اختلال بلع یا دیسفاژی به معنی ناتوانی در عبور آسان غذا یا مایعات از دهان، گلو و سپس مری و معده در طی فرایند بلعیدن است. این اختلال میتواند منجر به آسپیراسیون (ورود غذا یا مایعات به نای و ریهها) شود. آسپیراسیون غذا و مایعات ممکن است باعث ذاتالریه یا سایر بیماریهای جدی ریوی شود. کودکان مبتلا به اختلال بلع معمولاً در خوردن مشکل دارند. درنتیجه نمیتوانند به اندازه کافی غذا بخورند و این موضوع مانع از افزایش وزن و رشد مناسب آنها میشود.
علل اختلال بلع در کودکان
برای درک دیسفاژی، ابتدا درک نحوه بلعیدن لازم است. بلعیدن شامل چهار مرحله است. این مراحل توسط اعصابی کنترل میشوند که دستگاه گوارش را به مغز متصل میکنند:
- مرحله آمادهسازی دهانی: غذا جویده شده و توسط بزاق مرطوب میشود.
- مرحله دهانی: زبان، غذا و مایعات را به عقب دهان به سمت گلو هل میدهد. (این مرحله ارادی است: افراد بر جویدن و شروع بلعیدن کنترل دارند.)
- مرحله حلقی: غذا وارد حلق (گلو) میشود. فلپی به نام اپیگلوت (زبان کوچک) مسیر نای را میبندد تا غذا نتواند وارد ریهها شود. سپس، عضلات گلو شل شده و غذا و مایعات بهسرعت از حلق (گلو) به مری منتقل میشوند. اپیگلوت دوباره باز شده تا امکان تنفس فراهم شود. (این مرحله با کنترل ارادی شروع شده، اما به مرحلهای غیرارادی تبدیل میشود که نمیتوان آن را آگاهانه کنترل کرد.)
- مرحله مری: مایعات با کمک نیروی جاذبه ازطریق مری وارد معده میشوند. عضلات مری، غذا و مایعات را با حرکات موجمانند به نام پریستالسیس (حرکات کرمی) به سمت معده هل میدهند. باند عضلانی بین انتهای مری و قسمت بالایی معده (که بهعنوان اسفنکتر تحتانی مری شناخته میشود) در پاسخ به بلعیدن شل شده و به غذا و مایعات اجازه میدهد وارد معده شوند. (اتفاقات مربوط به این مرحله غیرارادی هستند.)
اختلالات بلع زمانی رخ میدهند که یک یا چند مرحله از این مراحل بهدرستی انجام نشوند. مشکلات سلامتی کودکان که میتوانند بر بلعیدن تأثیر بگذارند عبارتاند از:
- شکاف لب یا کام
- مشکلات دندانی (دندانهایی که بهدرستی روی هم قرار نمیگیرند، مانند اوربایت یا جلوزدگی فک بالا)
- زبان بزرگ
- بیماریهایی که بر اعصاب و عضلات تأثیر میگذارند، مانند سکته مغزی، تومور، آسیب عصبی، آسیب مغزی یا دیستروفی عضلانی، و میتوانند باعث فلج یا عملکرد ضعیف زبان یا عضلات گلو و مری شوند.
- لوزههای بزرگ
- تومورها یا تودهها در گلو
- مشکلات (قبل از تولد) مربوط به رشد استخوانهای جمجمه و ساختارهای دهان و گلو (که بهعنوان ناهنجاریهای جمجمهای-صورتی شناخته میشوند)
- ناهنجاریهای مادرزادی دستگاه گوارش، مانند آترزی مری (بنبست مری) یا فیستول تراکئوازوفاژیال (ناهنجاری مادرزادی که با اتصال غیرطبیعی بین نای و مری مشخص میشود)
- حساسیت دهانی که میتواند در کودکان بسیار بیمار که برای مدت طولانی تحت ونتیلاتور بودهاند، رخ دهد.
- تحریک تارهای صوتی پس از قرار گرفتن طولانیمدت تحت ونتیلاتور (همانطور که ممکن است در نوزادان نارس یا کودکان بسیار بیمار رخ دهد)
- فلج تارهای صوتی
- داشتن عمل جراحی تراکئوستومی (باز کردن گلو با کمک جراحی برای تنفس)
- تحریک یا ایجاد اسکار در مری یا تارهای صوتی توسط اسید در بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD)
- فشردگی مری توسط سایر قسمتهای بدن، مانند بزرگ شدن قلب، غده تیروئید، رگهای خونی یا غدد لنفاوی
- وجود جسم خارجی در مری، مانند سکه بلعیدهشده
- تأخیرهای رشدی
- نارس بودن
علائم اختلال بلع در کودکان
علائمی که کودکان مبتلا به دیسفاژی دارند ممکن است آشکار بوده یا تشخیص ارتباط آنها با مشکل بلعیدن دشوار باشد. موارد زیر شایعترین علائم اختلال بلع هستند و هر فرد ممکن است علائم را بهطور متفاوتی تجربه کند:
- آهسته غذا خوردن
- چندین بار تلاش برای بلعیدن یک لقمه غذا
- مشکل در هماهنگی مکیدن و بلعیدن
- عق زدن هنگام تغذیه
- آبریزش دهان
- احساس گیر کردن غذا یا مایعات در گلو یا مری، یا احساس وجود تودهای در این نواحی
- قوس دادن یا سفت کردن بدن در هنگام تغذیه
- احتقان در قفسه سینه بعد از خوردن یا نوشیدن
- سرفه یا خفگی هنگام خوردن یا نوشیدن (یا بلافاصله بعد از آن)
- صدای خسخس در حین یا بعد از غذا خوردن
- عفونتهای تنفسی مکرر
- بالا آوردن یا استفراغ مکرر
- بیرون آمدن غذا یا مایعات از بینی در حین یا بعد از تغذیه
- تحریکپذیری یا عدم هوشیاری در هنگام تغذیه
- کاهش وزن
علائم اختلال بلع در کودکان ممکن است شبیه سایر شرایط یا مشکلات پزشکی باشند. بنابراین حتماً برای تشخیص بیماری به پزشک کودک خود مراجعه کنید.
تشخیص اختلال بلع در کودکان
پزشک یا سایر متخصصان، کودک شما را معاینه کرده و سابقه پزشکی او را بررسی میکنند. سپس درمورد نحوه غذا خوردن فرزندتان و هر مشکلی که در هنگام تغذیه مشاهده میکنید، سؤال میکنند. آزمایشهای تصویربرداری نیز ممکن است برای ارزیابی دهان، گلو و مری انجام شوند. این آزمایشها شامل موارد زیر هستند:
- بلع باریم و عکسبرداری متوالی از دستگاه گوارش فوقانی: به کودک شما مایعی حاوی باریم داده میشود. این مایع فلزی، شیمیایی و گچمانند است و برای پوشاندن داخل اندامها استفاده میشود تا در تصاویر اشعه ایکس دیده شوند. سپس مجموعهای از عکسهای اشعه ایکس گرفته میشود. پزشک میتواند آنچه را در هنگام بلعیدن مایع توسط کودک رخ میدهد مشاهده کرده و هرگونه مشکلی را که ممکن است در گلو، مری یا معده رخ دهد، یادداشت کند.
- آندوسکوپی: آندوسکوپی، آزمایشی است که از لولهای کوچک و انعطافپذیر که در انتهای آن چراغ و لنز دوربین (اندوسکوپ) برای بررسی داخل بخشی از دستگاه گوارش قرار گرفتهاند، استفاده میکند. آندوسکوپی تحت بیهوشی انجام میشود و از داخل گلو، مری و معده برای بررسی ناهنجاریها عکس میگیرد. بهعلاوه از نمونهبرداری بافت نیز برای بررسی مشکلات استفاده میشود.
سایر آزمایشهایی که ممکن است برای ارزیابی دیسفاژی انجام شوند عبارتاند از:
- مانومتری مری: در مانومتری مری، کودک را به کمک آرامبخش میخوابانند و لولهای کوچک حاوی فشارسنج ازطریق دهان او وارد مری میکنند. سپس فشار داخل مری برای ارزیابی میزان حرکت غذا در مری اندازهگیری میشود.
- لارنگوسکوپی: ابتدا کودک را بیهوش میکنند. سپس پزشک ابزاری را وارد گلوی او میکند و ازطریق آن بهدنبال نواحی باریکشده و سایر مشکلات میگردد.
درمان اختلال بلع در کودکان
پزشک با کمک فاکتورهای زیر روش درمانی خاصی برای کودک شما در نظر میگیرد:
- سن، سلامت کلی و سابقه پزشکی فرزند شما
- میزان بیماری
- نوع بیماری
- تحمل فرزند شما در برابر داروها، روشها یا درمانهای خاص
- انتظارات از روند بیماری
- نظر یا ترجیح شما
گفتاردرمانی یا کاردرمانی میتواند برای برخی از کودکان مفید باشد. درمانگران میتوانند تمرینهایی را به فرزند شما بدهند تا به بلعیدن مؤثرتر کمک کنند یا تکنیکهایی را برای بهبود مشکلات بلعیدن پیشنهاد دهند.
اطلاعات بیشتر: گفتاردرمانی کودک برای غذا خوردن و مشکلات تغذیه و بلع
نوزادان و کودکان مبتلا به دیسفاژی اغلب مایعات غلیظ و غذاهای نرم مانند غذای کودک یا پوره را بهتر از مایعات رقیق میبلعند. طبق تحقیقات نوزادانی که در بلعیدن شیر خشک مشکل دارند، وقتی به سن کافی برای خوردن غذای کودک میرسند، بهتر عمل میکنند. هنگام مراقبت از کودک مبتلا به اختلال بلع، به نکات زیر توجه کنید:
- برای جلوگیری از دیسفاژی، مقدار کمی پودر برنج به شیر خشک یا شیر دوشیدهشده مادر اضافه کنید. مخلوط کردن شیر خشک یا مخلوط پودر برنج قبل از افزودن آن به شیشه شیر میتواند تودهها را از بین ببرد و مکیدن مخلوط ازطریق سرشیشه و همچنین بلعیدن آن را آسانتر کند.
- در سرشیشهها سوراخ ایجاد نکنید؛ زیرا این امر میتواند خطر خفگی و آسپیراسیون را افزایش دهد و همچنین در رشد دهانی کودک اختلال ایجاد کند. بهعلاوه مهارتهای تغذیه و گفتار در آینده ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند.
- قبل از 4ماهگی به نوزادان غذای کودک ندهید؛ زیرا آنها تا این سن هماهنگی لازم برای بلعیدن غذا را ندارند.
- از درمانگر کمک بگیرید. گفتاردرمانگر یا کاردرمانگر فرزند شما ممکن است بتواند سایر محصولات تجاری را که به غلیظ شدن مایعات و بلعیدن آسانتر آنها کمک میکنند، توصیه کند.
نوزادانی که «بیزاری دهانی» (پس از جراحی دهان یا قرار گرفتن طولانیمدت تحت ونتیلاتور) دارند، ممکن است از تمرینها و فعالیتهایی برای حساسیتزدایی آنها به داشتن اشیاء در دهانشان بهرهمند شوند. تمرینها یا فعالیتها شامل موارد زیر هستند:
- اسباب بازیهای ایمن و سایر اشیاء را برای جویدن و دهان زدن نوزادان فراهم کنید. چیزهایی با بافت و دمای متفاوت را امتحان کنید.
- طعم، بافت و دمای غذاهای نرم را برای کودکان بزرگتر از 4 ماه تغییر دهید.
- اجازه دهید فرزندتان در زمان غذا خوردن با غذاها بازی کند و کثیف شود.
هنگامی که علائم ریفلاکس معده به مری همراه با دیسفاژی مشاهده میشوند، درمان این اختلال ممکن است منجر به بهبود توانایی بلعیدن فرزند شما شود. با کاهش تحریک مری و گلو توسط ریفلاکس اسید، عملکرد آنها ممکن است بهبود یابد. درمان بیماری ریفلاکس معده به مری شامل موارد زیر است:
- راست نشستن حداقل یک ساعت پس از غذا خوردن و صرف کامل شام و حداقل سه ساعت قبل از خواب
- مصرف داروهایی برای کاهش تولید اسید معده
- مصرف داروهایی برای کمک به حرکت سریعتر غذا در دستگاه گوارش
- انجام عمل جراحی برای کمک به نگه داشتن غذا و اسید در معده (فوندوپلیکاسیون)
جمعبندی
اختلال بلع یا دیسفاژی در کودکان به معنی مشکل در عبور ایمن و مؤثر غذا و مایعات از دهان به معده است. این اختلال مانع از افزایش وزن و رشد کودک میشود و عوارضی جدی مانند آسپیراسیون ایجاد میکند. بنابراین تشخیص و مداخله زودهنگام از اهمیت زیادی برخوردار است. والدین میتوانند برای درمان این اختلال از گفتاردرمانگر و کاردرمانگر کمک بگیرند تا مهارتهای بلعیدن را به کودک آموزش دهند.
منابع
مطالب مشابه
والدین میتوانند با استفاده از بازیهای ساده و سرگرمکننده در محیط خانه، رفتارهای کلیدی فرزند خود را در حوزههای مهمی مانند ارتباط چشمی، تقلید، تعاملات اجتماعی و حساسیتهای حسی زیر نظر بگیرند. این بازیها برای کودک جذاب هستند و در عین حال، به والدین کمک میکنند تا درصورت مشاهده علائم نگرانکننده، بهموقع با متخصصان رشد کودک مشورت نمایند.
کودکان مبتلا به CDD تا حداقل ۲سالگی رشد معمولی متناسب با سن را در ارتباطات کلامی و غیرکلامی، روابط اجتماعی، بازی و رفتار انطباقی دارند. آنها بین سنین ۲ تا ۱۰سالگی، مهارتهای کسبشده قبلی خود را به شکلی قابل توجه در دو یا چند مورد از دست میدهند.
یکی از تفاوتهای بزرگ بین اوتیسم و آسپرگر این است که کودکان مبتلا به اوتیسم دیرتر صحبت کردن را شروع میکنند. اما کسانی که سندرم آسپرگر دارند معمولاً تأخیر زبانی را تجربه نمیکنند. در حالی که کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب منزوی به نظر میرسند، افراد دارای آسپرگر معمولاً میخواهند با دیگران تعامل داشته باشند اما برای برقراری ارتباط با مشکل مواجه میشوند.
اختلال فراگیر رشد (PDD) زمانی اصطلاحی بود که برای توصیف گروهی از تأخیرهای رشدی که بر مهارتهای اجتماعی و ارتباطی تأثیر میگذاشتند، مورد استفاده قرار میگرفت. اما در حال حاضر، پزشکان آن را اختلال طیف اوتیسم (ASD) مینامند.
گرانی والدین درخصوص دیر حرف زدن فرزندشان امری کاملاً طبیعی است. اما باید توجه داشته باشید رشد گفتار در کودکان میتواند تحت تأثیر طیف وسیعی از عوامل قرار گیرد و یکی از این عوامل، تغذیه است که اغلب نادیده گرفته میشود.
اختلال ویژه زبانی (SLI)، اصطلاحی برای اختلال زبان رشدی است. این اختلال زمانی رخ میدهد که مهارتهای زبانی بهدرستی رشد نمیکنند ولی این چالشها به سایر مشکلات رشدی مانند اختلال طیف اوتیسم، آسیب مغزی تروماتیک، آپراکسی گفتار یا کم شنوایی مربوط نیستند.
کودکان مبتلا به اختلال ارتباط اجتماعی در استفاده از زبان برای تعامل با دیگران مشکل دارند. آنها زبان را میفهمند و میتوانند در برخی شرایط از آن استفاده کنند، اما در موقعیتهای اجتماعی در برقراری ارتباط با مشکل روبرو هستند.
اختلال گفتاری آفازی در کودکان نوعی اختلال ارتباطی است که توانایی کودک در درک، تولید و استفاده از زبان را مختل میکند. کودکان مبتلا به آفازی اغلب در ابراز وجود و درک زبان دیگران مشکل دارند. نکته مهم این است که آفازی نشانه کمبود هوش نیست، بلکه اختلالی در پردازش زبان است.
اختلال سلوک (CD) بیماری سلامت روان است که کودکان و نوجوانان را تحت تأثیر قرار میدهد و رفتارهای پرخاشگرانه و اقداماتی که به آسایش دیگران آسیب میرساند مشخص میشود.
سندرم داون موزاییک نوعی از سندرم داون است. سندرم داون، اختلالی ژنتیکی و مادرزادی است که زمانی رخ میدهد که کودک بهجای دو نسخه (تعداد استاندارد) از کروموزوم ۲۱، سه نسخه از آن را داشته باشد. این وضعیت تریزومی ۲۱ نامیده میشود.