آسیب سر در کودکان چیست؟
آسیب سر به هر نوع آسیب به اسکالپ (پوست سر)، جمجمه، مغز یا سایر بافت ها و عروق خونی سر گفته می شود. آسیب سر بسته به میزان آسیب، اغلب آسیب مغزی یا آسیب مغزی تروماتیک (TBI) نیز نامیده می شود.
آسیب سر می تواند به خفیفی ضربه، کبودی (کوفتگی) یا بریدگی روی سر باشد. یا می تواند ضربه مغزی، بریدگی عمیق یا زخم باز، شکستگی استخوان جمجمه، خونریزی داخلی یا آسیب به مغز باشد. آسیب به سر یکی از شایع ترین علت های ناتوانی و مرگ در کودکان است.
رشد کامل مغز انسان حدود ۲۰ سال طول می‌کشد. بنابراین یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های برخورد با کودکانی که دچار آسیب مغزی شده‌اند، توانایی پیش‌بینی تأثیر آن آسیب بر رشد آن‌ها است. درواقع اگر بخشی از مغز در مراحل اولیه حیاتی رشد آسیب ببیند، کودک ممکن است هرگز نتواند برخی از مهارت‌هایی را که به‌طور معمول انتظار می‌رود، کسب کند. همچنین برخی از اثرات ممکن است تا زمانی که قسمت آسیب‌دیده مغز مورد استفاده قرار نگیرد، آشکار نشوند.
انواع مختلف آسیب مغزی
آسیب مغزی اکتسابی به این معنی است که کودک با آسیب متولد نشده است. این آسیب نتیجه تصادف یا بیماری پس از تولد است. دو نوع آسیب مغزی اکتسابی وجود دارند: آسیب مغزی تروماتیک و آسیب مغزی غیرتروماتیک.
آسیب مغزی تروماتیک
آسیب مغزی تروماتیک شایع‌ترین نوع آسیب مغزی بوده و عموماً نتیجه ضربه یا تکان سر است. این ضربه یا تکان به‌اندازه‌ای قوی است که به مغز آسیب می‌رساند. شایع‌ترین علل آسیب مغزی تروماتیک در کودکان و نوجوانان عبارت‌اند از:
- سقوط
- تصادفات اتومبیل یا دوچرخه
- آسیب‌های ورزشی
آسیب مغزی غیرتروماتیک
آسیب مغزی غیرتروماتیک نتیجه اتفاقی است که در داخل بدن رخ می‌دهد؛ مانند بیماری‌ای که مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مثال‌ها عبارت‌اند از:
- مننژیت یا سایر عفونت‌های مغزی
- قطع جریان خون به مغز (مانند سکته مغزی)
- تومور در مغز
علائم یا مشکلات احتمالی آسیب مغزی
هر فردی که دچار آسیب مغزی می‌شود، به‌طور بالقوه با طیف گسترده‌ای از مشکلات از فراموشی‌های جزئی کوتاه‌مدت گرفته تا ناتوانی‌های جسمی و یادگیری جدی طولانی‌مدت مواجه می‌شود. برخی از والدین از تغییر شخصیت به‌عنوان تغییر رفتار فرزندشان پس از آسیب صحبت می‌کنند، که می‌تواند بسیار ناراحت‌کننده باشد.
تجربه و پاسخ هر کودک بسیار متفاوت خواهد بود و درحالی‌که برخی از اثرات بلافاصله آشکار می‌شوند، برخی دیگر ممکن است هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد تا خود را نشان دهند. برخی از علائم شایع‌تر عبارت‌اند از:
- ضعف اندام‌ها
- مشکل در صحبت کردن، درک و استفاده از زبان
- خستگی، مشکل در تمرکز - که اغلب توسط متخصصان به‌عنوان «فرسودگی» از آن یاد می‌شود
- تغییرات در رفتار - تحریک‌پذیری، رفتار تکانشی یا نامناسب
- مشکلات یادگیری
- مشکلات حافظه
- مشکل در پردازش اطلاعات
- اضطراب و افسردگی
- مشکل در سازماندهی و برنامه‌ریزی مناسب
- تمایل به خودمحوری بیشتر و مشکل در درک احساسات دیگران
- آسیب مغزی اکتسابی شدید ممکن است منجر به از دست دادن دائمی توانایی راه رفتن یا صحبت کردن در کودکان شود یا مشکلات خوردن و آشامیدن ایجاد کند.
علل شایع آسیب‌های مغز در کودکان چیست؟
علل زیادی برای آسیب‌های مغز در کودکان وجود دارند. برخی از علل شایع شامل آسیب‌های ورزشی، زمین خوردن، تصادفات با وسایل نقلیه موتوری و کودک‌آزاری هستند. احتمال آسیب سر در نوجوانان بیشتر بوده و در پسران نوجوان دو برابر بیشتر از دختران است. کودکانی که در ورزش‌های رقابتی مانند فوتبال، بسکتبال و هاکی شرکت می‌کنند، بیشتر در معرض خطر آسیب‌های مغزی خاص مانند ضربه مغزی قرار دارند.
چگونه آسیب مغزی ممکن است بر کودک تأثیر بگذارد؟
نحوه تأثیر آسیب مغزی بر کودک شما به عوامل زیادی بستگی دارد.
میزان جدی بودن آسیب
پزشک عمومی، تکنسین‌های اورژانس یا کارکنان بیمارستان پس از آسیب مغزی، کودک شما را ارزیابی می‌کنند و میزان جدی بودن آسیب را مشخص می‌کنند. متخصصان معمولاً آسیب‌های مغزی تروماتیک را بر اساس موارد زیر در گروه‌های خفیف، متوسط و شدید دسته‌بندی می‌کنند:
- مدت‌زمانی که کودک یا نوجوان بیهوش بوده است
- میزان از دست دادن هوشیاری پس از آسیب (این مورد بر اساس توانایی کودک در باز کردن چشم‌ها و پاسخ دادن با کلمات یا حرکات مشخص می‌شود)
- مدت‌زمانی که طول می‌کشد تا کودک پس از حادثه چیزها را به خاطر بیاورد
اندازه‌گیری میزان جدی بودن آسیب مغزی غیرتروماتیک پیچیده‌تر است. میزان جدی بودن آسیب مغزی ممکن است در طول بیماری کودک تغییر کند.
نوع آسیب یا قسمتی از مغز که آسیب دیده است
آسیب‌های مغزی می‌توانند:
- فقط قسمت بسیار خاصی از مغز را تحت تأثیر قرار دهند (کانونی)
- گسترده‌تر باشند (منتشر)
هر ناحیه (یا لوب) مغز وظیفه متفاوتی را انجام می‌دهد، بنابراین آسیب‌ها بسته به ناحیه آسیب‌دیده می‌توانند اثرات متفاوتی داشته باشند. همچنین ارتباطاتی بین نواحی مغز وجود دارند، بنابراین آسیب به یکی از نواحی ممکن است منجر به مشکلاتی مرتبط با سایر قسمت‌های مغز شود.
سن و تجربیات قبلی کودک شما
سن و مرحله رشد کودک شما نیز بر نحوه تأثیر آسیب مغزی بر او تأثیر خواهد گذاشت. اگر او سابقه آسیب یا بیماری‌های قبلی که مغز را تحت تأثیر قرار داده‌اند داشته باشد، آسیب مغزی ممکن است به‌طور متفاوتی بر او تأثیر بگذارد.
آسیب مغزی در کودکان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اگر کودکی دچار ضربه به سر شده باشد، ارزیابی پزشکی ضروری است. هرچه ضربه شدیدتر باشد، درمان فوری اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. تشخیص کامل آسیب مغزی ممکن است در ابتدا به‌راحتی انجام نشود. تشخیص معمولاً با معاینه فیزیکی آغاز شده و به‌دنبال آن عکس‌برداری با اشعه ایکس، توموگرافی کامپیوتری (CT) و تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) انجام می‌شوند.
آزمایش‌های تشخیصی بیشتر ممکن است ضروری باشند. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:
- الکتروانسفالوگرام (EEG)
- تکنیک‌های تصویربرداری پیچیده‌تر که متابولیسم سلول‌های مغزی را اندازه‌گیری می‌کنند، مانند توموگرافی کامپیوتری تک فوتونی (SPECT)، توموگرافی گسیل پوزیترون (PET)
- تصویربرداری تنسور انتشار (DTI)، که می‌تواند به تجسم آسیب‌های ظریف مغز کمک کند.
درمان آسیب مغزی
اگر کودک شما دچار آسیب مغزی شده باشد، درمانی که دریافت می‌کند به نوع آسیب و میزان جدی بودن آن بستگی دارد.
آسیب مغزی خفیف
اگر کودک شما دچار آسیب مغزی خفیف شده باشد، پزشک عمومی یا پزشک بخش اورژانس بیمارستان می‌تواند درمورد نحوه مراقبت، توصیه‌هایی ارائه کند. آن‌ها فهرستی از علائم هشداردهنده را که باید مراقب آن‌ها باشید به شما می‌دهند. گاهی‌اوقات درصورت نیاز به ارزیابی یا نظارت بیشتر، کودکان باید مدت کوتاهی را در بیمارستان بگذرانند.
آسیب جدی‌تر
اگر کودک شما دچار آسیب جدی‌تری شده باشد، معمولاً تا زمانی که به نظارت یا درمان نیاز داشته باشد، در بیمارستان بستری خواهد شد.
کمک مداوم
کودک شما همچنین ممکن است برای بازگشت به مشارکت فعال در خانه، مدرسه و جامعه خود به کمک مداوم متخصصان توانبخشی نیاز داشته باشد. درنتیجه باید در مرکز توانبخشی کودکان (اگر کودک شما دچار آسیب مغزی جدی‌تری شده باشد) بستری شود یا به‌صورت مداوم از خدمات درمانی و توانبخشی استفاده کند.
توانبخشی برای کودکان مبتلا به آسیب مغزی
ازآنجایی‌که این وضعیت بسیار متنوع است، هیچ درمان واحدی وجود ندارد. اما فرصت‌هایی برای کودکان وجود دارند تا ازطریق فرایند مداوم توانبخشی که می‌تواند شامل فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و کاردرمانی باشد برخی از مهارت‌های از دست رفته خود را بازیابند.
هدف از توانبخشی این است که بهترین شانس را برای بهبود به کودکان بدهد و تا حد امکان استقلال را برای کودکان و نوجوانان فراهم کند.
بهبودی پس از آسیب مغزی
بیشتر کودکانی که آسیب مغزی تروماتیک خفیف (که ضربه مغزی نیز نامیده می‌شود) دارند، طی ۲ تا ۳ هفته بهبود می‌یابند. البته ممکن است این زمانی کمی طولانی‌تر شود.
اگر کودک شما دچار آسیب مغزی جدی‌تری شده باشد، پزشکان یا تیم توانبخشی در ابتدا نمی‌توانند مدت‌زمان دقیق بهبودی و طول دوره ریکاوری را تخمین بزنند.
بهبودی پس از آسیب مغزی می‌تواند فرایندی طولانی باشد. بنابراین والدین نیز باید مراقب سلامتی خود باشند. آن‌ها می‌توانند در طول بهبودی کودک از گروه‌های حمایتی کمک بگیرند.
جمع‌بندی
آسیب مغزی در کودکان، که می‌تواند ناشی از ضربه (تروماتیک) یا عوامل داخلی مانند بیماری یا کمبود اکسیژن (غیرتروماتیک یا اکتسابی) باشد، طیف وسیعی از مشکلات جسمی، شناختی، رفتاری و عاطفی را در پی دارد. درحالی‌که آسیب‌های خفیف مانند ضربه مغزی معمولاً در عرض چند هفته بهبود می‌یابند، آسیب‌های جدی‌تر می‌توانند عوارض طولانی‌مدت داشته و به توانبخشی مداوم شامل فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و کاردرمانی نیاز داشته باشند. ازآنجایی‌که مغز کودکان در حال رشد است، پیش‌بینی اثرات بلندمدت آسیب مغزی و چگونگی تأثیر آن بر تکامل آن‌ها می‌تواند چالش‌برانگیز باشد و نیازمند ارزیابی و حمایت تخصصی است.
منابع
مطالب مشابه
آسیب سر می تواند به خفیفی ضربه، کبودی (کوفتگی) یا بریدگی روی سر باشد. یا می تواند ضربه مغزی، بریدگی عمیق یا زخم باز، شکستگی استخوان جمجمه، خونریزی داخلی یا آسیب به مغز باشد.
دیسفازی، اختلالی زبانی است که درک و بیان زبان کودک را مختل می‌کند. درحالی‌که علل این اختلال زبانی نامشخص باقی مانده‌اند، محققان تفاوت‌هایی ژنتیکی و عصبی در مغز کودکان مبتلا به دیسفازی مشاهده کرده‌اند که ممکن است منشأ مشکلات آن‌ها باشند. بااین‌وجود، متخصصان بر یک نکته توافق دارند که دیسفازی هیچ ارتباطی با ناشنوایی یا سایر ناتوانی‌ها یا تأخیرهای ذهنی ندارد.
سکته مغزی در کودکان زمانی رخ می‌دهد که خون به‌درستی به مغز جریان پیدا نکند و قبل از ۱۸سالگی رخ می‌دهد. می توانند به دلیل اختلالات قلبی، لخته شدن خون، کمبود اکسیژن در مغز کودک یا در اثر بیماری‌های مادرزادی ایجاد شوند.
اختلالات خوردن در میان کودکان بسیار جدی هستند و می‌توانند به‌طور بالقوه تهدید‌کننده زندگی باشند. عدم درمان اختلالات خوردن تأثیر عمده‌ای بر زندگی کودک می‌گذارد و اثرات طولانی‌مدت دارد. یافتن برنامه درمانی مؤثر برای اختلالات خوردن در کودکان، گام اولیه مهمی به سوی بهبودی است.
حتی خوش‌رفتارترین کودکان نیز ممکن است گاهی‌اوقات رفتاری چالش‌برانگیز داشته باشند. اما اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) شامل الگویی مکرر و مداوم از خشم، تحریک‌پذیری، بحث و سرپیچی نسبت به والدین و سایر افرادی است که در موضع قدرت قرار دارند. ODD همچنین شامل کینه‌توزی و انتقام‌جویی می‌شود.
امروزه، اضطراب و ترس کودکان از رفتن به مدرسه به مشکلی بسیار رایج برای والدین و معلمان تبدیل شده است. این وضعیت به‌عنوان امتناع (اجتناب) از مدرسه شناخته می‌شود و اغلب عاملی جدی برای نگرانی است.
سندرم داون می‌تواند هر کسی را تحت تأثیر قرار دهد. این بیماری، اختلالی ژنتیکی است و درنتیجه کاری که والدین قبل یا در طول بارداری انجام داده‌اند، رخ نمی‌دهد. در اکثر موارد، سندرم داون به‌طور تصادفی اتفاق میفتد.
اختلال هماهنگی رشدی (DCD)، اختلالی عصبی است که تعادل، هماهنگی و مهارت‌های حرکتی بیمار ازجمله مهارت‌های حرکتی ظریف، درشت و برنامه‌ریزی حرکتی را دچار مشکل می کند.
یکی از نکات مهم در هنگام یافتن مرکز درمانی اوتیسم، نزدیکی مرکز به محل زندگی بیمار است. در این صورت والدین با خیالی آسوده مراحل درمان فرزند خود را شروع می‌کنند. اگر در شمال تهران ساکن هستید و به مرکز درمانی اوتیسم نیاز دارید، گروه توانبخشی راه کمال با بهره‌گیری از تیمی مجرب و حرفه‌ای، خدمات تخصصی و نوین برای درمان کودک شما ارائه می‌دهد.
فلج مغزی، بیماری مادام‌العمری است که به درمان‌های طولانی‌مدت نیاز دارد. درحالی‌که اثربخشی بوتاکس در تسکین اسپاستیسیته در افراد مبتلا به فلج مغزی ثابت شده است، اثرات آن موقتی هستند.