درمان پای پرانتزی کودکان- درمان غیر جراحی با حرکات اصلاحی و بریس

در بزرگسالان، به دلیل شکل‌گیری کامل استخوان‌ها، جراحی تنها راه قطعی برای اصلاح پاهای پرانتزی است. البته برخی ورزش‌ها می‌توانند به بهبود موقعیت پاها و محافظت از زانوها کمک کنند. اما درمان پاهای پرانتزی در کودکان متفاوت است. در اکثر موارد، پاهای پرانتزی کودکان به طور طبیعی با رشد اصلاح می‌شود. در صورت تداوم این مشکل، ممکن است از بریس، فیزیوتراپی یا در موارد نادر جراحی استفاده شود.

پای پرانتزی در کودکان چیست؟

پای پرانتزی اختلالی است که در آن پاها به گونه‌ای خم می‌شوند که زانوها از هم فاصله می‌گیرند و ساق‌ها به سمت داخل خم می‌شوند. این عارضه می‌تواند مادرزادی (از بدو تولد) باشد یا به دلایل اکتسابی مانند ضربه، آسیب یا بیماری‌های خاص در طول زندگی به وجود آید. پاهای پرانتزی مادرزادی بیشتر در کودکان دیده می‌شوند، در حالی که پاهای پرانتزی اکتسابی معمولاً در بزرگسالان بروز می‌کنند.

در موارد شدید، جراحی اصلاحی توسط یک جراح ارتوپد آموزش‌دیده انجام می‌شود. این جراحی شامل بازآرایی استخوان‌ها و بافت‌های نرم پا است تا هم‌ترازی طبیعی پاها بازگردانده شود و زانوها به حالت مستقیم و طبیعی قرار گیرند.

پاهای پرانتزی بیشتر در پسران نسبت به دختران دیده می‌شوند و عوامل مختلفی می‌توانند خطر ابتلا به این وضعیت را افزایش دهند. در اینجا به توضیح جزئیات بیشتری درباره عوامل خطر این وضعیت و چگونگی تأثیر آن‌ها بر کودکان می‌پردازیم:

• ژنتیک. یکی از مهم‌ترین عوامل خطر برای ایجاد پاهای پرانتزی، وراثت است. اگر یکی از والدین یا هر دوی آن‌ها دچار پاهای پرانتزی بوده‌اند، احتمال اینکه فرزند آن‌ها نیز به این مشکل مبتلا شود، بیشتر است. این ارتباط ژنتیکی می‌تواند به دلیل ناهنجاری‌های مادرزادی در ساختار استخوانی یا رشد ناصحیح مفاصل باشد. در چنین مواردی، بررسی تاریخچه خانوادگی می‌تواند به پزشکان کمک کند تا زودتر به تشخیص برسند و اقدامات درمانی مناسب را در نظر بگیرند.
• نقایص مادرزادی. برخی کودکان با ناهنجاری‌هایی به نام ژنو واروم مادرزادی به دنیا می‌آیند. در این وضعیت، زانوها به طور طبیعی به سمت بیرون خم می‌شوند و پاها شکل پرانتزی پیدا می‌کنند. اگر این نقص در دوران کودکی اصلاح نشود، می‌تواند به ناهنجاری‌های دائمی در ساختار پاها منجر شود. اصلاح نشدن به موقع این حالت می‌تواند مشکلاتی نظیر درد در مفاصل، کاهش دامنه حرکت و حتی ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره را به دنبال داشته باشد. درمان زودهنگام این ناهنجاری‌های مادرزادی معمولاً شامل روش‌های غیرجراحی مانند بریس‌های اصلاحی است، اما در برخی موارد ممکن است نیاز به جراحی وجود داشته باشد.
• اختلالات اسکلتی-عضلانی. برخی از کودکان به دلیل وجود اختلالات جدی در سیستم اسکلتی-عضلانی مانند دیستروفی عضلانی یا فلج مغزی دچار پاهای پرانتزی می‌شوند. این بیماری‌ها معمولاً به تضعیف عضلات و کاهش هماهنگی بین آن‌ها منجر می‌شوند که باعث ناهنجاری در تراز پاها می‌شود. در این موارد، علاوه بر خود ناهنجاری در زانوها و پاها، کودک ممکن است مشکلات دیگری مانند ضعف عمومی عضلانی، تأخیر در رشد حرکتی و محدودیت‌های شدید در حرکت و تعادل را تجربه کند. درمان این اختلال معمولاً نیازمند یک رویکرد چندجانبه است که شامل فیزیوتراپی، استفاده از وسایل کمکی مانند بریس، و در موارد شدیدتر، جراحی اصلاحی است.

علائم پای پرانتزی در کودکان

علائم پای پرانتزی در کودکان معمولاً به سادگی قابل مشاهده هستند و به عنوان یکی از شرایط طبیعی در بسیاری از نوزادان و کودکان خردسال به شمار می‌رود. در اغلب موارد، این حالت تا سن 3 سالگی به تدریج اصلاح می‌شود و پاها به شکل طبیعی در می‌آیند. اما اگر پس از این سن، کودک همچنان علائم پای پرانتزی را نشان دهد، ممکن است نگران‌کننده باشد و نیاز به ارزیابی بیشتر توسط پزشک داشته باشد. در این موارد، والدین باید به علائم زیر توجه داشته باشند:

• ادامه خمیدگی پاها پس از 3 سالگی. اگر پس از این سن پاهای کودک همچنان به سمت بیرون خم شده و بهبود نمی‌یابند، یا این خمیدگی حتی بدتر می‌شود، ممکن است نیاز به بررسی پزشکی بیشتری باشد.
• عدم تماس زانوها هنگام ایستادن. در حالت طبیعی، زمانی که کودک ایستاده و مچ پاهای خود را به هم نزدیک می‌کند، زانوها باید با هم تماس پیدا کنند. در کودکان مبتلا به پای پرانتزی، حتی در این حالت زانوها از هم فاصله دارند و با هم تماس پیدا نمی‌کنند که این می‌تواند نشانه‌ای از یک ناهنجاری جدی باشد.
• خمیدگی مشابه در هر دو پا (تقارن). در برخی موارد، پای پرانتزی ممکن است در هر دو پا به‌طور مشابه ظاهر شود. این تقارن می‌تواند نشان‌دهنده یک مشکل سیستماتیک در رشد استخوان باشد و نیاز به ارزیابی دقیق‌تری دارد.
• کاهش دامنه حرکتی در ناحیه لگن. اگر کودک در حین بازی، دویدن یا انجام فعالیت‌های روزمره دچار محدودیت در حرکت لگن شود یا انعطاف‌پذیری مفاصل لگن کاهش یابد، این می‌تواند یکی از علائم پای پرانتزی شدیدتر باشد.
• درد در زانو یا مفصل ران بدون وجود آسیب. درد در ناحیه زانو یا مفصل لگن که به دلیل ضربه یا آسیب مشخصی نباشد، می‌تواند یک علامت هشداردهنده از مشکلات ساختاری جدی‌تر باشد. در این موارد، کودک ممکن است از ناراحتی یا درد در هنگام راه رفتن یا انجام فعالیت‌های فیزیکی شکایت کند.

اگر این علائم پس از 3 سالگی در کودک مشاهده شد، حتماً باید با پزشک اطفال مشورت کرد. پزشک می‌تواند با بررسی دقیق و انجام آزمایش‌های لازم، تشخیص دهد که آیا پای پرانتزی به دلیل رشد طبیعی است یا به یک اختلال زمینه‌ای مربوط می‌شود که نیاز به درمان دارد.

علت پرانتزی شدن پای کودک

علل ایجاد پای پرانتزی در کودکان ممکن است فراتر از تغییرات طبیعی رشد بوده و به مشکلات جدی‌تری مرتبط باشد. این مشکلات می‌توانند به ناهنجاری‌های قابل توجه در تراز پاها منجر شوند و در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، تأثیرات منفی بر رشد حرکتی و سلامت کلی کودک داشته باشند. در ادامه به بررسی جزئیات این مشکلات می‌پردازیم:

• راشیتیسم. یکی از مهم‌ترین علل پای پرانتزی در کودکان، راشیتیسم است. این بیماری رشد استخوانی ناشی از کمبود ویتامین دی یا کلسیم است که منجر به ضعف و نرمی استخوان‌ها می‌شود. استخوان‌های ضعیف و نرم به راحتی تحت فشار وزن بدن دچار خمیدگی می‌شوند و شکل غیرطبیعی پیدا می‌کنند. کمبود ویتامین دی که مسئول تنظیم کلسیم و فسفر در بدن است، تأثیر مستقیمی بر ساختار استخوان‌ها دارد. راشیتیسم در صورتی که در مراحل اولیه تشخیص داده شود، با مکمل‌های ویتامین دی و رژیم غذایی غنی از کلسیم قابل درمان است، اما در موارد شدیدتر ممکن است به درمان‌های طولانی مدت نیاز باشد.
• بیماری بلونت. بیماری بلونت یک اختلال جدی در رشد استخوان درشت‌نی (ساق پا) است که منجر به خمیدگی شدید و غیرطبیعی پاها می‌شود. این بیماری معمولاً در اوایل کودکی بروز می‌کند و به مرور زمان، با رشد کودک، شدت خمیدگی پاها افزایش می‌یابد. برخلاف پای پرانتزی طبیعی که با رشد کودک بهبود می‌یابد، بیماری بلونت بهبود نمی‌یابد و ممکن است حتی بدتر شود. در مراحل پیشرفته، این اختلال می‌تواند نیاز به جراحی‌های اصلاحی برای تراز مجدد استخوان داشته باشد. تشخیص زودهنگام این بیماری با تصویربرداری اشعه ایکس می‌تواند به جلوگیری از ناهنجاری‌های شدیدتر کمک کند.
• رشد غیرطبیعی استخوان. اختلالاتی که باعث رشد نامتقارن یا نادرست استخوان‌ها می‌شوند، می‌توانند منجر به ایجاد پای پرانتزی شوند. در این حالت، یکی از استخوان‌ها ممکن است سریع‌تر یا کندتر از دیگری رشد کند، که منجر به تراز نامتقارن پاها و خمیدگی آن‌ها می‌شود. این نوع ناهنجاری‌های رشد معمولاً ناشی از مشکلات ژنتیکی یا آسیب‌های مادرزادی هستند. ارزیابی‌های منظم پزشکی برای نظارت بر روند رشد استخوان‌ها ضروری است تا هرگونه تغییر ناهنجار در رشد به موقع شناسایی و اصلاح شود.
• شکستگی‌های نادرست بهبود یافته. یکی دیگر از علل پای پرانتزی، شکستگی‌های نادرست بهبود یافته در استخوان‌های پا است. اگر شکستگی استخوان‌های پا به درستی درمان یا ترمیم نشود، می‌تواند به تغییر در تراز استخوان‌ها منجر شود و شکل پای پرانتزی ایجاد کند. این حالت معمولاً در نتیجه بی‌توجهی به فرایند بهبود یا عدم استفاده صحیح از وسایل تثبیت کننده در دوران بهبودی رخ می‌دهد. در این موارد، ممکن است نیاز به جراحی اصلاحی برای تنظیم مجدد استخوان و بهبود تراز آن وجود داشته باشد.
• مسمومیت با سرب یا فلوراید. مسمومیت با سرب یا فلوراید نیز می‌تواند به طور مستقیم بر بافت‌های استخوانی اثر بگذارد و منجر به مشکلات جدی نظیر پای پرانتزی شود. سرب و فلوراید می‌توانند بر متابولیسم استخوان تأثیر منفی داشته باشند و باعث ضعف ساختاری استخوان‌ها شوند. این مسمومیت‌ها در کودکان معمولاً به دلیل تماس با منابع آلوده مانند آب، هوا یا مواد غذایی حاوی این مواد سمی ایجاد می‌شود. در صورت تشخیص این مسمومیت‌ها، نیاز به درمان‌های پزشکی تخصصی و حذف منابع آلاینده برای جلوگیری از آسیب بیشتر به استخوان‌ها و سایر ارگان‌های بدن است.

تشخیص پای پرانتزی در اطفال

تشخیص پاهای پرانتزی به یک فرآیند چندمرحله‌ای نیاز دارد که شامل معاینه‌های دقیق و استفاده از ابزارهای تصویربرداری پزشکی برای ارزیابی وضعیت اندام تحتانی است. این تشخیص می‌تواند به پزشک کمک کند تا مشخص کند که آیا ناهنجاری خاصی وجود دارد و چه علت‌هایی ممکن است منجر به بروز پاهای پرانتزی شده باشند. روش‌های تشخیصی اصلی شامل موارد زیر هستند:

• معاینه فیزیکی. اولین گام در تشخیص پاهای پرانتزی، معاینه فیزیکی توسط پزشک است. در این مرحله، پزشک پاها و لگن بیمار را بررسی می‌کند تا مشخص شود که آیا ناهنجاری ظاهری یا تغییر شکل خاصی در ساختار استخوانی یا مفاصل وجود دارد یا خیر. این معاینه معمولاً شامل بررسی حالت ایستادن و راه رفتن بیمار نیز می‌شود تا الگوی تعظیم پاها در هنگام حرکت مشخص شود. پزشک ممکن است همچنین از بیمار بخواهد که حرکات خاصی انجام دهد تا دامنه حرکتی مفاصل و عضلات اطراف زانو و لگن را نیز ارزیابی کند.
• تصویربرداری با اشعه ایکس. برای بررسی دقیق‌تر ساختار استخوان‌ها و شناسایی علل احتمالی پاهای پرانتزی، از تصویربرداری با اشعه ایکس استفاده می‌شود. این تصویربرداری به پزشک اجازه می‌دهد تا وضعیت تراز استخوان‌ها را ببیند و هرگونه تغییر شکل مادرزادی، مشکلات در رشد استخوان‌ها، یا آسیب‌های استخوانی را تشخیص دهد. تصاویر اشعه ایکس می‌توانند اطلاعات دقیقی درباره زوایای انحراف استخوان‌ها و هم‌ترازی آن‌ها در اندام تحتانی ارائه دهند و به پزشک کمک کنند که شدت و نوع ناهنجاری را به درستی تشخیص دهد.
• آزمایش‌های تصویربرداری تکمیلی (ام‌آرآی و سی‌تی ‌اسکن). در برخی موارد، پزشک ممکن است به دلیل پیچیدگی وضعیت یا وجود نشانه‌هایی که به مشکلات زمینه‌ای اشاره دارند، نیاز به آزمایش‌های تصویربرداری دقیق‌تری داشته باشد. تصویربرداری با ام‌آرآی (تصویربرداری تشدید مغناطیسی یا سی‌تی اسکن) برای بررسی جزئیات بیشتری از ساختارهای استخوانی و بافت‌های نرم استفاده می‌شود. ام‌آرآی می‌تواند اطلاعات دقیق‌تری درباره وضعیت غضروف‌ها، عضلات و تاندون‌ها ارائه دهد و سی‌تی اسکن نیز در ارزیابی دقیق‌تر ناهنجاری‌های استخوانی و هم‌ترازی استخوان‌ها مؤثر است. این آزمایش‌ها به خصوص در مواردی که پزشک به اختلالات اسکلتی‌عضلانی یا مشکلات رشد مشکوک است، توصیه می‌شود.

این روش‌های تشخیصی در کنار یکدیگر به پزشک این امکان را می‌دهند تا علت دقیق پاهای پرانتزی را شناسایی کرده و بر اساس نتایج، بهترین مسیر درمانی را برای بیمار تعیین کند.

ورزش چگونه به درمان پاهای پرانتزی کمک می‌کند؟

اگرچه ورزش به طور مستقیم قادر به اصلاح پاهای پرانتزی نیست، اما مطالعات نشان داده‌اند که کشش عضلات ران و ساق پا در صورتی که به طور منظم و پیشرفته انجام شود، می‌تواند تأثیرات مثبتی داشته باشد. به عنوان مثال، یک مطالعه توسط پارک، رو، و نامکونگ (2017) نشان داده است که تمرینات کششی و استفاده از باندهای الاستیک می‌تواند به بهبود فاصله فضای زانو و توزیع فشار کف پا در حین راه رفتن افراد مبتلا به پاهای پرانتزی کمک کند.

علاوه بر این، ورزش نقش مهمی در حفظ سلامت عمومی بدن دارد. بسیاری از افراد با پاهای پرانتزی می‌توانند بدون درد یا مشکل خاصی ورزش کنند. اما انتخاب تمریناتی با تأثیر کمتر که خطر مشکلات زانو را کاهش می‌دهند، از اهمیت زیادی برخوردار است.

ورزش همچنین به مدیریت وزن کمک می‌کند و از این طریق می‌تواند از بروز مشکلات مفصلی جلوگیری کند. اضافه وزن یک عامل خطر برای آرتروز زانو به شمار می‌رود، بنابراین حفظ وزن مناسب با کمک ورزش می‌تواند به سلامت مفاصل کمک کند.

درمان‌های غیرجراحی

درمان‌های غیرجراحی برای پاهای پرانتزی به ویژه در کودکان، شامل استفاده از روش‌های متعددی است که به اصلاح تراز پاها کمک می‌کند و با بهبود عملکرد عضلانی و افزایش انعطاف‌پذیری، کودک را به تدریج به سمت بهبودی هدایت می‌کند. این روش‌ها معمولاً به طور مداوم و تحت نظارت پزشکان و فیزیوتراپ‌ها اجرا می‌شوند. در ادامه به توضیح مفصل‌تری از این درمان‌ها پرداخته‌ایم:

• مهاربندی (بریس). یکی از روش‌های مؤثر در درمان غیرجراحی پای پرانتزی، استفاده از بریس‌های ارتوپدی است. بریس‌ها به عنوان یک ابزار اصلاحی، به پاهای کودک بسته می‌شوند و با ایجاد فشار کنترل شده، به تدریج به صاف کردن زانوها و مچ پاها کمک می‌کنند. این وسیله باعث می‌شود که استخوان‌ها به صورت صحیح تراز شوند و از تشدید ناهنجاری جلوگیری شود. به‌طور کلی، استفاده از بریس باید تحت نظر پزشک متخصص انجام شود و ممکن است لازم باشد تا چندین ساعت در روز (یا حتی در طول شب) از آن استفاده شود.
• فیزیوتراپی. فیزیوتراپی یکی دیگر از روش‌های غیرجراحی مؤثر در درمان پای پرانتزی است. این درمان به صورت تخصصی طراحی می‌شود تا به تقویت عضلات اطراف مفاصل زانو و افزایش انعطاف‌پذیری این ناحیه کمک کند. همچنین، فیزیوتراپی می‌تواند نقش مهمی در تثبیت عملکرد حرکتی کودک و جلوگیری از پیشرفت ناهنجاری ایفا کند. فیزیوتراپ می‌تواند به بهبود تعادل کودک شما کمک کند و تمریناتی ارائه دهد که پاها و زانوها را در راستای درست قرار دهد. این فرایند که به «تمرین عصبی‌عضلانی» معروف است، به بهبود حرکت بدن و افزایش ثبات کمک می‌کند.

   

• ماساژدرمانی و تکنیک‌های دستی. علاوه بر تمرینات فیزیوتراپی، در برخی موارد ماساژدرمانی و استفاده از تکنیک‌های دستی توسط فیزیوتراپ‌ها می‌تواند به کاهش درد و بهبود جریان خون در ناحیه زانو و پاها کمک کند. این روش‌ها همچنین به ریلکس شدن عضلات و کاهش سفتی در اطراف مفاصل کمک می‌کنند و می‌توانند بخش مهمی از برنامه درمانی باشند.

درمان‌های جراحی پاهای پرانتزی

• استئوتومی. این روش جراحی شامل بریدن و تغییر موقعیت استخوان به منظور صاف کردن آن است. استئوتومی به اصلاح ساختار استخوان‌های ناهنجار کمک می‌کند تا پاها به درستی تراز شوند.
• آرترودز. این روش شامل اتصال و ترکیب دو یا چند استخوان با یکدیگر است. برای انجام این کار، از صفحات فلزی، پیچ‌ها یا میله‌های جراحی استفاده می‌شود تا استخوان‌های پا به هم جوش بخورند و ثبات بیشتری ایجاد کنند.
• انتقال تاندون. در این نوع جراحی، تاندون‌های موجود در سایر بخش‌های بدن به پاها منتقل می‌شوند تا ماهیچه‌های جدیدی ایجاد کنند که به بهتر نگه داشتن وزن بدن در هنگام راه رفتن کمک کند.

اگر کودک شما دچار پاهای پرانتزی است، دریافت مشاوره تخصصی از پزشک ارتوپد ضروری است. پزشک می‌تواند علت این عارضه را تشخیص دهد و بهترین روش درمانی را بر اساس شرایط فردی توصیه کند.

جمع‌بندی

پای پرانتزی در کودکان اغلب بخشی از فرآیند طبیعی رشد است و در بسیاری از موارد تا سن 3 سالگی خود به خود برطرف می‌شود. با این حال، اگر این وضعیت بعد از این سن ادامه یابد یا تشدید شود، نیاز به بررسی دقیق‌تر و مداخله پزشکی وجود دارد. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب از اهمیت بالایی برخوردار است تا از بروز مشکلات بلندمدتی مانند درد مفاصل، کاهش دامنه حرکتی، یا ناهنجاری‌های پایدار جلوگیری شود. یکی از روش‌های درمان پای پرانتزی در کودکان، فیزیوتراپی و استفاده از بریس‌ها است. کلینیک توانبخشی راه کمال با جلسات فیزیوتراپی و ساخت بریس‌ها می تواند به اصلاح  پای پرانتزی در فرزند شما کمک کند.

منابع

p-ortho.com

childrensnational.or