همه کودکان با سرعت و روش‌های متفاوت رشد می‌کنند و به هنگام رشد خود، مهارت‌های متعددی را در بازه‌های زمانی مختلف یاد می‌گیرند. تفاوت در رشد آن‌ها ممکن است به شخصیت، خلق‌وخو، تجربیات یا حتی جنبه‌های فرهنگی مربوط باشد. برخی از کودکان با نیازهای خاصی متولد می‌شوند که می‌توانند بر سلامت، رشد و تکامل آن‌ها تأثیر بگذارند. سایر کودکان شاید تا اواخر دوران کودکی خود نقایص، تاخیر یا تفاوت رشدی را نشان ندهند.
یکی از این مهارت‌هایی که کودکان یاد می‌گیرند، مهارت‌های حرکتی است. تاخیر در مهارت‌های حرکتی، در توانایی آن‌ها برای هماهنگ کردن گروه‌های عضلانی بزرگ، مانند عضلات بازوها و پاها و عضلات کوچک‌تر مانند عضلات دست اختلال ایجاد می‌کند. نوزادانی که تاخیر حرکتی شدید دارند، ممکن است در غلتیدن یا چهاردستوپا رفتن مشکل داشته باشند. همچنین کودکان مبتلا به تاخیر حرکتی که سن بیشتری دارند، سر‌به‌هوا به نظر می‌رسند یا در بالا و پایین رفتن از پله‌ها مشکل دارند. آشنایی با رشد حرکتی، انواع و مراحل آن به‌منظور تشخیص تاخیر حرکتی کودکان بسیار حائز اهمیت است. متخصصان ما در کلینیک راه کمال به شما در تشخیص و درمان تاخیر حرکتی کودک دلبندتان کمک می‌کنند. پس ما با همراه باشید و مطالب این صفحه را به‌دقت مطالعه کنید.
منظور از رشد حرکتی چیست؟
به زبان ساده، رشد حرکتی به معنای رشد و تقویت حرکت است. توانایی حرکت برای رشد انسان ضرورت دارد. مهارت‌های حرکتی برای فعالیت‌های روزمره مانند نشستن، راه رفتن، دویدن، بالا رفتن از پله‌ها، برداشتن اشیاء، استفاده از فنجان، چاقو و چنگال، ریختن نوشیدنی، لباس پوشیدن، در دست گرفتن و استفاده از مداد، خودکار، قیچی و استفاده از صفحه‌کلید ضروری هستند. رشد حرکتی، تکامل تغییرات حرکتی در طول عمر بوده و شامل موارد ذیل است:
- درک میزان عملکرد صحیح عضلات کودکان (تون عضلانی): کودکان به تون عضلانی متعادل نیاز دارند تا بتوانند ماهیچه‌های خود را رشد دهند و به‌راحتی از آن‌ها استفاده کنند.
- درک سیستم‌های دهلیزی و حس عمقی (گیرنده‌های عصبی تشخیص‌دهنده حرکت) کودکان: هر دوی این سیستم‌ها بخشی از سیستم حسی کودک هستند. سیستم دهلیزی در گوش داخلی قرار دارد و به بدن اجازه می‌دهد تعادل خود را حفظ کند. سیستم حس عمقی شامل عضلات، مفاصل و تاندون‌ها است. بدن می‌تواند ازطریق این سیستم موقعیت و مکان فعلی خود را تشخیص دهد. حفظ تعادل و حالت بدنی، و داشتن حرکات هماهنگ تنها زمانی امکان‌پذیر هستند که سیستم حس عمقی عملکرد خوبی داشته باشد.
انواع مهارت‌های حرکتی کودکان
رشد حرکتی به دو نوع مختلف تقسیم می‌شود که در ادامه به هر یک از آن‌ها به‌طور خلاصه اشاره میکنیم:
- مهارت‌های حرکتی درشت: مهارت‌های حرکتی درشت شامل رشد عضلات بزرگ بدن کودک هستند. این عضلات به کودک کمک می‌کنند تا غلت بزند، بنشیند، چهاردستوپا برود، بایستد، راه برود، بدود و فعالیت‌های روزانه را انجام دهد.
- مهارت‌های حرکتی ظریف: مهارت‌های حرکتی ظریف، عضلات کوچک بدن کودک به‌خصوص عضلات دست را شامل می‌شوند. به کمک این عضلات، کودک می‌تواند بطری، مسواک، مداد شمعی و مداد و اشیاء مختلف را در دست بگیرد. آن‌ها همچنین به کودک کمک می‌کنند تا اسباب‌بازی‌ها، پیراهن‌های دکمه‌دار و غیره را دستکاری کند و غذا بخورد.
تاخیر حرکتی چیست؟
تاخیر حرکتی، تاخیر در رشد مهارت های حرکتی درشت کودکان است. دستیابی به مهارت های حرکتی خاص یا رسیدن به نقاط عطف حرکتی به فعالیت هایی مانند راه رفتن، دویدن، نشستن و خزیدن کمک می کند. تاخیرهای حرکتی رایج هستند و می توانند از نظر شدت متفاوت باشند. در برخی موارد، کودکانی که تاخیر حرکتی دارند، به سادگی در سنین بالاتر به نقاط عطف دست می یابند یا فقط تاخیر خفیفی دارند. در موارد دیگر، تاخیرهای حرکتی ممکن است نشان دهنده مشکل یا اختلالات حرکتی جدی تری باشد بنابراین توجه به آن‌ها بسیار مهم است. در ادامه با علل، علائم و نحوه درمان تاخیر حرکتی کودکان آشنا خواهید شد.
چرا مهارت‌های حرکتی درشت مهم هستند؟
کودکان در دوران شیرخوارگی برای بالا بردن سر، غلت زدن، نشستن و خزیدن به مهارت‌های حرکتی درشت نیاز دارند. با رشد کودک نیاز او به مهارت‌های حرکتی درشت مانند راه رفتن، دویدن و پریدن افزایش می‌یابد. پیشرفت مهارت‌های حرکتی انجام فعالیت‌های دیگر مانند لی‌لی، ورزش‌های مختلف، استفاده از سه‌چرخه و ترامپولین و رقص را امکان‌پذیر می‌کند. کودکان برای موفقیت در مدرسه، زمین بازی و در جامعه بزرگ‌تر به مهارت‌های حرکتی درشت تکیه می‌کنند.
مهارت‌های حرکتی درشت نیز با توانایی‌های دیگر ازجمله موارد زیر مرتبط هستند:
- تعادل
- آگاهی بدن
- هماهنگی
- قدرت فیزیکی
- زمان واکنش
- اعتمادبهنفس
- پایداری برای انجام مهارت‌های حرکتی ظریف
علت تاخیر حرکتی در کودکان
هنوز علت دقیق تاخیر حرکتی کودکان مشخص نشده است اما موارد ذیل می‌توانند از دلایل احتمالی آن محسوب شوند:
- ناهنجاری‌های کروموزومی
- ناهنجاری‌های ساختاری مغز
- اختلالات مادرزادی یا ارثی متابولیسم (IEM)
- بیماری‌های عفونی
- حوادث، تروما هنگام تولد
- خفگی هنگام تولد
- عوامل محیطی
تاخیر در رشد حرکتی همچنین می‌تواند نشانه‌ای از سایر بیماری‌های زمینه‌ای باشد. این بیماری‌ها عبارت‌اند از:
- فلج مغزی
- اختلالات طیف الکل جنینی (اختلالات ناشی از مصرف الکل مادران در دوران بارداری)
- اختلال طیف اوتیسم (ASD)
- دیستروفی عضلانی
- اختلالات ژنتیکی، مانند سندرم داون و سندرم ایکس شکننده
لازم به ذکر است که در هر یک از این بیماری‌ها، شدت تاخیر حرکتی ممکن است از کودکی به کودک دیگر متفاوت باشد.
علائم تاخیر حرکتی کودکان
تاخیر حرکتی کودکان دارای علائم متفاوتی است که آن‌ها را در دو دسته علائم کلی و علائم مرتبط با سن بیان میکنیم:
علائم کلی
اگر کودکان یک یا چند مورد از علائم کلی ذیل را داشته باشند، دارای تاخیر حرکتی هستند:
- بازوها یا پاهای سفت
- هماهنگی ضعیف، حرکت نامنظم و نامناسب در مقایسه با سایر کودکان هم‌سن‌و‌سال یا مشکل در برنامه‌ریزی حرکات
- نشان دادن واکنش‌های وحشت‌زده نسبت به حرکات معمولی یا نیاز مفرط به جستجوی ورودی‌های حسی مانند چرخیدن، جنبیدن یا تکان دادن دست
- دور شدن یا فاصله گرفتن از افراد به هنگام در آغوش گرفته شدن
- حالت بدنی بی‌رمق یا شل
- استفاده از یک طرف بدن بیشتر از طرف دیگر
- واکنش شدید نسبت به لمس یا درد
- تاخیر در توانایی غلت زدن یا نشستن
- ناتوانی در راه رفتن تا 18ماهگی
- سفت شدن اندام‌ها یا تون عضلانی کم
- ناتوانی در استفاده از یک طرف بدن
- مشکل در نگه داشتن و استفاده از اشیاء
- سر‌به‌هوا بودن و زمین خوردن‌های مکرر
- از دست دادن مهارت‌های قبلی
علائم بر اساس سن
علاوه بر علائم کلی، کودکانی که تاخیر حرکتی دارند در سنین مختلف علائم زیر را نشان می‌دهند:
- تولد تا 3ماهگی: مشکل در بالا نگه داشتن سر
- 4 تا 6ماهگی: مشکل در گرفتن یا نگه داشتن اشیاء یا به دهان آوردن آن‌ها
- در 6ماهگی: ناتوانی در غلت زدن یا نشستن بدون کمک گرفتن از اعضای خانواده
- در 12ماهگی: ناتوانی در قرار گرفتن در موقعیت ایستاده، ناتوانی در ایستادن ازطریق کمک، ناتوانی در چهار‌و‌دست‌پا رفتن با استفاده از دست و زانو، کشیدن یک طرف بدن حین چهار‌و‌دست‌پا رفتن، ناتوانی در برداشتن اشیاء کوچک با انگشت شست و اشاره
- در 18ماهگی: مشکل در راه رفتن به‌طور مستقل و بدون کمک، ناتوانی در خط‌خطی کردن با مداد شمعی
- در 2سالگی: راه رفتن فقط روی انگشتان پا، ناتوانی در شوت کردن توپ‌های بزرگ، ناتوانی در ساختن ساختمان با استفاده از چندین بلوک
- در سه‌سالگی: ناتوانی در بالا یا پایین رفتن از پله‌ها هنگام عوض کردن پاها، هماهنگی ضعیفی، تلوتلو یا زمین خوردن مکرر هنگام دویدن، ناتوانی در پریدن با بلند کردن هر دو پا از زمین، ناتوانی در گرفتن توپ‌های بزرگ، مشکل در ورق زدن کتاب
- در سن چهارسالگی: مشکل در ایستادن روی یک پا به مدت پنج ثانیه، رکاب زدن با سه‌چرخه حدد 3 متر، پریدن روی یک‌پا یا کشیدن اشکال ساده
- در سن پنج‌سالگی: مشکل در پرش با استفاده از عوض کردن پاها، مشکل در حرکت دادن خود روی تاب یا مشکل در بریدن چیزی در یک خط مستقیم با قیچی
کودک شما با هر مشکلی که مواجه شده باشد، کلینیک تشخیص و درمان تأخیر حرکتی راه کمال می‌تواند آن را تشخیص دهد و برنامه درمانی مناسب و مؤثری را تنظیم کند.
روش‌های درمان تاخیر حرکتی کودکان
اگر در مورد رشد فرزندتان نگران هستید، با متخصصان ما در کلینیک راه کمال صحبت کنید تا شیوه درمانی مناسب را به شما پیشنهاد دهند. متخصص ابتدا کودک شما را ارزیابی می‌کند تا مشکل او را تشخیص دهد و پس از آن روش درمانی مناسب را انتخاب کند. اگر کودک تاخیر رشد حرکتی ظریف و درشت داشته باشد، معمولاً ارزیابی او از سوی یک متخصص کاردرمانی یا فیزیوتراپ کودکان انجام می‌شود. در حالت ایده‌آل، کودک باید تراپی را در اسرع وقت شروع کند. این روش درمانی با قرار دادن کودک در موقعیت‌های مفید و کمک به حرکت کردن او، بر رشد او از سنین پایین تأثیر می‌گذارد.
برای اطلاعات بیشتر پیشنهاد میکنیم مطلب کاردرمانی تاخیر حرکتی را مطالعه نمایید.
والدین کودکانی که تاخیر حرکتی دارند، چه نقشی در بهبود آن‌ها ایفا می‌کنند؟
درحالی‌که همه کودکان مهارت‌ها را با سرعت طبیعی خود یاد می‌گیرند، والدین می‌توانند در صورت تاخیر، به رشد آن‌ها کمک کنند. بهتر است والدین نحوه کمک به کودکان خود در محیط خانه را از متخصصان ما جویا شوند. از میان راهکارهای مختلفی که آن‌ها به والدین ارائه می‌کنند، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- فرصت‌های مناسب و کافی برای فعالیت‌های حرکتی درشت و ظریف کودک خود فراهم کنید.
- اجازه دهید کودک‌تان با اسباب‌بازی‌ها یا اشیائی بازی کند که به بهبود مهارت‌های گرفتن و نگه داشتن او کمک می‌کنند.
- بسته به سن کودک، او را تشویق کنید تا در تمام فعالیت‌های روزمره زندگی مانند لباس پوشیدن و رعایت بهداشت شخصی (در حد توانش) شرکت کند.
- در مورد تاخیر رشد حرکتی کودک خود مطالعه کنید.
- توجه داشته باشید که نیازی به استفاده از اسباب‌بازی‌های گران‌قیمت نیست. مبلمان و جعبه برای بلند کردن و ایستادن روی آن‌ها، بالش برای افتادن روی آن‌ها، ظروف و قاشق برای کوبیدن به یکدیگر برای ایجاد صدا، از جالب‌ترین اشیائی هستند که یک کودک نوپا می‌تواند با آن‌ها بازی کند. به کودکان بزرگ‌تر اجازه دهید زمان خاصی را در بیرون از خانه سپری کنند تا بتوانند بدوند و بپرند.
- والدین باید علائم هشداردهنده اولیه در مورد مهارت‌های حرکتی را بدانند تا کودک بتواند حمایت و کمک‌های لازم را به‌موقع دریافت کند. مداخله زودهنگام همچنین به والدین کمک می‌کند تا انواع خدماتی که نیازهای کودک را برآورده می‌کنند، بهره‌مند شوند.
همچنین اگر والدین بخواهند روی رشد حرکتی کودکان خود در خانه تمرکز کنند، زمان بازی برای شروع عالی است. یکی از بزرگ‌ترین موانع ما در طول کاردرمانی این است که کودکان را وادار به بازی با اسباب‌بازی‌ها کنیم و درعین‌حال مهارت‌های حرکتی ظریف آن‌ها را پرورش دهیم. در اینجا به چند نکته برای کمک به کودکان در هنگام بازی اشاره میکنیم:
- کودک خود را تشویق کنید تا با اسباب‌بازی‌های ساده بازی کند. شما می‌توانید برخی از تاخیرهای حرکتی کودک خود را با وادار کردن او به ساخت ساختمان و بازی با سایر اسباب‌بازی‌های ساده به‌جای برخی از اسباب‌بازی‌های دیجیتال و جدید کاهش دهید.
- بدون کفش بازی کنید. حس کردن چمن، فعالیتی مهم برای کودکان خردسال است. این امر ورودی حسی را به پایین پای آن‌ها منتقل کرده و به آن‌ها کمک می‌کند تا پردازش آن را یاد بگیرند.
- کثیف شوید. از داشتن خانه به‌هم‌ریخته و کودک کثیف نترسید! یک دیوار گچی بسازید. کودک خود را پوشک کنید یا به او لباس حمام بپوشانید و او را بیرون یا داخل وان قرار دهید. سپس به او اجازه دهید تا با رنگ غیرسمی همه جای خود را نقاشی کند. این فعالیت‌ها سرگرم‌کننده هستند و موجب ایجاد عنصر حسی و مهارت‌های حرکتی می‌شوند.
- از آنچه دارید استفاده کنید. به کودک خود وسایل ساده بدهید تا مهارت‌هایش را رشد دهد. کوبیدن قابلمه‌ها و ماهیتابه‌ها با قاشق و چنگال، فعالیتی عالی است که روی هماهنگی چشم و دست کودکان متمرکز است و قدرت مرکزی و ورودی شنوایی مورد نیاز آن‌ها را ایجاد می‌کند.
همیشه نقاط عطف رشد فرزندتان را دنبال کنید
رشد کودک را می‌توان با مداخله به‌موقع و محیط خانه حمایتی به‌طور مؤثر بهبود بخشید. نکته کلیدی اقدام به‌موقع والدین است. بنابراین همیشه نقاط عطف رشد حرکتی کودک خود را دنبال کنید و در طول ویزیت‌های معمول خود با پزشکان ما در مورد آن‌ها صحبت کنید. در صورت مشاهده هر یک از علائم تاخیر حرکتی یا اختلال در مراحل رشد کودک خود، در اسرع وقت به کلینیک ما مراجعه کنید تا متخصصان باتجربه ما بتوانند با تشخیص صحیح، برای درمان کودک عزیز شما اقدام کنند.
منابع:
مطالب مشابه
هیچ آزمایش مشخصی برای تشخیص بیش فعالی وجود ندارد. پزشک علاوه بر شناسایی علائم از تست هایی همچون مقیاس ارزیابی واندربیلت، سیستم ارزیابی رفتار کودکان، چک لیست رفتار کودک و مقیاس کارنرز استفاده می کند.
امروزه سه نوع مختلف از بیش فعالی وجود دارند که هر کدام با توجه به نحوه بروز علائم رفتاری متمایز می‌شوند. پسرها علائم این اختلال را به‌صورت بیرونی نشان می‌دهند. اما علائم این اختلال در دخترها به‌صورت آشکار بروز نمی‌کند.
علائم بیش فعالی در کودک 3 ساله می‌تواند به‌طرق مختلف ظاهر شود.کودکان در این سن اغلب انرژی بالایی دارند و ممکن است سطحی از بی‌قراری و تکانشگری را نشان دهند که ازنظر مراحل رشد، طبیعی به نظر برسد.
اختلال کمبود توجه و بیش فعالی در کودکان (ADHD) اختلال در رشد مغز است که بر توانایی تمرکز و خودکنترلی کودکان تأثیر می‌گذارد.