اختلال خواندن (دیسلکسیا) - تشخیص و درمان و تمرین های کاربردی

اختلال یادگیری خواندن یا دیسلکسیا، نوعی اختلال یادگیری است که بر نحوه پردازش زبان نوشتاری مغز تأثیر می‌گذارد. افراد مبتلا به نارساخوانی، در خواندن و مهارت‌های مرتبط با آن مشکل دارند. در این مطلب به بررسی این اختلال، علائم، روش‌های درمانی و ... می‌پردازیم. 

اختلال یادگیری خواندن چیست؟

نارساخوانی نوعی اختلال یادگیری است که خواندن و کارهای مربوط به زبان را سخت‌تر می‌کند. دیسلکسیا به‌دلیل اختلالاتی در نحوه پردازش زبان نوشتاری در مغز رخ می‌دهد. اکثر افراد مبتلا به اختلال یادگیری خواندن در دوران کودکی متوجه این بیماری می‌شوند. این اختلال‌ مشکلی مادام‌العمر است و به‌عنوان «نارساخوانی رشدی» شناخته می‌شود.

انواع اختلال یادگیری خواندن چیست؟

آشنایی با انواع نارساخوانی به درمانگران این امکان را می‌دهد تا راهکارهای درمانی مخصوص به نیازهای هر کودک را برای ارائه بهترین حمایت ممکن ارائه دهند. در ادامه به توضیح انواع نارساخوانی می‌پردازیم:

نارساخوانی واجی 

این نوع نارساخوانی با مشکلات تطبیق صداها با نمادها و شکستن صداهای زبان سروکار دارد. افراد مبتلا به نارساخوانی واجی برای رمزگشایی یا به صدا درآوردن کلمات تلاش می‌کنند. نارساخوانی واجی رایج‌ترین نوع دیسلکسیا است.

نارساخوانی نام‌گذاری سریع

افرادی که با توانایی نام‌گذاری سریع رنگ‌ها، اعداد و حروف مشکل دارند، ممکن است دچار نارساخوانی سریع نام‌گذاری باشند. این نوع نارساخوانی ممکن است هم به سرعت خواندن و هم به سرعت پردازش برای خواندن مرتبط باشد. 

نارساخوانی با کمبود دوگانه

فرد مبتلا به نارساخوانی با نقص مضاعف با دو جنبه از خواندن دست‌وپنجه نرم می‌کند. این دو جنبه اغلب شامل سرعت نام‌گذاری و شناسایی صداها در کلمات هستند. این نوع نارساخوانی ترکیبی از نام‌گذاری سریع و واجی است.

نارساخوانی سطحی 

فردی که می‌تواند کلمات جدید را به‌راحتی به زبان بیاورد اما کلمات آشنا را ازطریق دیدن تشخیص نمی‌دهد، مشکل نارساخوانی سطحی دارد. در این مورد، کارشناسان بر این باورند که مغز قادر به تشخیص ظاهر یک کلمه برای پردازش سریع آن نیست. 

نارساخوانی بینایی 

وقتی کودکی در تلاش است تا آنچه را در صفحه دیده است به خاطر بیاورد، ممکن است نارساخوانی بینایی داشته باشد. این اختلال، پردازش بصری را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث می‌شود مغز تصویر کاملی از آنچه چشم‌ها می‌بینند دریافت نکند. نارساخوانی بینایی بر توانایی یادگیری نحوه هجی یا شکل دادن حروف تأثیر می‌گذارد؛ زیرا هر دوی آن‌ها به مغز نیاز دارند که ترتیب یا شکل صحیح حروف را به خاطر بسپارند و بر روند یادگیری تأثیر بگذارند.

نارساخوانی اولیه 

اگر نارساخوانی ناشی از یک بیماری ارثی ژنتیکی باشد، نارساخوانی اولیه در نظر گرفته می‌شود. اگر والدین مبتلا به نارساخوانی باشند،‌ احتمال ابتلای کودک به آن افزایش می‌یابد. 

نارساخوانی ثانویه 

اگر مغز در رحم با مشکلات رشد مواجه شود، اختلالی عصبی منجر به نارساخوانی می‌شود. نارساخوانی اولیه و ثانویه هر دو اختلالات رشدی هستند؛ زیرا ناتوانی در بدو تولد وجود دارد.

نارساخوانی اکتسابی

هنگامی که آسیب به مغز یا بیماری‌های مغزی بر قسمت‌هایی از مغز که مسئول پردازش زبان هستند،‌ تأثیر می‌گذارند، احتمال نارساخوانی افزایش می‌یابد. این نوع نارساخوانی به‌عنوان نارساخوانی تروما نیز شناخته می‌شود؛ زیرا در اثر ضربه به مغز ایجاد می‌شود و تنها نوع نارساخوانی با علت مشخص است.

تأثیر نارساخوانی بر درک زبان

خواندن با زبان گفتاری شروع می‌شود. در اوایل کودکی، صحبت کردن با تولید صداهای ساده آغاز می‌شود. همان‌طور که صداهای بیشتری را یاد می‌گیرید، نحوه استفاده از صداها برای تشکیل کلمات، عبارات و جملات را نیز می‌آموزید. یادگیری خواندن شامل اتصال صداها به نمادهای نوشتاری مختلف (حروف) است.

دیسلکسیا باعث ایجاد اختلال در نحوه استفاده مغز از زبان گفتاری برای رمزگشایی نوشتار می‌شود. بنابراین مغز شما در پردازش مطالبی که می‌خوانید، به‌خصوص در تجزیه کلمات به صداها یا ربط دادن حروف به صداها هنگام خواندن،‌ مشکل دارد.

این کندی در پردازش بر یادگیری‌های بعدی نیز تأثیر می‌گذارد. مشکلاتی که در اثر کندی پردازش ایجاد می‌شوند، در ادامه ذکر شده‌اند: 

• کند خواندن به‌دلیل وجود مشکل در پردازش و درک کلمات
• مشکل در نوشتن و املا
• مشکل در نحوه ذخیره کلمات و معانی آن‌ها در حافظه
• مشکل در تشکیل جملات برای برقراری ارتباط و بیان ایده‌های پیچیده‌تر

دلایل ابتلا به اختلال یادگیری خواندن

دلایل دقیق ابتلا به دیسلکسیا مشخص نیستند. بااین‌حال عواملی که بیشتر باعث ابتلا به این اختلال می‌شوند در ادامه ذکر شده‌اند:

• ژنتیک: نارساخوانی مشکلی ژنتیکی است و اگر یکی از والدین مبتلا به نارساخوانی باشد، احتمال ابتلای فرزند 30 تا 50 درصد افزایش می‌یابد. بیماری‌های ژنتیکی دیگر مانند سندرم داون نیز می‌توانند احتمال ابتلا به نارساخوانی را بیشتر کنند.
• تفاوت در رشد و عملکرد مغز: اگر مبتلا به اختلال دیسلکسیا باشید، تنوع عصبی نیز دارید. یعنی مغز شما متفاوت از آنچه انتظار می‌رود شکل گرفته است یا کار می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهند افراد مبتلا به نارساخوانی در ساختار، عملکرد و شیمی مغز تفاوت‌هایی دارند.
• اختلال در رشد و عملکرد مغز: عفونت‌ها، قرار گرفتن در معرض سموم و سایر رویدادها می‌توانند رشد جنین را مختل کنند و احتمال بروز دیسلکسیا را افزایش دهند.

عوامل خطر

عوامل مختلفی وجود دارند که باعث می‌شوند احتمال ابتلا به اختلال یادگیری خواندن افزایش یابد. این عوامل عبارت‌اند از:

• قرار گرفتن در معرض سموم: آلودگی هوا و آب می‌توانند خطر ابتلا به نارساخوانی را افزایش دهند. این امر به‌ویژه درمورد فلزات سنگین (مانند سرب یا منگنز)، نیکوتین و برخی مواد شیمیایی که به‌عنوان بازدارنده شعله استفاده می‌شوند، صادق است.
• عدم تشویق به خواندن: احتمال ابتلا به نارساخوانی در کودکانی که کمتر تشویق به خواندن می‌شوند، بیشتر است. 
• محدودیت‌های محیط یادگیری: کودکانی که از حمایت یادگیری کمتری در مدرسه یا محیط‌های مشابه برخوردار هستند، بیشتر در معرض ابتلا به نارساخوانی هستند.

علائم و نشانه‌های اختلال یادگیری خواندن

اختلال دیسلکسیا با بزرگ‌تر شدن کودک، به شکل‌های مختلف ظاهر می‌شود. فرد مبتلا به اختلال نارساخوانی در انجام فعالیت‌های زیر مشکل دارد:

• املای کلمات ساده
• یادگیری نام حروف
• تفکیک حروف با اشکال مشابه، مانند ب، ت، پ
• بلندخوانی در کلاس
• شنیدن کلمات جدید
• ایجاد ارتباط بین صداها و حروف یا قسمت‌هایی از کلمات
• یادگیری نحوه با هم بودن صداها
• موقعیت صداها در کلمه

داشتن یکی از موارد بالا به این معنی نیست که فرد مبتلا به نارساخوانی است، اما اگر در یادگیری مهارت‌های اولیه برای خواندن مشکل داشته باشد باید از آزمایش نارساخوانی برای تشخیص اختلال استفاده کند.

افراد مختلف نارساخوانی را با شدت‌های متفاوت تجربه می‌کنند. شدت اختلال یادگیری خواندن بر علائم آن تأثیر می‌گذارد. در ادامه به بررسی اختلال دیسلکسیا با شدت‌های مختلف می‌پردازیم:

• خفیف: در نارساخوانی خفیف، مشکلات وجود دارند اما می‌توانید با پشتیبانی مناسب، آن‌ها را برطرف کنید.
• متوسط: در نارساخوانی متوسط، مشکلات به‌اندازه کافی قابل‌توجه هستند و به همین دلیل به دستورالعمل‌ها و کمک‌های تخصصی نیاز دارید. همچنین ممکن است به مداخلات یا تسهیلات خاصی نیز نیاز داشته باشید.
• شدید: در نارساخوانی شدید،‌ مشکلات به‌قدری آشکار هستند که حتی با مداخلات تخصصی و درمان‌‌های مختلف برطرف نمی‌شوند.

سایر اختلالات یادگیری مرتبط با نارساخوانی

فرد مبتلا به نارساخوانی احتمالاً سایر اختلالات یادگیری را نیز تجربه می‌کند. کارشناسان معتقدند اختلال‌های یادگیری مرتبط با نارساخوانی ماهیت عصبی دارند. این اختلال‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:

• اختلال چپ- راست: ناتوانی در تشخیص چپ از راست، نارساخوانی جهت‌دار نامیده می‌شود.
• اختلال نوشتن: هنگامی که افراد در نوشتن و سایر مهارت‌های حرکتی ظریف مشکل دارند، این امر بر فاصله بین کلمات، اندازه، املاء، خوانایی و بیان آن‌ها تأثیر می‌گذارد.
• اختلال یادگیری ریاضی: نارساخوانی را گاهی‌اوقات نارساخوانی عددی یا ریاضی می‌نامند.
• اختلال پردازش شنوایی: افراد مبتلا به اختلال پردازش شنوایی در توانایی مغز برای پردازش صداهای مختلف دچار مشکل می‌شوند. این اختلال در برخی موارد به‌عنوان نارساخوانی شنوایی شناخته می‌شود.

  حتما بخوانید: اختلال نوشتاری چیست؟

تشخیص اختلال یادگیری خواندن

اگرچه نارساخوانی به‌دلیل تفاوت در مغز اتفاق میفتد، هیچ آزمایش خون یا غربالگری آزمایشگاهی نمی‌تواند آن را تشخیص دهد. اما ارزیابی دقیق علائم، بیماری را مشخص می‌کند. پزشک از آزمایش موارد زیر برای ارزیابی این اختلال استفاده می‌کند:

• خواندن و شنیدن کلمات ناآشنا
• مهارت‌های زبان کلامی
• درک مطلب
• املاء
• واژگان
• تشخیص کلمه

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟

اگرچه اکثر کودکان آماده یادگیری خواندن در مهد کودک یا کلاس اول هستند، کودکان مبتلا به نارساخوانی اغلب در آن زمان مشکل یادگیری خواندن دارند. بسیاری از کودکان قبل از کلاس سوم مشکل خواندن نشان می‌دهند، اما نیاز به خواندن با افزایش سن بیشتر می‌شود و تشخیص هرگونه اختلال یادگیری در اسرع وقت بسیار مهم است. عدم درمان اختلال یادگیری خواندن در سنین پایین،‌ باعث می‌شود این بیماری تا بزرگسالی ادامه پیدا کند. اگر فرزند شما علائم نارساخوانی را نشان می‌دهد یا سطح مطالعه او (نسبت به سن او) کمتر از حد انتظار است وقت آن رسیده است که به پزشک مراجعه کنید. پزشک با تشخیص زودهنگام بیماری، راهکارهای جدیدی برای یادگیری پیشنهاد می‌دهد. 

درمان نارساخوانی

هیچ دارویی برای درمان نارساخوانی وجود ندارد، اما ابزارهای مختلفی وجود دارند که کودک شما می‌تواند از آن‌ها استفاده کند. در ادامه به بررسی روش‌های درمان اختلال یادگیری خواندن می‌پردازیم:

برنامه‌های خواندن

کودکان مبتلا به نارساخوانی در تطبیق حروف با صداهایی که تولید می‌کنند و تطبیق کلمات با معنی آن‌ها مشکل دارند. آن‌ها به کمک بیشتری برای یادگیری خواندن و نوشتن نیاز دارند.

متخصص می‌تواند برای انجام تمرین‌های زیر به فرزند شما کمک کند:

• صداگذاری حروف و کلمات (آواسازی)
• سریع‌تر خواندن
• فهم بیشتر آنچه می‌خواند
• واضح‌تر نوشتن

سایر برنامه‌های خواندنی که برای کودکان مبتلا به نارساخوانی مناسب هستند عبارت‌اند از:

• برنامه Orton-Gillingham تکنیکی گام‌به‌گام است که به کودکان می‌آموزد چگونه حروف را با صداها مطابقت داده و صداهای حروف را در کلمات تشخیص دهند.
• آموزش چندحسی به کودکان می‌آموزد چگونه از تمام حواس خود برای یادگیری مهارت‌های جدید استفاده کنند. به‌عنوان مثال، کودک شما ممکن است انگشت خود را روی حروف ساخته‌شده از کاغذ سنباده بکشد تا املای آن‌ها را یاد بگیرد.

راهکارهای آموختن

نکات زیر به کودکان و بزرگسالان مبتلا به نارساخوانی کمک می‌کنند بر مشکلات ناشی از اختلال یادگیری خواندن غلبه کنند:

• در مکانی آرام و بدون حواس‌پرتی مطالعه کنید.
• فایل‌های صوتی کتاب‌ها را گوش دهید و همراه با آن‌ها متن را بخوانید.
• خواندن و سایر وظایف مربوط به آن را به قسمت‌های کوچک‌تر و قابل‌کنترل‌ تقسیم کنید.
• درصورت نیاز از معلم یا مدیر خود کمک بخواهید.
• به گروه‌های اجتماعی کودکان یا بزرگسالان مبتلا به نارساخوانی بپیوندید.

چگونه می‌توانم از نارساخوانی پیشگیری کنم؟

نارساخوانی قابل‌پیشگیری نیست، اما اغلب می‌توان از روش‌های مختلف برای یادگیری و خواندن استفاده کرد. اقدامات زیر منجر به درمان زودهنگام بیماری می‌شوند:

• اگر متوجه علائم اولیه نارساخوانی شدید، به پزشک مراجعه کنید.
• برای ایجاد برنامه آموزشی فردی با مدرسه فرزندتان ‌همکاری کنید.
• از سلامت روان فرزندتان حمایت کنید و درصورت بروز علائم اضطراب یا سایر اختلالات روانی مرتبط با نارساخوانی به پزشک مراجعه کنید.

چگونه می‌توانم به کودک مبتلا به نارساخوانی کمک کنم؟

وقتی متوجه می‌شوید فرزندتان نارساخوانی دارد، طبیعتاً می‌خواهید هر کاری که می‌توانید برای کمک به او انجام دهید. در ادامه اقداماتی که والدین می‌توانند برای کمک به کودک مبتلا به اختلال یادگیری خواندن انجام دهند، ذکر شده‌اند:

با آن‌ها بخوانید

یکی از بهترین راه‌ها برای شروع، حمایت از خواندن فرزندتان است.

• همراه با فرزند خود به کتاب‌های صوتی گوش دهید و از او بخواهید همراه فایل صوتی بخواند.
• مطمئن شوید که آن‌ها زمان خود را صرف خواندن با صدای بلند یا آرام می‌کنند.
• کتاب‌های موردعلاقه آن‌ها را دوباره بخوانید.
• به‌نوبت با هم کتاب‌ها را با صدای بلند بخوانید.
• درمورد داستان‌هایی که با هم می‌خوانید صحبت کنید و سؤالاتی از این قبیل بپرسید: «فکر می‌کنی بعدش چی میشه؟»

یادگیری را به‌صورت جذاب پیش ببرید

اگر کودک از یادگیری لذت نبرد پیشرفت قابل‌توجهی نخواهد داشت. بنابراین سعی کنید یادگیری را به‌شکل فرایندی لذت‌بخش پیش ببرید:

• برای کمک به یادآوری چیزها، آهنگ، شعر و حتی رقص بسازید.
• بازی‌های کلمه‌ای انجام دهید.
• از نمایش‌های عروسکی استفاده کنید. 

در انجام تکالیف مدرسه به او کمک کنید 

• از فناوری‌هایی مانند تبلت، گوشی‌های هوشمند و رایانه استفاده کنید.
• فرهنگ لغت آنلاین، املا و نرم‌افزار تبدیل متن به گفتار را تا زمانی که فرزندتان بزرگ‌تر می‌شود، اضافه کنید.
• به سازمان‌دهی تکالیف مدرسه کمک کنید.
• کارهای بزرگ را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کنید.

حتما بخوانید: آزمون سنجش قبل از مدرسه

ازنظر عاطفی از کودک حمایت کنید

• مانند بسیاری از چالش‌های فرزندپروری، محکم، صبور و مثبت‌اندیش بودن مفید است.
• موفقیت‌های او را جشن بگیرید تا تشویق شود. 
• انتظار کمال نداشته باشید. در بسیاری از مواقع، نزدیک شدن به هدف موفقیت بزرگی است.
• به کودک خود کمک کنید تا بفهمد نارساخوانی چیست. او باید بداند مقصر نیست و با تمرین می‌تواند به این اختلال غلبه کند.
• اجازه دهید فرزندتان فعالیت‌هایی را انجام دهد که برای او لذت‌بخش هستند. 
• قدرت و مهارت‌های فرزندتان را تحسین کنید و اجازه ندهید این اختلال تأثیر منفی بر روحیه او بگذارد.

خدمات گروه توانبخشی راه کمال برای اختلال یادگیری خواندن

اختلال یادگیری خواندن نوعی رایج از اختلالات مغزی است که تشخیص و درمان آن از اهمیت زیادی برخوردار است. افراد مبتلا به این اختلال درزمینه درک درست مطالب، تلفظ و حتی نوشتن مشکل دارند. گروه توانبخشی راه کمال به افراد مبتلا به اختلال نارساخوانی کمک می‌کند. کارشناسان و متخصصان این مرکز پس از معاینه بیمار و بررسی علائم او، راه‌هایی برای درمان اختلال ارائه می‌کنند. بنابراین اگر خودتان یا یکی از عزیزان‌تان مبتلا به اختلال یادگیری خواندن هستید،‌ با ما تماس بگیرید و از خدمات تخصصی ما بهره‌مند شوید. 

منابع:

my.clevelandclinic.org

webmd.com
mayoclinic.org