بازی ساده برای تشخیص اوتیسم در خانه

تشخیص زودهنگام علائم اختلال طیف اوتیسم (ASD) برای تضمین بهترین نتایج رشدی و فراهم کردن حمایت‌های لازم برای کودک، نقشی حیاتی دارد. آگاهی از نشانه‌های هشداردهنده در مراحل اولیه زندگی، به افراد این امکان را می‌دهد که با مشاهده دقیق رفتارها و واکنش‌های کودک در محیط طبیعی خانه، هرگونه الگوی نگران‌کننده‌ای را شناسایی کنند. این مشاهده فعال، نه به معنای تشخیص قطعی، بلکه گام اولیه بسیار مهمی است تا بتوان درصورت لزوم، به موقع به متخصصان مراجعه کرده و مسیر صحیح ارزیابی و مداخلات زودهنگام را آغاز نمود.

اهمیت تشخیص اوتیسم در خانه

والدین می‌توانند با زیر نظر گرفتن رفتارهای کودک و تأخیرهای رشدی، اختلال او را شناسایی کنند و هر چه زودتر اقدامات لازم را برای درمان به‌موقع انجام دهند. تشخیص اوتیسم در خانه مزایای زیادی دارد که شامل موارد زیر هستند:

• شروع زودتر درمان: هرچه ارزیابی و درمان تخصصی سریع‌تر آغاز شود، احتمال بهبود مهارت‌های اجتماعی، ارتباطی و شناختی بیشتر خواهد بود.
• کاهش اضطراب والدین: آشنایی با علائم اوتیسم و شناخت رفتارهای طبیعی و غیرطبیعی باعث می‌شود والدین اضطراب و نگرانی کمتری را تجربه کنند.
• افزایش اثربخشی ارزیابی: مشاهده دقیق و مستندسازی رفتارهای کودک در محیط خانه، اطلاعات جامع و هدفمندتری را برای ارائه به متخصص فراهم می‌سازد که این امر فرایند تشخیص و برنامه‌ریزی درمان را سریع‌تر و مؤثرتر می‌سازد.
• بهینه‌سازی زمان و منابع: غربالگری اولیه در خانه، مسیر مراجعه به مراکز تخصصی را هدفمندتر کرده و از اتلاف زمان و هزینه‌های غیرضروری جلوگیری می‌کند.

درنهایت، هدف از شناسایی علائم در خانه جایگزینی ارزیابی تخصصی نیست، بلکه برداشتن اولین گام آگاهانه و قدرتمند برای شروع به‌موقع مسیر حمایتی و درمانی کارآمد است.

تشخیص اوتیسم کودکان در خانه

والدین اولین کسانی هستند که می‌توانند به رفتارهای فرزند خود توجه کنند و درصورت مشاهده علائم و ویژگی‌های اوتیسم در فرزند خود، بیماری او را تشخیص دهند. همان‌طور که می‌دانید علائم اوتیسم در سنین مختلف متفاوت هستند و شامل موارد زیر می‌باشند:

علائم در نوزادان (۰ تا ۱۲ ماهه)

علائم اختلال طیف اوتیسم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• به ندرت لبخند می‌زند، حتی زمانی که به او لبخند می‌زنند.
• تماس چشمی کمی برقرار کرده یا اصلاً تماس چشمی برقرار نمی‌کند.
• به صدا یا حالات چهره پاسخ نمی‌دهد.
• کم غان و غون می‌کند.
• از لمس شدن یا بغل کردن بیزار است.
• علاقه‌ای به بازی‌های رفت و برگشتی مانند دالی موشه ندارد.
• به نام خود پاسخ نمی‌دهد (حدود ۱۲ ماهگی).
• در حرکات رفت و برگشتی مانند اشاره کردن یا دست تکان دادن با شخص دیگری شرکت نمی‌کند (حدود ۱۲ ماهگی).
• به نظر می‌رسد به محرک‌های حسی خاص (مانند برچسب خارش‌آور لباس، نور شدید یا سر و صدا) بیش‌ازحد حساسیت یا واکنش‌های شدید دارد.
• به نظر می‌رسد به محرک‌های حسی خاص بی‌تفاوت است یا واکنشی نشان نمی‌دهد (مانند متوجه نشدن درد یا ناراحتی).
• حرکات تکراری مانند بال بال زدن دست‌ها، تکان دادن بدن یا چرخیدن را به‌ویژه در هنگام استرس انجام می‌دهد.

علائم در کودکان نوپا (۱۳ تا ۲۴ ماهه)

علائم اختلال طیف اتیسم می‌توانند شامل تمام موارد بالا، به علاوه موارد زیر باشند:

• دیر صحبت می‌کند یا اصلاً صحبت نمی‌کند، یا توانایی‌های گفتاری را که قبلاً داشته است از دست می‌دهد (اوتیسم پسرونده).
• هنگام تغییر روال روزمره دچار ناراحتی شدید می‌شود.
• برای پیروی از دستورالعمل‌های ساده مشکل دارد.
• عمدتاً یا منحصراً روی نوک پا راه می‌رود.
• درگیر رفتارهای تکراری یا بسیار سیستماتیک مانند ردیف کردن اسباب‌بازی‌ها یا کوبیدن مکرر یک کامیون اسباب‌بازی به دیوار می‌شود.
• هنگامی که ناراحت یا تحت فشار قرار می‌گیرد، از نظر فیزیکی پرخاشگر است و رفتارهایی مانند گاز گرفتن یا ناخن کشیدن نشان می‌دهد.
• به دنبال برخی تجربیات حسی خاص مانند آغوش‌های بسیار محکم یا جویدن اسباب‌بازی است.
• از برخی تجربیات حسی خاص مانند غذاهایی با بافت‌های خاص یا شانه زدن آرام موها متنفر است.

علائم اوتیسم در کودکان خردسال (۲ تا ۵ ساله)

علائم اختلال اوتیسم می‌تواند شامل تمام موارد بالا، به علاوه موارد زیر باشند:

• تکرار کلمات یا عبارات خاص که اکولالیا نامیده می‌شود.
• داشتن علایق یا دلبستگی‌های خاص که به نظر می‌رسد بیشتر توجه آن‌ها را به خود مشغول می‌کند.
• علاقه کمی به بازی‌های وانمودی یا تخیلی نشان می‌دهد.
• با فوران‌های خشم و قشقرق دست و پنجه نرم می‌کند.
• در موقعیت‌های اجتماعی با مشکل مواجه است. برای مثال از تعامل اجتماعی با دیگران اجتناب می‌کند و ترجیح می‌دهد تنها باشد.
• به شدت بدغذا است یا به اختلال تغذیه اجتنابی/محدودکننده مبتلا می‌باشد.

مشاهده بیش از نیمی از این علائم در کودک می‌تواند نشان‌دهنده اوتیسم باشد اما باید توجه داشته باشید که مشاهده علائم اوتیسم به معنای ابتلای کودک شما به این بیماری نیست و باید برای تشخیص دقیق به متخصص مراجعه کنید.

تشخیص اوتیسم با کمک بازی

والدین می‌توانند با استفاده از بازی‌های ساده و سرگرم‌کننده در محیط خانه، رفتارهای کلیدی فرزند خود را در حوزه‌های مهمی مانند ارتباط چشمی، تقلید، تعاملات اجتماعی و حساسیت‌های حسی زیر نظر بگیرند. این بازی‌ها برای کودک جذاب هستند و در عین حال، به والدین کمک می‌کنند تا درصورت مشاهده علائم نگران‌کننده، به‌موقع با متخصصان رشد کودک مشورت نمایند.

بازی‌های ارزیابی تعامل و ارتباط متقابل

این بازی‌ها برای بررسی توانایی کودک در درک نوبت‌گیری و برقراری ارتباط متقابل طراحی شده‌اند:

• دالی موشه: این بازی مناسب کودکان ۶ ماهه تا ۲ ساله است. صورت خود را با پارچه یا دست‌هایتان بپوشانید و چند ثانیه بعد دست‌هایتان را بردارید و با هیجان بگویید «دالی». واکنش کودک به رفتار شما اهمیت زیادی دارد. اگر با لبخند، خنده، یا هیجان چشمی به شما پاسخ دهد، عالی است. اما بی‌تفاوتی یا عدم واکنش احساسی به غافلگیری می‌تواند علامتی هشداردهنده باشد.
• توپ‌بازی نوبتی: این بازی مناسب ۱۸ ماه به بالا است. روبروی کودک بنشینید و توپ را به سمت او بغلتانید. منتظر بمانید تا او توپ را به طرف شما برگرداند. این بازی را تکرار کنید تا کودک متوجه مفهوم نوبت‌گیری شود. اگر فرزند شما با نگاه یا لبخند سعی به برقراری تعامل داشته باشد و بازی را ادامه دهد، نشانه خوبی است. اما اگر کودک بازی را به‌صورت انفرادی انجام دهد یا توجهی به توپ نداشته باشد، نشانه اختلال در تعامل اجتماعی است.

• بفرما/بده‌به‌من: این بازی برای کودکان ۱۲ تا ۲۴ ماه طراحی شده است. یک اسباب‌بازی جذاب را به کودک بدهید و سپس دستتان را دراز کنید و از او بخواهید اسباب‌بازی را به شما پس بدهد. کودکان با رشد طبیعی معمولاً متوجه این درخواست می‌شوند. بی‌توجهی مداوم به این تعامل یا عدم درک مفهوم «دادن و گرفتن» می‌تواند از علائم هشداردهنده در مهارت‌های اجتماعی باشد.

بازی‌های بررسی تقلید و توجه مشترک

این فعالیت‌ها میزان توجه کودک به حرکات، نگاه و کانون توجه شما را بررسی می‌کنند:

• اشاره به اشیاء: این بازی مناسب کودکان ۹ ماه به بالا است. به شیئی جذاب در اطراف اشاره کنید و نام آن را بگویید. ببینید کودک مسیر اشاره یا نگاه شما را دنبال می‌کند و می‌تواند بین شیء و شما تماس چشمی برقرار ‌کند یا خیر. اگر فرزند شما مسیر اشاره را دنبال نکند یا روی جزئیات شیء تمرکز داشته باشد، نشانه‌ای نگران‌کننده است و بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

• تقلید حرکات ساده: این بازی برای کودکان بالای ۱۲ ماه طراح شده است. حرکات ساده‌ای مثل دست زدن، بای‌بای کردن، یا بوسه فرستادن را انجام دهید و از کودک بخواهید آن‌ها را تقلید کند. ناتوانی یا تأخیر زیاد در تقلید حرکات غیرکلامی می‌تواند نشانه‌ای از ضعف در مهارت‌های تقلیدی باشد.
• نمایش چهره‌های احساسی: این بازی مناسب کودکان بالای ۲ سال است. با استفاده از آینه یا فلش‌کارت، چهره‌های هیجانی (شاد، غمگین، متعجب) بسازید و از کودک بخواهید آن‌ها را تقلید کند یا نام ببرد. بی‌تفاوتی یا ناتوانی در تشخیص یا تقلید چهره‌ها می‌تواند نشان‌دهنده ضعف در درک هیجانات باشد.

بازی‌های ارزیابی تمرکز و حساسیت حسی

این بازی‌ها برای سنجش مهارت‌های حرکتی ظریف، دامنه تمرکز و واکنش کودک به محرک‌های حسی استفاده می‌شوند:

• بازی پازل ساده یا جورچین: این بازی مخصوص کودکان ۱۸ تا ۳۰ ماهه است. پازل ساده ۴ تا ۶ قطعه‌ای در اختیار کودک قرار دهید. به رفتارهایی مانند چرخاندن مکرر قطعات، بی‌توجهی به تصویر کلی، یا ناتوانی در حل مسئله توجه کنید. این رفتارها نشان‌دهنده تأخیر در رشد شناختی یا علائم اوتیسم در کودک هستند.
• نخ کردن مهره‌ها: این بازی مناسب کودکان بالای ۲ سال است. یک نخ و چند عدد مهره‌ بزرگ تهیه کنید و از کودک بخواهید با شما مهره‌ها را نخ کند. این کار هماهنگی چشم و دست و تمرکز را ارزیابی می‌کند. اگر فرزند شما علاقه‌ای به فعالیت نشان نداد یا قادر به تمرکز نبود بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

• صدای منو پیدا کن: این بازی مناسب کودکان ۱ تا ۳ سال است. وقتی کودک مشغول بازی است، نامش را از پشت سر یا کنار صدا کنید. بررسی کنید که آیا کودک به سرعت به سمت منبع صدا برمی‌گردد یا پاسخ کلامی یا احساسی می‌دهد یا خیر. عدم واکنش به نام خود یا صداهای محیطی از علائم هشداردهنده اوتیسم است.
• صداسازی با آلات موسیقی: یک زنگ یا طبل کوچک در اختیار کودک قرار دهید. آیا کودک از صدای تولیدشده می‌ترسد؟ گوش‌هایش را می‌گیرد یا کاملاً بی‌تفاوت است؟ واکنش‌های غیرمعمول یا شدید به محرک‌های صوتی می‌توانند نشانگر حساسیت‌های حسی باشند.
• تعویض اسباب‌بازی: یک اسباب‌بازی به کودک بدهید و بلافاصله یک اسباب‌بازی دیگر به او نشان دهید. اگر کودک اصرار شدید بر حفظ شیئی خاص داشته باشد یا انعطافی برای تغییر یا بازی با تنوع نشان ندهد، نگران‌کننده است.

بازی، ابزاری کمکی برای تشخیص اوتیسم

باید توجه داشته باشید بازی‌های گفته‌شده برای تشخیص اوتیسم صرفاً به‌عنوان ابزارهای کمکی برای تشخیص در نظر گرفته می‌شوند و نباید آن‌ها را جایگزین تشخیص تخصصی کرد. درواقع اگر فرزند شما در طول بازی رفتارهایی نشان می‌دهد که باعث نگرانی شما می‌شوند، حتماً هرچه سریع‌تر به متخصص اطفال، متخصص اوتیسم و یا روانشناس کودک مراجعه کنید. تجربه نشان می‌دهد یک بازی ساده می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر زندگی شما و فرزندتان بگذارد. تشخیص زودهنگام اوتیسم در طول بازی باعث می‌شود سریع‌تر برای درمان اقدام کنید و به نتایج موفقیت‌آمیزی برسید.

مزایای روانی استفاده از بازی برای تشخیص اوتیسم به‌جای ارزیابی‌های رسمی

کودکان در طول ارزیابی‌های رسمی در محیط‌های غریبه و رسمی دچار اضطراب می‌شوند و این اضطراب بر عملکرد و رفتارهای آن‌ها تأثیر می‌گذارد و ممکن است به نتایج منفی ختم شود. اما استفاده از بازی‌های ساده در محیط خانه و با حضور افراد آشنا جوی صمیمانه و راحت فراهم می‌کند که باعث می‌شود کودک رفتارهای واقعی‌تری از خود نشان دهد.

به‌علاوه کودک در طول بازی درگیر فعالیتی جالب می‌شود که صرفاً توسط بزرگسالان به او تحمیل نشده است. بنابراین اطلاعات مفیدتری از مهارت‌های کودک به دست می‌آیند.

جمع‌بندی

به یاد داشته باشید که هر کودک مسیر رشد منحصربه‌فردی دارد. اما اگر در طول این بازی‌ها متوجه علائمی مانند تماس چشمی ضعیف، بی‌توجهی و تمرکز پایین، یا واکنش‌های غیرعادی به صداها یا بافت‌ها شدید که به نظر شما نگران‌کننده هستند، بهتر است سریع‌تر اقدام کرده و بدون تأخیر با متخصص رشد کودک یا روانشناس کودک مشورت کنید. ابزارهای غربالگری معتبری مانند آزمون M-CHAT و ASSQ نیز می‌توانند اولین گام مؤثر در راستای درک و حمایت از آینده فرزندتان باشند.

منابع

unicef.org