حس عمقی، توانایی بدن برای احساس حرکت، عمل و موقعیت است. این حس در تمام حرکات عضلانی وجود دارد.
بدون حس عمقی، نمی‌توانستید بدون فکر کردن قدم بعدی را بردارید. حس عمقی به شما این امکان را می‌دهد بدون اینکه آگاهانه به جایی که قرار است پای خود را قرار دهید فکر کنید، راه بروید. همچنین به شما اجازه می‌دهد با چشمان بسته، آرنج خود را لمس کنید.
برخی عوامل می توانند بر حس عمقی تأثیر بگذارند. اختلال موقت می تواند ناشی از مصرف زیاد الکل باشد، به همین دلیل است که تست هوشیاری شامل لمس بینی در حالی که روی یک پا ایستاده اید، می باشد.
صدمات یا مشکلات پزشکی که بر عضلات، اعصاب و مغز تأثیر می‌گذارند، می‌توانند باعث اختلال درازمدت یا دائمی حس عمقی شوند. تغییرات مرتبط با سن نیز بر حس عمقی تأثیر می گذارد.
آناتومی حس عمقی
حس عمقی از گیرنده‌های حسی موجود در سیستم عصبی و بدن شما ناشی می‌شود. بیشتر این گیرنده‌ها در عضلات، مفاصل و تاندون‌هایتان قرار دارند.
هنگامی که حرکت می‌کنید، گیرنده‌ها پیام‌های دقیقی را در مورد موقعیت‌ها و اقدامات شما به مغزتان ارسال می‌کنند. مغز این پیام‌ها را پردازش می‌کند و با بینایی، سیستم عصبی و سیستم دهلیزی همکاری می‌کند تا درک درستی از موقعیت بدن شما و نحوه حرکتتان ایجاد کند.
کدام یک از اعضای بدن درگیر حس عمقی هستند؟
حس عمقی فرآیندی بسیار پیچیده است و بدون اینکه متوجه شوید اتفاق میفتد. قسمت‌هایی از بدن شما که در حس عمقی نقش دارند عبارت‌اند از:
- مغز. چندین قسمت از مغز شما برای پردازش اطلاعات حسی، به ویژه مخچه، ساقه مغز و قشر حسی با هم کار می‌کنند. مغز شما نحوه درک موقعیت بدنتان را تفسیر کرده و بر اساس آن عمل می‌کند.
- مکانورسپتورهای محیطی. مکانورسپتورها (گیرنده‌های مکانیکی) در پوست، عضلات، رباط‌ها و تاندون‌های شما و در نزدیکی استخوان‌ها و مفاصلتان قرار دارند. آن‌ها می‌توانند انواع مختلفی از محرک‌ها مانند لمس، فشار، کشش، لرزش و حرکت را تشخیص دهند. آن‌ها نیروهای داخلی را که بر بدن شما وارد می‌شوند، حس کرده و این اطلاعات را به مغزتان ارسال می‌کنند.
- سیستم دهلیزی محیطی. شما پنج اندام در گوش داخلی خود دارید که اطلاعاتی را که بدنتان برای حفظ تعادل مانند وضعیت، موقعیت و حرکت خود نیاز دارد، حس می‌کنند. آن‌ها این اطلاعات را به مغز ارسال می‌کنند.
- چشم‌ها. از طریق بینایی، چشمان شما اطلاعاتی را در مورد موقعیتتان در فضا و اشیاء اطراف به مغز ارسال می‌کنند. اما شما می‌توانید بدون بینایی نیز حس عمقی مؤثری داشته باشید. به‌عنوان مثال، افرادی که دارای حس عمقی سالم هستند می‌توانند با چشمان بسته، بینی خود را با انگشتانشان لمس کنند.
اختلال حس عمقی چیست؟
برخی از شرایط می‌توانند باعث ایجاد مشکل در حس عمقی شوند. اگر اختلال حس عمقی دارید ممکن است این علائم را داشته باشید:
- هنگام راه رفتن روی سطوح ناهموار میفتید.
- قدرت خود را درک نمی‌کنید. به‌عنوان مثال، ممکن است ندانید که هنگام نوشتن یا برداشتن یک آجر از چه مقدار نیرو استفاده کنید.
- حرکت نامنسجم، مانند مشکل در راه رفتن مستقیم دارید.
- مشکلات تعادل دارید که می‌توانند منجر به مشکلاتی هنگام بالا یا پایین رفتن از پله‌ها یا باعث زمین خوردن شما شوند.
این بیماری‌ها ممکن است باعث اختلال حس عمقی شوند:
- آسیب مغزی
- اختلالات طیف اوتیسم (ASD)
- اسکلروز چندگانه (MS)
- آمیوتروفیک جانبی اسکلروز (ALS) یا بیماری لو گریگ
- آسیب‌های مفصلی
- جراحی تعویض مفصل، به‌ویژه جراحی تعویض مفصل لگن
- بیماری پارکینسون
- بیماری هانتینگتون
- سکته مغزی
- آرتروز
- دیسک بیرون‌زده
- نوروپاتی محیطی
علائم اختلال حس عمقی چیست؟
علائم و نشانه‌های اختلال حس عمقی یا حس عمقی ضعیف ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- مشکلات تعادل. که می‌توانند منجر به زمین خوردن‌های مکرر شوند.
- دست و پا چلفتی بودن. مانند برخورد تصادفی با اشیاء اطراف خود
- سرگیجه
- مشکلات آگاهی فضایی
- حرکات نامنسجم
- استفاده از نیروی بسیار کم یا بسیار زیاد برای اقدامات مختلف (مانند استفاده از نیروی بیش‌ازحد هنگام نوشتن)
- اقدامات کم یا بیش‌ازحد (مانند از دست دادن یک شیء هنگام رسیدن به آن)
این علائم و رفتارها می‌توانند بر افراد در هر سنی تأثیر بگذارند. اما به طور کلی، خطر ابتلا به مشکلات حس عمقی با افزایش سن و تخریب طبیعی مفاصل، عضلات، اعصاب و مغز شما افزایش می‌یابد.
تشخیص اختلال حس عمقی
اگر علائم اختلال حس عمقی داشته باشید، پزشک در مورد سابقه سلامتی و پزشکی شما، ازجمله جراحی‌های اخیر و بیماری‌های موجود، سؤالاتی خواهد پرسید.
سپس شما را معاینه می‌کند و آزمایشات حس عمقی زیر را انجام می‌دهد:
- آزمون TTDPM. آستانه تشخیص حرکت غیرفعال، آزمایشی است که در مفاصل مختلف بدن شما استفاده می‌شود. پزشک از دستگاهی استفاده می‌کند که در حالی که چشمانتان بسته هستند، یکی از اندام‌هایتان را در جهتی خاص با سرعت‌های مختلف حرکت می‌دهد. در این حالت از شما می‌پرسد فکر می‌کنید حرکت در کدام جهت بوده است.
- آزمون JPR. آزمون تشخیص موقعیت مفصل مشابه آزمون TTDPM بوده و شامل یک دستگاه و چشم‌بند است. در حالی که چشمانتان بسته هستند، دستگاه یکی از مفاصل شما را در جهتی خاص حرکت می‌دهد. سپس مفصل به موقعیت اولیه خود بازگردانده می‌شود. شما سعی خواهید کرد این حرکت را دوباره، به تنهایی انجام دهید.
- آزمون پیدا کردن انگشت شست. پزشک دست شما را در موقعیت خاصی قرار می‌دهد. با چشمان بسته، انگشت شست یک دست خود را با انگشت اشاره و شست دست دیگر لمس می‌کنید.
- آزمون حس عمقی دیستال. پزشک انگشت شست پای شما را بالا و پایین می‌برد. سپس سعی می‌کنید این حرکت را با چشمان بسته تکرار کنید.
- لمس متوالی انگشتان. انگشت شست خود را با هر یک از انگشتان خود (از انگشت اشاره شروع کنید) لمس می‌کنید.
- آزمون رومبرگ. این آزمون، رایج‌ترین آزمایش اختلال حس عمقی است. به مدت 30 ثانیه با چشمان بسته و پاشنه‌های کنار هم می‌ایستید. پزشک هرگونه نوسان یا سایر علائم عدم تعادل را مشاهده خواهد کرد.
- آزمون هوشیاری میدانی. آزمایش هوشیاری میدانی استاندارد (SFST) شامل آزمایش راه رفتن و چرخیدن (WAT) و آزمایش ایستادن روی تک پا (OLS) است. این آزمایش برای بررسی سطح هوشیاری بعد از مصرف الکل نیز استفاده می‌شود.
اگر پزشک فکر کند اختلال حس عمقی شما ناشی از آسیب یا بیماری پزشکی دیگری است، ممکن است به این آزمایش‌ها نیز نیاز داشته باشید:
- آزمایش سرعت هدایت عصبی. که از الکترودها برای بررسی عملکرد اعصاب شما استفاده می‌کند.
- اشعه ایکس
- آزمایش خون
- اسکن MRI
درمان اختلال حس عمقی
در کنار درمان هر آنچه باعث اختلال حس عمقی شما می‌شود، احتمالاً تمرینات و درمان‌هایی را برای بهبود هماهنگی و تعادل خود نیز انجام خواهید داد.
در اینجا برخی از روشهای محبوب برای درمان اختلال حس عمقی آورده شده‌اند:
- تای چی. که می تواند حس عمقی را در پاهای شما تقویت کند.
- تمرینات هسته‌ای. که تعادل را بهبود می‌بخشند.
- فیزیوتراپی. که قدرت، مهارت‌های حرکتی و تعادل را تقویت می‌کند.
- آموزش تحریک حسی پیکری. که از تمرینات یا تحریک الکتریکی برای بهبود حس عمقی استفاده می‌کند.
- کاردرمانی. که برای یادگیری نحوه مدیریت کارهای روزانه در هنگام زندگی با اختلال حس عمقی استفاده می‌شود.
- یوگا. که تعادل و قدرت عضلانی را بهبود می‌بخشد.
آموزش حس عمقی همچنین می تواند خطر آسیب‌دیدگی و تحلیل عضلانی شما را کاهش دهد. در مورد اینکه کدام تمرینات برای شما بیشترین فایده را دارند، با توجه به سابقه پزشکی، سلامت کلی و سن خود، با پزشکتان صحبت کنید. پزشک یک برنامه درمانی سفارشی برای اختلال حس عمقی شما ارائه خواهد کرد.
جمع‌بندی
وقتی به حواس خود فکر می‌کنیم، اغلب فقط به بینایی، بویایی، شنوایی، لامسه و چشایی فکر می‌کنیم. اما حس عمقی، حس کلیدی دیگری است که زندگی را آسان‌تر و لذت‌بخش‌تر می‌کند. بدون حس عمقی مؤثر، نمی‌توانستیم به راحتی بدن خود را بخارانیم یا دوچرخه‌سواری کنیم. بسیاری از بیماری‌ها و آسیب‌ها می‌توانند به صورت موقتی یا دائمی بر این حس مهم تأثیر بگذارند، اما با استفاده از روشهای درمانی مناسب و توانبخشی، می‌توان این اختلال را مدیریت و درمان کرد. اگر شما یا فرزندتان با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنید، می‌توانید با گروه توانبخشی راه کمال تماس بگیرید. تیم متخصص ما با ارائه خدمات نوین و مؤثر در زمینه درمان اختلالات حسی، به شما کمک می‌کند تا زندگی بهتری داشته باشید. برای مشاوره و دریافت اطلاعات بیشتر، همین حالا با ما تماس بگیرید!
منابع
مطالب مشابه
کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً در ارتباطات اجتماعی و تعامل با دیگران با چالش‌هایی مواجه هستند. در 18ماهگی، والدین باید توجه دقیقی به نحوه تعامل فرزندشان با اطرافیان داشته باشند. نشانه‌های رایجی که ممکن است در این سن ظاهر شوند عبارت‌اند از: فقدان تماس چشمی مؤثر، پاسخ محدود به نام، عدم علاقه به بازی‌های تعاملی و مشکلات در تقلید حرکات یا رفتارها
گزارش‌های موجود از سوی اسپکتروم نشان می‌دهند که سن 6سالگی برای کودکان مبتلا به اوتیسم نقطه عطف مهمی است؛ چرا که طبق مطالعه‌ای طولانی‌مدت، شدت ویژگی‌های اوتیسم در بسیاری از کودکان از سنین 3 تا 6 سالگی کاهش می‌یابند، ولی این پیشرفت معمولاً برای سه‌چهارم کودکان متوقف می‌شود.
تشخیص زودهنگام اوتیسم در کودکان 2 ساله نقشی حیاتی در بهبود نتایج بلندمدت دارد. تحقیقات نشان داده‌اند که شناسایی و مداخله به‌موقع، به‌ویژه در دوران حساس رشد مغز، می‌تواند به توسعه مهارت‌های ارتباطی، اجتماعی و رفتاری کودک کمک چشمگیری کند.
گفتاردرمانی و کاردرمانی پایه‌های اصلی مدیریت اوتیسم محسوب می‌شوند. بااین‌حال، بسیاری از خانواده‌ها برای تکمیل این روش‌ها به سراغ درمان‌های طبیعی و سنتی مانند شاهدانه، داروهای گیاهی و ... می روند.
یکی از مواردی که افراد مبتلا به اوتیسم برای جبران ناراحتی در هنگام برقراری ارتباط چشمی انجام می‌دهند، نگاه کردن به چیزی غیر از چهره دیگران در حین تعامل اجتماعی است. برای مثال دانش‌آموز مبتلا به اوتیسم در مدرسه می‌تواند هنگام نگاه کردن و ور رفتن با شیئی خاص، مانند اسباب‌بازی یا مداد بهتر روی درس تمرکز کند.
تیک‌ها، حرکات یا صداهای ناگهانی و سریعی هستند که کودک به‌طور مکرر و غیرارادی انجام می‌دهد. اگر کودک تیک حرکتی داشته باشد، ممکن است به‌طور مکرر پلک بزند یا شانه‌های خود را بارها و بارها بالا بیندازد. اگر تیک صوتی داشته باشد، احتمالاً به‌صورت ناخواسته صدای خرخر ایجاد می‌کند یا احساس نیاز به صاف کردن مداوم گلو دارد. تیک‌ها اغلب با گذشت زمان تغییر می‌کنند.
هنگامی که کودک به وسواس فکری عملی مبتلا می‌شود، افکار وسواسی و رفتاری اجباری می‌توانند بسیار مکرر و شدید شوند و در زندگی روزمره و رشد طبیعی کودک اختلال ایجاد کنند.
اختلال انفجاری متناوب (IED) نوعی اختلال رفتاری است که با دوره‌های مکرر خشم و پرخاشگری شدید مشخص می‌شود. این فوران‌ها می‌توانند کلامی یا جسمی باشند و اغلب غیرقابل پیش بینی هستند.
هنگامی که مغز در درک ورودی بصری دریافتی مشکل داشته باشد، اطلاعات به‌درستی درک نشده و نمی‌توانند با سایر حواس ادغام شوند.توجه به این نکته بسیار مهم است که اختلال حس بینایی به مشکلات مربوط به بینایی اشاره ندارد. درواقع کودکی که ازنظر بینایی دید 20/20 کامل دارد، اگر با اختلال حس بینایی دست و پنجه نرم کند، همچنان در درک آنچه می‌بیند با مشکل مواجه می‌شود.
آسیب سر می تواند به خفیفی ضربه، کبودی (کوفتگی) یا بریدگی روی سر باشد. یا می تواند ضربه مغزی، بریدگی عمیق یا زخم باز، شکستگی استخوان جمجمه، خونریزی داخلی یا آسیب به مغز باشد.