رشد هر کودکی بهصورتی منحصربهفرد انجام میشود و تجربه هر والدینی نیز در حین رشد کودک متفاوت است. اما کارشناسان ایده روشنی در مورد دامنه رشد طبیعی کودک از تولد تا 4 سالگی و نشانههای تأخیر رشدی دارند. در ادامه نقاط عطف رشد کودک و روشهای مراقبت از او درصورت وجود مشکل ذکر شدهاند.
نقاط عطف رشد در 1 ماهگی
نقاط عطف حرکتی در یک ماهگی شامل موارد زیر هستند:
- ایجاد فشارهای تند و لرزان بازو
- قرار دادن دستها در محدوده چشم و دهان
- حرکت دادن سر به طرفین در حین دراز کشیدن بر روی شکم
- افتادن سر به عقب درصورت عدم پشتیبانی از کودک
- نگه داشتن دست شما با کمک مشتهای محکم
- حرکات رفلکس قوی
نقاط عطف دیداری و شنوایی کودک در یک ماهگی عبارتاند از:
- تمرکز بر روی فاصله 20 تا 30 سانتیمتری
- حرکت دادن چشمها
- ترجیح دادن الگوهای سیاه و سفید یا با کنتراست بالا
- ترجیح دادن چهره انسان به الگوهای دیگر
- بلوغ کامل شنوایی
- تشخیص برخی صداها
- حرکت به سمت صداهای آشنا
نقاط عطف بویایی و لامسه در کودک یک ماهه:
- ترجیح بوهای شیرین
- اجتناب از بوهای تلخ یا اسیدی
- تشخیص بوی شیر مادر خود
- ترجیح حس لامسه نرم به خشن
- بیزاری از برخورد خشن یا ناگهانی
علائم تأخیر رشد در یک ماهگی
اگر کودک در هفتههای دوم، سوم یا چهارم زندگی خود یکی از علائم تأخیر رشد زیر را نشان داد، به پزشک اطفال اطلاع دهید.
- مکیدن ضعیف و تغذیه آرام
- واکنش نشان ندادن به روشن کردن چراغ
- عدم تمرکز بر روی اشیاء و دنبال نکردن آنها در حین حرکت
- تکان دادن جزئی دست ها و پاها (دست و پا سفت به نظر میرسند)
- شلی بیشاز حد اندام
- لرزش مداوم فک پایین (حتی زمانی که گریه نمیکند یا هیجانزده نیست)
- عدم واکنش به صداهای بلند
نقاط عطف رشد در 3 ماهگی
نقاط عطف حرکتی شامل موارد زیر هستند:
- بالا بردن سر و سینه هنگام خوابیدن روی شکم
- پشتیبانی بالاتنه به کمک بازوها در هنگام دراز کشیدن روی شکم
- دراز کردن پاها و لگد زدن در هنگام دراز کشیدن روی شکم یا پشت
- باز و بسته کردن دستها
- فشار دادن پاها وقتی پاها روی یک سطح سفت قرار میگیرند
- قرار دادن دست در دهان
- ضربه زدن به اجسام آویزان با دست
- گرفتن اسباببازیها و تکان دادن آنها
نقاط عطف دیداری و شنوایی عبارتاند از:
- تماشا کردن چهرهها با دقت
- دنبال کردن اجسام متحرک
- تشخیص دادن اشیاء و افراد آشنا از راه دور
- استفاده هماهنگ از دست و چشم
- لبخند زدن با شنیدن صدای شما
- صدا درآوردن با دهان
- تقلید برخی صداها
- چرخاندن سر به سمت صدا
نقاط عطف اجتماعی و عاطفی شامل موارد زیر هستند:
- لبخند زدن به دیگران
- لذت بردن از بازی با افراد دیگر و گریه کردن درصورت توقف بازی
- برقراری ارتباط با چهره و بدن
- تقلید برخی حرکات و حالات چهره
علائم تأخیر رشد کودک در سه ماهگی
اگرچه هر نوزاد با سرعت و روشی خاص رشد میکند، عدم رسیدن به نقاط عطف خاص ممکن است نشانه بیماری یا مشکلی باشد که نیاز به توجه ویژه پزشک داشته باشد. اگر در سه ماهگی هر یک از علائم هشداردهنده زیر را در نوزاد خود مشاهده کردید، به پزشک اطفال مراجعه کنید.
- به صداهای بلند پاسخ نمیدهد
- تا دو ماهگی متوجه دستهایش نمیشود
- تا دو ماهگی به صدای شما لبخند نمیزند
- تا دو تا سه ماهگی اشیاء متحرک را با چشم دنبال نمیکند
- تا سه ماهگی اشیاء را نمیگیرد و نگه نمیدارد
- تا سه ماهگی به دیگران لبخند نمیزند
- در سه ماهگی نمیتواند سر خود را به خوبی نگه دارد
- سه تا چهار ماهگی صدایی تولید نمیکند
- تا چهار ماهگی اشیاء را به دهانش نزدیک نمیکند
- وقتی پاهایش تا چهار ماهگی روی یک سطح سفت قرار میگیرند، با پاهایش فشار نمیآورد
- در حرکت دادن یک یا هر دو چشم در جهات مختلف مشکل دارد
- به چهرههای جدید توجه نمیکند، یا از چهرهها یا محیطهای جدید میترسد
- هنوز در چهار تا پنج ماهگی دارای رفلکس تونیک گردن است
نقاط عطف رشد در 7 ماهگی
نقاط عطف حرکتی در هفت ماهگی کودک شامل موارد زیر هستند:
- چرخیدن به دو طرف (جلو به عقب، پشت به جلو)
- نشستن با تکیهگاه دستها
- تحمل وزن بدن روی پاها
- انتقال اجسام از دستی به دست دیگر
نقاط عطف دیداری عبارتاند از:
- تشخیص رنگها
- بلوغ در مشاهده اجسام از راه دور
- بهبود توانایی ردیابی اجسام متحرک
نقاط عطف زبان شامل:
- واکنش به نام خود
- پاسخ دادن به «نه»
- تشخیص احساسات با لحن صدا
- واکنش به صداها با ایجاد صدا
- استفاده از صدا برای ابراز شادی و نارضایتی
- استفاده از صامتها
نقاط عطف شناختی شامل:
- پیدا کردن اشیاء نیمهپنهان
- کاوش با دست و دهان
- تقلا برای گرفتن اشیایی که دور از دسترس هستند
نقاط عطف اجتماعی و عاطفی عبارتاند از:
- لذت بردن از بازیهای اجتماعی
- علاقه مند به تصاویر آینهای
- پاسخ به ابراز احساسات دیگران
علائم تأخیر در رشد کودک هفت ماهه
ازآنجاییکه هر کودکی به شیوه خاص خود رشد میکند، نمیتوان دقیقاً گفت که کودک شما چه زمانی یا چگونه مهارت خاصی را کامل میکند. بااینحال، اگر کودک شما هر یک از علائم تأخیر رشد احتمالی زیر را برای این محدوده سنی نشان داد، به پزشک اطفال خود اطلاع دهید.
- سفتی ماهیچهها
- عقب افتادن سر در هنگام نشسته
- خودداری از در آغوش گرفتن
- عدم علاقه نسبت به کسی که به او اهمیت میدهد
- عدم لذت از بودن در کنار دیگران
- عدم تکان دادن یک یا هر دو چشم
- ریزش مداوم اشک و حساسیت به نور
- عدم واکنش به صداهای اطراف
- نرساندن اشیاء به دهان
- عدم چرخاندن سر تا چهار ماهگی برای دنبال کردن صداها
- عدم چرخش تا پنج ماهگی در هیچ جهتی (از جلو به عقب یا عقب به جلو)
- عدم تسلی در طول شب بعد از پنج ماهگی
- عدم لبخند زدن تا پنج ماهگی
- عدم خندیدن تا شش ماهگی
- عدم دنبال کردن اشیاء در فاصله نزدیک
- عدم تحمل وزن روی پاها تا هفت ماهگی
- عدم جلب توجه تا هفت ماهگی
- ناتوانی در تولید صدا تا هشت ماهگی
نقاط عطف رشد در 1 سالگی
نقاط عطف حرکتی شامل موارد زیر هستند:
- نشستن بدون کمک
- خزیدن به جلو با کشیدن بازوها و هل دادن با پاها روی شکم
- حمایت از تنه با خزش روی دست و زانو
- حرکت از حالت نشسته به حالت خزیدن یا دراز کشیدن (روی شکم)
- بالا کشیدن خود برای ایستادن
- راه رفتن با کمک مبل
- ایستادن لحظهای بدون حمایت
- راه رفتن بدون حمایت
نقاط عطف در مهارتهای دست و انگشت:
- استفاده از گیره
- کوبیدن مکعبها به هم
- قرار دادن اشیاء در ظرف
- خارج کردن اشیاء از ظرف
- اشاره با انگشت اشاره
- تقلید خطخطی کردن
نقاط عطف زبان عبارتاند از:
- توجه فزاینده به گفتار
- پاسخ به درخواستهای کلامی ساده
- پاسخ به «نه»
- استفاده از حرکات ساده مانند تکان دادن سر برای «نه»
- گفتن با «دادا» و «مامان»
- استفاده از تعجبهایی مانند «اوه-اوه!»
- تقلید کلمات
نقاط عطف شناختی شامل موارد زیر هستند:
- اجسام را به طرق مختلف کاوش میکند (تکان دادن، ضربه زدن، پرتاب کردن، انداختن)
- اشیاء پنهان را به راحتی پیدا میکند
- هنگامی که نام تصویری گفته میشود به تصویر صحیح نگاه میکند
- حرکات را تقلید میکند
- شروع به استفاده صحیح از اشیا (نوشیدن از فنجان، برس زدن مو، شمارهگیری تلفن، گوش دادن به گیرنده)
نقاط عطف اجتماعی و عاطفی:
- خجالتی یا مضطرب با غریبهها
- گریه کردن در هنگام خروج مادر یا پدر
- لذت بردن از تقلید از افراد در بازی
- نشان دادن ترجیحات خاص برای افراد و اسباببازیهای خاص
- بررسی پاسخهای والدین به رفتار او
- ترجیح مادر یا مراقب معمولی نسبت به سایرین
- تکرار صداها یا حرکات برای جلب توجه
- خوردن انگشت خود
- دراز کردن دست یا پای خود هنگام لباس پوشیدن
علائم تأخیر در رشد کودک یک ساله
هر کودکی به روش خودش رشد میکند، بنابراین نمیتوان دقیقاً گفت که چه زمانی کودک شما یک مهارت خاص را کامل میکند. اگر کودک شما هر یک از علائم زیر را از تأخیر رشد احتمالی در محدوده سنی هشت تا دوازده ماهگی نشان داد، به پزشک اطفال خود اطلاع دهید.
- عدم خزیدن
- کشیدن یک طرف بدن در حین خزیدن (بیش از یک ماه)
- عدم ایستادن هنگام پشتیبانی
- عدم جستجوی اشیای پنهان
- ناتوانی در گفتن هیچ کلمهای («ماما» یا «بابا»)
- ناتوانی در تکان دادن سر
- عدم اشاره به اشیاء یا تصاویر
نقاط عطف رشد در 2 سالگی کودک
نقاط عطف حرکتی شامل موارد زیر هستند:
- راه رفتن به تنهایی
- کشیدن اسباببازیها هنگام راه رفتن
- حمل کردن اسباببازیهای بزرگ هنگام راه رفتن
- دویدن
- ایستادن روی نوک پا
- ضربه زدن به توپ
- بالا و پایین رفتن از مبلها بدون کمک
- بالا و پایین رفتن از پلهها با کمک تکیهگاه
نقاط عطف در مهارتهای دست و انگشت شامل موارد زیر هستند:
- خط خطی کردن
- برگرداندن ظروف و ریختن محتویات آن
- ساختن برجی از بلوکها
- استفاده از یک دست بیشتر از دست دیگر
نقاط عطف زبان عبارتاند از:
- اشاره به اشیاء یا تصاویر هنگام نامگذاری آنها
- تشخیص نام افراد آشنا، اشیاء و اعضای بدن
- گفتن چندین کلمه واحد (در پانزده تا هجده ماهگی)
- استفاده از عبارات ساده (در هجده تا بیست و چهار ماهگی)
- استفاده از جملات دو تا چهار کلمهای
- دنبال کردن دستورالعملهای ساده
- تکرار کلمات شنیده شده در مکالمه
نقاط عطف شناختی شامل:
- پیدا کردن اشیاء (حتی زمانی که زیر دو یا سه پوشش پنهان شده باشد)
- مرتبسازی بر اساس شکلها و رنگها
- آغاز بازیهای ساختگی
نقاط عطف اجتماعی و عاطفی عبارتاند از:
- از رفتار دیگران به خصوص بزرگسالان و کودکان بزرگتر تقلید میکند
- بهطور فزایندهای خود را جدا از دیگران میداند
- بهطور فزایندهای مشتاق همراهی با کودکان دیگر است
- استقلال فزایندهای را نشان میدهد
- شروع به نشان دادن رفتار سرکشی میکند
علائم تأخیر در رشد کودک دو ساله
ازآنجاییکه هر کودک با سرعت خاص خود رشد میکند، نمیتوان دقیقاً گفت چه زمانی مهارتهای فرزند شما کامل میشوند. اگر هر یک از علائم زیر را از تأخیر رشد احتمالی در این محدوده سنی مشاهده کردید، به پزشک اطفال فرزند خود اطلاع دهید.
- راه نرفتن تا هجده ماهگی
- راه رفتن روی انگشتان پا
- ناتوانی در گفتن بیش از پانزده کلمه تا هجده ماهگی
- عدم استفاده از جملات دو کلمهای در دو سالگی
- ندانستن عملکرد اشیاء معمولی خانه (برس، تلفن، زنگ، چنگال، قاشق) تا پانزده ماهگی
- عدم تقلید اعمال یا کلمات
- پیروی نکردن از دستورالعملهای ساده
- ناتوانی در هل دادن اسباببازیهای چرخدار تا دو سالگی
نقاط عطف رشد در 4 سالگی
نقاط عطف حرکتی شامل موارد زیر هستند:
- میپرد و تا پنج ثانیه روی یک پا میایستد
- بدون پشتیبانی از طبقه بالا و پایین میرود
- توپ را به جلو میزند
- توپ را پرتاب میکند
- بیشتر اوقات توپ برگشتی را میگیرد
- با چابکی به جلو و عقب حرکت میکند
نقاط عطف در مهارتهای دست و انگشت شامل موارد زیر هستند:
- اشکال مربع را کپی میکند
- نقاشی آدمک را با دو تا چهار قسمت بدن ترسیم میکند
- از قیچی استفاده میکند
- دایرهها و مربعها را ترسیم میکند
- شروع به کپی کردن برخی از حروف بزرگ میکند
نقاط عطف زبان عبارتاند از:
- مفاهیم «یکسان» و «متفاوت» را درک میکند
- به برخی از قوانین اساسی دستور زبان تسلط دارد
- با کمک جملات پنج تا شش کلمهای صحبت میکند
- آنقدر واضح صحبت میکند تا غریبهها بفهمند
- داستان میگوید
نقاط عطف شناختی:
- برخی از رنگها را به درستی نام میبرد
- مفهوم شمارش را میداند و ممکن است چند عدد را بداند
- با کمک دیدگاهی خاص با مشکلات برخورد میکند
- شروع به درک واضحتری از زمان میکند
- دستورات سه قسمتی را دنبال میکند
- بخشهایی از یک داستان را به یاد میآورد
- مفهوم یکسان/ متفاوت را درک میکند
- به بازیهای فانتزی میپردازد
نقاط عطف اجتماعی و عاطفی شامل موارد زیر هستند:
- به تجربیات جدید علاقه نشان میدهد.
- با کودکان دیگر همکاری میکند.
- نقش «مامان» یا «بابا» را بازی میکند
- بهطور فزایندهای در بازیهای فانتزی ابتکار به خرج میدهد
- لباس میپوشد و در میآورد
- برای حل اختلافات مذاکره میکند
- مستقلتر میشود
- فکر میکند بسیاری از تصاویر ناآشنا ممکن است «هیولا» باشند
- خود را بهعنوان فردی کامل شامل بدن، ذهن و احساسات میبیند
- اغلب نمیتواند بین خیال و واقعیت تمایز قائل شود
علائم تأخیر رشد در 4 سالگی
اگر فرزند شما هر یک از علائم زیر را نشان داد، به پزشک اطفال اطلاع دهید.
- ناتوانی در پرتاب توپ
- ناتوانی در پریدن
- ناتوانی در سه چرخهسواری
- عدم توانایی در گرفتن مداد رنگی بین انگشت شست و انگشتان دیگر
- مشکل در نوشتن
- ناتوانی در چیدن بلوکها روی هم
- وابستگی به والدین و گریه کردن هنگام ترک آنها
- عدم تمایل نسبت به بازیهای تعاملی
- نادیده گرفتن کودکان دیگر
- واکنش نشان ندادن به افراد خارج از خانواده
- درگیر نشدن در بازیهای فانتزی
- مقاومت در برابر لباس پوشیدن، خوابیدن، استفاده از توالت
- عدم استفاده از جملات بیش از سه کلمه
- استفاده نادرست از کلمات «من» و «تو»
منابع
مطالب مشابه
والدین میتوانند با استفاده از بازیهای ساده و سرگرمکننده در محیط خانه، رفتارهای کلیدی فرزند خود را در حوزههای مهمی مانند ارتباط چشمی، تقلید، تعاملات اجتماعی و حساسیتهای حسی زیر نظر بگیرند. این بازیها برای کودک جذاب هستند و در عین حال، به والدین کمک میکنند تا درصورت مشاهده علائم نگرانکننده، بهموقع با متخصصان رشد کودک مشورت نمایند.
کودکان مبتلا به CDD تا حداقل ۲سالگی رشد معمولی متناسب با سن را در ارتباطات کلامی و غیرکلامی، روابط اجتماعی، بازی و رفتار انطباقی دارند. آنها بین سنین ۲ تا ۱۰سالگی، مهارتهای کسبشده قبلی خود را به شکلی قابل توجه در دو یا چند مورد از دست میدهند.
یکی از تفاوتهای بزرگ بین اوتیسم و آسپرگر این است که کودکان مبتلا به اوتیسم دیرتر صحبت کردن را شروع میکنند. اما کسانی که سندرم آسپرگر دارند معمولاً تأخیر زبانی را تجربه نمیکنند. در حالی که کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب منزوی به نظر میرسند، افراد دارای آسپرگر معمولاً میخواهند با دیگران تعامل داشته باشند اما برای برقراری ارتباط با مشکل مواجه میشوند.
اختلال فراگیر رشد (PDD) زمانی اصطلاحی بود که برای توصیف گروهی از تأخیرهای رشدی که بر مهارتهای اجتماعی و ارتباطی تأثیر میگذاشتند، مورد استفاده قرار میگرفت. اما در حال حاضر، پزشکان آن را اختلال طیف اوتیسم (ASD) مینامند.
گرانی والدین درخصوص دیر حرف زدن فرزندشان امری کاملاً طبیعی است. اما باید توجه داشته باشید رشد گفتار در کودکان میتواند تحت تأثیر طیف وسیعی از عوامل قرار گیرد و یکی از این عوامل، تغذیه است که اغلب نادیده گرفته میشود.
اختلال ویژه زبانی (SLI)، اصطلاحی برای اختلال زبان رشدی است. این اختلال زمانی رخ میدهد که مهارتهای زبانی بهدرستی رشد نمیکنند ولی این چالشها به سایر مشکلات رشدی مانند اختلال طیف اوتیسم، آسیب مغزی تروماتیک، آپراکسی گفتار یا کم شنوایی مربوط نیستند.
کودکان مبتلا به اختلال ارتباط اجتماعی در استفاده از زبان برای تعامل با دیگران مشکل دارند. آنها زبان را میفهمند و میتوانند در برخی شرایط از آن استفاده کنند، اما در موقعیتهای اجتماعی در برقراری ارتباط با مشکل روبرو هستند.
اختلال گفتاری آفازی در کودکان نوعی اختلال ارتباطی است که توانایی کودک در درک، تولید و استفاده از زبان را مختل میکند. کودکان مبتلا به آفازی اغلب در ابراز وجود و درک زبان دیگران مشکل دارند. نکته مهم این است که آفازی نشانه کمبود هوش نیست، بلکه اختلالی در پردازش زبان است.
اختلال سلوک (CD) بیماری سلامت روان است که کودکان و نوجوانان را تحت تأثیر قرار میدهد و رفتارهای پرخاشگرانه و اقداماتی که به آسایش دیگران آسیب میرساند مشخص میشود.
سندرم داون موزاییک نوعی از سندرم داون است. سندرم داون، اختلالی ژنتیکی و مادرزادی است که زمانی رخ میدهد که کودک بهجای دو نسخه (تعداد استاندارد) از کروموزوم ۲۱، سه نسخه از آن را داشته باشد. این وضعیت تریزومی ۲۱ نامیده میشود.