نوروفیدبک یک روش درمانی ملایم، بدون درد و غیردارویی است که به‌طور موفقیت‌آمیز برای درمان اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) در کودکان به کار می‌رود. این روش که توسط متخصصانی مانند روان‌درمانگران، روان‌پزشکان کودک و نوجوان، یا کاردرمانگران انجام می‌شود، نه تنها علائم را کاهش میدهد، بلکه به مقابله با علل بنیادی این اختلال نیز می‌پردازد. افراد تحت درمان با نوروفیدبک یاد می‌گیرند که فعالیت مغزی خود را به‌طور مداوم تشخیص دهند و کنترل کنند. برخلاف داروهای شیمیایی، نوروفیدبک را می‌توان از دوران پیش‌دبستانی تا بزرگسالی به کار برد. هرچه درمان زودتر آغاز شود، کودکان و بزرگسالان مبتلا و خانواده‌هایشان بهتر می‌توانند با این چالش کنار بیایند و زندگی روزمره خود را مدیریت کنند. در ادامه، نوروفیدبک به عنوان یک روش درمانی توضیح داده می‌شود.
نوروفیدبک چیست؟
این روش بر پایه بیوفیدبک بنا شده است، که تغییرات فرآیندهای بدنی مانند ضربان قلب یا فشار خون از طریق دستگاه‌ها قابل مشاهده می‌شود. در نوروفیدبک، فعالیت مغزی اندازه‌گیری و به بیمار ازطریق مانیتور نمایش داده می‌شود. هدف از این درمان این است که بیماران یاد بگیرند چگونه به‌طور آگاهانه فعالیت‌های غیرارادی مغزی خود را کنترل کنند و تحت تأثیر قرار دهند. همان‌طور که بیماران در کودکی دویدن یا دوچرخه‌سواری را یاد گرفته‌اند، با نوروفیدبک نیز یاد می‌گیرند که رفتار خود را به شیوه‌ای درونی تنظیم کرده و حالاتی از آرامش یا تمرکز را ایجاد کنند. درمانگر نیز به‌طور فعال بیمار را در این فرآیند مشارکت میدهد.
درمان نوروفیدبک معمولاً بین 20 تا 40 جلسه به طول می‌انجامد، هرچند در برخی موارد خاص تعداد جلسات بیشتری ممکن است نیاز باشد. پس از تکمیل دوره درمان، نیازی به ادامه درمان‌های دیگر نیست. علاوه بر جلسات در مطب، بیمار باید تکنیک‌های یادگرفته شده را با استفاده از کارت‌های آموزشی در خانه تمرین کند تا به زندگی روزمره خود منتقل نماید.
نوروفیدبک به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی چندوجهی مؤثر است و می‌تواند به‌صورت همزمان با دارودرمانی استفاده شود. برخلاف داروها، در صورت استفاده صحیح از نوروفیدبک، هیچ عارضه جانبی وجود ندارد. هدف نهایی این روش ایجاد تغییرات پایدار و مثبت در رفتار بیمار است. علاوه بر بیش فعالی اثربخشی علمی نوروفیدبک در درمان اختلالات یادگیری و سایر اختلالات در مطالعات مختلف به اثبات رسیده است.
نوروفیدبک‌درمانی چگونه کار می‌کند؟
درمان نوروفیدبک یک فرآیند منحصربه‌فرد است که در آن یک متخصص آموزش‌دیده فعالیت امواج مغزی را با یک الکتروانسفالوگرافی (EEG) اندازه گیری می‌کند. الکترودها به پوست سر کودک متصل می‌شوند یا گاهی‌اوقات می‌توان از کلاه نوروفیدبک مخصوص استفاده کرد. توجه داشته باشید که الکترودها فعالیت الکتریکی مغز را می‌خوانند و جریان الکتریکی ایجاد نمی‌کنند. بنابراین، آنها هیچ احساس منفی ایجاد نمی‌کنند.
بازخورد الکتریکی به شیوه‌ای معنادار به صفحه نمایش منتقل می‌شود تا کودک بتواند با آن تعامل داشته باشد.
گاهی‌اوقات به شکل یک بازی ویدیویی، یک فیلم یا موسیقی است. به‌عنوان مثال، ممکن است یک دماسنج دیجیتالی روی صفحه ظاهر شود و از کودک خواسته شود که باعث افزایش یا کاهش دما شود. یا ممکن است از بیمار خواسته شود که روی یک شخصیت روی صفحه تمرکز کنند تا زمانی که بتوانند آن را ازطریق ذهن خود آرام کنند. برخی از برنامه‌ها صحنه‌ای از یک فیلم را ارائه می‌دهند که وقتی تمرکز کافی ندارید، کم‌نور می‌شود و وقتی توجه خود را به روشی خاص هدایت می‌کنید روشن می‌شود.
این بازخورد مثبت و منفی به کودک کمک می‌کند تا یاد بگیرد که فعالیت مغز خود را ازطریق فرآیندی به نام شرطی‌سازی عامل کنترل کند. با تمرین، توانایی تمرکز توجه بیماران طبیعی‌تر می‌شود.
نوروفیدبک‌درمانی کدام علائم بیش فعالی را بهبود می‌بخشد؟
در اینجا برخی از علائم بیش فعالی وجود دارند که نوروفیدبک می‌تواند به بهبود آنها کمک کند:
بی‌توجهی و نوروفیدبک
نوروفیدبک می‌تواند به افزایش تمرکز و توجه کمک کند و به کودکان مبتلا به بیش فعالی این امکان را میدهد که برای مدت طولانی‌تری به کار خود ادامه دهند. با آموزش مغز برای تولید امواج مغزی مرتبط با تمرکز، کودکان بیش فعال می‌توانند یاد بگیرند که توجه خود را حفظ کنند و روی کارهای مهم متمرکز بمانند. بهبود تمرکز می‌تواند تأثیر مثبت فوق‌العاده‌ای نه تنها بر تحصیل، بلکه بر روابط دوستانه و خانوادگی داشته باشد.
بیش فعالی و نوروفیدبک
می‌توان بیش فعالی را با آموزش مغز برای تولید امواج مغزی کاهش دهد که این مسئله باعث آرامش می‌شود. این اتفاق می‌تواند منجر به کاهش بی‌قراری و سایر رفتارهای بیش فعالی شود. با بهبود توجه و کنترل تکانه، یک کودک یا نوجوان می‌تواند ارتباطات بیشتری برقرار کند و طوری رفتار خود را تنظیم کند که بتواند وظایفش را انجام دهد.
تکانشگری و نوروفیدبک
نوروفیدبک می‌تواند با آموزش مغز برای تولید امواج مغزی مرتبط با خودکنترلی و بازداری به بهبود کنترل تکانه کمک کند. بهبود کنترل تکانه در مغز می‌تواند منجر به کاهش رفتارهای تکانشی، مانند قطع صحبت دیگران، عمل بدون فکر کردن، یا درگیر شدن در رفتارهای مخاطره آمیز شود.
عملکرد اجرایی و نوروفیدبک
نشان داده شده است که نوروفیدبک عملکرد اجرایی را افزایش میدهد. عملکرد اجرایی مجموعه‌ای از مهارت‌های ذهنی است که به ما در برنامه‌ریزی، سازماندهی و تکمیل وظایف کمک می‌کند. با آموزش مغز برای تولید امواج مغزی مرتبط با عملکرد اجرایی، کودکان مبتلا به بیش فعالی می‌توانند توانایی خود را در اولویت‌بندی وظایف، مدیریت مؤثر زمان و تکمیل کارها به‌طور مؤثرتر بهبود بخشند.
تنظیم هیجانی و نوروفیدبک
تنظیم هیجانی اساس یادگیری است. نوروفیدبک می‌تواند با آموزش مغز برای تولید امواج مغزی مرتبط با آرامش و ثبات عاطفی، خودتنظیمی هیجانی را بهبود بخشد. این موضوع می‌تواند منجر به کاهش طغیان‌های عاطفی، نوسانات خلقی و سایر علائم اختلال در تنظیم عاطفی که در کودکان مبتلا به بیش فعالی رایج هستند، شود.
با آموزش مغز برای تولید امواج مغزی خاص، کودکان مبتلا به بیش فعالی می‌توانند یاد بگیرند که تمرکز خود را بهبود بخشند، بیش فعالی و تکانشگری را کاهش دهند، عملکرد اجرایی را بهبود بخشند و احساسات خود را به‌طور مؤثرتری تنظیم کنند. رفتاردرمانی پس از تنظیم مغز، بخش مهمی از برنامه درمانی است تا ابزارهای مورد نیاز کودک یا نوجوان را در اختیار او قرار دهد.
آیا می‌توان در حین مصرف داروی بیش فعالی، نوروفیدبک انجام داد؟
یک سؤال رایج در میان والدین و افراد مبتلا به بیش فعالی که نوروفیدبک را به‌عنوان یک درمان طبیعی بیش فعالی در نظر می‌گیرند این است که آیا می‌توانند داروهای بیش فعالی خود را در حین درمان ادامه دهند یا خیر. پاسخ کوتاه این است که بله، انجام نوروفیدبک در حین مصرف داروی بیش فعالی امکان‌پذیر است. بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند نوروفیدبک را با دارو ترکیب کنند یا از آن به‌عنوان درمانی برای قطع دارو با کمک پزشک تجویزکننده خود استفاده کنند.
در حالی که داروها می‌توانند به مدیریت علائم بیش فعالی کمک کنند، اما به اختلال عملکرد مغز که اغلب در افراد مبتلا به بیش فعالی وجود دارد، توجه نمی‌کنند. از سوی دیگر، نوروفیدبک با آموزش مغز برای تولید الگوهای امواج مغزی بهینه، علت اصلی بیش فعالی را هدف قرار میدهد. با انجام این کار، نوروفیدبک می‌تواند به کودکان مبتلا به بیش فعالی کمک کند تا در طول زمان اتکای خود را به دارو کاهش دهند.
همان‌طور که گفته شد، هنگام ترکیب نوروفیدبک و دارو باید به عواملی توجه کرد. به‌عنوان مثال، برخی از داروها می‌توانند بر الگوهای امواج مغزی تأثیر بگذارند و ممکن است در آموزش نوروفیدبک اختلال ایجاد کنند. علاوه بر این، کار با یک پزشک بسیار باتجربه سلامت روان که تجربه کار با افرادی را دارد که تحت دارو هستند، مهم است.
در مطالعه‌ای (2013) که اثرات دارو بر درمان نوروفیدبک برای بیش فعالی را بررسی کرد، نشان داده شد که دارو تأثیر قابل توجهی بر اثربخشی نوروفیدبک ندارد و افرادی که در طول آموزش نوروفیدبک دارو مصرف می‌کنند، بهبودهای مشابه افرادی که دارو مصرف نمی‌کنند در علائم بیش فعالی نشان می‌دهند.
در حالی که داروها می‌توانند برای برخی در مدیریت علائم در کوتاه مدت مفید باشند، نوروفیدبک اختلال عملکرد مغز را که اغلب در افراد مبتلا به بیش فعالی به‌طور ایمن و مؤثر وجود دارد، هدف قرار میدهد.
آیا نوروفیدبک در درمان بیش فعالی کودکان مؤثر است؟
فرض اصلی نوروفیدبک برای بیش فعالی آموزش کودکان بیش فعالی برای تنظیم الگوهای امواج مغزی است. این به طور معمول شامل نظارت در زمان واقعی بر فعالیت مغز، با دریافت بازخورد، اغلب دیداری یا شنیداری، زمانی که الگوهای امواج مغزی آنها با اهداف موردنظر هماهنگ هستند، می‌باشد. هدف کمک به افراد در یادگیری خودتنظیمی و بهبود بالقوه علائم بیش فعالی است.
تصور می‌شود که نوروفیدبک برای بیش فعالی با ارائه بازخورد در زمان واقعی در مورد الگوهای امواج مغزی افراد، با هدف آموزش بی‌نظمی‌های خودتنظیمی مرتبط با توجه و کنترل تکانه مؤثر است.
این فرآیند بر اصول شرطی‌سازی عامل تکیه دارد و الگوهای امواج مغزی موردنظر را در طول جلسات تقویت می‌کند تا کنترل داوطلبانه و سازگاری را ارتقا دهد. هدف از تمرین هدفمند نواحی خاص مغز، به‌ویژه قشر جلوی مغز، تقویت عملکردهای شناختی است.
نوروفیدبک از انعطاف‌پذیری عصبی مغز استفاده می‌کند؛ زیرا جلسات مکرر می‌توانند با ایجاد مسیرهای عصبی جدید پیشرفت‌های پایداری ایجاد کنند. نوروفیدبک اغلب به‌عنوان یک مداخله مکمل در یک برنامه درمانی جامع بیش فعالی در نظر گرفته شده اما به‌عنوان درمانی برای بیش فعالی در نظر گرفته نمی‌شود.
نکات مربوط به استفاده از نوروفیدبک برای درمان بیش فعالی
اگر به فکر استفاده از روش درمانی نوروفیدبک برای درمان بیش فعالی خودتان یا فرزندتان هستید به نکات زیر توجه کنید:
- نیازی به قطع دارو نیست. اگر از داروهای بیش فعالی استفاده می‌کنید، نیازی به قطع آنها در طول درمان با نوروفیدبک نیست.
- روش نوروفیدبک زمان‌بر است. این روش درمانی شامل چندین بازدید هفتگی به مدت چندین ماه است.
- همیشه تحت پوشش بیمه نیست. پیش از شروع درمان باید با شرکت بیمه خود تماس بگیرید و مطمئن شوید این روش درمانی تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد یا خیر.
- نیاز به متخصص دارد. روانشناسان، پرستاران، پزشکان و سایر درمانگران آموزش‌دیده ممکن است نوروفیدبک را تمرین کنند.
- برای همه افراد مناسب نیست. در خصوص استفاده از روش درمانی نوروفیدبک برای درمان بیش فعالی، فقط شما می‌توانید تصمیم بگیرید آیا این روش گزینه خوبی برای شما یا فرزندتان است یا خیر.
جمع‌بندی
درمان بیش‌فعالی کودکان با استفاده از نوروفیدبک یک رویکرد غیرتهاجمی، بدون درد و غیردارویی است که به بهبود عملکرد مغزی و کاهش علائم بیش فعالی کمک می‌کند. نوروفیدبک بر اساس تنظیم امواج مغزی و آموزش کنترل فعالیت‌های غیرارادی مغز استوار است. با این روش، کودکان یاد می‌گیرند که فعالیت مغزی خود را در شرایط مختلف مدیریت کنند، تمرکز بیشتری داشته باشند و تکانشگری را کاهش دهند. این درمان بر پایه تقویت مثبت انجام می‌شود و با نمایش تغییرات مغزی به‌صورت بصری، کودکان به تدریج رفتارهای جدید و مثبت را در زندگی روزمره خود درونی می‌کنند.
نوروفیدبک می‌تواند به‌عنوان بخشی از یک برنامه درمانی چندوجهی و حتی در کنار دارودرمانی مورد استفاده قرار گیرد. این روش به دلیل نداشتن عوارض جانبی، به‌ویژه برای کودکان، گزینه‌ای امن و مؤثر به شمار می‌آید و اثربخشی آن در مطالعات علمی به اثبات رسیده است. هدف نهایی از این روش، ایجاد تغییرات پایدار در رفتار کودک و بهبود کیفیت زندگی اوست.
منابع
مطالب مشابه
علائم ADHD در دختران اغلب به‌عنوان ویژگی‌های شخصیتی تلقی می‌شوند. به همین دلیل است که اغلب نادیده گرفته یا توجیه می‌شوند. اگر بیش فعالی در دختران تشخیص داده نشود، می‌تواند به مشکلاتی مانند عدم تطبیق شرایط در کلاس درس، عزت نفس پایین و سرزنش خود منجر شود. حتی می‌تواند سلامت روان را تا بزرگسالی تحت تأثیر قرار دهد.
رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT) به‌طور مؤثر به درمان اضطراب، افسردگی، و اختلال بی‌نظمی خلقی اخلال‌گرانه (DMDD) در کودکان کمک می‌کند. این روش با آموزش تکنیک‌هایی به کودکان برای تنظیم احساسات و رفتارهایشان کار می‌کند.
کاردرمانگران نقش حیاتی در راهنمایی کودکان قطع عضو در فرایند توانبخشی، به‌ویژه در استفاده از وسایل پروتزی ایفا می‌کنند. مشارکت آنها از همان مرحله پیش از عمل جراحی آغاز می‌شود و بر مدیریت زخم و توصیه‌هایی برای تجهیزات تطبیقی تمرکز دارد که بیماران را برای جراحی آماده می‌کند.
اتیسم غیرکلامی زمانی است که کودک مبتلا به اوتیسم صحبت نمی‌کند، اما ممکن است انواع صداهای آوایی را تولید کند. اوتیسم غیرکلامی به این معنی نیست که کودک نمی‌تواند تعامل داشته باشد، یا کلمات و گفتار را درک کند. بلکه به این معناست که آنها قادر به استفاده از زبان کلامی برای برقراری ارتباط نیستند.
لکنت زبان اختلالی گفتاری است که عضلات مورد استفاده برای صحبت کردن، به‌طور غیرقابل کنترلی منقبض شده یا حرکت می‌کنند و باعث مکث، صداهای ناخواسته و گیر کردن روی کلمات می‌شود.
کلاترینگ با ویژگی‌هایی مانند صحبت کردن بسیار سریع و استفاده از کلمات پُرکننده مانند «اِم» و «آه» همراه است. استفاده گاه‌به‌گاه از این کلمات در گفتار منسجم کاملاً عادی است، اما درصورت ابتلای کودک به این وضعیت، این ویژگی‌ها به عادتی همیشگی تبدیل شده و اغلب مانع از درک صحبت‌های او توسط دیگران می‌شوند.
زمانی که فردی اختلال لیسپ دارد، زبان خود را به گونه‌ای قرار میدهد که جریان هوای لازم برای تولید صداهای «س» و «ز» را مسدود یا تحریف می‌کند. این تحریف جریان هوا باعث می‌شود کودک به‌صورت نوک زبانی حرف بزند.
با گذشت زمان، کودکان مبتلا به سندرم رت مشکلات فزاینده‌ای در استفاده از عضلات کنترل‌کننده حرکت، هماهنگی و ارتباط پیدا می‌کنند. سندرم رت همچنین می‌تواند باعث تشنج و ناتوانی‌های ذهنی شود.
سندرم تورت، اختلالی است که بر سیستم عصبی تأثیر می‌گذارد و باعث ایجاد تیک می‌شود. تیک‌ها، حرکات یا صداهایی هستند که کودک بارها و بارها تکرار می‌کند و قادر به کنترل آنها نیست. به‌عنوان مثال، کودکان مبتلا به سندرم توره ممکن است مدام گلوی خود را صاف کنند یا چشمک بزنند.
تشخیص اولیه کف پای صاف در کودکان اغلب توسط متخصصان اطفال انجام می‌شود. اگر فرزند شما هیچ درد یا علائم دیگری را تجربه نکند، معمولاً نیازی به آزمایش بیشتر نیست. کودکانی که علائم دارند باید توسط متخصصان ارتوپدی کودکان معاینه شوند.