کار درمانی ذهنی بر کمک به کودکان مبتلا به بیماری‌های روانپزشکی تمرکز دارد تا بتوانند تا حد امکان مستقل زندگی کنند. کاردرمانگران مهارتهای زندگی را به کودکان آموزش می‌دهند، به بهبود استقلال آنها کمک می‌کنند و مهارتهای مقابله‌ای را برای مقابله با ناهنجاری‌های روانی پیشنهاد می‌دهند. در این مطلب قصد داریم درمورد کار درمانی ذهنی کودکان، اهداف، مزایا و ... صحبت کنیم. با ما همراه باشید.
کار درمانی ذهنی چیست؟
کاردرمانی (OT) شاخه ای از مراقبت های بهداشتی است که به افراد در هر سنی که دارای مشکلات جسمی، حسی یا شناختی هستند کمک می کند.
کاردرمانی ذهنی ریشه در سلامت روان دارد. در اصل، ایده پشت کار درمانی ذهنی این بود که درگیر کردن افراد در فعالیت‌های مولد و معنادار، بهزیستی روانی آنها را بهبود می‌بخشد و تصور می‌شد که درگیر و فعال ماندن، نقشی اساسی در مدیریت علائم و بهبودی مشکلات ذهنی و سلامت روان دارد.
امروزه کارشناسان بهداشت روان تشخیص داده‌اند که علل و درمان‌های سلامت روان متفاوت هستند. درمان‌ها معمولاً بر درمان و دارو تأکید می‌کنند، اما اصلاح سبک زندگی و مهارتهای خودیاری به‌عنوان اجزای مهم بهبودی شناخته می‌شوند.
کار درمانی ذهنی می‌تواند به بیماران کمک کند تا توانایی خود را برای عملکرد مؤثر در محیط خود به حداکثر برسانند و نقش مهمی در مقابله، درمان و بهبودی ایفا کنند
اهداف کار درمانی ذهنی
اهداف کاردرمانی ذهنی شامل موارد زیر هستند:
- کاردرمانگر سلامت روان با کودکان کار می‌کند که پس از یک بیماری روانی قادر به از سرگیری فعالیت‌های عادی خود نیستند.
- کاردرمانگران به کودکان کمک می‌کنند تا به عملکرد طبیعی خود بازگردند و ابزارهایی را برای مراقبت از سلامت روان در اختیار آنها قرار می‌دهند.
- کاردرمانگر به‌عنوان فردی حمایت‌کننده برای بیمار عمل می‌کند و هدف او کمک به بیمار برای یافتن یا بازیابی استقلال خود در جامعه است.
- مداخله کار درمانی همچنین به توسعه منابع شخصی مانند عزت نفس، احساس ارزشمندی و مدیریت هیجانی کمک می‌کند.
چه افرادی به کاردرمانی ذهنی نیاز دارند؟
- کودکانی با مشکلات اختلالات نافذ رشدی ازجمله اوتیسم
- کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
- کودکان مبتلا به فلج مغزی و مشکلات ذهنی
- کودکان دچار اختلالات یادگیری ازجمله ناتوانی در خواندن و نوشتن، اختلال یادگیری ریاضیات و ...
- کودکانی که دچار آسیب‌های ذهنی شده‌اند
- کودکان دچار اختلالات رفتاری مانند پرخاشگری و جویدن ناخن و …
- کودکان مبتلا به سندرم‌های ژنتیکی و مادرزادی مانند سندرم داون و سندروم تورت
- کودکان با ضعف در مهارتهای ترسیمی
- کودکان با اختلالات مخچه
- کودکان دچار اختلال حواس و حافظه
- کودکان دچار مشکل در ارتباطات
- کودکان دارای وسواس فکری‌عملی
- کودکان مبتلا به مشکلات روحی مانند افسردگی
- کودکان مبتلا به استرس شدید
- کودکان دچار فوبیا (ترس بیمارگونه)
- کودکان مبتلا به شیزوفرنی
- کودکان دچار دیستروفی عضلانی
- کودکان دچار تأخیر رشدی
خدماتی که کاردرمانگرهای ذهنی ارائه می‌دهند
کاردرمانگران آموزش‌های جامعی دریافت می‌کنند که به‌طور منحصربه‌فرد آنها را برای رسیدگی به نیازهای متنوع افراد در محیط‌های بهداشت روان مجهز می‌کند. کاردرمانگرها در طیف وسیعی از حوزه‌ها ازجمله موارد زیر به کودک کمک می‌کنند:
- استراتژی‌های حسی: درک و رسیدگی به چالش‌های پردازش حسی برای ارتقای نظم و راحتی
- مهارتهای عاطفی‌اجتماعی: حمایت از توسعه مهارتهای اجتماعی، تنظیم عاطفی و روابط بین‌فردی
- تجزیه و تحلیل محیطی: ارزیابی محل زندگی و فعالیت کودک و ایجاد تغییراتی در محیط برای افزایش استقلال و به حداقل رساندن موانع
- ارزیابی شناختی: ارزیابی عملکرد شناختی و اجرای راهبردهایی برای تقویت حافظه، توجه و حل مسئله
- برنامه‌ریزی درمان: کاردرمانگران برنامه‌های درمانی فردی را متناسب با نیازها و اهداف کودک تهیه می‌کنند. این طرح‌ها ممکن است شامل راهبردهایی برای بهبود مهارتهای مقابله‌ای، افزایش توانایی‌های خودمراقبتی، ارتقای مشارکت اجتماعی و توسعه روال‌هایی باشند که از رفاه روانی بیمار حمایت می‌کنند.
- مداخله در بحران:کاردرمانگرها درمواقع بحران، پشتیبانی‌ها و راهنمایی‌هایی برای کمک به کودک ارائه می‌کنند تا در مسیریابی موقعیت‌های دشوار و دسترسی به منابع مناسب پیش برود. آنها همچنین ممکن است با سایر متخصصان برای اطمینان از مراقبت جامع همکاری کنند.
کاردرمانگر در طول جلسات کاردرمانی به موضوعات زیر می‌پردازد:
- روال‌ها و عادات سبک زندگی
- عوامل استرس‌زا و مدیریت استرس
- عوامل خطر سلامت روان
- انگیزه و سطح انرژی
روش‌های رایج کاردرمانی ذهنی
مداخلات کاردرمانگر در سلامت روان بر کمک به کودک برای توسعه، بازیابی یا حفظ مهارتهای موردنیاز برای انجام فعالیت‌های روزانه، علیرغم چالش‌های سلامت روان تمرکز دارد. در اینجا برخی از مداخلات رایج کار درمانی ذهنی آورده شده‌اند:
- تجزیه و تحلیل و اصلاح فعالیت: کاردرمانگران فعالیت‌ها و روال روزانه کودک را ارزیابی می‌کنند تا زمینه‌های بهبود را شناسایی کنند. کاردرمانگر ازطریق اصلاح و بازسازی، به بیمار کمک می‌کند در فعالیت‌هایی که باعث بهزیستی ذهنی او می‌شوند، شرکت کند.
- توسعه مهارت: مداخلات کار درمانی ذهنی بر تقویت مهارتهای ضروری زندگی ازجمله استراتژی‌های مقابله‌ای، مهارتهای اجتماعی یا تکنیک‌های مدیریت استرس برای عبور از چالش‌ها و تقویت تاب‌آوری تمرکز می‌کند. این امر ازطریق طیف وسیعی از مداخلات مانند درمان‌های رفتاری‌شناختی (CBT)، ذهن آگاهی، و درمان‌های روان‌پویشی انجام می‌شود.
- سازگاری‌های محیطی: کاردرمانگر تأثیر محیط بر سلامت روان را تشخیص می‌دهد. کاردرمانگر محیطی حمایتی برای آرامش، بهره‌وری و تعادل عاطفی ایجاد می‌کند.
- یکپارچگی حسی: پرداختن به مشکلات پردازش حسی در مراقبت از سلامت روان بسیار مهم است. کاردرمانگر ازطریق تکنیک‌های یکپارچگی حسی به تنظیم ورودی‌های حسی برای ارتقای تنظیم عاطفی و سلامت روانی کلی کمک می‌کند. این رویکرد شامل مداخلاتی مانند ایجاد تاب‌آوری ازطریق آموزش راهبردهای حسی، گسترش تحمل و ساخت رژیم‌های غذایی حسی برای تسهیل درگیری‌های اجتماعی است.
- آموزش و حمایت: کاردرمانگر به کودک و خانواده‌‌اش درمورد بیماری‌های سلامت روان، گزینه‌های درمانی و استراتژی‌های خودمدیریتی آموزش‌هایی ارائه می‌دهد. او همچنین از حقوق و نیازهای کودک دارای بیماری‌های سلامت روان دفاع می‌کند تا به خدمات سلامت روان، تسهیلات مناسب و منابع دسترسی داشته باشد.
-
مزایای کاردرمانی ذهنی کودکان
- تسهیل در انجام فعالیت‌های روزمره: کاردرمانی به کودکان کمک می‌کند تا بتوانند فعالیت‌های روزانه مانند مسواک زدن، پوشیدن لباس، نقاشی کردن و غذا خوردن را که قبلاً انجام آنها برایشان دشوار بوده است، به راحتی انجام دهند. این فرایند، مهارتهای اساسی زندگی را به کودکان آموزش می‌دهد و به‌تدریج استقلال و اعتمادبه‌نفس آنان را افزایش می‌دهد.
- بهبود پردازش حسی: بسیاری از کودکانی که با مشکلات پردازش حسی مواجه هستند، قادر به برقراری ارتباط درست با محیط ازطریق حواس پنجگانه خود نیستند. این کودکان ممکن است به‌شدت نسبت به محیط اطراف خود حساسیت داشته باشند، یا در مواردی حتی از برخی محرک‌ها آگاه نباشند. این مشکلات می‌توانند باعث ایجاد تجربیات ناخوشایند در زندگی روزمره شوند. کاردرمانی ذهنی به این کودکان کمک می‌کند تا بتوانند ورودی‌های حسی خود را تنظیم کرده و همانند همسالان خود در فعالیت‌های روزمره مشارکت کنند.
- تقویت مهارتهای حرکتی: کودکان زیادی به‌دلیل مشکلات شناختی و حرکتی، توانایی انجام صحیح برخی فعالیت‌ها مانند برداشتن قاشق یا بازی با وسایل را ندارند. کاردرمانی ذهنی به آنها کمک می‌کند مهارتهای حرکتی ظریف را که برای انجام فعالیت‌هایی مانند نگه داشتن مداد، استفاده از قیچی، باز و بسته کردن دکمه‌ها و حتی رنگ‌آمیزی ضروری هستند، بیاموزند و درنتیجه استقلال و قابلیت آنها در محیط‌های اجتماعی افزایش یابند.
کاردرمانی ذهنی نه‌تنها به بهبود عملکردهای روزانه کودکان کمک می‌کند، بلکه به تقویت و توسعه شناختی، عاطفی و حرکتی آنان نیز منجر می‌شود. با این روش، کودکان نه‌تنها مهارتهای ضروری برای زندگی مستقل را می‌آموزند، بلکه خودآگاهی و اعتمادبه‌نفس آنها نیز به‌مرور زمان افزایش می‌یابند.
در کاردرمانی ذهنی کودکان چه تمریناتی انجام می‌شود؟
در کاردرمانی ذهنی کودک، تمرینات متنوع و هدفمندی طراحی شده‌اند تا به تقویت مهارتهای شناختی، حرکتی، حسی و اجتماعی کودکان کمک کنند. این تمرینات با در نظر گرفتن سطح رشد، نیازها و چالش‌های هر کودک به کار گرفته می‌شوند و اهداف مشخصی را دنبال می‌کنند. در ادامه به تفصیل برخی از این تمرینات را توضیح می‌دهیم:
- تمرینات توجه و تمرکز: این تمرینات با هدف تقویت قدرت تمرکز و افزایش دامنه توجه کودک طراحی می‌شوند. به‌عنوان مثال، فعالیت‌هایی مانند پازل‌سازی، بازی‌های فکری و تمرینات دیداری و شنیداری کمک می‌کنند تا کودک مدت بیشتری روی فعالیتی خاص متمرکز بماند و به‌تدریج تمرکز خود را افزایش دهد.
- تمرینات ادراک: ادراک شامل توانایی تفسیر و درک اطلاعات محیطی است. در کاردرمانی ذهنی، از تمرینات مختلف مانند شناسایی تصاویر، دسته‌بندی اشیا و ترتیب‌دهی آنها استفاده شده تا مهارتهای ادراکی کودک تقویت شوند و بتواند ارتباط بهتری با محیط پیرامون برقرار کند. این تمرینات به‌خصوص برای کودکانی که در فهم اطلاعات بصری یا شنیداری مشکل دارند مفید هستند.
- تمرینات پردازش بینایی: مهارتهای پردازش بینایی ازجمله تفکیک بینایی برای تشخیص اشیا و محرک‌ها از اهمیت بالایی برخوردارند. در این تمرینات، کودک با فعالیت‌هایی مانند جستجوی اشیا خاص در میان تصاویر شلوغ، تشخیص تفاوت‌ها بین دو تصویر و مرتب‌سازی بر اساس اندازه یا رنگ آشنا می‌شود. این تمرینات به کودک کمک می‌کنند تا بینایی دقیق‌تر و قدرت تشخیص بهتری پیدا کند.
- تمرینات تشخیص رنگ‌ها: تشخیص رنگ‌ها برای کودکان مرحله‌ای مهم از یادگیری است. در کاردرمانی، کودک با فعالیت‌هایی مانند دسته‌بندی اشیا بر اساس رنگ، تطبیق رنگ‌ها و یادگیری نام رنگ‌ها آشنا می‌شود. این تمرینات به کودک کمک می‌کنند که تفاوت رنگ‌ها را بهتر تشخیص دهد و ارتباط بهتری با محیط بصری خود برقرار کند.
- تمرینات تشخیص اشکال هندسی: آشنایی با اشکال هندسی، یکی از اصول اولیه برای تقویت درک فضایی و تجسم سه‌بعدی است. در این بخش، کودک یاد می‌گیرد اشکال مختلف مانند دایره، مربع و مثلث را شناسایی کند. تمریناتی مانند جور کردن اشکال با نمونه‌های موجود، ساختن اشکال با ابزارهای مختلف یا نقاشی کردن آنها، به تقویت توانایی‌های شناختی و فضایی کودک کمک می‌کنند.
- تمرینات تخلیه انرژی: بسیاری از کودکان به‌دلیل هیجانات یا اضطراب‌های درونی، نیاز به تخلیه انرژی دارند. در کاردرمانی ذهنی، تمرینات خاصی برای تخلیه انرژی ازطریق بازی‌های فیزیکی و فعالیت‌های حرکتی انجام می‌شوند که به کودک کمک می‌کنند تا احساسات منفی خود را کنترل و مدیریت نماید. این فعالیت‌ها شامل بازی‌های گروهی، پرش و دویدن، و تمرینات تنفسی هستند.
- تمرینات خودآرام‌سازی: درمواقع استرس و نگرانی، مهارت خودآرام‌سازی می‌تواند برای کودکان بسیار مفید باشد. تمرینات آرام‌سازی مانند تمرینات تنفسی، مدیتیشن کودکانه، و تکنیک‌های آرام‌سازی عضلانی به کودک کمک می‌کنند تا درمواقع فشار روانی، آرامش خود را حفظ کند و با شرایط استرس‌زا بهتر کنار بیاید.
- تمرینات پردازشی و یکپارچگی حسی: این تمرینات به بهبود پردازش و یکپارچگی اطلاعات حسی کمک می‌کنند. به‌گونه‌ای که کودک قادر است واکنش‌های مناسبی نسبت به ورودی‌های حسی مختلف از محیط نشان دهد. این بخش شامل فعالیت‌هایی است که حس‌های مختلف مانند بویایی، بینایی، شنیداری، و لامسه را تقویت می‌کنند و کودک یاد می‌گیرد چگونه با تنظیم ورودی‌های حسی، احساس آرامش و تعادل بیشتری پیدا کند.
- تمرینات برقراری ارتباط با دیگران: تقویت مهارتهای اجتماعی یکی از مهم‌ترین اهداف کاردرمانی ذهنی است. این تمرینات به کودک کمک می‌کنند تا با دیگران به‌درستی ارتباط برقرار کند و تعاملات اجتماعی موفقی داشته باشد. فعالیت‌هایی مانند بازی‌های گروهی، تمرین‌های گفتاری و بازی‌های نقش‌آفرینی به کودک فرصت می‌دهند تا مهارتهای ارتباطی خود را تقویت کرده و یاد بگیرد چگونه در موقعیت‌های اجتماعی مختلف رفتار کند.
- تمرینات انجام فعالیت‌های روزمره: یادگیری مهارتهای روزانه، بخش مهمی از استقلال کودک را تشکیل می‌دهد. در این تمرینات، کودک می‌آموزد چگونه فعالیت‌های روزمره‌ای مانند لباس پوشیدن، مسواک زدن، غذا خوردن و مرتب‌سازی وسایل خود را انجام دهد. این مهارت‌ها علاوه‌بر افزایش استقلال کودک، به رشد اعتمادبه‌نفس او نیز کمک می‌کنند.
کاردرمانی ذهنی با اجرای این تمرینات جامع، کودک را به‌تدریج به سوی استقلال، خودشناسی، و توانمندی‌های اجتماعی و شناختی بیشتر سوق می‌دهد و به او کمک می‌کند تا در جامعه بهتر عمل کند و از زندگی روزمره خود لذت ببرد.
چه زمانی و چرا باید به کاردرمانگر مراجعه کرد؟
هنگامی که صحبت از سلامت روان به میان می‌آید، تشخیص علائم هشداردهنده اولیه می‌تواند دشوار باشد. اگر متوجه تغییراتی در خلق‌و‌خوی فرزند خود، مشکل در تمرکز، مشکلات خواب سی پی یا بی‌میلی کودک نسبت به فعالیت‌های موردعلاقه شدید، حتماً باید به کاردرمانگر مراجعه کنید.
برای مراجعه به کاردرمانگر سلامت روان نیازی به نسخه پزشک نیست، اما پیش از مراجعه با پزشک خود صحبت کنید.
در حین ارزیابی کار درمانی ذهنی چه اتفاقی میفتد؟
اولین جلسه کار درمانی ذهنی با هدف ایجاد رابطه‌ای قابل اعتماد و کشف اینکه چگونه زندگی روزمره کودک تحت تأثیر بیماری قرار می‌گیرد، برگزار می‌شود.
این جلسه شامل ارزیابی تقریباً 90 دقیقه‌ای است و ممکن است برخی از پرسشنامه‌ها برای کمک به شناسایی مشکلات کودک مورد استفاده قرار گیرند. بسته به درمانگر، فرایند ارزیابی ممکن است متفاوت باشد.
مراحل کار درمانی ذهنی کودک عبارت‌اند از:
- ابتدا، درمانگر از والدین درمورد علائم و سابقه بیماری کودک می‌پرسد.
- در مرحله بعد، کاردرمانگر سعی می‌کند درمورد عملکرد کودک در خانه از والدین بپرسد. عملکرد کودک شامل روابط بین‌فردی، نحوه خوابیدن، تعداد دفعات غذا خوردن و ... است.
- در نهایت، آخرین بخش ارزیابی، درک عملکرد کودک در محل‌های اجتماعی است. این مرحله شامل درک روابط با همسالان، والدین، دوستان و ... است.
جلسات بعدی کاردرمانی حدود 50 دقیقه طول می‌کشند. کار درمانی ذهنی از چند هفته تا چند ماه ادامه دارد و تعداد جلسات به شدت علائم کودک بستگی دارند.
جمع‌بندی
کار درمانی ذهنی یک ابزار بسیار موثر برای بهبود مهارتهای شناختی و اجتماعی کودکان است و می‌تواند به آنها کمک کند تا در یادگیری و تعاملات روزمره پیشرفت کنند. کاردرمانگران سلامت روان می‌توانند نقش مهمی در درمان، مدیریت و بهبودی ایفا کنند. این متخصصان برای بهبود مهارتهای زندگی مستقل روزانه و کمک به کاهش علائم با آموزش مهارتهای مقابله و تقویت روال روزانه تلاش می‌کنند. هنگام کار درمانی ذهنی، کاردرمانگران ظرفیت عملکردی کودک را ارزیابی کرده، برنامه‌های فردی ایجاد می‌کنند و چارچوب‌های گام به گام را برای بهبود مهارتهای خاص پیشنهاد می‌دهند.
اگر کودک شما نیاز به کار درمانی ذهنی دارد و می‌خواهید به او در مسیر رشد و یادگیری کمک کنید، گروه توانبخشی "راه کمال" آماده است تا از طریق مشاوره و برنامه‌های درمانی تخصصی به شما یاری رساند. برای دریافت اطلاعات بیشتر و برنامه‌ریزی جلسات درمانی، همین حالا با ما تماس بگیرید و اولین گام را در جهت بهبود وضعیت کودک خود بردارید.
منابع
مطالب مشابه
آسیب سر می تواند به خفیفی ضربه، کبودی (کوفتگی) یا بریدگی روی سر باشد. یا می تواند ضربه مغزی، بریدگی عمیق یا زخم باز، شکستگی استخوان جمجمه، خونریزی داخلی یا آسیب به مغز باشد.
دیسفازی، اختلالی زبانی است که درک و بیان زبان کودک را مختل می‌کند. درحالی‌که علل این اختلال زبانی نامشخص باقی مانده‌اند، محققان تفاوت‌هایی ژنتیکی و عصبی در مغز کودکان مبتلا به دیسفازی مشاهده کرده‌اند که ممکن است منشأ مشکلات آنها باشند. بااین‌وجود، متخصصان بر یک نکته توافق دارند که دیسفازی هیچ ارتباطی با ناشنوایی یا سایر ناتوانی‌ها یا تأخیرهای ذهنی ندارد.
سکته مغزی در کودکان زمانی رخ می‌دهد که خون به‌درستی به مغز جریان پیدا نکند و قبل از ۱۸سالگی رخ می‌دهد. می توانند به دلیل اختلالات قلبی، لخته شدن خون، کمبود اکسیژن در مغز کودک یا در اثر بیماری‌های مادرزادی ایجاد شوند.
اختلالات خوردن در میان کودکان بسیار جدی هستند و می‌توانند به‌طور بالقوه تهدید‌کننده زندگی باشند. عدم درمان اختلالات خوردن تأثیر عمده‌ای بر زندگی کودک می‌گذارد و اثرات طولانی‌مدت دارد. یافتن برنامه درمانی مؤثر برای اختلالات خوردن در کودکان، گام اولیه مهمی به سوی بهبودی است.
حتی خوش‌رفتارترین کودکان نیز ممکن است گاهی‌اوقات رفتاری چالش‌برانگیز داشته باشند. اما اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) شامل الگویی مکرر و مداوم از خشم، تحریک‌پذیری، بحث و سرپیچی نسبت به والدین و سایر افرادی است که در موضع قدرت قرار دارند. ODD همچنین شامل کینه‌توزی و انتقام‌جویی می‌شود.
امروزه، اضطراب و ترس کودکان از رفتن به مدرسه به مشکلی بسیار رایج برای والدین و معلمان تبدیل شده است. این وضعیت به‌عنوان امتناع (اجتناب) از مدرسه شناخته می‌شود و اغلب عاملی جدی برای نگرانی است.
سندرم داون می‌تواند هر کسی را تحت تأثیر قرار دهد. این بیماری، اختلالی ژنتیکی است و درنتیجه کاری که والدین قبل یا در طول بارداری انجام داده‌اند، رخ نمی‌دهد. در اکثر موارد، سندرم داون به‌طور تصادفی اتفاق میفتد.
اختلال هماهنگی رشدی (DCD)، اختلالی عصبی است که تعادل، هماهنگی و مهارتهای حرکتی بیمار ازجمله مهارتهای حرکتی ظریف، درشت و برنامه‌ریزی حرکتی را دچار مشکل می کند.
یکی از نکات مهم در هنگام یافتن مرکز درمانی اوتیسم، نزدیکی مرکز به محل زندگی بیمار است. در این صورت والدین با خیالی آسوده مراحل درمان فرزند خود را شروع می‌کنند. اگر در شمال تهران ساکن هستید و به مرکز درمانی اوتیسم نیاز دارید، گروه توانبخشی راه کمال با بهره‌گیری از تیمی مجرب و حرفه‌ای، خدمات تخصصی و نوین برای درمان کودک شما ارائه می‌دهد.
فلج مغزی، بیماری مادام‌العمری است که به درمان‌های طولانی‌مدت نیاز دارد. درحالی‌که اثربخشی بوتاکس در تسکین اسپاستیسیته در افراد مبتلا به فلج مغزی ثابت شده است، اثرات آن موقتی هستند.