماهنگی رشدی
اختلال هماهنگی رشدی می‌تواند به‌تنهایی رخ دهد. بااین‌حال، افراد مبتلا به دیسپراکسی اغلب موارد زیر را نیز دارند:
- مفاصل بیش‌ازحد متحرک (هایپرموبیلیتی)
- نارساخوانی (دیسلکسیا)
- ناتوانی در یادگیری ریاضی (دیسکلکولیا)
- اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD)، حدود نیمی از کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی به بیش‌فعالی نیز مبتلا هستند.
- اختلال طیف اوتیسم (ASD)
- مشکلات سلامت روان، مانند اضطراب و افسردگی
اگر فرزندم دیسپراکسی داشته باشد، چه انتظاری می‌توانم داشته باشم؟
به یاد داشته باشید که هیچ دو کودک مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی به یک شکل تحت تأثیر این بیماری قرار نمی‌گیرند. بهترین راه برای دانستن اینکه چه انتظاری باید داشته باشید، صحبت با متخصصانی است که در تشخیص و درمان دیسپراکسی تخصص دارند.
دیسپراکسی تشخیص داده‌نشده ممکن است در آینده منجر به موارد زیر شود:
- کج‌خلقی و عصبانیت‌های شدید
- اضطراب و افسردگی
- حملات پانیک (وحشت‌زدگی)
- اعتیاد
- تغییرات شغلی مکرر یا بیکاری طولانی‌مدت
چگونه می‌توانم از فرزند مبتلا به دیسپراکسی خود مراقبت کنم؟
یکی از مهم‌ترین کارهایی که می‌توانید برای کمک به فرزندتان انجام دهید، حمایت از او است، که شامل درک چالش‌ها و آگاه کردن فرزندتان از این است که شما بدون توجه به هر اتفاقی (در مدرسه، خانه و در طول رشد) از او حمایت خواهید کرد.
اگر فرزندتان واجد شرایط آموزش ویژه است، برای تدوین برنامه آموزش فردی (IEP) که به او در مدرسه کمک می‌کند، با متخصصان همکاری کنید.
فرزندم چه زمانی باید درمورد اختلال هماهنگی رشدی به پزشک مراجعه کند؟
فرزند شما ممکن است در طول زندگی خود برای یادگیری راه‌های غلبه بر مشکلات مربوط به مهارت‌های حرکتی و هماهنگی به حمایت نیاز داشته باشد. اگر متوجه شدید که فرزندتان در انجام فعالیتی جدید، مانند نوشتن یا یادگیری رانندگی، مشکل دارد، با پزشک یا کاردرمانگر صحبت کنید.
جمع‌بندی
دیسپراکسی، یا اختلال هماهنگی رشدی، وضعیتی رشدی‌عصبی است که تعادل، هماهنگی و حرکت را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اختلال هماهنگی رشدی بر مهارت‌های حرکتی ظریف، مهارت‌های حرکتی درشت و برنامه‌ریزی حرکتی فرد تأثیر می‌گذارد. این اختلال بر هوش تأثیر نمی‌گذارد.
به نظر می‌رسد اختلال هماهنگی رشدی در پسران شایع‌تر از دختران باشد. بااین‌حال، ممکن است این وضعیت در خانم‌ها کمتر تشخیص داده شود. محققان هنوز علل اختلال هماهنگی رشدی را پیدا نکرده‌اند، اما عواملی مانند تولد زودرس، وزن کم هنگام تولد و سابقه خانوادگی این وضعیت می‌توانند خطر ابتلا به آن را در کودک افزایش دهند.
علائم اختلال هماهنگی رشدی می‌توانند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند. والدین و مراقبان درصورت مشاهده هرگونه علائم باید با پزشک صحبت کنند. این اختلال نیاز به توجه و درمان تخصصی دارد. با تشخیص به موقع و استفاده از روشهای توانبخشی مناسب، می‌توان به کودکان کمک کرد تا مهارت‌های حرکتی خود را بهبود بخشند و به رشد طبیعی خود ادامه دهند. اگر فرزند شما یا عزیزانتان با این مشکل مواجه است، گروه توانبخشی راه کمال آماده است تا با ارائه برنامه‌های درمانی مناسب، شما را در این مسیر یاری کند. برای اطلاعات بیشتر و مشاوره تخصصی، همین حالا با ما تماس بگیرید!
منابع
مطالب مشابه
کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً در ارتباطات اجتماعی و تعامل با دیگران با چالش‌هایی مواجه هستند. در 18ماهگی، والدین باید توجه دقیقی به نحوه تعامل فرزندشان با اطرافیان داشته باشند. نشانه‌های رایجی که ممکن است در این سن ظاهر شوند عبارت‌اند از: فقدان تماس چشمی مؤثر، پاسخ محدود به نام، عدم علاقه به بازی‌های تعاملی و مشکلات در تقلید حرکات یا رفتارها
گزارش‌های موجود از سوی اسپکتروم نشان می‌دهند که سن 6سالگی برای کودکان مبتلا به اوتیسم نقطه عطف مهمی است؛ چرا که طبق مطالعه‌ای طولانی‌مدت، شدت ویژگی‌های اوتیسم در بسیاری از کودکان از سنین 3 تا 6 سالگی کاهش می‌یابند، ولی این پیشرفت معمولاً برای سه‌چهارم کودکان متوقف می‌شود.
تشخیص زودهنگام اوتیسم در کودکان 2 ساله نقشی حیاتی در بهبود نتایج بلندمدت دارد. تحقیقات نشان داده‌اند که شناسایی و مداخله به‌موقع، به‌ویژه در دوران حساس رشد مغز، می‌تواند به توسعه مهارت‌های ارتباطی، اجتماعی و رفتاری کودک کمک چشمگیری کند.
گفتاردرمانی و کاردرمانی پایه‌های اصلی مدیریت اوتیسم محسوب می‌شوند. بااین‌حال، بسیاری از خانواده‌ها برای تکمیل این روش‌ها به سراغ درمان‌های طبیعی و سنتی مانند شاهدانه، داروهای گیاهی و ... می روند.
یکی از مواردی که افراد مبتلا به اوتیسم برای جبران ناراحتی در هنگام برقراری ارتباط چشمی انجام می‌دهند، نگاه کردن به چیزی غیر از چهره دیگران در حین تعامل اجتماعی است. برای مثال دانش‌آموز مبتلا به اوتیسم در مدرسه می‌تواند هنگام نگاه کردن و ور رفتن با شیئی خاص، مانند اسباب‌بازی یا مداد بهتر روی درس تمرکز کند.
تیک‌ها، حرکات یا صداهای ناگهانی و سریعی هستند که کودک به‌طور مکرر و غیرارادی انجام می‌دهد. اگر کودک تیک حرکتی داشته باشد، ممکن است به‌طور مکرر پلک بزند یا شانه‌های خود را بارها و بارها بالا بیندازد. اگر تیک صوتی داشته باشد، احتمالاً به‌صورت ناخواسته صدای خرخر ایجاد می‌کند یا احساس نیاز به صاف کردن مداوم گلو دارد. تیک‌ها اغلب با گذشت زمان تغییر می‌کنند.
هنگامی که کودک به وسواس فکری عملی مبتلا می‌شود، افکار وسواسی و رفتاری اجباری می‌توانند بسیار مکرر و شدید شوند و در زندگی روزمره و رشد طبیعی کودک اختلال ایجاد کنند.
اختلال انفجاری متناوب (IED) نوعی اختلال رفتاری است که با دوره‌های مکرر خشم و پرخاشگری شدید مشخص می‌شود. این فوران‌ها می‌توانند کلامی یا جسمی باشند و اغلب غیرقابل پیش بینی هستند.
هنگامی که مغز در درک ورودی بصری دریافتی مشکل داشته باشد، اطلاعات به‌درستی درک نشده و نمی‌توانند با سایر حواس ادغام شوند.توجه به این نکته بسیار مهم است که اختلال حس بینایی به مشکلات مربوط به بینایی اشاره ندارد. درواقع کودکی که ازنظر بینایی دید 20/20 کامل دارد، اگر با اختلال حس بینایی دست و پنجه نرم کند، همچنان در درک آنچه می‌بیند با مشکل مواجه می‌شود.
آسیب سر می تواند به خفیفی ضربه، کبودی (کوفتگی) یا بریدگی روی سر باشد. یا می تواند ضربه مغزی، بریدگی عمیق یا زخم باز، شکستگی استخوان جمجمه، خونریزی داخلی یا آسیب به مغز باشد.