رفتار لیسیدن در کودکان، به‌ویژه در کودکان مبتلا به اوتیسم، می‌تواند چالشی گیج‌کننده و نگران‌کننده برای والدین و مراقبان باشد. این رفتار معمولاً به عنوان بخشی از جستجوهای حسی یا فعالیت‌های تکراری طبقه‌بندی می‌شود و ممکن است شامل لیسیدن اشیاء، سطوح یا حتی اعضای بدن خود کودک باشد. اگرچه ممکن است این رفتار در نگاه اول عجیب یا غیرعادی به نظر برسد، اما درک آن و هدفی که ممکن است برای کودک داشته باشد، اهمیت بسیاری دارد.
این رفتار می‌تواند بیانگر نیاز حسی خاص، کنجکاوی یا حتی تلاشی برای کاهش اضطراب باشد. شناخت دلایل آن و برخوردی همدلانه با کودک، گامی کلیدی در مدیریت این چالش است. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر رفتار لیسیدن، دلایل احتمالی آن و ارائه راهکارهای مؤثر برای هدایت این رفتار به روش‌های سازنده و ایمن خواهیم پرداخت.
دلایل لیس زدن در اوتیسم
رفتار لیس زدن در کودکان مبتلا به اوتیسم، اگرچه ممکن است در نگاه اول غیرمعمول به نظر برسد، بازتابی از نیازهای حسی، عاطفی یا رفتاری آن‌ها است. درک این دلایل می‌تواند به والدین و مراقبان کمک کند تا این رفتار را مدیریت کنند و جایگزین‌های سالم‌تری ارائه دهند.
تحریک حسی: کشف جهان از طریق حواس
بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم تمایل دارند دنیا را از طریق حواس مختلف، به‌ویژه حس دهان، کشف کنند. لیسیدن ممکن است به دلیل لذت بردن از بافت، طعم یا دمای اشیاء باشد. این تحریک حسی می‌تواند برای کودک آرامش‌بخش باشد یا حس کنجکاوی او را برانگیزد. به‌عنوان مثال کودکی که علاقه خاصی به سطوح صاف یا خنک دارد، ممکن است این اشیاء را لیس بزند تا بافت یا دمای آن‌ها را تجربه کند. برای پیشگیری از این رفتار، ارائه ابزارهایی مانند اسباب‌بازی‌های حسی جویدنی می‌تواند نیازهای حسی دهانی کودک را به شیوه‌ای ایمن‌تر برآورده کند.
خودتنظیمی: پاسخی به استرس یا اضافه‌بار حسی
کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است از رفتار لیس زدن به عنوان روشی برای آرام کردن خود در مواقع استرس یا هنگام مواجهه با اضافه‌بار حسی استفاده کنند. این عمل می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا سطح اضطراب را کاهش داده و تعادل درونی خود را بازیابند. قرارگیری کودک در محیط‌های پر سر و صدا و شلوغ یا تغییرات ناگهانی باعث خستگی او می‌شود. لیسیدن به‌عنوان یک رفتار خودتنظیمی، به کودک حس امنیت می‌دهد. یکی از راه‌های مدیریت استرس کودک، ایجاد محیطی آرام‌تر و قابل پیش‌بینی و آموزش روش‌های مدیریت استرس، مانند استفاده از تکنیک‌های تنفسی یا فعالیت‌های حسی جایگزین است.
ارتباط: ابراز نیازها یا احساسات
کودکان مبتلا به اوتیسم که در برقراری ارتباط کلامی مشکل دارند، ممکن است از رفتارهایی مانند لیسیدن برای بیان ناراحتی، اضطراب یا جلب توجه استفاده کنند. این رفتار می‌تواند نوعی ارتباط غیرکلامی باشد که نشان‌دهنده نیاز به کمک یا توجه است. استفاده از ابزارهای جایگزین ارتباطی مانند کارت‌های تصویری، زبان اشاره یا دستگاه‌های ارتباطی می‌تواند به کودک کمک کند تا نیازها و احساسات خود را به شیوه‌ای مؤثرتر بیان کند.
رفتار عادی: تبدیل به عادت بلندمدت
در برخی موارد، رفتار لیسیدن، حتی پس از رفع نیاز حسی یا عاطفی اولیه، به یک عادت تبدیل می‌شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که کودک به طور مکرر این رفتار را انجام داده و آن را به بخشی از فعالیت‌های روزمره خود تبدیل کرده است. در واقع رفتارهای تکراری در اوتیسم به دلیل طبیعت ثابت و پیش‌بینی‌پذیرشان، اغلب برای کودکان آرامش‌بخش هستند. تغییر دادن تدریجی این عادت با جایگزین کردن آن با فعالیت‌های مشابه اما قابل قبول‌تر، مانند بازی با اسباب‌بازی‌های حسی، می‌تواند کمک‌کننده باشد. همچنین، تقویت رفتارهای مثبت با تشویق یا پاداش می‌تواند به کاهش تدریجی رفتار کمک کند.
مدیریت رفتار لیس زدن در اوتیسم
مدیریت رفتار لیس زدن در کودکان مبتلا به اوتیسم نیازمند درک عمیق و به‌کارگیری روش‌های عملی و حمایتی است. این رفتار که اغلب به دلایل حسی یا ارتباطی بروز می‌کند، با اجرای استراتژی‌های مناسب می‌تواند به شیوه‌ای سازنده هدایت شود. در ادامه، گام‌های کلیدی برای مدیریت این رفتار به تفصیل شرح داده شده‌اند:
ارزیابی عملکرد رفتار: کشف هدف اصلی
پیش از هر اقدامی برای مدیریت رفتار لیس زدن در کودکان، ضروری است که علت اصلی این رفتار شناسایی شود. آیا این رفتار پاسخی به نیازهای حسی است یا شاید راهی برای جلب توجه، اجتناب از موقعیت‌های خاص، یا دستیابی به یک شیء باشد؟ برای رسیدن به این درک، انجام یک ارزیابی رفتار عملکردی (FBA) ضروری است. این ارزیابی داده‌های دقیقی را در مورد زمان، مکان و شرایط بروز رفتار جمع‌آوری می‌کند و به شناسایی دلایل دقیق آن کمک می‌کند. به عنوان مثال، اگر کودک در محیط‌های پرتنش یا شلوغ بیشتر لیسیدن را انجام دهد، ممکن است این رفتار به کاهش استرس او مرتبط باشد. برای انجام این ارزیابی، باید به دقت رفتار کودک را در موقعیت‌های مختلف مشاهده کرده و محرک‌ها، واکنش‌ها و نتایج حاصل از لیسیدن را ثبت کنید. به این ترتیب، می‌توانید الگوهای رفتاری را شناسایی کرده و با تحلیل این داده‌ها، برنامه‌ای متناسب برای مدیریت رفتار کودک تدوین کنید. این فرایند به شما کمک می‌کند تا بفهمید آیا این رفتار ناشی از نیاز به ورودی حسی است یا تلاشی برای اجتناب از استرس، و بر اساس این اطلاعات می‌توانید استراتژی‌های مؤثری را طراحی کنید.
آموزش رفتارهای جایگزین: ارائه جایگزین‌های مناسب
پس از شناسایی هدف رفتار لیس زدن، گام بعدی آموزش رفتارهای جایگزینی است که همان هدف را به شیوه‌ای مناسب‌تر برآورده می‌کنند. اگر کودک از لیسیدن برای تحریک حسی استفاده می‌کند، ابزارهایی مانند اسباب‌بازی‌های جویدنی، نی‌های مخصوص یا آدامس می‌توانند به عنوان جایگزین‌های مفیدی عمل کنند. این وسایل به کودک کمک می‌کنند تا بدون نیاز به لیسیدن اشیا، نیاز حسی خود را برآورده کند. همچنین، اگر لیسیدن به عنوان راهی برای جلب توجه یا برقراری ارتباط استفاده می‌شود، آموزش ابزارهای ارتباطی مانند کارت‌های تصویری، زبان اشاره یا استفاده از دستگاه‌های ارتباطی می‌تواند مؤثر باشد. به کودک یاد دهید که چگونه از این ابزارها برای بیان نیازها و خواسته‌های خود استفاده کند. برای آموزش این رفتارهای جایگزین، تقویت مثبت بسیار مهم است. زمانی که کودک از جایگزین‌ها استفاده می‌کند، باید او را تحسین کرده یا به او پاداش دهید. این کار باعث می‌شود که کودک به‌تدریج رفتار جایگزین را به جای لیسیدن اشیا انتخاب کند و به شکل مثبت‌تری نیازهای خود را برآورده سازد.
حمایت‌های بصری و داستان‌های اجتماعی: تعیین انتظارات
حمایت‌های بصری و داستان‌های اجتماعی می‌توانند ابزارهای بسیار مؤثری برای کمک به کودک در درک انتظارات رفتاری باشند و به او کمک کنند تا بفهمد در چه موقعیت‌هایی رفتارهای مناسب از او انتظار می‌رود. حمایت‌های بصری می‌توانند شامل برنامه‌های تصویری روزانه یا نمودارهایی باشند که رفتارهای مجاز و غیرمجاز را نشان می‌دهند. این ابزارها به کودک کمک می‌کنند تا انتظارات را به‌طور واضح‌تر و قابل درک‌تری مشاهده کند. به‌عنوان مثال، نموداری که در آن نشان داده می‌شود چه زمانی می‌تواند از اسباب‌بازی‌های جویدنی استفاده کند و چه زمانی نباید اشیا را بلیسد، می‌تواند به او در مدیریت رفتارهای خود کمک کند. داستان‌های اجتماعی نیز ابزار خوبی برای تعیین انتظارات و آشنایی با پیامدهای مثبت و منفی رفتارها هستند. این داستان‌ها که به زبان ساده نوشته می‌شوند، توضیح می‌دهند چه چیزی و چرا مناسب است، مانند داستانی که توضیح می‌دهد «چرا لیسیدن اشیاء عمومی بهداشتی نیست» و به کودک کمک می‌کند تا پیامدهای بهداشتی و اجتماعی این رفتار را درک کند. برای بهره‌برداری مؤثر از این ابزارها، باید آن‌ها را به‌طور منظم و در شرایط مختلف روزمره به کار ببرید. با این کار، کودک به‌تدریج با رفتارهای مناسب‌تر آشنا می‌شود و قادر خواهد بود رفتارهای خود را در موقعیت‌های مختلف تنظیم کند.
سیستم‌های تقویت و پاداش: تشویق تغییر مثبت
اجرای یک سیستم تقویتی می‌تواند تأثیر چشمگیری در تغییر رفتار کودک داشته باشد. تقویت مثبت به معنای پاداش دادن به رفتارهای مناسب کودک است تا او انگیزه بیشتری برای انجام این رفتارها پیدا کند. این روش با ایجاد ارتباط مثبت میان رفتار مناسب و پاداش، به کودک کمک می‌کند تا متوجه شود چه رفتارهایی و چرا مطلوب هستند. برای اجرای این سیستم، هر بار که کودک به جای لیسیدن اشیا از ابزارهای جایگزین استفاده کند، باید او را تشویق کنید. این تشویق می‌تواند شامل تحسین کلامی، پاداش‌های ملموس مانند برچسب‌ها، اسباب‌بازی‌های کوچک یا خوراکی‌ها باشد. همچنین، می‌توانید از جدول‌های امتیازدهی برای پیگیری پیشرفت استفاده کنید. این روش باعث می‌شود کودک رفتار مناسب را با تجربیات مثبت و لذت‌بخش مرتبط کند، که به نوبه خود به تقویت این رفتارها در بلندمدت کمک می‌کند. در نتیجه، با تقویت مداوم رفتارهای جایگزین، کودک به‌تدریج رفتارهای مطلوب‌تر را به‌طور خودکار در موقعیت‌های مختلف انتخاب خواهد کرد.
ایجاد محیط حسی دوستانه: فراهم کردن آسایش
یک محیط حسی مناسب می‌تواند به کودک کمک کند تا نیازهای حسی خود را در فضایی امن و کنترل‌شده برطرف کند. برای ایجاد چنین محیطی، می‌توان ابزارهایی مانند اسباب‌بازی‌های جویدنی، آدامس یا نی‌های مخصوص را برای تحریک دهانی کودک فراهم کرد. این وسایل به کودک کمک می‌کنند تا بدون نیاز به لیسیدن اشیا، نیازهای حسی خود را برطرف کند. علاوه بر این، وقفه‌های حسی منظم مانند ماساژ، بازی با مواد نرم یا فعالیت‌های آرامش‌بخش می‌توانند به کودک کمک کنند تا در موقعیت‌های استرس‌زا احساس آرامش کند. این اقدامات باعث می‌شوند کودک بتواند در محیطی کنترل‌شده و امن نیازهای حسی خود را مدیریت کند. محیطی که نیازهای حسی کودک را به رسمیت بشناسد و به آن‌ها پاسخ دهد، می‌تواند به کاهش رفتارهای ناخواسته مانند لیسیدن کمک کند. با ایجاد چنین فضایی، کودک احساس راحتی بیشتری خواهد داشت و در نتیجه، رفتارهای تحریک‌شده حسی کاهش می‌یابد.
اصلاحات محیطی: کاهش عوامل تحریک‌کننده
محیط کودک نقش مهمی در مدیریت رفتار او دارد. با ایجاد تغییراتی در محیط، می‌توانید محرک‌های ناخواسته را کاهش دهید. یکی از اقدامات اولیه این است که اشیای تحریک‌کننده را از دسترس کودک خارج کنید. اگر کودک تمایل دارد اشیای خاصی را لیس بزند، بهتر است این اشیا را از محیط کودک بردارید تا فرصتی برای انجام این رفتار نداشته باشد. با این حال، به جای حذف کامل، می‌توانید گزینه‌هایی را ارائه دهید که کودک بتواند با آن‌ها به‌طور مناسب تعامل داشته باشد، مانند اسباب‌بازی‌های ایمن و مواد جایگزین که به او اجازه می‌دهند نیازهای حسی خود را برآورده کند. برای اجرای این تغییرات، محیط کودک را ارزیابی کرده و عواملی که ممکن است رفتار لیسیدن را تحریک کنند، شناسایی کنید. سپس با مدیریت این عوامل، می‌توانید رفتارهای ناخواسته را کاهش دهید و در عین حال محیطی فراهم کنید که کودک در آن احساس راحتی و آرامش کند.
جمع‌بندی
رفتار لیسیدن در کودکان مبتلا به اوتیسم، گرچه غیرمعمول به نظر می‌رسد، اغلب بازتابی از نیازهای حسی یا تلاش برای تنظیم تجربیات است. با توجه به تفاوت‌های فردی میان کودکان، ضروری است که عملکردهای خاص پشت این رفتار را شناسایی کنیم تا بتوانیم مداخلات مؤثر و هدفمندی طراحی کنیم. همکاری با متخصصان حوزه سلامت، درمانگران یا تحلیل‌گران رفتار نقش کلیدی در ارائه راهنمایی و تدوین برنامه‌های حمایتی دارد که رشد و رفاه کودک را تضمین می‌کند.
با به‌کارگیری ترکیبی از استراتژی‌های عملی، ارائه جایگزین‌های مناسب، و ایجاد محیط‌های امن و حسی، می‌توان به کودکان مبتلا به اوتیسم کمک کرد تا نیازهای خود را به شیوه‌ای سازنده و سالم‌تر مدیریت کنند. این رویکرد جامع نه‌تنها به بهبود رفتارهای کودک کمک می‌کند، بلکه مسیر حمایت و درک عمیق‌تری از نیازهای او را برای والدین و مراقبان هموار می‌سازد. جهت دریافت مشاوره رایگان و یا دریافت وقت ویزیت با کلینیک های گروه توانبخشی راه کمال در تماس باشید.
منابع
سوالات متداول
برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است حساسیت‌های غذایی خاصی داشته باشند که به رفتارهای حسی مانند لیس زدن منجر می‌شود. مشاوره با یک متخصص تغذیه یا پزشک می‌تواند به شناسایی عوامل مؤثر در این زمینه کمک کند.
مطالب مشابه
اختلال هماهنگی رشدی (DCD)، اختلالی عصبی است که تعادل، هماهنگی و مهارت‌های حرکتی بیمار ازجمله مهارت‌های حرکتی ظریف، درشت و برنامه‌ریزی حرکتی را دچار مشکل می کند.
یکی از نکات مهم در هنگام یافتن مرکز درمانی اوتیسم، نزدیکی مرکز به محل زندگی بیمار است. در این صورت والدین با خیالی آسوده مراحل درمان فرزند خود را شروع می‌کنند. اگر در شمال تهران ساکن هستید و به مرکز درمانی اوتیسم نیاز دارید، گروه توانبخشی راه کمال با بهره‌گیری از تیمی مجرب و حرفه‌ای، خدمات تخصصی و نوین برای درمان کودک شما ارائه می‌دهد.
فلج مغزی، بیماری مادام‌العمری است که به درمان‌های طولانی‌مدت نیاز دارد. درحالی‌که اثربخشی بوتاکس در تسکین اسپاستیسیته در افراد مبتلا به فلج مغزی ثابت شده است، اثرات آن موقتی هستند.
امتناع کودک از غذا خوردن می‌تواند برای والدین ناراحت‌کننده باشد. مقداری بدغذایی در زمان غذا خوردن برای هر نوزاد یا کودک نوپایی طبیعی است، اما باید به‌مرور زمان از بین برود. هنگامی که بدغذایی یا مشکلات تغذیه ماه‌ها یا سال‌ها طول می‌کشند، ممکن است مشکلی پزشکی یا رفتاری در ریشه علائم آن‌ها وجود داشته باشد.
اختلال بلع یا دیسفاژی به معنی ناتوانی در عبور آسان غذا یا مایعات از دهان، گلو و سپس مری و معده در طی فرایند بلعیدن است. این اختلال می‌تواند منجر به آسپیراسیون (ورود غذا یا مایعات به نای و ریه‌ها) شود.
اگر با کودکی اوتیسمی زندگی یا کار کنید، می‌دانید که بال بال زدن در اوتیسم، رفتاری خودتحریکی (استیمینگ) در نظر گرفته می‌شود. کودک مبتلا به اوتیسم از رفتارهای استیمینگ برای خودتنظیمی احساسات یا اضطراب خود استفاده می‌کند.
رفتاردرمانی شناختی بر این ایده استوار است که احساسات، افکار و رفتارهای ما همگی به هم مرتبط هستند و می‌توانند بر یکدیگر تأثیر بگذارند. وقتی کودکان احساس اضطراب یا افسردگی می‌کنند، به‌راحتی در چرخه افکار منفی یا غیرمفید گرفتار می‌شوند.
اصطلاح «اوتیسم با عملکرد بالا» تشخیص پزشکی رسمی نیست، بلکه به‌طور عمومی برای اشاره به افرادی استفاده می‌شود که به‌طور نسبی نیاز به حمایت کمتری دارند و قادرند به‌طور مستقل‌تری در زمینه‌هایی مانند خواندن، نوشتن، صحبت کردن و مدیریت مهارت‌های زندگی عمل کنند.
انواع اختلالات رفتاری شایع در کودکان شامل این موارد هستند:اختلال نقص توجه و بیش‌‌فعالی (ADHD)، اوتیسم ، سلوک (CD)، اختلالات یادگیری، نافرمانی مقابله‌ای (ODD)، انفجاری متناوب، وسواس فکری- عملی (OCD)، دو قطبی، اضطرابی، اختلالات خوردن و ...
سندروم ساوان حالتی نادر است که در آن بیمار مبتلا به اختلالات رشدی، مهارت‌های چشمگیری در حوزه‌ای خاص از خود نشان می‌دهد. این سندرم اغلب با اختلال طیف اوتیسم (ASD) مرتبط است.