مشکلات خواب در کودکان فلج مغزی مشکلاتی شایع هستند. دلایل مختلفی برای این امر وجود دارند که در کودکان متفاوت هستند. شناسایی علت زمینهای، گام مهمی در ایجاد یک برنامه درمانی برای بهبود کیفیت خواب تا حد امکان است.
مشکلات خواب می توانند شامل اختلال در کیفیت و مدت خواب و همچنین مشکل در شروع خواب در وهله اول باشند. کودکان مبتلا به اختلالات خواب خفیف معمولاً میتوانند الگوهای خواب خود را در طول زمان تنظیم کنند. بااینحال، سایر اختلالات خواب آنقدر جدی هستند که میتوانند در بسیاری از جنبههای زندگی کودک اختلال ایجاد کنند. این جنبهها شامل یادگیری، عملکرد ذهنی، تنظیم عاطفی و عملکرد اجتماعی هستند.
کودکان مبتلا به فلج مغزی بیشتر از کودکان بدون فلج مغزی دچار مشکلات خواب میشوند. مطالعات نشان میدهند که بین 23 تا 46 درصد از کودکان مبتلا به فلج مغزی با مشکلات خواب دست و پنجه نرم میکنند.
بر اساس مطالعهای که توسط تیمی از پزشکان منتشر شد و الگوهای خواب را در کودکان مبتلا به فلج مغزی مورد مطالعه قرار داد، بیش از 40 درصد از کودکان مبتلا به فلج مغزی نمره الگوی خواب غیرطبیعی داشتند.
مشکلات خواب میتوانند بهدلیل اختلال در ترشح ملاتونین، اختلالات تنفس خواب، دندان قروچه غیرارادی، خواب زیاد در طول روز و کابوسها ایجاد شوند.
این مشکلات نه تنها بر رشد کودک تأثیر میگذارند بلکه باعث ایجاد اختلال در کل خانواده میشوند. نزدیک به 40 درصد از کودکان مبتلا به فلج مغزی حداقل یک بار در شب، تقریباً هر شب، نیاز به توجه والدین یا مراقبین پیدا میکنند. این مسئله میتواند منجر به مشکلاتی در تمرکز و عملکرد والدین در روز بعد شود.
خواب چیست؟
به طور خلاصه، خواب نتیجه ساعت درونی همه ما است. این ساعت سلولهای عصبی مغز را که مسئول بیداری یا خواب هستند، تنظیم میکند.
سلولهای عصبی حتی در غیاب الگوی متناوب تاریکی و روشنایی که معمولاً بهدلیل چرخش زمین حول محور خود اتفاق میفتد، از نظر ریتمیک فعال هستند. تحقیقات نشان دادهاند که ساعت درونی مغز ما روی مدت تقریباً یک روز روی زمین تنظیم شده است و حتی اگر روزهای زیادی در یک نور باقی بمانیم، همین ریتم را حفظ میکنیم.
اهمیت خواب کافی
شکی نیست که خواب مهم است. دانشمندان هنوز دقیقاً نمیدانند چرا خواب اهمیت دارد و چه تأثیری بر مغز و بدن میگذارد، اما یک شب با خواب ضعیف یا ناکافی، ما را در روز بعد خسته، ناراحت و بیتوجه میکند.
اگر در طول هفتهها، ماهها یا سالها خواب کم یا ضعیفی داشته باشیم، سلامتی ما در معرض خطر قرار میگیرد. خواب ضعیف و کم با افزایش فشار خون، افزایش خطر لخته شدن خون در قلب و مغز، دیابت و سایر اختلالات متابولیک، کاهش پاسخ ایمنی و ایجاد زوال عقل مرتبط است.
بر اساس اثرات منفی کمبود خواب، بین دانشمندان اتفاق نظر وجود دارد که خواب برای بهبودی مغز و بدن مهم است.
بسیاری از شواهد نشان میدهند بخشهای مختلف مغز آنچه را که در طول روز تجربه کردهایم و آموختهایم «بازخوانی» میکنند و این یک عملکرد مهم است که آموختهها و تجربههای آن روز را در حافظهمان تثبیت کنیم.
چگونه فلج مغزی بر خواب تأثیر میگذارد؟
خواب برای رشد مطلوب، عملکرد شناختی و خلقوخوی مناسب ضروری است. متأسفانه، فلج مغزی میتواند مشکلاتی در خواب خوب شبانه کودکان ایجاد کند.
فلج مغزی اختلالی رشدی است که در درجه اول بر عملکردهای حرکتی مانند حرکت، تعادل، وضعیت بدنی و هماهنگی تأثیر میگذارد. اختلالات حرکتی نه تنها در هنگام بیدار بودن افراد، بلکه در خواب نیز بر بدن تأثیر میگذارند.
عوامل رایج مرتبط با فلج مغزی که ممکن است با خواب تداخل داشته باشند عبارتاند از:
- اسپاستیسیتی. اسپاستیسیتی انقباضات غیرارادی عضلانی ناشی از آسیب به سیستم عصبی مرکزی را توصیف میکند. این اختلال میتواند منبع اصلی درد یا ناراحتی در افراد مبتلا به فلج مغزی باشد و باعث بیدار نگه داشتن آنها در طول شب شود.
- عوارض تنفسی. در هنگام خواب، افراد نمیتوانند بهطور آگاهانه تنفس خود را کنترل کنند. در نتیجه، هر نوع انسداد راه هوایی ممکن است در تنفس اختلال ایجاد کرده و خواب را مختل کند.
- عوارض گوارشی. بسیاری از افراد مبتلا به فلج مغزی با مشکلات گوارشی مواجه میشوند که باعث ناراحتی و جلوگیری از خواب میشود. شایعترین بیماری، ریفلاکس معده به مری است که میتواند باعث سوزش سر دل، استفراغ و حالت تهوع شود.
- صرع. فلج مغزی و صرع ممکن است در نتیجه آسیب به مغز بهصورت همزمان رخ دهند. صرع میتواند خواب را مختل کند و باعث اختلالات خواب شود. علاوه بر این، داروهای ضدصرع عوارض جانبیای دارند که ممکن است خواب را تحت تأثیر قرار دهند و باعث خوابآلودگی بیشازحد در طول روز شوند.
- اختلالات بینایی. اختلالات بینایی مستقیماً با فلج مغزی مرتبط نیستند اما معمولاً بهصورت همزمان با این بیماری رخ میدهند. درک غیرطبیعی نور بر تنظیم هورمونهای خواب مانند ملاتونین و آدنوزین تأثیر میگذارد و میتواند بر کیفیت خواب تأثیرگذار باشد.
- آبریزش از دهان. کودکان مبتلا به فلج مغزی اغلب در کنترل جویدن و بلع مشکل دارند. به همین دلیل احتمال بروز مشکل در آبریزش از دهان آنها بسیار بیشتر است. ترشح بیشازحد آب دهان میتواند باعث خفگی کودکان یا مشکلات تنفسی در هنگام خواب شود.
- یبوست. بسیاری از کودکان مبتلا به فلج مغزی بهدلیل تحرک محدود، کاهش مصرف مایعات، سوءتغذیه یا عضلات ضعیف معده، دچار یبوست میشوند. یبوست میتواند دردناک باشد و کودکان را از خواب بیدار کند.
- زخم های پوستی. کودکانی که از ویلچر و سایر وسایل کمک حرکتی و وسایل کمکی استفاده میکنند، در معرض خطر ابتلا به زخمهای پوستی هستند که بهعنوان زخم فشاری یا زخم بستر نیز شناخته میشوند. فشار و زخمهای پوستی ناشی از کمبود خونرسانی به قسمتهای آسیبدیده بدن هستند و ممکن است پاها، پشت، بازوها یا هر قسمت دیگری که دائماً به وسایل حرکتی (مثلاً پشت ویلچر) کشیده میشوند را تحت تأثیر قرار دهند. زخمهای پوستی اغلب دردناک هستند و درصورت عدم درمان، میتوانند زندگی کودک را به خطر بیندازند.
علائم مشکلات خواب در کودکان مبتلا به فلج مغزی
برای جلوگیری از تأثیرات منفی بر رشد، خلقوخو و یادگیری فرزندتان، شناسایی و مدیریت زودهنگام مشکلات خواب ضروری هستند.
علائم شایع مشکلات خواب در کودکان فلج مغزی عبارتاند از:
- مشکلات مربوط به خوابیدن و خواب ماندن
- دندان قروچه
- خواب یا خستگی مفرط در طول روز
- مشکلات تنفسی در هنگام خواب
- کابوسها
- در خواب حرف زدن
در حالی که یک شب خواب بیکیفیت نگرانکننده نیست، ادامه مشکلات خواب میتواند مشکلساز باشد و بهطور قابل توجهی بر رشد و رفتار کودک شما در طول روز تأثیر بگذارد.
فواید خواب خوب شبانه
خواب فقط زمانی برای استراحت آرام نیست بلکه فعالیتی ضروری برای عملکرد مغز و بدن است.
تحقیقات نشان دادهاند که داشتن خواب مناسب باعث بهبود ظرفیت یادگیری و همچنین تمرکز، خلاقیت، قضاوت و مهارتهای حل مسئله میشود.
آسیب به رگهای خونی و سایر بافتهای بدن اغلب در طول خواب ترمیم میشود. علاوه بر این، هورمونهایی که در طول خواب عمیق ترشح میشوند باعث رشد طبیعی و افزایش توده عضلانی میشوند.
خطرات مرتبط با کمبود خواب
یک شب خواب ناکافی چیز مهمی نیست، اما تلاش مکرر برای خوابیدن در طول شب میتواند پیامدهای جسمی، ذهنی و رفتاری قابل توجهی داشته باشد.
پیامدهای کمبود خواب عبارتاند از:
- افزایش درد
- رشد ناکافی
- افزایش حساسیت و تحریکپذیری
- تمرکز ضعیف
- افزایش استعداد ابتلا به بیماریها
- خوابآلودگی مفرط در طول روز
مشکلات خواب نه تنها کودکان مبتلا به فلج مغزی را تحت تأثیر قرار میدهند، بلکه بر روی خانوادههای آنها نیز تأثیر میگذارند. والدین اغلب گزارش میدهند که چندین بار در طول شب از خواب بیدار میشوند تا از فرزندان خود مراقبت کنند. در نتیجه، هم کودک و هم والدینش ممکن است عواقب کمبود خواب را تجربه کنند.
درمان مشکلات خواب در افراد مبتلا به فلج مغزی
درمان مشکلات خواب بسته به علت اصلی اختلال خواب، در افراد مختلف متفاوت است.
در زیر، مداخلات درمانیای را که باعث بهبود استراحت شبانه میشوند، بررسی میکنیم:
یک محیط خواب ایدهآل برای فرزند خود ایجاد کنید
تنظیم محیط خواب مناسب میتواند تفاوت قابل توجهی ایجاد کند.
راحتی را در اولویت قرار دهید و از نور شدید، صداهای آزاردهنده و دمای شدید در اتاق کودک استفاده نکنید.
علاوه بر این، مطمئن شوید که بافت رختخواب کودکتان خیلی زبر نباشد و پوست او را تحریک نکند. بالشها همچنین میتوانند به کودک شما کمک کنند تا موقعیت خواب راحتی داشته باشد.
ایجاد یک برنامه روتین شبانه به آمادهسازی افراد برای خواب کمک میکند. این روتین میتواند شامل محدود کردن استفاده از تلفن، آیپد و تلویزیون یک ساعت قبل از خواب و حمام آب گرم برای شل کردن عضلات باشد.
درباره داروهای کودک از پزشک بپرسید
بسته به علت اصلی اختلال خواب کودک، توصیههای دارویی متفاوت خواهند بود.
بهعنوان مثال، اگر علت اصلی اختلال خواب کودک شما ناراحتی عمومی باشد، مسکنهای بدون نسخه مانند ایبوپروفن ممکن است این کار را انجام دهند. بااینحال، اگر عوارض شدیدتر باشند، ممکن است داروهای قویتری لازم باشند.
داروهایی که ممکن است برای مشکلات خواب در افراد مبتلا به فلج مغزی توصیه شوند عبارتاند از:
- باکلوفن یا سایر داروهای آرامبخش (برای کمک به رفع اسپاسم)
- داروهای ضدتشنج (برای کاهش خطر تشنج در افراد مبتلا به صرع همزمان با فلج مغزی)
- آنتی اسیدها (برای خنثی کردن اسید معده در صورت بروز مشکلات گوارشی)
به خاطر داشته باشید که اگر برای کودک شما داروهای قویتری تجویز شوند، معمولاً خطر عوارض جانبی بیشتری وجود دارد.
گاهیاوقات، داروهایی که کودک شما برای علائم دیگر مصرف میکند ممکن است دلیل مشکلات خواب باشند. بهعنوان مثال، داروهای ضدتشنج میتوانند به جلوگیری از تشنج در طول خواب کمک کنند، اما ممکن است باعث افزایش خستگی در طول روز نیز شوند.
قبل از استفاده از هر گونه داروی جدید یا استفاده منظم از داروهای بدون نسخه، حتماً با پزشک اطفال کودک خود صحبت کنید. آنها ممکن است بهجای تجویز دارو، مکمل ملاتونین را برای افزایش سطح هورمون خواب توصیه کنند.
مراقب رژیم غذایی کودک باشید
اگر عوارض گوارشی مسئول مشکلات خواب کودک شما باشند، باید در پایان روز به آنچه کودک میخورد توجه داشته باشید.
بهعنوان مثال، سعی کنید چند ساعت قبل از خواب کودکتان از غذاهای شیرین پرهیز کنید تا از افزایش انرژی جلوگیری شود. علاوه بر این، هضم وعدههای غذایی بزرگ ممکن است مشکل باشد و ممکن است کودک شما را شبها بیدار نگه دارد.
هر روز همراه با کودک ورزش کنید
ورزش راهی عالی برای خواب بهتر و راحتتر است. بنابراین حتی اگر کودک شما مبتلا به فلج مغزی است و حرکات او بهخاطر این بیماری محدود شدهاند، با او همراه شوید و به او کمک کنید بهصورت روزانه فعالیت بدنی داشته باشد و از ورزشهای مناسب برای فلج مغزی بهرهمند شوید.
هر فعالیتی که بتواند باعث تحرک بیشتر کودک شود مؤثر خواهد بود. حتی میتوانید از روشهای درمانیای که به درمان فلج مغزی کمک میکنند، مانند فیزیوتراپی، آبدرمانی، کشش هدفمند، پیادهروی یا استفاده بیشتر از ویلچر در طول روز، بهرهمند شوید.
جمعبندی
مشکلات خواب در افراد مبتلا به فلج مغزی اغلب نادیده گرفته میشوند، اما باید بسیار جدی گرفته شوند؛ زیرا میتوانند بهطور قابل توجهی بر رشد کودک شما تأثیر بگذارند. میزان ناکافی خواب بر رشد، ثبات عاطفی و عملکرد شناختی تأثیر منفی میگذارد. بنابراین اگر فرزند شما مبتلا به فلج مغزی است و از اختلالات خواب رنج میبرد حتماً به پزشک مراجعه کنید. کارشناسان و متخصصان کلینیک توانبخشی راه کمال میتوانند در این زمینه به شما کمک کنند. جهت دریافت مشاوره رایگان و یا دریافت وقت ویزیت با کلینیک های گروه توانبخشی راه کمال در تماس باشید.
منابع
مطالب مشابه
کند نویسی یکی از موضوعاتی است که در طول کارهای زمانبندی شده مانند آزمونها و امتحانات مشکلساز میشود. متأسفانه، سرعت کم دانشآموز در حین نوشتن باعث میشود کودک نتواند به حجم کاری مورد نیاز برسد و با افت تحصیلی و نمرات پایین مواجه شود. اما علت سرعت پایین نوشتن باید در اوایل دوران مدرسه کودک شناسایی و اصلاح شود.
آگنوزیای بینایی، اختلالی عصبی است که توانایی کودک را در تشخیص و شناسایی اشیاء مختل میکند. حتی ممکن است درک بصری و بینایی بیمار سالم باشد، اما قادر به تشخیص چهرهها نباشد. کودکان مبتلا به آگنوزی بینایی معمولاً در پردازش و تفسیر اطلاعات بصری مشکل دارند، که میتواند منجر به مشکلاتی در تشخیص اشیاء آشنا، چهرهها و سایر محرکهای بصری شود.
اختلالات تکاملی، شرایط فیزیکی یا مبتنی بر مغز هستند که بر پیشرفت کودک هنگام رشد و کسب مهارتهای ضروری زندگی تأثیر میگذارند. بسیاری از اختلالات تکاملی کودکی قبل از تولد وجود دارند و در طول زندگی ادامه مییابند. همچنین ممکن است درنتیجه آسیب، ضربه یا سایر عوامل پزشکی در طول کودکی رخ دهند.
هیدروتراپی، که به آن آب درمانی نیز گفته میشود، شکل تخصصی فیزیوتراپی است که از آب برای درمان بیماریها استفاده میکند. این نوع درمان محیطی امن و حمایتی را برای کودکان فراهم میکند که در آن میتوانند بدون تنش جاذبه در فعالیتهای فیزیکی شرکت کنند.
والدین میتوانند با استفاده از بازیهای ساده و سرگرمکننده در محیط خانه، رفتارهای کلیدی فرزند خود را در حوزههای مهمی مانند ارتباط چشمی، تقلید، تعاملات اجتماعی و حساسیتهای حسی زیر نظر بگیرند. این بازیها برای کودک جذاب هستند و در عین حال، به والدین کمک میکنند تا درصورت مشاهده علائم نگرانکننده، بهموقع با متخصصان رشد کودک مشورت نمایند.
کودکان مبتلا به CDD تا حداقل ۲سالگی رشد معمولی متناسب با سن را در ارتباطات کلامی و غیرکلامی، روابط اجتماعی، بازی و رفتار انطباقی دارند. آنها بین سنین ۲ تا ۱۰سالگی، مهارتهای کسبشده قبلی خود را به شکلی قابل توجه در دو یا چند مورد از دست میدهند.
یکی از تفاوتهای بزرگ بین اوتیسم و آسپرگر این است که کودکان مبتلا به اوتیسم دیرتر صحبت کردن را شروع میکنند. اما کسانی که سندرم آسپرگر دارند معمولاً تأخیر زبانی را تجربه نمیکنند. در حالی که کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب منزوی به نظر میرسند، افراد دارای آسپرگر معمولاً میخواهند با دیگران تعامل داشته باشند اما برای برقراری ارتباط با مشکل مواجه میشوند.
اختلال فراگیر رشد (PDD) زمانی اصطلاحی بود که برای توصیف گروهی از تأخیرهای رشدی که بر مهارتهای اجتماعی و ارتباطی تأثیر میگذاشتند، مورد استفاده قرار میگرفت. اما در حال حاضر، پزشکان آن را اختلال طیف اوتیسم (ASD) مینامند.
گرانی والدین درخصوص دیر حرف زدن فرزندشان امری کاملاً طبیعی است. اما باید توجه داشته باشید رشد گفتار در کودکان میتواند تحت تأثیر طیف وسیعی از عوامل قرار گیرد و یکی از این عوامل، تغذیه است که اغلب نادیده گرفته میشود.
اختلال ویژه زبانی (SLI)، اصطلاحی برای اختلال زبان رشدی است. این اختلال زمانی رخ میدهد که مهارتهای زبانی بهدرستی رشد نمیکنند ولی این چالشها به سایر مشکلات رشدی مانند اختلال طیف اوتیسم، آسیب مغزی تروماتیک، آپراکسی گفتار یا کم شنوایی مربوط نیستند.