اگرچه مدتی است که میدانیم حافظه فعال و اختلالات یادگیری با هم مرتبط هستند، هنوز بهطور کامل ارتباط آنها را درک نکردهایم. حافظه فعال، توانایی ما برای ذخیره موقت اطلاعات در حالی است که مغز ما مشغول انجام فعالیتی دیگر است. ما از حافظه فعال خود برای یادگیری زبان، حل مسائل و انجام کارهای مختلف استفاده میکنیم. ظرفیت حافظه فعال محدود است و اگر توجه خود را از دست بدهیم یا سیستم حافظه را بیشازحد بارگذاری کنیم، ممکن است بخشی از اطلاعات ذخیرهشده را از دست بدهیم. برای دانشآموزانی که دچار نقص حافظه فعال هستند، مانند کسانی که ناتوانی یادگیری دارند، از دست دادن اطلاعات ذخیرهشده میتواند مانع بزرگی برای یادگیری باشد.
حافظه فعال چیست؟
حافظه فعال، مدلی نظری است که توضیح میدهد چگونه میتوانیم اطلاعات را برای مدت کوتاهی ذخیره کنیم، بدون اینکه آنها را به حافظه بلندمدت منتقل کنیم. این مدل همچنین توضیح میدهد که چگونه میتوانیم تصمیم بگیریم که کدام اطلاعات باید در حافظه بلندمدت ذخیره شوند. هنگام یادگیری مفاهیم جدید، حفظ اطلاعات در حافظه فعال بسیار اهمیت دارد. بهعنوان مثال، درحالیکه دانشآموزان ممکن است مراحل حل مسائل پیچیده را در حافظه بلندمدت ذخیره کنند، ممکن است نیاز داشته باشند دستورالعملهای معلم را در حین حل مسئلهای ریاضی در حافظه فعال خود نگه دارند.
حافظه فعال مشابه حافظه کوتاهمدت است، اما تفاوتهای مهمی دارد. حافظه فعال، توانایی نگهداری اطلاعات در حین انجام فعالیتهای شناختی دیگر است. محققان برای اندازهگیری حافظه فعال، از دانشآموزان میخواهند معنای جملات مختلف را ارزیابی کنند و آخرین کلمه هر جمله را به خاطر بسپارند. طبق مدل بدلی (مدلی که چگونگی عملکرد حافظه فعال را نشان میدهد)، حافظه فعال شامل چهار جزء است که هرکدام وظایف جداگانهای دارند. سه جزء از این اجزاء سیستمهای «فرعی» هستند که در آنها، اطلاعات صوتی و تصویری بهطور موقت ذخیره میشوند، درحالیکه جزء چهارم، یعنی «سیستم اجرایی مرکزی»، با سیستمهای فرعی متفاوت است و نیاز به تلاش و استراتژی برای استفاده دارد. در ادامه به توضیح اجزای حافظه فعال میپردازیم:
حلقه واج
آیا تا به حال مجبور شدهاید در حال جستجو برای خودکار، شماره تلفنی را برای چند ثانیه به خاطر بسپارید؟ احتمالاً برای حفظ شماره، آن را با خود تکرار کردهاید. زمانی که اطلاعات شنیداری را در ذهن نگه میداریم، از حلقه واج خود استفاده میکنیم تا ترتیب ارقام تلفن را حفظ کنیم. در این سیستم، میتوانیم صدای کلمات را در حافظه فعال خود، در قسمت ذخیره واج، برای مدت کوتاهی نگه داریم. معمولاً اطلاعات صوتی را فقط برای چند ثانیه میتوانیم ذخیره کنیم. اگر نیاز به حفظ اطلاعات برای مدت طولانیتری باشد، فرایند کنترل مفصلی بهعنوان صدای درونی عمل کرده و اطلاعات را در حلقه تکرار میکند.
لوح دیداری-فضایی
ما نهتنها اطلاعات صوتی را بهطور موقت حفظ میکنیم، بلکه اطلاعات دیداری و فضایی را نیز در حافظه فعال خود نگه میداریم. این کار ازطریق لوح دیداری-فضایی انجام میشود که اطلاعات را بهروزرسانی کرده و به حافظه بلندمدت دسترسی پیدا میکند. بهعنوان مثال، اگر از شما بپرسند کمدهای آشپزخانه شما چند در دارند، احتمالاً تصویری ذهنی از آشپزخانه خود ایجاد میکنید و درها را میشمارید.
سامانه فرعی در اختیار
سامانه فرعی در اختیار، سیستم حافظه پشتیبان است که میتواند اطلاعات دیداری-فضایی و واجی را در سامانههای فرعی ذخیره کند.
سیستم اجرایی مرکزی
سه سیستم فرعی حافظه فعال (که در بالا توضیح داده شدند) همگی توسط سیستم اجرایی مرکزی کنترل میشوند. سیستم مرکزی تصمیم میگیرد که کدام اطلاعات برای حافظه فعال مهمتر هستند. نقش سیستم مرکزی را میتوانیم با رئیس شرکت مقایسه کنیم. این سیستم مانند رئیس، اطلاعات را از منابع مختلف جمعآوری کرده و تعیین میکند که کدام وظایف بیشترین توجه را میطلبند و منابع را به میزان مورد نیاز تخصیص میدهد.
چرا حافظه فعال اهمیت دارد؟
حافظه فعال برای انواع فعالیتها در مدرسه مهم است. این فعالیتها شامل موضوعات پیچیدهای مانند درک مطلب، حساب ذهنی و مسائل کلامی، تا وظایف سادهای مانند کپی کردن از روی تخته و جهتیابی در مدرسه میشوند.
اگر دانشآموز مبتلا به مشکلات حافظه فعال حمایت دریافت نکنند، باید برای رسیدن به همسالان خود تلاش کنند. مطالعهای بر روی دانشآموزان دبیرستانی نشان داد که نوجوانانی که با مشکلات حافظه فعال تشخیص داده شده بودند، دو سال بعد همچنان در مقایسه با همسالان خود عملکرد بسیار ضعیفی در مدرسه داشتند.
مشکلات حافظه فعال چقدر شایع هستند؟
مطالعهای بر روی بیش از ۳,۰۰۰ دانشآموز نشان داد که ۱۰ درصد از دانشآموزان مشکلات حافظه فعال دارند که منجر به اختلالات یادگیری در کلاس درس میشود. این آمار تقریباً معادل سه کودک در یک کلاس ۳۰ نفره است.
مشکلات رایج حافظه فعال که کودکان در کلاس درس نشان میدهند عبارتاند از:
- فراموش کردن دستورالعملها
- گم کردن خط در هنگام خواندن مطلب
- بالا بردن دست اما فراموش کردن آنچه میخواهند بگویند
- دست و پنجه نرم کردن با وظایفی که شامل پردازش و ذخیرهسازی همزمان اطلاعات است
- رها کردن فعالیتها بدون تکمیل آنها
دانشآموزانی که رفتار مشکلساز مرتبط با مسائل حافظه فعال از خود نشان میدهند، لزوماً نمرات IQ پایینی نخواهند داشت. درواقع، بسیاری ممکن است نمرات IQ متوسطی داشته باشند.
رفتارهای نامناسب آنها نیز بهخاطر بار بیشازحد حافظه فعال است. از دست دادن تمرکز آنها در وظایف میتواند آنها را نزد دیگران بیتوجه و حواسپرت جلوه دهد.
آیا حافظه فعال همان ضریب هوشی (IQ) است؟
حافظه فعال با ضریب هوشی (IQ) متفاوت است. کودک ممکن است مشکلاتی در حافظه فعال و در عین حال ضریب هوشی بسیار بالا داشته باشد، یا برعکس.
حافظه فعال، پتانسیل یادگیری را از مهدکودک تا دانشگاه اندازهگیری میکند.
در مقابل، سایر معیارها مانند آزمونهای مدرسه و آزمونهای هوش (IQ) دانشی را که کودکان قبلاً آموختهاند، اندازهگیری میکنند. اگر دانشآموزان در یکی از این آزمونها موفق عمل کنند، به این دلیل است که اطلاعات مورد بررسی را میدانند. به همین ترتیب، بسیاری از جنبههای آزمونهای IQ نیز دانشی را که ما کسب کردهایم، اندازهگیری میکنند.
یکی از معیارهای رایج برای اندازهگیری IQ، آزمون واژگان است. درواقع اگر کودک تعریف کلمهای مانند «دوچرخه» یا «پلیس» را بداند، احتمالاً نمره IQ بالاتری کسب میکند. اگر تعاریف این کلمات را نداند، نمره پایینتری به دست میآورد. به این ترتیب، آزمونهای IQ اساساً اندازهگیری میکنند که دانشآموزان چقدر میدانند و چقدر خوب میتوانند این دانش را بیان کنند.
کمک به دانشآموزانی که حافظه فعال ضعیف دارند
مطالعات نشان میدهند دانشآموزانی که با محدودیتهایی در حافظه فعال روبهرو هستند، ممکن است در بلندمدت از همسالان خود عقب بمانند. ژنتیک نقش مهمی در ظرفیت حافظه فعال ایفا میکند، اما هنوز درک کاملی از آن وجود ندارد. بااینحال، استراتژیهایی وجود دارند که میتوانند به استفاده مؤثرتر از حافظه فعال کمک کنند و اثرات منفی آن را کاهش دهند.
استراتژیهای پیشنهادی برای بهبود استفاده از حافظه فعال عبارتاند از:
- آموزش فردی: به دانشآموز توضیح دهید که چه اتفاقی در حافظه فعال او میفتد و چرا در انجام برخی کارها مشکل دارد. به او کمک کنید تا عبارات کوتاه و سریعی را پیدا کند تا در هنگام نیاز به کمک یا درخواست تکرار اطلاعات، از آنها استفاده کند.
- تمرین: تکرار اطلاعات میتواند به حفظ آنها در ذهن کمک کند. تکرار میتواند در مواردی که چندین کار باید پشت سر هم انجام شوند، مفید باشد.
- مدیریت حواسپرتی: محیطی ایجاد کنید که عوامل حواسپرتی در آن به حداقل رسیده باشند تا دانشآموز بتواند از استراتژیهای تمرینی بدون وقفه استفاده کند. به کودک بیاموزید که حواسپرتیها را شناسایی کرده و از آنها دوری کند.
- اجتناب از انجام همزمان چندین کار: از کودک بخواهید که وقتی در حال انجام کاری خاص است، فقط روی آن تمرکز کند و سرعت خود را کاهش دهد.
- خرد کردن اطلاعات: اطلاعات را به بخشهای کوچکتر تقسیم کنید تا فشار بر حافظه فعال کاهش یابد. بهعنوان مثال، به خاطر سپردن اعداد بهصورت 79 و 61 به جای 6179 سادهتر است.
- استفاده از ترفندهای حافظه: برای یادآوری بهتر، از روشهایی مانند آهنگسازی یا مخففسازی استفاده کنید. هرچه این روشها سرگرمکنندهتر باشند، اثرگذاری آنها بیشتر خواهد بود.
- ایجاد ارتباطات معنایی: به کودک کمک کنید که اطلاعات جدید را با دانستههای قبلی خود مرتبط کند تا حفظ آنها آسانتر شود. بهعنوان مثال، هنگام درخواست از فرزندتان برای شانه زدن موهایش، مسواک زدن دندانهایش و پوشیدن لباس، مراحل را بهترتیبی منطقی (مثلاً از سر تا پا) بیان کنید که برای کودک قابل فهم باشند.
نکات اضافی برای والدین و معلمان شامل موارد زیر هستند:
- کاهش میزان اطلاعات: اطلاعات را بهطور خلاصه و با تکرار برای کودک بیان کنید.
- تشویق به تکرار: پیش از شروع کار، از کودک بخواهید که اطلاعات مهم را مرور کند.
- کمک به یادداشتبرداری: میزان کپی کردن از تخته را کاهش دهید و کودک را تشویق کنید که اطلاعات را یادداشت کند.
- یادآوری استفاده از استراتژیهای حافظه: به کودک آموزش دهید که از ترفندهای حافظه مانند تکهتکه کردن اطلاعات استفاده کند.
- تشویق به پرسیدن سؤال: اگر کودک فراموش کرد که چه کاری باید انجام دهد، او را تشویق کنید که از شما سؤال بپرسد.
- کنترل حواسپرتیهای کودک: زمانهایی را که کودک ممکن است در استفاده از حافظه فعال خود مشکل داشته باشد، کنترل کرده و به او کمک کنید تا متوجه این موضوع شود. در برخی موارد، حواسپرتیهای آشکاری وجود دارند که میتوانید با شناسایی آنها به کودک کمک کنید از آنها اجتناب کند. گاهیاوقات نیز کودک بهخاطر خستگی دچار مشکل میشود.
این استراتژیها میتوانند به کودکان کمک کنند تا حافظه فعال خود را بهبود بخشند و در یادگیری و انجام کارها موفقتر عمل کنند.
جمعبندی
حافظه فعال، نقشی کلیدی در فرایندهای شناختی مانند یادگیری، حل مسئله و استدلال دارد. در اختلالات یادگیری (LD)، مشکلات حافظه فعال میتواند باعث دشواری در پردازش و ذخیرهسازی اطلاعات در حافظه فعال شود.
کودکانی که مشکلات حافظه فعال دارند ممکن است نتوانند اطلاعات را بهطور مؤثر پردازش و حفظ کنند. این مشکلات معمولاً در مهارتهای خواندن، نوشتن و ریاضی ظاهر میشوند. استفاده از استراتژیهای یادگیری کمکی، مانند نظمدهندههای گرافیکی، یا کاهش بار حافظه فعال ازطریق تقسیم وظایف به مراحل کوچکتر میتوانند به این دانشآموزان کمک کنند. شناسایی مشکلات حافظه فعال و ارائه راهکارهای مناسب باعث میشوند کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری در محیطهای آموزشی موفقتر عمل کنند.
منابع
melbournechildpsychology.com.au
سوالات متداول
نقص حافظه فعال، اختلالی است که حفظ فعال اطلاعات در ذهن و استفاده از آن برای فکر کردن را دشوار میسازد. این اختلال میتواند بر عملکرد فرد در محیطهای تحصیلی، حرفهای و اجتماعی تأثیر بگذارد.
مطالب مشابه
هیدروتراپی، که به آن آب درمانی نیز گفته میشود، شکل تخصصی فیزیوتراپی است که از آب برای درمان بیماریها استفاده میکند. این نوع درمان محیطی امن و حمایتی را برای کودکان فراهم میکند که در آن میتوانند بدون تنش جاذبه در فعالیتهای فیزیکی شرکت کنند.
والدین میتوانند با استفاده از بازیهای ساده و سرگرمکننده در محیط خانه، رفتارهای کلیدی فرزند خود را در حوزههای مهمی مانند ارتباط چشمی، تقلید، تعاملات اجتماعی و حساسیتهای حسی زیر نظر بگیرند. این بازیها برای کودک جذاب هستند و در عین حال، به والدین کمک میکنند تا درصورت مشاهده علائم نگرانکننده، بهموقع با متخصصان رشد کودک مشورت نمایند.
کودکان مبتلا به CDD تا حداقل ۲سالگی رشد معمولی متناسب با سن را در ارتباطات کلامی و غیرکلامی، روابط اجتماعی، بازی و رفتار انطباقی دارند. آنها بین سنین ۲ تا ۱۰سالگی، مهارتهای کسبشده قبلی خود را به شکلی قابل توجه در دو یا چند مورد از دست میدهند.
یکی از تفاوتهای بزرگ بین اوتیسم و آسپرگر این است که کودکان مبتلا به اوتیسم دیرتر صحبت کردن را شروع میکنند. اما کسانی که سندرم آسپرگر دارند معمولاً تأخیر زبانی را تجربه نمیکنند. در حالی که کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب منزوی به نظر میرسند، افراد دارای آسپرگر معمولاً میخواهند با دیگران تعامل داشته باشند اما برای برقراری ارتباط با مشکل مواجه میشوند.
اختلال فراگیر رشد (PDD) زمانی اصطلاحی بود که برای توصیف گروهی از تأخیرهای رشدی که بر مهارتهای اجتماعی و ارتباطی تأثیر میگذاشتند، مورد استفاده قرار میگرفت. اما در حال حاضر، پزشکان آن را اختلال طیف اوتیسم (ASD) مینامند.
گرانی والدین درخصوص دیر حرف زدن فرزندشان امری کاملاً طبیعی است. اما باید توجه داشته باشید رشد گفتار در کودکان میتواند تحت تأثیر طیف وسیعی از عوامل قرار گیرد و یکی از این عوامل، تغذیه است که اغلب نادیده گرفته میشود.
اختلال ویژه زبانی (SLI)، اصطلاحی برای اختلال زبان رشدی است. این اختلال زمانی رخ میدهد که مهارتهای زبانی بهدرستی رشد نمیکنند ولی این چالشها به سایر مشکلات رشدی مانند اختلال طیف اوتیسم، آسیب مغزی تروماتیک، آپراکسی گفتار یا کم شنوایی مربوط نیستند.
کودکان مبتلا به اختلال ارتباط اجتماعی در استفاده از زبان برای تعامل با دیگران مشکل دارند. آنها زبان را میفهمند و میتوانند در برخی شرایط از آن استفاده کنند، اما در موقعیتهای اجتماعی در برقراری ارتباط با مشکل روبرو هستند.
اختلال گفتاری آفازی در کودکان نوعی اختلال ارتباطی است که توانایی کودک در درک، تولید و استفاده از زبان را مختل میکند. کودکان مبتلا به آفازی اغلب در ابراز وجود و درک زبان دیگران مشکل دارند. نکته مهم این است که آفازی نشانه کمبود هوش نیست، بلکه اختلالی در پردازش زبان است.
اختلال سلوک (CD) بیماری سلامت روان است که کودکان و نوجوانان را تحت تأثیر قرار میدهد و رفتارهای پرخاشگرانه و اقداماتی که به آسایش دیگران آسیب میرساند مشخص میشود.