کاردرمانی حافظه با هدف کمک به کودکانی که بهدلیل آسیبهای مغزی یا چالشهای رشدی، در ذخیره، نگهداری و بازیابی اطلاعات با مشکل مواجه هستند، وارد عمل میشود. این مداخلات حیاتی نهتنها برای تقویت مستقیم تواناییهای شناختی طراحی شدهاند، بلکه برای ارائه ابزارها و راهبردهای جبرانی برای مدیریت مؤثر زندگی روزمره کودک نیز به کار میروند. در کاردرمانی، حافظه بهعنوان سنگ بنای یادگیری و عملکرد روزانه شناخته میشود و مشکلات آن میتوانند حوزههای کلیدی زندگی کودک، ازجمله انجام روالهای روزمره، موفقیت تحصیلی و تعاملات اجتماعی را تحت تأثیر قرار دهند. بنابراین، کاردرمانگر با ایجاد برنامه درمانی شخصیسازیشده و چندوجهی به کودک کمک میکند تا استقلال خود را در استفاده از مهارتهای شناختی به حداکثر برساند.
حافظه چیست؟
حافظه توانایی ذخیره، نگهداری و بازیابی اطلاعات است. این امر نیازمند همکاری چندین ناحیه از مغز برای به خاطر آوردن تجربیات گذشته است. حافظه دو نوع دارد که شامل حافظه کوتاهمدت و بلندمدت است.
حافظه را میتوان بهصورت زیر متمایز کرد:
- گذشتهنگر: یادآوری و به خاطر سپردن اتفاقاتی که در گذشته رخ دادهاند.
- آیندهنگر: به خاطر سپردن و به یاد آوردن چیزهایی که قرار است در آینده رخ دهند.
چرا کودکان دچار مشکلاتی در حافظه میشوند؟
ممکن است حافظه کودک پس از آسیبی مغزی بهخوبی گذشته عمل نکند. مشکلات حافظه میتوانند تمام حوزههای زندگی کودک ازجمله روالهای روزانه، مدرسه و سرگرمیها را تحت تأثیر قرار دهند.
مؤلفههای ضروری کاردرمانی
کاردرمانی شامل چندین عنصر کلیدی با هدف بهبود تواناییهای عملکردی و استقلال کودک است. این مؤلفهها برای رسیدگی به جنبههای شناختی، حرکتی و اجتماعی رشد با یکدیگر همکاری میکنند.
درک کاردرمانی
کاردرمانی بر کمک به کودکان برای مشارکت کامل در فعالیتهای روزانه تمرکز دارد. هدف آن بهبود توانایی آنها در انجام وظایف در خانه، مدرسه و محیطهای اجتماعی است. درمانگران نقاط قوت و چالشهای هر کودک را ارزیابی میکنند تا برنامههای درمانی شخصیسازی شده ایجاد کنند. مداخلات اغلب شامل فعالیتهای مبتنی بر بازی هستند که هم جذاب و هم درمانیاند. این فعالیتها برای هدف قرار دادن مهارتهای خاص و در عین حال با انگیزه نگه داشتن کودکان طراحی شدهاند. کاردرمانگران همچنین با والدین و معلمان همکاری نزدیک دارند تا تداوم مراقبت را در محیطهای مختلف تضمین کنند.
ساخت مهارتهای شناختی اصلی
مهارتهای شناختی، اساس یادگیری و حل مسئله را تشکیل میدهند. کاردرمانگران از تکنیکهای مختلفی برای تقویت این تواناییها در کودکان استفاده میکنند. بازیهای حافظه، پازلها و فعالیتهای توالیسازی به بهبود دامنه توجه و حافظه فعال کمک میکنند.
کاردرمانگران ممکن است از موارد زیر استفاده کنند:
- بازیهای تطبیقی برای تقویت ادراک بصری
- وظایف مرتبسازی برای توسعه مهارتهای دستهبندی
- مازها (هزارتوها) برای تقویت تواناییهای برنامهریزی
این فعالیتها متناسب با سن و سطح مهارت هر کودک طراحی میشوند. با پیشرفت کودکان، درمانگران بهتدریج پیچیدگی وظایف را افزایش میدهند تا تواناییهای شناختی را به چالش بکشند و توسعه دهند.
تقویت مهارتهای حرکتی ظریف و درشت
مهارتهای حرکتی برای استقلال کودک و موفقیت تحصیلی بسیار مهم هستند. کاردرمانی هر دو بخش رشد حرکتی ظریف و درشت را ازطریق فعالیتهای تخصصی هدف قرار میدهد.
فعالیتهای حرکتی ظریف شامل موارد زیر هستند:
- نخ کردن مهرهها
- استفاده از موچین برای برداشتن اشیاء کوچک
- برش با قیچی
تمرینهای حرکتی درشت بر روی موارد زیر تمرکز دارند:
- راه رفتن روی میله تعادل
- راه رفتن در مسیرهای پر مانع
- انجام بازیهای توپی
درمانگران اغلب وظایف حرکتی را با چالشهای شناختی ترکیب میکنند. بهعنوان مثال، کودک ممکن است مهرههای رنگی را مرتب کند در حالی که مهارت برداشتن با نوک انگشت خود را بهبود میبخشد. این رویکرد چندین مهارت را بهطور همزمان تقویت میکند.
تقویت ارتباطات و مهارتهای اجتماعی
مهارتهای ارتباطی و اجتماعی برای رشد کلی کودک ضروری هستند. کاردرمانگران این عناصر را برای ترویج رشد همهجانبه ترکیب میکنند.
- تمرینهای نقشآفرینی به کودکان کمک میکنند تا تعاملات اجتماعی را تمرین کنند.
- فعالیتهای گروهی کار تیمی و نوبتگیری را تشویق میکنند.
- درمانگران ممکن است از کمکهای بصری و داستانهای اجتماعی برای آموزش رفتارهای مناسب در موقعیتهای مختلف استفاده کنند.
مهارتهای ارتباطی از طریق موارد زیر تقویت میشوند:
- توصیف اشیاء یا اعمال
- پیروی از دستورالعملهای چند مرحلهای
- مشارکت در مکالمات ساختاریافته
این فعالیتها اغلب با وظایف حرکتی یا شناختی ادغام میشوند و رویکردی جامع به درمان ایجاد میکنند که چندین حوزه رشدی را بهطور همزمان مورد توجه قرار میدهد.
کاردرمانی حافظه
کاردرمانی حافظه به توسعه مهارتهای شناختی ضروری و بهبود عملکرد روزانه کمک میکند.
کاردرمانگران از فعالیتهای جذاب مختلف برای تقویت مهارتهای حافظه در کودکان استفاده میکنند. این فعالیتها حافظه فعال، عملکرد اجرایی و توجه را هدف قرار میدهند در حالی که رویکردهای مبتنی بر بازی را نیز در بر میگیرند.
فعالیتهای انجامشده در طول کاردرمانی نهتنها حافظه را تقویت میکنند، بلکه از عملکرد اجرایی، توجه و تواناییهای پردازش بصری نیز حمایت میکنند. این فعالیتها حوزههای خاص رشد را هدف قرار میدهند و متناسب با نیازها و علایق منحصربهفرد هر کودک تنظیم میشوند.
بازیهای حافظه برای رشد شناختی
بازیهای کارت حافظه برای بهبود حافظه بصری و توجه انتخابی محبوب هستند. کودکان جفت کارتها را با هم تطبیق میدهند و تواناییهای یادآوری خود را تمرین میکنند.
بازیهای کارت حافظه یکی از انتخابهای محبوب در جلسات کاردرمانی کودکان هستند. این ابزارهای چندمنظوره را میتوان برای کار بر روی مهارتهای مختلفی ازجمله حافظه بصری و توالیسازی تا کنترل حرکتی ظریف انطباق داد. درمانگران همچنین ممکن است فعالیتهای یادآوری ارقام را در نظر بگیرند، که در آن کودکان سری اعداد را به جلو و عقب تکرار میکنند تا ظرفیت حافظه فعال خود را تقویت کنند.
فعالیتهای حافظه بصری بهویژه برای کودکانی که در تشخیص حروف و اعداد مشکل دارند، مفید هستند. کودکان میتوانند با تمرین با اشکال، الگوها و نمادها، توانایی خود را در به خاطر سپردن و تمایز قائل شدن بین اطلاعات بصری بهبود بخشند. این مهارت مستقیماً به وظایف تحصیلی مانند خواندن و نوشتن منتقل میشود و از یادگیری و رشد کلی حمایت میکند.
فعالیتهای توالی تصاویر به رشد حافظه ترتیبی کمک میکنند. کودکان تصاویر را بهصورت منطقی مرتب میکنند و توانایی خود را در به خاطر سپردن و سازماندهی اطلاعات تقویت میکنند.
بازیهای حافظه دیجیتال روی تبلتها یا رایانهها میتوانند بسیار جذاب باشند.
مهارتسازی ازطریق بازیدرمانی
فعالیتهای حافظه مبتنی بر بازی، یادگیری را سرگرمکننده و به یاد ماندنی میکنند. کاردرمانگران ممکن است از یک آشپزخانه اسباببازی برای تمرین یادآوری دستور غذا استفاده کنند و کار حافظه را با مهارتهای حرکتی ظریف ترکیب کنند.
بازیهای داستانسرایی کودکان را تشویق میکنند که عناصر روایی را به خاطر بسپارند و بر اساس آنها داستان بسازند.
فعالیتهای موسیقایی، مانند یادگیری متن آهنگها یا نواختن سازها، حافظه شنیداری را درگیر میکنند.
راهبردهای تمرکزو خودتنظیمی
تمرینهای ذهنآگاهی به کودکان کمک میکنند توجه خود را متمرکز کنند، که جزئی حیاتی در شکلگیری حافظه است.
راهبردهای گفتگوی درونی به کودکان میآموزند که مراحل یک کار را بهصورت کلامی بیان کنند. این روش، حافظه را ازطریق کانالهای شنیداری و کلامی تقویت میکند.
فعالیتهای مبتنی بر حرکت، مانند مسیرهای پر مانع با دستورالعملهای توالیدار، فعالیت بدنی را با چالشهای حافظه ترکیب میکنند.
ترکیب تکنیکهای پردازش حسی
فعالیتهای درگیرکننده حواس مختلف از شکلگیری حافظه در کودکان دارای چالشهای پردازش حسی حمایت میکنند.
نشانههای بصری مانند کدگذاری رنگی یا برنامههای تصویری، به کودکان با نقاط قوت در پردازش بصری کمک میکنند تا توالیها و روالها را مؤثرتر به خاطر بسپارند.
رویکردهای چندحسی با ترکیب عناصر بصری، شنیداری و لامسه، سبکهای مختلف یادگیری را پوشش میدهند.
راهبردهایی برای کمک به حافظه
والدین میتوانند از روشهای مختلف برای بهبود حافظه کودک خود استفاده کنند. این روشها شامل موارد زیر هستند:
ابزارهای کمکی
اینها ابزارهایی هستند که میتوانند به جبران نقص حافظه کمک کنند:
- برنامهریز روزانه: برای کمک به کودک جهت یادآوری کارهایی که باید آن روز انجام دهد. این برنامهریز میتواند شامل اطلاعات عمومی یا روالهای خاص باشد.
- دفترچه یادداشت: برای اینکه کودک هر چیزی را که باید به خاطر بسپارد، یادداشت کند.
- دستگاههای دیجیتال: کودکان اکنون هر روز از لپتاپها، تلفنهای هوشمند و تبلتها استفاده میکنند. میتوان از این دستگاهها برای کمک به بهبود حافظه آنها ازطریق استفاده از آلارمها و یادداشتها بهره برد. حتی برنامههای کاربردی خاصی وجود دارند که ممکن است برای یادآوری داروها و کمک به مدیریت علائم مفید باشند.
- وایتبورد: استفاده از وایتبورد ممکن است مفید باشد؛ زیرا میتواند بهعنوان برنامهریزی روزانه و بزرگ استفاده شود یا به اعضای خانواده اجازه دهد تا یادداشتهایی برای یادآوری روی آن بنویسند.
- لیستها / چکلیستها: ممکن است کودکان آنها را بهعنوان یادآوری بصری مفید بیابند و این امر با علامت زدن زمانی که فعالیت را انجام دادهاند، حس موفقیت را فراهم میکند.
- استفاده از جعبه دارو: اگر کودک داروهای خود را بهصورت مستقل مصرف میکند، میتوانید از جعبه دوز دارو برای کمک به مدیریت زمان مصرف داروها استفاده کنید.
اصلاح محیط
این روشها شامل اصلاح محیط یا نحوه تعامل کودک با محیط است. میتوان از این روش در ترکیب با ابزارهای کمکی استفاده کرد تا استفاده از آنها را به کودک یادآوری کند:
- داشتن روتینی مشخص: این کار به حافظه کمک میکند؛ زیرا وظایف پس از مدتی به عادت تبدیل میشوند.
- تعیین جای مشخص برای هر چیزی: این امر نیاز به جستجوی وسایل یا گم شدن آنها را کاهش میدهد.
- نگه داشتن وسایل در معرض دید: با قرار دادن وسایل در مکانهای خاص، آنها به نشانهای بصری برای تکمیل یک کار تبدیل میشوند. بهعنوان مثال، قرار دادن یک کتاب روی میز انجام تکلیف شب را به کودک یادآوری میکند.
- داشتن نقطهای مرکزی برای سازماندهی: مکانی ایجاد کنید که تمام اطلاعات مهم به آنجا بروند. این مکان میتواند یک پین بورد، یک وایتبورد یا یک فایل روی در یخچال باشد. پس کودک میداند درصورت نیاز به دانستن چیزی کجا را نگاه کند.
- اجتناب از شلوغی: محیط نامرتب یا شلوغ ممکن است باعث شود وسایل راحتتر گم شوند.
روشهای تقویت حافظه
این راهبردهایی هستند که کودک میتواند در ذهن خود انجام دهد تا به یاد آوردن چیزها کمک کند:
- تکرار: تکرار آنچه باید به خاطر بسپارد، چه با صدای بلند و چه در ذهن، به ماندگاری آن در حافظه کمک میکند.
- تقسیمبندی: این کار، تقسیم اطلاعات به بخشهای کوچکتر است، بهعنوان مثال، به خاطر سپردن یک شماره بهصورت دو رقم دو رقم. تقسیم کارها به بخشهای کوچکتر یادآوری را آسانتر میکند.
- دستهبندی: قرار دادن اطلاعات در دستهها، بهعنوان مثال اگر باید سیب، جوراب و موز را به خاطر بسپارد – آنها را بهصورت میوه (سیب و موز) و لباس (جوراب) دستهبندی کند.
- تداعی: شامل پیوند دادن آنچه میخواهند یاد بگیرند با چیزی است که از قبل میدانستهاند. این فرایند ایجاد پیوندی بین اطلاعات بصری و اطلاعات کلامی است. بهعنوان مثال، به خاطر سپردن نام کسی؛ به این صورت که آن شخص را تصویر کند و یک تداعی ایجاد کند که به او کمک کند نام شخص جدید را به خاطر بسپارد.
جمعبندی
کاردرمانی در حوزه حافظه کودکان، بهویژه آنهایی که دچار نقص حافظه ناشی از آسیبهای مغزی هستند، بر تقویت تواناییهای ذخیره، نگهداری و بازیابی اطلاعات تمرکز دارد. هدف اصلی، بهبود عملکرد کودک در زندگی روزمره، مدرسه و فعالیتهای اجتماعی ازطریق مجموعهای از راهبردها است. کاردرمانگران از رویکردی جامع استفاده میکنند که شامل استفاده از ابزارهای کمکی، اصلاح محیط و تقویت حافظه میشود. همچنین، فعالیتهای مبتنی بر بازی مانند بازیهای کارت حافظه، توالی تصاویر و تمرینات یادآوری ارقام بهطور هدفمند برای تقویت حافظه فعال، توجه و مهارتهای شناختی پایهای در جلسات کاردرمانی به کار میروند تا کودکان بتوانند با استقلال و اعتمادبهنفس بیشتری در محیط خود عمل کنند.
منابع
مطالب مشابه
کاردرمانی حافظه با هدف کمک به کودکانی که بهدلیل آسیبهای مغزی یا چالشهای رشدی، در ذخیره، نگهداری و بازیابی اطلاعات با مشکل مواجه هستند، استفاده میشود.
چهره کوری، که بهعنوان پروزوپاگنوزیا نیز شناخته میشود، اختلالی است که در آن کودک در تشخیص چهرهها، ازجمله چهره خود، مشکل دارد. این اختلال عصبی میتواند مادرزادی بوده و از بدو تولد وجود داشته باشد یا اکتسابی باشد و بعداً بهدلیل آسیب مغزی یا برخی اختلالات عصبی ایجاد شود.
کند نویسی یکی از موضوعاتی است که در طول کارهای زمانبندی شده مانند آزمونها و امتحانات مشکلساز میشود. متأسفانه، سرعت کم دانشآموز در حین نوشتن باعث میشود کودک نتواند به حجم کاری مورد نیاز برسد و با افت تحصیلی و نمرات پایین مواجه شود. اما علت سرعت پایین نوشتن باید در اوایل دوران مدرسه کودک شناسایی و اصلاح شود.
آگنوزیای بینایی، اختلالی عصبی است که توانایی کودک را در تشخیص و شناسایی اشیاء مختل میکند. حتی ممکن است درک بصری و بینایی بیمار سالم باشد، اما قادر به تشخیص چهرهها نباشد. کودکان مبتلا به آگنوزی بینایی معمولاً در پردازش و تفسیر اطلاعات بصری مشکل دارند، که میتواند منجر به مشکلاتی در تشخیص اشیاء آشنا، چهرهها و سایر محرکهای بصری شود.
اختلالات تکاملی، شرایط فیزیکی یا مبتنی بر مغز هستند که بر پیشرفت کودک هنگام رشد و کسب مهارتهای ضروری زندگی تأثیر میگذارند. بسیاری از اختلالات تکاملی کودکی قبل از تولد وجود دارند و در طول زندگی ادامه مییابند. همچنین ممکن است درنتیجه آسیب، ضربه یا سایر عوامل پزشکی در طول کودکی رخ دهند.
هیدروتراپی، که به آن آب درمانی نیز گفته میشود، شکل تخصصی فیزیوتراپی است که از آب برای درمان بیماریها استفاده میکند. این نوع درمان محیطی امن و حمایتی را برای کودکان فراهم میکند که در آن میتوانند بدون تنش جاذبه در فعالیتهای فیزیکی شرکت کنند.
والدین میتوانند با استفاده از بازیهای ساده و سرگرمکننده در محیط خانه، رفتارهای کلیدی فرزند خود را در حوزههای مهمی مانند ارتباط چشمی، تقلید، تعاملات اجتماعی و حساسیتهای حسی زیر نظر بگیرند. این بازیها برای کودک جذاب هستند و در عین حال، به والدین کمک میکنند تا درصورت مشاهده علائم نگرانکننده، بهموقع با متخصصان رشد کودک مشورت نمایند.
کودکان مبتلا به CDD تا حداقل ۲سالگی رشد معمولی متناسب با سن را در ارتباطات کلامی و غیرکلامی، روابط اجتماعی، بازی و رفتار انطباقی دارند. آنها بین سنین ۲ تا ۱۰سالگی، مهارتهای کسبشده قبلی خود را به شکلی قابل توجه در دو یا چند مورد از دست میدهند.
یکی از تفاوتهای بزرگ بین اوتیسم و آسپرگر این است که کودکان مبتلا به اوتیسم دیرتر صحبت کردن را شروع میکنند. اما کسانی که سندرم آسپرگر دارند معمولاً تأخیر زبانی را تجربه نمیکنند. در حالی که کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب منزوی به نظر میرسند، افراد دارای آسپرگر معمولاً میخواهند با دیگران تعامل داشته باشند اما برای برقراری ارتباط با مشکل مواجه میشوند.
اختلال فراگیر رشد (PDD) زمانی اصطلاحی بود که برای توصیف گروهی از تأخیرهای رشدی که بر مهارتهای اجتماعی و ارتباطی تأثیر میگذاشتند، مورد استفاده قرار میگرفت. اما در حال حاضر، پزشکان آن را اختلال طیف اوتیسم (ASD) مینامند.