رفتاردرمانی اختلال دوقطبی، اختلال سلامت روان است که باعث چرخه‌های شدید تغییرات عاطفی می‌شود.
کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دوقطبی دو دوره را تجربه میکنند:
- دوره‌هایی که در آن‌ها فوق‌العاده شاد و پرانرژی هستند، که به آن دوره شیدایی گفته می‌شود.
- دوره‌های دیگری که در آن‌ها بسیار افسرده هستند.
دوره شیدایی باعث می‌شود کودکان بسیار تکانشی عمل کنند و تصمیمات و اقدامات پرخطر بگیرند. برخی از کودکان شکل خفیف‌تری از شیدایی به نام هیپومانیا را تجربه میکنند. اختلال دوقطبی قبلاً اختلال افسردگی-شیدایی نامیده می‌شد.
اختلال دوقطبی معمولاً در اواسط تا اواخر نوجوانی شروع می‌شود. در برخی از موارد، بیماری در کودکی تشخیص داده شده ولی گاهی‌اوقات علائم آن تا بزرگسالی شروع نمی‌شوند.
انواع اختلال بای پولار
- اختلال دوقطبی نوع یک: این اختلال شامل دوره‌های شیدایی است که 7 روز یا بیشتر طول می‌کشند، یا شیدایی شدیدی است که نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد. بیمار ممکن است دوره افسردگی اساسی نیز تجربه کند که 2 هفته یا بیشتر به طول می‌انجامد.
- اختلال دوقطبی نوع دو: این نوع اختلال شامل شیدایی و افسردگی است. اما شیدایی در آن خفیف‌تر از اختلال دوقطبی نوع یک است و پزشکان آن را هیپومانیا (نیمه-شیدایی) می‌نامند. بیمار مبتلا به اختلال دوقطبی نوع دو ممکن است قبل یا بعد از دوره شیدایی، دوره افسردگی اساسی را تجربه کند.
- اختلال سیکلوتایمی (خلق ادواری): این نوع اختلال که به سیکلوتایمیا نیز معروف است، شامل علائم هیپومانیا و افسردگی است که در بزرگسالان، 2 سال یا بیشتر و در کودکان 1 سال طول می‌کشد. این علائم با معیارهای دوره‌های کاملاً شیدایی یا افسردگی مطابقت ندارند.
- انواع دیگر: افراد مبتلا به این اختلالات علائمی را تجربه میکنند که در دسته‌بندی‌های فوق قرار نمی‌گیرند. به‌عنوان مثال، این علائم ممکن است ناشی از مصرف مواد مخدر، الکل یا شرایط پزشکی باشند.
اختلال دوقطبی نوع یک و دو شایع‌ترین زیرگروه‌های اختلال دوقطبی هستند و اختلال دوقطبی نوع یک ازنظر علائم شیدایی شدیدتر است.
علائم اختلال دوقطبی
اکثر کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دوقطبی دوره‌های زمانی جداگانه‌ای را تجربه میکنند که به آن‌ها دوره یا اپیزود شیدایی یا افسردگی گفته می‌شود. شیدایی و افسردگی علائم بسیار متفاوتی دارند.
علائم شیدایی عبارت‌اند از:
- تغییرات شدید در شخصیت
- هیجان‌زد‌گی بیش‌ازحد
- عصبانیت یا پرخاشگری (به‌ویژه در کودکان کوچک‌تر)
- داشتن انرژی زیاد
- باور به این که خیلی باهوش‌تر یا بهتر از دیگران هستند
- انجام کارهای وحشیانه یا خطرناک
- نیاز نداشتن به خواب زیاد
- بیش‌ازحد صحبت کردن
- داشتن افکار زیاد
- مشکل قابل توجه در تمرکز کردن
- در شدیدترین شکل آن، از دست دادن ارتباط با واقعیت، که به آن اپیزود سایکوتیک گفته شود.
علائم افسردگی عبارت‌اند از:
- غمگین بودن بیش‌ازحد یا به‌راحتی عصبانی شدن
- از دست دادن علاقه به چیزهایی که آن‌ها را خوشحال میکنند
- افزایش یا کاهش وزن زیاد
- خوابیدن بیشتر یا کمتر از حد معمول
- احساس مداوم غم و اندوه برای حداقل 2 هفته
- ناتوانی در بی‌حرکت نشستن
- عدم تمایل به حرکت کردن
- بسیار خسته بودن
- فکر کردن به اینکه نمی‌توانند هیچ کاری را به‌خوبی انجام دهند
- احساس گناه یا ناامیدی شدید
- عدم ملاقات یا صحبت نکردن با دوستان
- فکر کردن به‌شکلی مبهم
- تمرکز بر مرگ یا خودکشی، یا تلاش برای کشتن خود
- در شدیدترین شکل آن، از دست دادن ارتباط با واقعیت، که به آن اپیزود سایکوتیک گفته می‌شود.
اولین علائم کودک می‌تواند شیدایی یا افسردگی باشد. در ابتدا، علائم شیدایی یا افسردگی ممکن است خفیف‌تر باشند و مدت‌زمانی که کودک علائم را تجربه می‌کند متفاوت خواهد بود.
برخی از بیماران دوره‌ای به نام «اپیزودهای مختلط» را تجربه میکنند، که در آن علائم افسردگی وجود دارند اما افکار و گفتار سریع، آشفتگی و مشغله‌های اضطرابی نیز مشاهده می‌شوند.
علت اختلال دوقطبی در کودکان
دانشمندان هنوز علت دقیق اختلال دوقطبی را نمی‌دانند. اما آن‌ها معتقدند جزئی ژنتیکی (ارثی) باعث ایجاد این اختلال می‌شود. بیش از دو سوم افراد مبتلا به اختلال دوقطبی حداقل یک خویشاوند بیولوژیکی نزدیک مبتلا به این بیماری دارند. بااین‌حال، این مسئله لزوماً باعث ایجاد اختلال دوقطبی در کودک نمی‌شود.
تحقیقات همچنین نشان می‌دهند که تروما و اتفاق‌های استرس‌زا در زندگی مانند مرگ یکی از اعضای خانواده یا سوء استفاده ممکن است احتمال ابتلا به اختلال دوقطبی را در بیمارانی که در معرض خطر ژنتیکی قرار دارند، افزایش دهند. برخی از کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی تغییرات فیزیکی در مغز خود دارند که نشان می‌دهد قسمت‌هایی از مغز آن‌ها فعالیت بیشتر یا کمتری نسبت به سایر کودکان دارند.
دانشمندان در حال حاضر در حال انجام تحقیقات برای تعیین رابطه این عوامل با اختلال دوقطبی هستند.
اختلال دوقطبی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک با کمک معاینه فیزیکی، بررسی سابقه پزشکی کودک، علائم او، سابقه خانوادگی، تست‌های تشخیصی مانند آزمایش خون و ارزیابی سلامت روانی کودک، بیماری را تشخیص می‌دهد. معمولاً پزشکان برای بررسی سلامت روان، کودک را به روانشناس یا روانپزشک ارجاع می‌دهند.
برای تشخیص اختلال دوقطبی، کودک باید حداقل یک اپیزود هیپومانیک (نیمه-شیدایی) یا مانیک (شیدایی) داشته باشد. اپیزود، دوره‌ای از زمان است که کودک رفتارهای شدیدی دارد که با قبل بسیار متفاوت هستند. رفتارهای جدید باعث می‌شوند کودک به‌سختی در فعالیت‌های عادی مانند بازی یا فعالیت‌های اجتماعی با دوستان شرکت کند. اپیزودهای سایکوتیک، که در آن کودک ارتباط خود را با واقعیت از دست می‌دهد نیز می‌توانند در شدیدترین حالت شیدایی رخ دهند.
اگر کودک فقط اپیزودهای افسردگی داشته باشد، به‌جای اختلال دوقطبی، افسردگی تشخیص داده می‌شود.
علاوه‌بر اختلال دوقطبی نوع یک، کودکان می‌توانند به اختلال دوقطبی نوع دو نیز مبتلا شوند. در این نوع اختلال دوقطبی، اپیزودهای شیدایی با هیپومانیای خفیف‌تر جایگزین می‌شوند.
اختلال دوقطبی چگونه درمان می‌شود؟
اختلال دوقطبی معمولاً با ترکیب رفتاردرمانی و دارودرمانی درمان می‌شود. کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است حتی با درمان‌‌های مناسب هم پیشرفت یا عود علائم را تجربه کنند. آن‌ها به حمایت خوب از طرف خانواده، دوستان و متخصصان نیاز دارند.
رفتاردرمانی
اختلال دوقطبی را می‌توان با روش‌های زیر درمان کرد:
- درمان شناختی-رفتاری (CBT):این روش شایع‌ترین نوع درمان برای اختلال دوقطبی است. در این روش درمانی، درمانگر به کودک کمک می‌کند به درک درستی از عواملی که باعث تحریک دوره‌های شیدایی و افسردگی می‌شوند، برسد. کودکان همچنین نحوه تأثیر افکار بر احساساتشان و چگونگی مدیریت آن را می‌آموزند.
- درمان خانواده محور (FFT): این درمان شامل جلساتی برای بیمار و اعضای خانواده برای یادگیری درمورد اختلال دوقطبی، آموزش بهبود ارتباطات و مهارت‌های حل مسئله است.
- تشخیص پرودروم: این درمان به کودکان و خانواده‌ها کمک می‌کند تا علائم اولیه دوره افسردگی یا شیدایی را تشخیص دهند. به این ترتیب، آن‌ها می‌توانند از بروز یا توقف این دوره جلوگیری کنند.
- ریتم درمانی اجتماعی: ریتم درمانی اجتماعی از برنامه‌ای روزانه و واضح برای کمک به جلوگیری از بروز دوره‌ها استفاده می‌کند.
دارودرمانی
یکی از روش‌های مؤثر درمان اختلال دوقطبی مصرف دارو است. برای کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دوقطبی اغلب تثبیت‌کننده خلق و خو، مانند لیتیوم، تجویز می‌شود. تثبیت‌کننده‌های خلق و خو به درمان علائم و کاهش دوره‌های افسردگی و شیدایی کمک میکنند. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی اغلب تثبیت‌کننده‌های خلق و خو را در کل زندگی خود مصرف میکنند.
اگر تثبیت‌کننده خلق و خو به افسردگی کودک کمک نکند، پزشک داروی ضدافسردگی دیگری برای او تجویز می‌کند. همچنین ممکن است برای کودکان داروهایی برای درمان علائم دیگر مانند روان‌پریشی یا مشکل خواب نیز تجویز شود.
هنگامی که این داروها با هم مصرف شوند، می‌توانند عوارض جانبی عمده‌ای ازجمله افزایش وزن، خواب‌آلودگی، بی‌قراری و آشفتگی و اختلال تنظیم متابولیسم ایجاد کنند. برای جلوگیری از مشکلات، کودک باید به‌طور منظم به پزشک خود مراجعه کند.
چگونه می‌توانم به فرزندم کمک کنم؟
اگر فرزند شما به اختلال دوقطبی مبتلا است، می‌توانید از روش‌های زیر برای کمک به او استفاده کنید:
- از فرزندتان حمایت کنید: او را تشویق کنید تا درمورد افکار و احساسات خود صحبت کند و شنونده خوبی باشید. این کار به فرزندتان کمک می‌کند متوجه شود که احساسات و افکارش واقعاً مهم هستند و شما همیشه از او مراقبت خواهید کرد.
- صبور باشید: یافتن درمان مناسب با بهترین کارایی برای فرزندتان و مشاهده بهبود علائم او به زمان نیاز دارد. اگرچه این دوره دلهره‌آور است، اما برای رسیدن به نتیجه مطلوب باید به روند درمان متعهد بمانید. بنابراین صبور باشید و با حوصله مراحل درمان را دنبال کنید.
- به خلق و خوی فرزندتان توجه کنید: مراقب هرگونه تغییر عمده در رفتار فرزندتان باشید. با معلمان، پرستاران کودک و سایر نزدیکان او در تماس باشید تا اطلاعات مربوط به علائمش را به اشتراک بگذارید.
- علائم کودک را بنویسید: نوشتن علائم کودک می‌تواند به شما و پزشک فرزندتان کمک کند تا محرک‌های او را بهتر درک کرده و بهترین استراتژی درمانی را پیدا کنید.
- روال ثابتی در خانه داشته باشید: مطالعات نشان می‌دهند حفظ روال‌های منظم روزانه، به‌ویژه روال‌های خواب، به تثبیت خلق و خوی کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی کمک می‌کند.
- به فرزندتان کمک کنید تا مدیریت استرس را بیاموزد: استرس و اضطراب می‌توانند علائم خلقی را در بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی بدتر کنند. بنابراین به فرزندتان کمک کنید تا استرس خود را به روشی سالم، مانند تمرینات تنفس عمیق یا فعالیت‌های آرامش‌بخش، مدیریت کند.
- به فرزندتان بفهمانید درمان می‌تواند زندگی او را بهتر کند: مزایای درمان اختلال دوقطبی را توضیح دهید و مطمئن شوید که فرزندتان هر روز داروهای تجویزشده خود را مصرف کرده و در جلسات درمانی شرکت می‌کند.
چه زمانی باید درمورد اختلال دوقطبی کودک به پزشک مراجعه کنم؟
اگر فرزند شما به اختلال دوقطبی مبتلا شده است، باید در طول زندگی خود به‌طور منظم به پزشک مراجعه کند تا مطمئن شود روند درمانی به‌خوبی پیش می‌رود. پزشکانی که اختلال دوقطبی کودک شما را درمان میکنند شامل پزشک عمومی، روانپزشک کودکان، روانشناس یا درمانگر کودک و متخصص مغز و اعصاب کودکان هستند.
چه زمانی باید فرزندم را به اورژانس ببرم؟
اگر فرزند شما هر یک از شرایط زیر را تجربه می‌کند، فوراً با اورژانس تماس بگیرید:
- افکار مربوط به مرگ یا خودکشی
- افکار یا برنامه‌هایی برای آسیب رساندن به خود یا دیگران
- تجربه توهم و هذیان
- علائم مسمومیت با لیتیوم (مصرف بیش‌ازحد)، مانند تهوع و استفراغ شدید، لرزش شدید دست، گیجی و تغییرات بینایی
جمع‌بندی
فهمیدن این که کودک مبتلا به اختلال دوقطبی است استرس زیادی به والدین وارد می‌کند. کودک مبتلا به این اختلال رفتارهای نامتعارفی از خود نشان می‌دهد که در بسیاری از مواقع باعث شرمندگی والدین می‌شود. بنابراین نکته مهم پس از تشخیص بیماری، مراجعه به متخصص و درمان زودهنگام است. یکی از خدمات گروه توانبخشی راه کمال ارائه خدمات به کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی است. پس اگر فرزندتان از این بیماری رنج می‌برد جهت دریافت مشاوره رایگان و یا دریفت نوبت ویزیت با کارشناسان ما تماس بگیرید و از خدمات اتخصصی ما بهره‌مند شوید.
منابع
سوالات متداول
متأسفانه، هیچ راه شناخته‌شده‌ای برای پیشگیری از اختلال دوقطبی وجود ندارد؛ زیرا دانشمندان علت دقیق آن را نمی‌دانند. نکته مهم این است که علائم و نشانه‌های اختلال دوقطبی در کودکان را بشناسید و درصورت بروز علائم در کودک خود، به‌دنبال مداخله زودهنگام باشید.
مطالب مشابه
علائم ADHD در دختران اغلب به‌عنوان ویژگی‌های شخصیتی تلقی می‌شوند. به همین دلیل است که اغلب نادیده گرفته یا توجیه می‌شوند. اگر بیش فعالی در دختران تشخیص داده نشود، می‌تواند به مشکلاتی مانند عدم تطبیق شرایط در کلاس درس، عزت نفس پایین و سرزنش خود منجر شود. حتی می‌تواند سلامت روان را تا بزرگسالی تحت تأثیر قرار دهد.
رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT) به‌طور مؤثر به درمان اضطراب، افسردگی، و اختلال بی‌نظمی خلقی اخلال‌گرانه (DMDD) در کودکان کمک می‌کند. این روش با آموزش تکنیک‌هایی به کودکان برای تنظیم احساسات و رفتارهایشان کار می‌کند.
کاردرمانگران نقش حیاتی در راهنمایی کودکان قطع عضو در فرایند توانبخشی، به‌ویژه در استفاده از وسایل پروتزی ایفا میکنند. مشارکت آن‌ها از همان مرحله پیش از عمل جراحی آغاز می‌شود و بر مدیریت زخم و توصیه‌هایی برای تجهیزات تطبیقی تمرکز دارد که بیماران را برای جراحی آماده می‌کند.
اتیسم غیرکلامی زمانی است که کودک مبتلا به اوتیسم صحبت نمی‌کند، اما ممکن است انواع صداهای آوایی را تولید کند. اوتیسم غیرکلامی به این معنی نیست که کودک نمی‌تواند تعامل داشته باشد، یا کلمات و گفتار را درک کند. بلکه به این معناست که آن‌ها قادر به استفاده از زبان کلامی برای برقراری ارتباط نیستند.
لکنت زبان اختلالی گفتاری است که عضلات مورد استفاده برای صحبت کردن، به‌طور غیرقابل کنترلی منقبض شده یا حرکت میکنند و باعث مکث، صداهای ناخواسته و گیر کردن روی کلمات می‌شود.
کلاترینگ با ویژگی‌هایی مانند صحبت کردن بسیار سریع و استفاده از کلمات پُرکننده مانند «اِم» و «آه» همراه است. استفاده گاه‌به‌گاه از این کلمات در گفتار منسجم کاملاً عادی است، اما درصورت ابتلای کودک به این وضعیت، این ویژگی‌ها به عادتی همیشگی تبدیل شده و اغلب مانع از درک صحبت‌های او توسط دیگران می‌شوند.
زمانی که فردی اختلال لیسپ دارد، زبان خود را به گونه‌ای قرار می‌دهد که جریان هوای لازم برای تولید صداهای «س» و «ز» را مسدود یا تحریف می‌کند. این تحریف جریان هوا باعث می‌شود کودک به‌صورت نوک زبانی حرف بزند.
با گذشت زمان، کودکان مبتلا به سندرم رت مشکلات فزاینده‌ای در استفاده از عضلات کنترل‌کننده حرکت، هماهنگی و ارتباط پیدا میکنند. سندرم رت همچنین می‌تواند باعث تشنج و ناتوانی‌های ذهنی شود.
سندرم تورت، اختلالی است که بر سیستم عصبی تأثیر می‌گذارد و باعث ایجاد تیک می‌شود. تیک‌ها، حرکات یا صداهایی هستند که کودک بارها و بارها تکرار می‌کند و قادر به کنترل آن‌ها نیست. به‌عنوان مثال، کودکان مبتلا به سندرم توره ممکن است مدام گلوی خود را صاف کنند یا چشمک بزنند.
تشخیص اولیه کف پای صاف در کودکان اغلب توسط متخصصان اطفال انجام می‌شود. اگر فرزند شما هیچ درد یا علائم دیگری را تجربه نکند، معمولاً نیازی به آزمایش بیشتر نیست. کودکانی که علائم دارند باید توسط متخصصان ارتوپدی کودکان معاینه شوند.