زانوی ضربدری در کودکان چیست و چگونه درمان می شود؟

زانوهای ضربدری در کودکان وضعیتی است که در آن زانوهای کودک هنگام ایستادن به هم نزدیک می‌شوند و مچ پاها از یکدیگر فاصله دارند، به طوری که پاها به نظر می‌رسد به سمت داخل خم شده‌اند. این حالت به‌صورت علمی ژنو والگوم نامیده می‌شود. زانوهای ضربدری در کودکان شایع است اما می‌تواند در بزرگسالان نیز دیده شود. در اکثر موارد، این اختلال بی‌ضرر است و نیاز به درمان خاصی ندارد. با این حال، در برخی موارد، ممکن است نشانه‌ای از یک مشکل زمینه‌ای باشد.

آیا زانوی ضربدری طبیعی است؟

ژنو والگوم (زانوهای ضربدری) در کودکان، به‌ویژه در مراحل اولیه رشد، امری طبیعی است. هم‌ترازی زانوها معمولاً با رشد کودک به‌طور طبیعی اصلاح می‌شود. این حالت در کودکان زیر چهار سال رایج است و بیشتر آن‌ها تا سن هشت یا نه سالگی از این وضعیت خارج می‌شوند.

در برخی موارد نادر، زانوهای ضربدری ممکن است نشانه‌ای از مشکلات زمینه‌ای مانند راشیتیسم یا آرتریت باشد. با این حال، اغلب اوقات این وضعیت به دلیل رشد ناهمگام استخوان‌ها و مفاصل است و با گذشت زمان، استخوان‌ها به‌طور طبیعی هم‌تراز می‌شوند. در این دوره، نیازی به درمان خاصی نیست و کودکان با زانوهای ضربدری می‌توانند به‌طور کامل در فعالیت‌های روزمره و ورزشی شرکت کنند.

علائم زانوی ضربدری چیست؟

علائم زانوی ضربدری را می‌توان هنگام ایستادن کودک به‌صورت صاف و نگاه به جلو مشاهده کرد:

• خمیدگی زانوها به سمت داخل به‌صورت متقارن
• برخورد زانوها به یکدیگر در حالی که مچ پاها از هم فاصله دارند
• الگوی راه رفتن غیرمعمول که گاهی منجر به عبور زانوها از روی هم می‌شود

چه زمانی والدین باید نگران زانوی ضربدری باشند؟

والدین معمولاً نیازی به نگرانی درباره زانوی ضربدری در کودکان کوچک ندارند؛ زیرا این حالت معمولاً با رشد کودک خودبه‌خود اصلاح می‌شود. با این حال، در برخی شرایط، نیاز به ارزیابی دقیق‌تری توسط متخصص زانو یا جراح ارتوپد اطفال وجود دارد. اگر کودک شما زانوی ضربدری همراه با یکی از موارد زیر داشته باشد، بهتر است آن را جدی بگیرید:

• زانوی ضربدری قبل از 2 سالگی. زانوی ضربدری معمولاً در این سن دیده نمی‌شود. اگر قبل از 2 سالگی وجود داشته باشد، باید ارزیابی شود.
• ادامه یا بدتر شدن زانوی ضربدری پس از 7 سالگی. اگر این حالت بعد از این سن باقی بماند، ظاهر شود یا بدتر شود، می‌تواند نشانه‌ای از مشکل جدی‌تری باشد.
• عدم تقارن پاها. اگر یک پا بیشتر از دیگری تحت تأثیر قرار گرفته باشد و زانوها یا ساق‌ها به طور متفاوتی خم شده‌ باشند، نشان‌دهنده وضعیتی غیرعادی است.
• طول متفاوت پاها. اختلاف در طول پاها می‌تواند نشانه‌ای از رشد نامتقارن استخوان‌ها باشد و نیاز به بررسی بیشتر دارد.
• درد زانو یا لگن. اگر کودک در زانو یا لگن خود درد داشته باشد، این علامت می‌تواند نشان‌دهنده مشکل در مفاصل یا استخوان‌ها باشد.
• لنگیدن هنگام راه رفتن. لنگیدن قابل مشاهده یا تغییر در الگوی راه رفتن نیاز به ارزیابی دارد.
• قد کوتاه. اگر قد کودک بسیار کوتاه‌تر از میانگین مناسب برای سن خود باشد، احتمال مشکلات رشد یا اختلالات دیگر وجود دارد.

اگر هر یک از این علائم در کودک شما مشاهده شد، بهتر است با یک متخصص ارتوپد مشورت کنید تا اطمینان حاصل شود که اختلال جدی‌تری وجود ندارد و نیاز به مداخله درمانی نیست.

تشخیص زانوی ضربدری

برای تشخیص زانوی ضربدری، پزشک ارتوپد و متخصص زانو ابتدا تاریخچه‌ی پزشکی و خانوادگی بیمار را دریافت می‌کند تا هرگونه سابقه‌ی ژنتیکی یا مشکلات زمینه‌ای شناسایی شود. سپس یک معاینه فیزیکی جامع از اندام‌های تحتانی، به ویژه زانوها و پاها، انجام می‌دهد. این معاینه شامل ارزیابی دقیق هم‌ترازی زانوها در حالت‌های مختلف مانند ایستاده، نشسته و حین راه رفتن است. این بخش از معاینه کمک می‌کند تا وضعیت کلی پاها و ناهنجاری‌های احتمالی در تراز استخوان‌ها و مفاصل مشخص شود.

برای تأیید تشخیص و تعیین شدت ناهنجاری، تست‌های تصویربرداری انجام می‌شوند. این تست‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• اشعه ایکس معمولی. که به پزشک اجازه می‌دهد ساختار کلی استخوان‌ها را مشاهده کرده و ناهنجاری‌های استخوانی را تشخیص دهد.
• اشعه ایکس هم‌ترازی. که یکی از روش‌های بسیار مفید در ارزیابی دقیق هم‌ترازی اندام‌های تحتانی است. این اشعه ایکس تمامی اندام تحتانی از لگن تا مچ پا را نشان می‌دهد و به پزشک اجازه می‌دهد تا محور مکانیکی پا را ارزیابی کند. محور مکانیکی معمولاً خطی است که از مرکز لگن به مرکز مچ پا کشیده می‌شود و به‌طور طبیعی از وسط زانو عبور می‌کند. در موارد زانوی ضربدری شدید، این محور از داخل یا خارج محفظه جانبی زانو عبور می‌کند که نشان‌دهنده‌ی انحراف در هم‌ترازی طبیعی است.
• ام‌آرآی یا سی‌تی اسکن. در صورتی که تشخیص نهایی نیاز به ارزیابی دقیق‌تری از بافت‌های نرم، رباط‌ها یا سایر ساختارهای اطراف زانو داشته باشد، ام‌آرآی یا سی‌تی اسکن ممکن است برای بررسی بیشتر درخواست شود.

اشعه ایکس هم‌ترازی از روش‌های کلیدی و عینی برای اندازه‌گیری دقیق ناهنجاری‌های هم‌ترازی پا است و در مقایسه با معاینه فیزیکی، تصویر دقیق‌تری از هم‌ترازی استخوان‌ها ارائه می‌دهد.

این ترکیب از بررسی‌های فیزیکی و تصویربرداری، به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دقیقی از شدت و نوع زانوی ضربدری داشته و بهترین مسیر درمانی را تعیین کند.

درمان زانوی ضربدری چگونه انجام می‌شود؟

در بسیاری از موارد، زانوی ضربدری یک وضعیت بی‌ضرر و طبیعی است که نیازی به درمان ندارد، به‌ویژه در کودکان که این وضعیت به‌طور طبیعی با رشد اصلاح می‌شود. با این حال، اگر این مشکل تا بعد از دوران کودکی ادامه پیدا کند یا به علت یک بیماری زمینه‌ای باشد، درمان‌های متنوعی می‌تواند توصیه شود. روش‌های درمان بسته به شدت وضعیت، سن بیمار و وجود مشکلات زمینه‌ای متفاوت هستند.

مراقبت‌های غیرجراحی

در اکثر موارد خفیف تا متوسط، اصلاح تدریجی زانوهای ضربدری با روش‌های غیرجراحی امکان‌پذیر است. این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:

• بریس‌ها یا ارتزها. برای کودکان یا افرادی که زانوی ضربدری خفیف دارند، استفاده از بریس یا ارتز (دستگاه‌های کمکی) می‌تواند کمک کند تا زانوها به تدریج به حالت طبیعی‌تر بازگردند. این ابزارها به تثبیت پاها و بهبود هم‌ترازی کمک می‌کنند. همچنین برای کودکان در حال رشد، ارتزها می‌توانند تأثیر مثبتی بر اصلاح تدریجی داشته باشند.
• فیزیوتراپی. تمرینات تقویت عضلات پا، به‌ویژه عضلات اطراف زانو و لگن، می‌توانند به بهبود هم‌ترازی زانوها و کاهش علائم زانوی ضربدری کمک کنند. فیزیوتراپ ممکن است تمرینات خاصی را برای تقویت عضلات چهارسر، همسترینگ و عضلات مرکزی بدن توصیه کند. این تمرینات به بهبود ثبات زانوها و کاهش فشار روی مفاصل کمک می‌کنند.
• کاهش وزن. در افراد بزرگسال یا کودکان مبتلا به چاقی، وزن اضافی می‌تواند فشار بیشتری بر مفاصل زانو وارد کند و مشکل زانوی ضربدری را تشدید کند. کاهش وزن می‌تواند به کاهش فشار روی مفاصل و بهبود هم‌ترازی کمک کند.

درمان بیماری‌های زمینه‌ای

اگر زانوی ضربدری به علت یک بیماری زمینه‌ای ایجاد شده باشد، درمان آن بیماری حیاتی است. بیماری‌هایی که می‌توانند منجر به زانوی ضربدری شوند عبارت‌اند از:

• کمبود ویتامین دی. کمبود ویتامین دی ممکن است منجر به مشکلات استخوانی مانند راشیتیسم شود که باعث انحراف در هم‌ترازی پاها می‌شود. در این حالت، تجویز مکمل‌های ویتامین دی و پیروی از یک رژیم غذایی غنی از این ویتامین ممکن است توصیه شود.
• عفونت‌های استخوانی. اگر عفونت‌هایی مانند استئومیلیت باعث ناهنجاری در استخوان‌ها شده باشد، درمان عفونت با آنتی‌بیوتیک‌ها و سایر روش‌های درمانی برای پیشگیری از آسیب بیشتر به استخوان ضروری است.
• بیماری‌های استخوانی دیگر. بیماری‌هایی مانند آرتریت یا سایر اختلالات استخوانی ممکن است نیاز به درمان دارویی داشته باشند تا علائم و پیشرفت مشکل کنترل شود.

جراحی (در موارد شدید)

در مواردی که زانوی ضربدری شدید است و هم‌ترازی طبیعی پاها با درمان‌های غیرجراحی اصلاح نمی‌شود، ممکن است نیاز به اصلاح جراحی باشد. انواع مختلف جراحی برای اصلاح زانوی ضربدری عبارت‌اند از:

• استئوتومی اصلاحی. در این روش جراحی، بخشی از استخوان پا برش داده می‌شود تا زاویه‌ی آن اصلاح شود و هم‌ترازی بهبود یابد. این جراحی می‌تواند به بازگشت تراز طبیعی استخوان‌های لگن و ساق پا کمک کند و فشار روی مفاصل زانو را کاهش دهد. استئوتومی اغلب برای افرادی با زانوی ضربدری شدید یا افرادی که در اثر این وضعیت درد یا مشکلات عملکردی دارند، انجام می‌شود.
• هدایت رشد. این روش جراحی بیشتر برای کودکان و نوجوانان در حال رشد استفاده می‌شود. در این جراحی، صفحات فلزی یا پیچ‌ها در نواحی مشخصی از استخوان قرار می‌گیرند تا رشد استخوان به سمت طبیعی‌تر هدایت شود. این روش به تدریج باعث اصلاح هم‌ترازی پاها می‌شود.
• آرترودز یا فیوژن. در مواردی که آسیب شدید به مفاصل زانو وجود دارد و هیچ روش دیگری نمی‌تواند مفاصل را بهبود بخشد، ممکن است نیاز به جوش دادن مفاصل (آرترودز) باشد.

پیگیری و مراقبت‌های پس از درمان

چه بیمار تحت درمان‌های غیرجراحی قرار گیرد و چه جراحی انجام دهد، پیگیری‌های منظم و ارزیابی پیشرفت درمان اهمیت زیادی دارد. پزشک معمولاً برای نظارت بر بهبودی و تغییرات در هم‌ترازی پاها، جلسات فالوآپ منظم برنامه‌ریزی می‌کند.

در مجموع، درمان زانوی ضربدری بستگی به شدت وضعیت، سن بیمار و وجود مشکلات زمینه‌ای دارد. اکثر موارد خفیف نیازی به درمان ندارند، اما در موارد شدیدتر، ترکیبی از درمان‌های غیرجراحی و جراحی ممکن است به بهبود هم‌ترازی و عملکرد پاها کمک کند.

چشم‌انداز بلندمدت برای کودکان مبتلا به زانوی ضربدری چیست؟

در بیشتر موارد، کودکان مبتلا به زانوی ضربدری حتی بدون نیاز به درمان خاصی بهبود می‌یابند و چشم‌انداز بلندمدت بسیار مطلوبی دارند. ناهنجاری زانوی ضربدری معمولاً با رشد و زمان اصلاح می‌شود و تا سنین نوجوانی به هم‌ترازی طبیعی برمی‌گردد.

برای کودکانی که دچار اشکال شدیدتری از زانوی ضربدری هستند و نیاز به جراحی یا درمان‌های پزشکی دارند، چشم‌انداز نیز مثبت است. درمان‌های جراحی و غیرجراحی ایمن در نظر گرفته می‌شوند و کودکان به دلیل سرعت بالای رشد و بهبود استخوان‌ها، به‌خوبی به این روش‌ها پاسخ می‌دهند.

با این حال، کودکانی که زانوی ضربدری شدید و درمان‌نشده دارند، یا به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای مانند راشیتیسم یا آرتریت دچار این مشکل شده‌اند، ممکن است در بزرگسالی با مشکلاتی مواجه شوند. این مشکلات می‌توانند شامل درد زانو، پارگی منیسک، دررفتگی کشکک یا آسیب به غضروف (آرتریت) باشند. در چنین مواردی، ارزیابی زودهنگام و درمان به‌موقع از اهمیت بالایی برخوردار است.

جمع‌بندی

زانوی ضربدری اختلالی است که در آن زانوهای کودک هنگام ایستادن به هم نزدیک شده و مچ پاها از هم فاصله می‌گیرند. این مشکل در مراحل اولیه رشد کودکان بسیار رایج است و اغلب با رشد کودک به طور خود به خود اصلاح می‌شود. به طور معمول، زانوی ضربدری در کودکان زیر 4 سال دیده شده و تا سن 7 تا 8 سالگی اصلاح می‌شود. یکی از روش‌های درمان زانوی ضربدری در کودکان بهره گرفتن از فیزیوتراپی یا استفاده از ارتزها و بریس‌ها است. کلینیک توانبخشی راه کمال یکی از مراکزی است که با کمک این روش‌ها به درمان زانوی ضربدری در کودکان می‌پردازد. بنابراین اگر فکر می‌کنید فرزند شما مشکل زانوی ضربدری دارد به مرکز ما مراجعه کنید و با شرکت در جلسات فیزیوتراپی و مشاوره با کارشناسان ما به درمان این ناهنجاری بپردازید. 

منابع

jeremyburnhammd.com