علائم اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) اغلب در پسران و دختران متفاوت هستند. پسران معمولاً بیشفعالتر هستند، به این معنی که رفتارهایی مانند ناتوانی در بیحرکت نشستن، رعایت نکردن نوبت، پریدن وسط حرف دیگران، بیفکری یا بیقراری از خود نشان میدهند. بااینحال، علائم بیش فعالی همیشه با کلیشههای جنسیتی مطابقت ندارند و ممکن است برخی از پسران بیشتر علائم بیتوجهی مانند خیالپردازی، فراموشکاری یا بینظمی را نشان دهند.
پسران مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) ممکن است علائم مرتبط با بیش فعالی بیتوجهی، بیش فعالی تکانشی، یا ترکیبی را نشان دهند. این علائم در طول رشد معمول کودک مشاهده میشوند. برای تشخیص، علائم باید حداقل بهمدت شش ماه وجود داشته باشند و تأثیرات قابلتوجهی بر مهارتهای تحصیلی، اجتماعی و انطباقی بگذارند. البته، میزان اختلال در هر یک از این زمینهها میتواند از کم تا زیاد متفاوت باشد.
بر اساس نظر CDC، از هر 10 کودک، 1 نفر در آمریکا به بیش فعالی مبتلا است که بیشتر در سنین 12 تا 17سالگی رخ میدهد. اختلالات مرتبط با اضطراب، افسردگی، اوتیسم و سندرم تورت نیز اغلب در کودکان مبتلا به ADHD تشخیص داده میشوند. تحقیقات نشان میدهند احتمال تشخیص بیش فعالی در پسران دو برابر دختران است؛ هرچند این تفاوت ممکن است بهدلیل علائم بیشفعالی و تکانشی باشد که اغلب در پسران بیشتر از دختران دیده میشوند.
علائم بیش فعالی در پسران
علائم بیش فعالی میتوانند از سنین نوپایی با تأخیر در مهارتهای حرکتی مشاهده شوند. کودکان مبتلا به بیش فعالی ممکن است در این سنین علائم تأخیر در زبان، تأخیر در مهارتهای اجتماعی یا رشد را نشان دهند. کودکان در سنین مدرسه علائمی مانند دشواری در تکمیل کارها، فعالیت حرکتی بیشازحد، یا عدم توجه به عواقب رفتارشان را نشان میدهند. با رسیدن به سنین نوجوانی، ممکن است اختلالات قابلتوجهی در زمینههای تحصیلی، رفتاری و روابط ایجاد شوند.
علائم رایج بیش فعالی در پسران عبارتاند از:
- مشکل در بیحرکت نشستن
- ناتوانی در رعایت نوبت
- پریدن مکرر وسط حرف دیگران
- فراموشکاری
- بیقراری
- مشکل در سازماندهی امور
- پاسخ دادن بدون فکر کردن در کلاس
- داشتن دامنه توجه کوتاه یا ناتوانی در تمرکز بر روی کارها
بیش فعالی چگونه بر زندگی روزمره پسران تأثیر میگذارد؟
بیش فعالی میتواند بر نحوه تفکر، احساس و رفتار هر کسی تأثیر بگذارد. برای پسران مبتلا به بیش فعالی که علائم رفتاری بیرونی دارند، رفتارهای آنها ممکن است به شکل اعمال پرانرژی، تکانشی یا خارج از کنترل به نظر برسند. علائم رفتاری درونی در پسران کمتر مشاهده شده و بیشتر بهصورت خیالپردازی، بینظمی یا حواسپرتی ظاهر میشوند.
پسران مبتلا به بیش فعالی ممکن است بیشتر مستعد احساس خشم یا ناامیدی باشند و بهطور کلی، احساسات خود مانند شادی و غم را با شدت بیشتری یا برای مدت طولانیتری تجربه میکنند. آنها ممکن است در تنظیم احساسات خود مشکل داشته باشند. همچنین در انگیزه دادن به خود برای تکمیل کاری که به آن علاقهای ندارند، با مشکل مواجه میشوند.
بیش فعالی به روشهای زیر بر زندگی پسران تأثیر میگذارد:
- عملکرد تحصیلی
- برقراری دوستی در مدرسه
- توانایی در تنظیم احساسات
- عزت نفس پایین
- رفتارهای پرخطر
- مشکل در خواب
- درگیر شدن در فعالیتها به شکلی پر سر و صدا یا مخرب
بیماریهای همراه
تحقیقات نشان میدهند که 45 درصد از کودکان مبتلا به بیش فعالی دارای یک ناتوانی یادگیری همراه هستند:
- 27 درصد دارای اختلال سلوک همراه
- 15 درصد دارای اضطراب همراه
- 15 درصد دارای افسردگی همراه
- 12 درصد دارای اختلال گفتاری همراه
نرخ تشخیص این اختلالات بهطور قابلتوجهی بالاتر از کودکانی است که مبتلا به بیش فعالی نیستند. اختلال نافرمانی مقابلهای (ODD)، افسردگی خفیف یا دیستایمی، و اختلال اضطراب فراگیر سه مورد از رایجترین بیماریهای همراه هستند.
پسران مبتلا به بیش فعالی ممکن است تمایل به اختلالات با علائم بیرونی، مانند علائم رفتاری یا اختلال سلوک، داشته باشند. بااینحال، این مورد برای هر پسر مبتلا به بیش فعالی صادق نیست و هر کودک باید بدون تأثیر کلیشههای جنسیتی در تشخیص ارزیابی شود. توجه به ارتباط بین اضطراب و بیش فعالی در پسران نیز مهم است.
مزایای بیش فعالی در پسران
پسران مبتلا به بیش فعالی نیز میتوانند پیشرفت کنند. آنها ممکن است بیشتر از «هایپرفوکوس» که به معنای تمرکز کامل بر روی کاری خاص تا تکمیل آن است، بهرهمند شوند. پسران مبتلا به بیش فعالی میتوانند در موضوعی که به آن علاقهمند یا مشتاق هستند، از همسالان خود پیشی بگیرند. خودانگیختگی و شجاعت نیز میتوانند به موفقیتهای خلاقانه بزرگی منجر شوند.
سطوح بالای انرژی در پسران مبتلا به بیش فعالی میتوانند به موفقیت در ورزش و سایر فعالیتهای بدنی منجر شوند. این کودکان در گفتوگو عالی هستند، ظرفیت خوبی برای ارتباط با دیگران دارند و میتوانند بسیار کاریزماتیک و شوخطبع باشند. تحقیقات نشان میدهند که کودکان مبتلا به بیش فعالی مقاومت یا توانایی چشمگیری برای غلبه بر چالشها دارند.
تشخیص و ارزیابی بیش فعالی در پسران
ابزارهای غربالگری مورد استفاده برای تشخیص بیش فعالی شامل پرسشنامه کانرز (CPRS-26) یا مقیاس ارزیابی واندربیلت هستند.
ارزیابی همچنین ممکن است شامل مصاحبه با والدین و کودک، بررسی سابقه پزشکی خانوادگی بهدلیل جزء ژنتیکی تشخیص، یا بررسی سوابق مدرسه و پزشکی باشد. آزمایشهای تحصیلی یا هوش نیز ممکن است انجام شوند. سایر غربالگریها برای رد کردن سایر اختلالات پزشکی، فیزیکی، عصبی-رشدی، شنوایی و بینایی نیز میتوانند برای رد سایر تشخیصها انجام شوند.
طبق ویرایش پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-V-TR)، معیارهای تشخیص بیش فعالی در پسران شامل موارد زیر هستند:
- وجود حداقل شش علامت بیتوجهی که حداقل بهمدت شش ماه ادامه داشته باشند و متناسب با سطح رشد فرد نباشند و بر فعالیتهای اجتماعی و تحصیلی تأثیر منفی مستقیم بگذارند:
- اغلب به جزئیات توجه دقیق نمیکند یا اشتباهات بیدقتی مرتکب میشود.
- اغلب در حفظ توجه در کارها یا فعالیتهای بازی مشکل دارد.
- اغلب به نظر میرسد وقتی مستقیماً با او صحبت میشود، گوش نمیدهد.
- اغلب دستورالعملها را دنبال نمیکند و در تکمیل تکالیف مدرسه یا کارهای خانه شکست میخورد.
- اغلب در سازماندهی کارها مشکل دارد.
- اغلب از انجام کارهایی که به تلاش ذهنی پایدار نیاز دارند، اجتناب میکند، آنها را دوست ندارد یا در انجامشان بیمیل است.
- اغلب وسایل لازم برای کارها یا فعالیتها مانند لوازم مدرسه را گم میکند.
- اغلب بهراحتی توسط محرکهای خارجی، مانند تلویزیون، حواسش پرت میشود.
- اغلب در فعالیتهای روزمره فراموشکار است.
- وجود حداقل شش علامت بیشفعالی و تکانشگری که حداقل بهمدت شش ماه ادامه داشته باشد و متناسب با سطح رشد فرد نباشند و بر فعالیتهای اجتماعی و تحصیلی تأثیر منفی مستقیم بگذارند و بهدلیل رفتارهای مقابلهای، نافرمانی، خصومت یا عدم درک دستورالعملها نباشند:
- اغلب در صندلی خود بیقراری میکند یا تکان میخورد.
- اغلب در موقعیتهایی که انتظار میرود نشسته بماند، مانند کلاس، صندلی خود را ترک میکند.
- اغلب در موقعیتهای نامناسب میدود یا از دیوار و وسایل بالا میرود.
- اغلب قادر نیست بهآرامی به بازی یا شرکت در فعالیتهای اوقات فراغت بپردازد.
- اغلب «در حال حرکت» است.
- اغلب بیشازحد صحبت میکند.
- اغلب قبل از کامل شدن سؤال، پاسخها را با عجله میگوید.
- اغلب در انتظار نوبت خود مشکل دارد.
- اغلب وسط حرف دیگران میپرد یا مزاحم آنها میشود.
- علائم بیش فعالی در پسران باید قبل از 12سالگی وجود داشته باشند و چندین علامت باید در دو یا چند محیط مانند خانه و مدرسه ظاهر شوند.
درمان بیش فعالی در پسران
والدین، کارکنان مدرسه، درمانگران و روانپزشکان برای هدف قرار دادن مؤثرترین نیازهای فردی هر کودک مبتلا به بیش فعالی، برنامه درمانی سفارشیشدهای تدوین میکنند. کودکان مختلف نیازهای متفاوتی دارند. هیچ راه درست واحدی برای درمان بیش فعالی وجود ندارد، بنابراین با تیم خود درمورد بهترین راه برای بهبود کیفیت زندگی فرزندتان بحث کنید.
دارودرمانی
داروهای بیش فعالی برای کودکان اغلب محرک هستند. اما اگر عوارض جانبی داروهای محرک آزاردهنده باشند، داروهای غیرمحرک توصیه میشوند. دارو برای کودکان بالای شش سال که قبلاً درمان رفتاری را آغاز کردهاند، بهترین گزینه در نظر گرفته میشود.
داروهایی که برای درمان علائم بیش فعالی در پسران استفاده میشوند عبارتاند از:
- داروهای محرک کوتاهاثر: ازجمله ریتالین (متیلفنیدات)، آدرال (آمفتامین) یا فوکالین (دکسمتیلفنیدات)
- داروهای محرک طولانیاثر: ازجمله آدرال XR، ریتالین LA، ریتالین SR یا فوکالین XR
- داروهای غیرمحرک: ازجمله استراترا (اتوموکستین)، کاپوی (کلونیدین) یا اینتونیو (گوانفاسین)
کودکانی که از دارو برای ADHD استفاده میکنند باید بهطور مداوم و مکرر با پزشک خود ملاقات کنند تا از اثربخشی دارو اطمینان حاصل کرده و درصورت نیاز تغییرات لازم را اعمال کنند. مراقب باشید فرزندتان دارویی را که پزشک تجویز نکرده مصرف نکند و به دستورالعملهای ارائهشده توسط پزشک توجه داشته باشید.
تراپی
روشهای تراپی برای بهبود علائم بیش فعالی در پسران عبارتاند از:
- درمان شناختی رفتاری (CBT): درمان شناختی رفتاری برای بیش فعالی بر مداخلات رفتاری، مهارتهای سازماندهی و مهارتهای اجتماعی تمرکز دارد، در حالی که الگوهای تفکر منفی را به چالش میکشد. این کار به کودک امکان میدهد از نظر عاطفی انعطافپذیرتر شود و در زندگی روزمره بهتر عمل کند.
- موسیقیدرمانی: موسیقیدرمانی برای ADHD میتواند احساس اضطراب را کاهش دهد، در حالی که ارتباط و حافظه را ازطریق الگوهای موسیقایی و آهنگهای مورد علاقه بهبود میبخشد. احساس آرامش بیشتر و اعتمادبهنفس نیز از مزایای این درمان هستند.
- خانوادهدرمانی: بیش فعالی وضعیتی است که میتواند کل خانواده را تحت تأثیر قرار دهد، بنابراین مشارکت همه در درمان اغلب مؤثر است. خانوادهدرمانی بر کار گروهی، بهبود ارتباطات و مهارتهای والدین برای کمک به کودک مبتلا به بیش فعالی تمرکز دارد.
- آموزش مهارتهای اجتماعی (SST): این روششامل استفاده از نقشآفرینی و تمرین رفتاری برای تمرین مهارتهای مقابلهای، ارتباط مؤثر و کاهش تکانشگری است. پرداختن به این علائم به پسران مبتلا به بیش فعالی اجازه میدهد تا روابط بهتری برقرار کنند و در حل مسئله مسئله قویتر شوند.
- نوروفیدبک: نوروفیدبک میتواند مداخلهای مؤثر برای بهبود توجه و تمرکز و کاهش تکانشگری در پسران مبتلا به بیش فعالی باشد. نوروفیدبک امواج مغزی منتشرشده هنگام تمرکز را هدف قرار میدهد تا مغز را به تولید بیشتر آنها تشویق کند.
- بازیدرمانی: بازی درمانی که بر بیان خلاقانه تمرکز دارد، به کودکان مبتلا به ADHD اجازه میدهد تا توانایی خود را در برقراری ارتباط ازطریق آنچه در طول بازی نمایش داده میشود، بهبود بخشند. بهبود عزت نفس و خلق و خو نیز از نتایج دیگر آن هستند.
چگونه از پسری مبتلا به ADHD حمایت کنیم؟
علاوه بر درمان رسمی و مداخلات مبتنی بر مدرسه، ایجاد ثبات و ساختار در محیط خانه برای کمک به پسران مبتلا به بیش فعالی، مدیریت علائمشان و کمک به عملکرد مؤثر خانواده بسیار مهم است. ایجاد ساختار، تعیین برنامه روزمره، تقویت مثبت و پرورش محیطی حمایتی در خانه، اجزای کلیدی برای حفظ این حمایت خواهند بود.
در اینجا نکاتی برای حمایت از یک پسر مبتلا به بیش فعالی آورده شدهاند:
- ایجاد برنامه روزمره ساختاریافته: ثبات برای پسران مبتلا به بیش فعالی عنصری کلیدی بوده و ایجاد محیطی امن با انتظارات روشن برای موفقیت آنها بسیار حیاتی است. برنامههای روزانه میتوانند شامل زمانهایی برای کارهای خانه، بازی، تکالیف و سایر فعالیتها باشند.
- ارائه دستورالعملهای واضح: پسران مبتلا به ADHD ممکن است در توانایی تمرکز، سازماندهی یا تکمیل وظایف دچار مشکل باشند. ارائه دستورالعملهای واضح و دقیق، با اطلاعات مشخص و تقسیم وظایف به مراحل کوچکتر و قابل مدیریتتر میتواند در بهبود تکمیل کارها مؤثر باشد. استفاده از کمکهای بصری نیز میتواند برای پسران مبتلا به ADHD مفید باشد؛ زیرا آنها را به برنامه و وظیفه مورد نظر برمیگرداند.
- ایجاد محیطی حمایتی: روابط والدین با فرزندانشان میتواند شرایط را به سمت بهتر یا بدتر شدن ببرد. پسران مبتلا به ADHD عزت نفس پایینی دارند؛ زیرا احساس میکنند دائماً در حال اشتباه و ناامید کردن دیگران هستند. صبر، درک و پذیرش هنگام ارتباط با کودکان به افزایش اعتمادبهنفس آنها کمک میکنند.
- نظارت و پایش دارو: والدین باید در برقراری ارتباط با پزشک درمورد اثربخشی دارو مشارکت داشته باشند. آنها باید بر مصرف داروها نظارت داشته باشند و هرگونه تغییر در علائم یا خلق و خو را ثبت کنند تا به تیم درمانی گزارش دهند.
- مدیریت خشم: خشم، احساسی طبیعی هنگام مواجهه با چالشها است، اما اجازه ندهید که بر نحوه ارتباط شما با فرزندتان تأثیر بگذارد. خشم میتواند به ارتباط پرخاشگرانه منجر شود که به رابطه آسیب میرساند یا بر عزت نفس کودک تأثیر میگذارد. والدین میتوانند برای کنترل خشم خود از درمانهای فردی یا گروهی بهرهمند شوند.
- حمایت از کودک در مدرسه: صحبت با مدرسه درمورد دریافت حمایت ازطریق برنامههای ویژه میتواند مؤثر باشد. بهطور مکرر با معلم فرزندتان ملاقات کنید تا درمورد پیشرفت او بحث و همکاری کنید.
- وقت گذاشتن برای کودک: والدینی که وقت میگذارند تا با فرزندشان سرگرم شوند و تمام توجه خود را به او میدهند، روابط بهتری با کودک خواهند داشت. کودکانی که بهطور معنادار با والدین خود ارتباط دارند، پیشرفت بیشتری در زندگی خواهند داشت.
- ورزش: پسران مبتلا به ADHD اغلب در فعالیتهای بدنی مانند ورزشها عالی عمل میکنند. والدین میتوانند در این فعالیتها با کودکان ارتباط برقرار کنند. تحقیقات نشان میدهند ورزش تمرکز و خلق و خو را بهبود میبخشد و ابزاری عالی برای درمان بیش فعالی است.
- شناخت اثرات بیش فعالی: راههای منحصربهفردی را که ADHD بر فرزند شما تأثیر میگذارد، شناسایی کنید. بفهمید کدام رفتارها از علائم بیش فعالی هستند و جزو «رفتارهای بد» کودک به حساب نمیآیند. با معلم، درمانگر یا سایر حامیان فرزندتان ارتباط برقرار کنید تا در اهداف خود ثابت قدم بمانید و مهارتهایی را که باید تمرین و بهبود یابند، شناسایی کنید.
جمعبندی
تحقیقات نشان میدهند علائم بیش فعالی در پسران بهصورت رفتارهای بیرونی و آشکارتر نسبت به دختران ظاهر میشوند. به همین دلیل تشخیص آن در پسران راحتتر است. درمان این بیماری با کمک داروها و روشهای رفتاردرمانی انجام میشود که به بهبود و مدیریت علائم بیمار کمک میکند. کلینیک توانبخشی راه کمال با تشکیل جلسات رفتاردرمانی به کودکان مبتلا به بیش فعالی کمک میکند. بنابراین اگر فکر میکنید پسر دلبندتان مبتلا به بیش فعالی است با ما تماس بگیرید و از راهنماییهای کارشناسان بهرهمند شوید.
منابع
سوالات متداول
علائم میتوانند از اوایل کودکی شروع شوند، اما برای تشخیص بیش فعالی، پسران باید حداقل شش علامت بیتوجهی یا بیشفعالی/تکانشگری را برای حداقل شش ماه نشان دهند. همچنین این علائم باید قبل از ۱۲سالگی آغاز شده باشند. علائم باید در حداقل دو محیط، مانند مدرسه و خانه، وجود داشته باشند و کیفیت زندگی کودک را مختل کنند.
مطالب مشابه
اختلالات تکاملی، شرایط فیزیکی یا مبتنی بر مغز هستند که بر پیشرفت کودک هنگام رشد و کسب مهارتهای ضروری زندگی تأثیر میگذارند. بسیاری از اختلالات تکاملی کودکی قبل از تولد وجود دارند و در طول زندگی ادامه مییابند. همچنین ممکن است درنتیجه آسیب، ضربه یا سایر عوامل پزشکی در طول کودکی رخ دهند.
هیدروتراپی، که به آن آب درمانی نیز گفته میشود، شکل تخصصی فیزیوتراپی است که از آب برای درمان بیماریها استفاده میکند. این نوع درمان محیطی امن و حمایتی را برای کودکان فراهم میکند که در آن میتوانند بدون تنش جاذبه در فعالیتهای فیزیکی شرکت کنند.
والدین میتوانند با استفاده از بازیهای ساده و سرگرمکننده در محیط خانه، رفتارهای کلیدی فرزند خود را در حوزههای مهمی مانند ارتباط چشمی، تقلید، تعاملات اجتماعی و حساسیتهای حسی زیر نظر بگیرند. این بازیها برای کودک جذاب هستند و در عین حال، به والدین کمک میکنند تا درصورت مشاهده علائم نگرانکننده، بهموقع با متخصصان رشد کودک مشورت نمایند.
کودکان مبتلا به CDD تا حداقل ۲سالگی رشد معمولی متناسب با سن را در ارتباطات کلامی و غیرکلامی، روابط اجتماعی، بازی و رفتار انطباقی دارند. آنها بین سنین ۲ تا ۱۰سالگی، مهارتهای کسبشده قبلی خود را به شکلی قابل توجه در دو یا چند مورد از دست میدهند.
یکی از تفاوتهای بزرگ بین اوتیسم و آسپرگر این است که کودکان مبتلا به اوتیسم دیرتر صحبت کردن را شروع میکنند. اما کسانی که سندرم آسپرگر دارند معمولاً تأخیر زبانی را تجربه نمیکنند. در حالی که کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب منزوی به نظر میرسند، افراد دارای آسپرگر معمولاً میخواهند با دیگران تعامل داشته باشند اما برای برقراری ارتباط با مشکل مواجه میشوند.
اختلال فراگیر رشد (PDD) زمانی اصطلاحی بود که برای توصیف گروهی از تأخیرهای رشدی که بر مهارتهای اجتماعی و ارتباطی تأثیر میگذاشتند، مورد استفاده قرار میگرفت. اما در حال حاضر، پزشکان آن را اختلال طیف اوتیسم (ASD) مینامند.
گرانی والدین درخصوص دیر حرف زدن فرزندشان امری کاملاً طبیعی است. اما باید توجه داشته باشید رشد گفتار در کودکان میتواند تحت تأثیر طیف وسیعی از عوامل قرار گیرد و یکی از این عوامل، تغذیه است که اغلب نادیده گرفته میشود.
اختلال ویژه زبانی (SLI)، اصطلاحی برای اختلال زبان رشدی است. این اختلال زمانی رخ میدهد که مهارتهای زبانی بهدرستی رشد نمیکنند ولی این چالشها به سایر مشکلات رشدی مانند اختلال طیف اوتیسم، آسیب مغزی تروماتیک، آپراکسی گفتار یا کم شنوایی مربوط نیستند.
کودکان مبتلا به اختلال ارتباط اجتماعی در استفاده از زبان برای تعامل با دیگران مشکل دارند. آنها زبان را میفهمند و میتوانند در برخی شرایط از آن استفاده کنند، اما در موقعیتهای اجتماعی در برقراری ارتباط با مشکل روبرو هستند.
اختلال گفتاری آفازی در کودکان نوعی اختلال ارتباطی است که توانایی کودک در درک، تولید و استفاده از زبان را مختل میکند. کودکان مبتلا به آفازی اغلب در ابراز وجود و درک زبان دیگران مشکل دارند. نکته مهم این است که آفازی نشانه کمبود هوش نیست، بلکه اختلالی در پردازش زبان است.