حس وستیبولار یا تعادل چیست؟ علائم اختلالات و نحوه درمان آنها

اختلالات سیستم وستیبولار شامل چندین بیماری است که بر حس تعادل تأثیر می‌گذارد. این اختلالات بیشتر بر اندام‌های دهلیزی در گوش داخلی تأثیر می‌گذارند، اما مشکلات سیستم عصبی مرکزی نیز می‌تواند باعث ایجاد مشکلات تعادلی شوند. رایج‌ترین علامت این اختلال سرگیجه است. درمان‌ها نیز شامل داروها و درمان توانبخشی هستند.

سیستم وستیبولار یا همان حس تعادل چیست؟

سیستم وستیبولار (دهلیزی) به کودک کمک می‌کند تا حس تعادل خود را حفظ کند. این سیستم شامل ساختارهایی در داخل گوش داخلی به نام اندام‌های اتولیت و کانال‌های نیم دایره‌ای است که حرکات سر را تشخیص می‌دهد. مغز از این اطلاعات برای کمک به تعادل استفاده می‌کند.

سیستم وستیبولار شامل موارد زیر است:

• سیستم وستیبولار محیطی. سیستم دهلیزی محیطی شامل پنج اندام درون گوش داخلی است که اطلاعاتی را که بدن برای حفظ تعادل به آن نیاز دارد مانند وضعیت بدنی، موقعیت و حرکت را حس می‌کند.
• سیستم وستیبولار مرکزی. سیستم دهلیزی مرکزی بخش‌هایی از سیستم عصبی مرکزی (CNS) است که سیگنال‌های تعادلی را پردازش کرده و از اندام‌های دهلیزی در گوش داخلی ارسال می‌شوند.

سیستم وستیبولار چطور کار می کند؟

سیستم دهلیزی بخش کلیدی یک سیستم حسی پیچیده است که به تعادل کمک می‌کند. راه رفتن، دویدن و حتی ایستادن بدون افتادن، همه فعالیت‌هایی هستند که به لطف سیستم دهلیزی می‌توان انجام داد.

اندام‌های دهلیزی در داخل گوش داخلی حرکات سر را حس کرده و این اطلاعات را به مغز ارسال می‌کنند. حرکات، اطلاعاتی در مورد موقعیت و جهت‌گیری در محیط اطراف ارائه می‌کنند. مغز این داده‌ها را با اطلاعات حسی چشم، ماهیچه‌ها و مفاصل ادغام می‌کند. چشمان به فرد کمک می‌کنند تا بر اساس آنچه می‌بیند جهت‌یابی کند، در حالی که ماهیچه‌ها و مفاصل اطلاعات حسی را در هنگام تماس با محیط اطراف ارائه می‌دهند.

بر اساس این سه ورودی (سیستم دهلیزی + چشم‌ها + ماهیچه‌ها و مفاصل)، مغز سیگنال‌هایی را ارسال می‌کند که به بدن می‌گوید چگونه در تعادل باقی بماند.

علائم اختلال در سیستم وستیبولار و حس تعادل

شایع‌ترین علائم اختلالات سیستم وستیبولار عبارت‌اند از:

• احساس گیجی یا منگی
• سرگیجه

سایر علائم به شرایط خاص یا مشکلات تعادلی که دارید بستگی دارند. آن‌ها عبارتند از:

• مشکل در ایستادن یا نشستن
• مشکل در راه رفتن با الگویی ثابت
• کاهش شنوایی یا صدای زنگ در گوش (وزوز گوش)
• حرکات غیرقابل کنترل و نامنظم چشم (نیستاگموس)
• تاری دید
• حالت تهوع و استفراغ
• مشکل در تمرکز

انواع اختلالات سیستم وستیبولار چه هستند؟

اختلالات سیستم وستیبولار شامل موارد زیر هستند:

کم‌حسی وستیبولار

زمانی که سیستم وستیبولار کودک به طور طبیعی به مغز اطلاعات نمی‌فرستد، یا مغز این اطلاعات را به درستی دریافت و پردازش نمی‌کند، کودک دچار کم‌حسی وستیبولار می‌شود. در این حالت، بدن کودک نسبت به حرکت و تعادل به محرک‌های بیشتری نیاز پیدا می‌کند تا بتواند به حسی مشابه دیگران دست یابد.

علائم کم‌حسی وستیبولار شامل موارد زیر هستند:

• علاقه به بازی‌های هیجانی. این کودکان اغلب به بازی‌هایی که فعالیت بدنی و هیجان زیادی دارند، مانند دویدن و پریدن، علاقه‌مند هستند.
• تمایل به چرخیدن. بسیاری از کودکان با کم‌حسی وستیبولار از چرخیدن یا تماشای اجسامی که می‌چرخند لذت می‌برند؛ زیرا این حرکات به سیستم وستیبولار آن‌ها تحریک بیشتری می‌دهد.
• فعالیت بیش از حد و هایپراکتیو شدن. این کودکان تمایل به حرکت و جنب و جوش دارند و در اغلب مواقع، حتی در موقعیت‌هایی که نیاز به نشستن دارند، نمی‌توانند آرام بمانند.
• مشکل در تمرکز و اتمام فعالیت‌ها. این کودکان ممکن است به دلیل نیاز به حرکت مداوم، در تمرکز و به پایان رساندن فعالیت‌ها دچار مشکل شوند.
• تکان‌ خوردن مداوم، حتی در خواب. نیاز آن‌ها به تحریک وستیبولار می‌تواند باعث شود حتی در خواب نیز به صورت ناخودآگاه تکان بخورند.
• رفتارهای بی‌پروا و ناهنجار. در مواردی نادر، ممکن است کودک رفتارهایی مانند پریدن از ارتفاعات را بدون توجه به خطر آن انجام دهد.

بیش‌حسی وستیبولار

در مقابل، برخی کودکان اطلاعات حسی وستیبولار را به طور اغراق‌آمیز و حساس‌تر از حد نرمال پردازش می‌کنند که به این حالت بیش‌حسی وستیبولار گفته می‌شود. این کودکان معمولاً به حرکت و تغییرات تعادل به شدت حساس هستند و ممکن است هر نوع فعالیت حرکتی را بسیار دشوار یا ترسناک ببینند.

کودکانی که بیش‌حسی وستیبولار دارند ممکن است نشانه‌های زیر را بروز دهند:

• اجتناب از چالش‌های تعادلی. این کودکان ممکن است از فعالیت‌هایی که نیاز به تعادل و هماهنگی دارند دوری کنند، مانند بازی‌های تعادلی یا بالا و پایین رفتن از پله.
• تأخیر در مهارت‌های حرکتی. ممکن است تا سنین بالاتر نتوانند به طور مستقل پریدن، دویدن، یا بالا رفتن از پله‌ها را انجام دهند و به کمک دیگران نیاز داشته باشند.
• ترس و احتیاط بیش‌ازحد. این کودکان معمولاً بسیار محتاط و ترسو هستند، زیرا حرکت و تغییرات تعادلی برایشان ناخوشایند و اضطراب‌آور است.
• اختلال در بازی‌های پرتحرک. کودک ممکن است علاقه کمی به بازی‌هایی که نیاز به فعالیت بدنی و تحرک دارند نشان دهد و از شرکت در آن‌ها خودداری کند.
• اضطراب در موقعیت‌های جدید. در محیط‌های جدید یا ناشناخته، این کودکان ممکن است با اضطراب شدیدی روبه‌رو شوند؛ زیرا احساس می‌کنند قادر به مدیریت تعادل و حرکت خود نیستند.

شایع‌ترین اختلالات سیستم وستیبولار عبارت‌اند از:

• سرگیجه موضعی حمله‌ای خوش‌خیم (BPPV). این اختلال شایع‌ترین علت سرگیجه موضعی است و زمانی اتفاق میفتد که کریستال‌های ریز کلسیم در یک قسمت گوش به ناحیه‌ای می‌روند که نباید بروند. این مسئله باعث می‌شود که گوش داخلی به مغز شما که فرد در حال حرکت است در حالی که فرد حرکت نمی‌کند.
• لابیرنتیت. این اختلال زمانی اتفاق میفتد که یک ساختار شکننده در اعماق گوش، که به نام هزارتو شناخته می‌شود، ملتهب می‌شود. این اختلال نه تنها بر تعادل و شنوایی تأثیر می‌گذارد، بلکه ممکن است گوش‌درد، فشار، چرک یا مایعات از گوش، حالت تهوع و تب بالا نیز به همراه داشته باشد.
• نوریت دهلیزی. یک عفونت ویروسی در جای دیگری از بدن، مانند آبله مرغان یا سرخک، می‌تواند این اختلال را ایجاد کند که بر عصبی تأثیر می‌گذارد که صدا و اطلاعات تعادل را از گوش داخلی به مغز می‌فرستد. شایع‌ترین علائم این اختلال، سرگیجه ناگهانی، حالت تهوع، استفراغ و مشکل در راه رفتن هستند.
• بیماری منیر. کودکان مبتلا به این اختلال حملات ناگهانی سرگیجه، وزوز گوش (زنگ، وزوز یا غرش در گوش‌هایشان)، کاهش شنوایی و احساس پری گوش آسیب‌دیده را دارند. این اختلال ممکن است نتیجه وجود مایع بیش‌ازحد در گوش داخلی باشد که در اثر ویروس، آلرژی یا واکنش خودایمنی ایجاد می‌شود. کم‌شنوایی با گذشت زمان بدتر می‌شود و در برخی موارد می‌تواند دائمی باشد.
• فیستول پری لنفاتیک (PLF). این اختلال، یک پارگی یا نقص بین گوش میانی و گوش داخلی پر از مایع است که می‌تواند باعث سرگیجه شده و ممکن است باعث کاهش شنوایی شود.

اختلال در سیستم تعادل چطور تشخیص داده می شود؟

پزشک با بررسی سابقه پزشکی کودک و انجام یک معاینه فیزیکی و عصبی شروع می‌کند.

برای تعیین اینکه آیا علائم کودک ناشی از مشکلاتی در عملکرد تعادل در گوش داخلی است، پزشک احتمالا آزمایشاتی را توصیه می‌کند. آن‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• تست‌های شنوایی. مشکلات شنوایی اغلب با مشکلات تعادل همراه است.
• تست پوسچروگرافی. بیمار با پوشیدن یک مهار ایمنی، سعی می‌کند روی یک سکوی متحرک ایستاده بماند. تست پوسچروگرافی نشان می‌دهد که بیشتر به کدام قسمت از سیستم تعادل خود تکیه می‌کند.
• الکترونیستاگموگرافی و ویدئونیستاگموگرافی. هر دو تست حرکات چشم را که در عملکرد سیستم وستیبولار و تعادل نقش دارند، ثبت می‌کنند. الکترونیستاگموگرافی از الکترودهایی برای ثبت حرکات چشم استفاده می‌کند. ویدئونیستاگموگرافی از دوربین‌های کوچک برای ضبط حرکات چشم استفاده می‌کند.
• تست صندلی چرخشی. حرکات چشم بیمار، در حالی که روی صندلی کنترل شده توسط کامپیوتر نشسته‌ است که به آرامی در یک دایره حرکت می‌کند، تجزیه و تحلیل می‌شود.
• تست پتانسیل میوژنیک برانگیخته دهلیزی. پدهای حسگر متصل به گردن و پیشانی و زیر چشم بیمار تغییرات کوچکی را در انقباضات عضلانی در واکنش به صداها اندازه‌گیری می‌کنند.
• تست‌های تصویربرداری ام‌آرآی و سی‌تی اسکن. این تست‌ها می‌توانند تعیین کنند که آیا بیماری پزشکی زمینه‌ای ممکن است باعث مشکلات تعادل شما شود یا خیر.
• تست فشار خون و ضربان قلب. فشار خون بیمار ممکن است هنگام نشستن و سپس بعد از دو تا سه دقیقه ایستادن بررسی شود تا مشخص شود که آیا افت فشار خون قابل توجهی وجود دارد یا خیر. ضربان قلب بیمار ممکن است هنگام ایستادن بررسی شود تا مشخص شود که آیا بیماری قلبی باعث علائم شما می‌شود یا خیر.

مشکلات حس تعادل چطور درمان می شود؟

درمان بستگی به علت مشکلات تعادل دارد. درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تمرینات بازآموزی تعادل (توانبخشی). درمانگرانی که در زمینه مشکلات تعادلی آموزش دیده‌اند، برنامه‌ای سفارشی برای بازآموزی تعادل و تمرینات طراحی می‌کنند. این درمان می‌تواند به کودک در جبران عدم تعادل، سازگاری با تعادل کمتر و حفظ فعالیت بدنی کمک کند. برای جلوگیری از افتادن، درمانگر کودک ممکن است یک کمک تعادلی مانند عصا و راه‌هایی برای کاهش خطر افتادن در خانه توصیه کند.
• تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی. اگر فرزند شما به بیماری منیر یا میگرن مبتلا باشد، اغلب تغییرات رژیم غذایی پیشنهاد می‌شود که می‌تواند علائم را کاهش دهد.
• داروها. اگر فرزند شما سرگیجه شدید داشته باشد که ساعت‌ها یا روزها طول می‌کشد، ممکن است داروهایی برای او تجویز شود که می‌توانند سرگیجه و استفراغ را کنترل کنند.
• عمل جراحی. اگر کودک به بیماری منیر یا نوروم آکوستیک مبتلا باشد، تیم درمانی ممکن است جراحی را توصیه کند.

عوارض

اختلال عملکرد سیستم وستیبولار فقط بر تعادل تأثیر نمی‌گذارد. بیماری‌های سیستم وستیبولار درمان‌نشده می‌توانند منجر به موارد دیگری نیز شوند، مانند:

• سقوط. مشکل در حفظ تعادل می‌تواند منجر به سقوط خطرناک شود. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، حدود 20 تا 30 درصد از افراد مسن در ایالات متحده که زمین می‌خورند، آسیب‌های جدی به سر، کبودی یا شکستگی لگن را تجربه می‌کنند. خطر سقوط تهدیدکننده زندگی در افراد بالای 60 سال بیشتر است.
• کم‌شنوایی طولانی مدت. برخی از اختلالات سیستم وستیبولار نیز با کم‌شنوایی طولانی مدت همراه هستند. تشخیص و درمان زودهنگام اغلب می‌تواند از این اتفاق جلوگیری کند.
• بیماری‌های سلامت روان. علائم اختلال عملکرد سیستم وستیبولار می‌توانند بیمار را از انجام فعالیت‌های روزمره مانند پیاده‌روی باز دارند. مشکلات سیستم وستیبولار می‌توانند باعث شوند که بیمار از تعاملات اجتماعی اجتناب کند. اثرات آن می‌توانند منجر به اضطراب و افسردگی شوند.

نقش کاردرمانی

یک کاردرمانگر با مهارت‌های آموزش‌دیده در زمینه یکپارچگی حسی می‌تواند به کودک شما کمک کند تا سیستم دهلیزی خود را به‌طور مؤثرتری تقویت کند و این سیستم را با سایر حس‌ها مانند بینایی، شنوایی و حس لامسه هماهنگ و ادغام کند. سیستم وستیبولار در واقع یکی از بخش‌های اساسی دستگاه حسی است که وظیفه تنظیم تعادل، حرکت و جهت‌یابی را بر عهده دارد. بهبود این سیستم به کودک کمک می‌کند تا توانایی‌هایش در زمینه‌های مختلف رشد کند، از جمله خواندن و نوشتن، بهبود مهارت‌های اجتماعی، تقویت تعادل و انجام بازی‌ها و فعالیت‌های جسمی مختلف. کاردرمانی با انجام تمرینات و فعالیت‌های خاص، به کودک امکان می‌دهد پتانسیل واقعی خود را در محیط‌های گوناگون نشان دهد.

شرکت در فعالیت‌های حرکتی، مانند پریدن، بالا رفتن از وسایل بازی، و تاب خوردن که سر را در جهت‌های مختلف به حرکت درمی‌آورد، به تقویت سیستم دهلیزی کمک شایانی می‌کند. این حرکات به سیستم حسی اطلاعات جدیدی ارائه می‌دهند که در پردازش بهتر و هماهنگی بیشتر بین حس‌های مختلف مفید است. برای مثال، حرکات ریتمیک آهسته مانند تاب خوردن به کودک احساس آرامش می‌بخشد و او را از نظر حسی تنظیم می‌کند؛ در حالی که حرکات سریع‌تر و پیچیده‌تر، می‌توانند سطح هوشیاری و انرژی او را افزایش دهند.

چه زمانی به کاردرمانگر مراجعه کنیم؟

افرادی که دچار اختلالات حسی هستند، ممکن است یکی از دو حالت کم‌حسی یا بیش‌حسی را تجربه کنند. این مشکلات حسی اغلب به علائمی منجر می‌شود که می‌توانند توانایی‌های روزمره آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهند. به طور معمول، بیماران در هر دو حالت کم‌حسی و بیش‌حسی با چالش‌های زیر روبه‌رو می‌شوند:

• ضعف در هماهنگی چشم و دست. این کودکان در هماهنگ‌کردن حرکات دست و چشم خود برای انجام فعالیت‌هایی مانند گرفتن توپ، نقاشی، یا نوشتن دچار مشکل می‌شوند. این ضعف می‌تواند بر یادگیری و فعالیت‌های جسمی آن‌ها تأثیر منفی بگذارد.
• نقص در هماهنگی عمومی. بسیاری از این کودکان در هماهنگ‌سازی کلی بدن خود مشکل دارند و ممکن است در انجام فعالیت‌های ساده‌ای مانند دویدن، پریدن یا بالا رفتن از پله‌ها دچار ناتوانی شوند.
• ضعف در خواندن و نوشتن. به دلیل مشکلات حسی و هماهنگی ضعیف، یادگیری مهارت‌های پایه‌ای مانند خواندن و نوشتن برای این کودکان دشوارتر است، زیرا به تمرکز، هماهنگی و تشخیص فضایی نیاز دارد.
• مشکلات توجه و تمرکز. این کودکان اغلب در متمرکز ماندن و توجه به یک کار خاص مشکل دارند. این امر به خصوص در محیط‌های آموزشی و در زمان انجام تکالیف درسی قابل مشاهده است.
• ضعف در درک فضایی. کودکان دچار این مشکل، در تشخیص فاصله، جهت و موقعیت‌های مختلف اشیاء نسبت به بدن خود دچار دشواری هستند. این مسئله می‌تواند به محدودیت‌هایی در فعالیت‌های جسمی و یادگیری آن‌ها منجر شود.

اگر این نشانه‌ها را در کودک خود مشاهده می‌کنید، مراجعه به یک روانپزشک کودک یا کاردرمانگر توصیه می‌شود. کاردرمانگر با ارزیابی دقیق وضعیت حسی کودک، یک برنامه درمانی حسی ویژه، یا «رژیم حسی»، برای متعادل‌سازی سیستم وستیبولار او ارائه می‌دهد. این رژیم شامل فعالیت‌های متنوع و متناسب با سن کودک است که هدف آن تقویت حس وستیبولار و مهارت‌هایی است که به دلیل مشکلات این سیستم دچار اختلال یا تأخیر شده‌اند. این برنامه با کمک به رشد حسی و حرکتی کودک، می‌تواند به بهبود توجه، تمرکز، هماهنگی و درک فضایی او منجر شود.

جمع‌بندی

اختلالات سیستم وستیبولار در کودکان می‌تواند به مشکلاتی در تعادل، هماهنگی حرکتی، تمرکز و پردازش حسی منجر شود. این سیستم که در گوش داخلی قرار دارد، مسئول کنترل تعادل و جهت‌گیری بدن در فضا است. نقص در عملکرد این سیستم باعث می‌شود کودک در انجام فعالیت‌های روزمره‌ای که نیاز به هماهنگی و تعادل دارند، مانند دویدن، پریدن، و بالا رفتن از پله‌ها، با دشواری مواجه شود. همچنین، این اختلالات می‌توانند به ضعف در هماهنگی چشم و دست، کاهش تمرکز و مشکل در فعالیت‌های نشسته مانند یادگیری و مطالعه منجر شوند.

کلینیک توانبخشی راه کمال با استفاده از رویکردهای علمی و تخصصی، خدمات گسترده‌ای برای ارزیابی و درمان اختلالات وستیبولار کودکان ارائه می‌دهد. این کلینیک با بهره‌گیری از کاردرمانی، برنامه‌های حسی و فعالیت‌های خاص، به تقویت تعادل و هماهنگی کودک کمک می‌کند. متخصصین کلینیک راه کمال پس از ارزیابی وضعیت حسی و حرکتی کودک، برنامه‌ای متناسب با نیازهای خاص او تدوین می‌کنند که شامل تمرینات حسی وستیبولار، تقویت مهارت‌های حرکتی و بهبود توانایی‌های شناختی است. این تمرین‌ها، با هدف افزایش تعادل، توجه و توانایی در انجام فعالیت‌های روزمره و اجتماعی طراحی شده‌اند تا کودک بتواند با اعتماد به نفس بیشتری در محیط‌های مختلف عمل کند و در ارتباطات اجتماعی و بازی‌های گروهی موفق‌تر باشد.

 منابع

connectability.ca

my.clevelandclinic.org

mayoclinic.org