اختلال نافرمانی مقابله‌ای: راهنمایی برای والدین و بیماران

اختلال نافرمانی مقابله‌ای چیست؟

حتی خوش‌رفتارترین کودکان نیز ممکن است گاهی‌اوقات رفتاری چالش‌برانگیز داشته باشند. اما اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) شامل الگویی مکرر و مداوم از خشم، تحریک‌پذیری، بحث و سرپیچی نسبت به والدین و سایر افرادی است که در موضع قدرت قرار دارند. ODD همچنین شامل کینه‌توزی و انتقام‌جویی می‌شود.

این مسائل عاطفی و رفتاری، مشکلاتی جدی در زندگی خانوادگی، فعالیت‌های اجتماعی و مدرسه ایجاد می‌کنند. اما به‌عنوان یک والد، مجبور نیستید به‌تنهایی با کودک مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای کنار بیایید. متخصص بهداشت روان و متخصص رشد کودک می‌توانند به شما کمک کنند.

درمان این اختلال شامل یادگیری مهارت‌هایی برای کمک به ایجاد تعاملات خانوادگی مثبت و مدیریت رفتارهای مشکل‌ساز است. درمان‌های دیگر و احتمالاً داروها ممکن است برای درمان مشکلات سلامت روان مرتبط مورد نیاز باشند.

علائم ODD

بیشتر علائمی که در کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای دیده می‌شوند، گاهی‌اوقات در سایر کودکانی که به آن مبتلا نیستند نیز رخ می‌دهند. این امر به‌ویژه درمورد کودکان حدود 2 یا 3 ساله یا در دوران نوجوانی صادق است. بسیاری از کودکان تمایل به نافرمانی، بحث با والدین یا سرپیچی از افراد مقتدر دارند. آن‌ها ممکن است اغلب در هنگام خستگی، گرسنگی یا ناراحتی اینگونه رفتار کنند. اما در کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای، این علائم بیشتر و شدیدتر رخ می‌دهند. آن‌ها همچنین در یادگیری و سازگاری با مدرسه مشکل دارند و در برخی موارد، روابط کودک با دیگران دچار اختلال می‌شوند. علائم اختلال نافرمانی مقابله‌ای شامل موارد زیر هستند:

• داشتن فوران‌های خشم مکرر
• بحث زیاد با بزرگسالان
• امتناع از انجام آنچه بزرگسالان می‌خواهند
• زیر سؤال بردن قوانین و امتناع از پیروی از آن‌ها
• انجام کارهایی برای آزار و اذیت دیگران، ازجمله بزرگسالان
• سرزنش دیگران برای رفتارهای بد یا اشتباهات خود
• به‌راحتی عصبانی شدن از دیگران
• داشتن نگرش خشمگینانه
• صحبت کردن تند یا نامهربانانه
• انتقام‌جویی یا کینه‌توزی

اختلال نافرمانی مقابله‌ای می‌تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد:

• ODD خفیف: علائم فقط در یک محیط (خانه یا مدرسه) رخ می‌دهند.
• ODD متوسط: علائم حداقل در دو محیط (خانه و مدرسه) دیده می‌شوند.
• ODD شدید: علائم در سه یا بیشتر محیط‌ها (به‌عنوان مثال در خانه یا مدرسه، با همسالان یا در مکان‌های عمومی) رخ می‌دهند.

بسیاری از این علائم می‌توانند ناشی از سایر مشکلات سلامت روان باشند. بنابراین حتماً فرزندتان را برای تشخیص نزد متخصص ببرید.

چه عواملی باعث اختلال نافرمانی مقابله‌ای در کودک می‌شوند؟

کارشناسان نمی‌دانند چه چیزی باعث اختلال نافرمانی مقابله‌ای می‌شود. اما 2 نظریه اصلی برای علت وقوع آن وجود دارند:

• نظریه رشدی: این نظریه نشان می‌دهد که مشکلات از زمانی شروع می‌شوند که کودکان نوپا هستند. کودکان و نوجوانان مبتلا به ODD ممکن است در یادگیری مستقل شدن از والدین یا شخص اصلی دیگری که ازنظر عاطفی به او وابسته بوده‌اند، مشکل داشته باشند. رفتار آن‌ها ممکن است مشکلاتی طبیعی در فرایند رشد باشند که فراتر از سال‌های نوپایی ادامه می‌یابند.
• نظریه یادگیری: این نظریه نشان می‌دهد که علائم منفی ODD ناشی از نگرش‌های آموخته‌شده هستند. آن‌ها اثرات روش‌های تقویت منفی مورد استفاده توسط والدین را نشان می‌دهند. استفاده از تقویت منفی، رفتارهای نافرمانی کودک را افزایش می‌دهد. به این دلیل که این رفتارها به کودک اجازه می‌دهند آنچه را می‌خواهد (ازجمله توجه و واکنش از سوی والدین یا دیگران) به دست آورد.

تفاوت بین ODD و ADHD

تقریباً 40 درصد از کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) به اختلال نافرمانی مقابله‌ای یا اختلال سلوک مبتلا هستند. درحالی‌که این دو اختلال معمولاً با هم رخ می‌دهند، بیماری‌های متمایزی هستند. اختلال نافرمانی مقابله‌ای مربوط به رفتار کودک و نحوه تعامل او با والدین، خواهر و برادر، معلمان و دوستان است. بیش‌فعالی، اختلالی عصبی‌رشدی است که باعث می‌شود فرد به‌راحتی دچار حواس‌پرتی شود، بی‌نظم بوده و به‌طور غیرعادی بی‌قرار باشد.

چه کسانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟

اختلال نافرمانی مقابله‌ای بیشتر کودکان و نوجوانان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما می‌تواند بر بزرگسالان نیز تأثیر بگذارد. این اختلال معمولاً قبل از 8سالگی شروع می‌شود.

برخی از کودکان از اختلال نافرمانی مقابله‌ای خلاص می‌شوند یا درمان مناسبی برای آن دریافت می‌کنند، درحالی‌که برخی دیگر تا بزرگسالی علائم را نشان می‌دهند.

احتمال ابتلای پسران به ODD در سال‌های جوانی بیشتر از دختران است. اما نوجوانان به‌طور یکسان تحت تأثیر قرار می‌گیرند. اگر فرزند شما عوامل خطر زیر را داشته باشد، احتمال ابتلای او به ODD بیشتر است:

• سابقه کودک‌آزاری
• والد یا مراقبی که اختلال خلقی دارد یا دچار اختلال مصرف مواد یا الکل است
• قرار گرفتن در معرض خشونت
• انضباط نامناسب و عدم نظارت بزرگسالان
• بی‌ثباتی در خانواده، مانند طلاق، نقل مکان مکرر به خانه‌های مختلف و تغییر مکرر مدارس
• مشکلات مالی در خانواده
• والدینی که ODD، اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) یا مشکلات رفتاری داشته یا دارند

چگونه تشخیص داده می‌شود؟

متخصصان بهداشت روان درصورتی اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) را تشخیص می‌دهند که فرزند شما حداقل به‌مدت شش ماه، چهار معیار از علائم شرح داده‌شده در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) را داشته باشد (DSM-5، کتاب مرجع استاندارد برای بیماری‌های روانی است که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده است). علائم اختلال نافرمانی مقابله‌ای باید شدید و مختل‌کننده زندگی روزمره باشند.

اگر فرزندتان علائم ODD را نشان می‌دهد، احتمالاً باید به روانشناس یا روانپزشک کودک و نوجوان مراجعه کنید. این متخصصان بهداشت روان از ابزارهای مصاحبه و ارزیابی ویژه طراحی‌شده، برای ارزیابی وضعیت سلامت روان فرزند شما استفاده می‌کنند.

روانپزشکان و روانشناسان اغلب برای درک کامل رفتار کودک به گزارش‌های والدین، خواهر و برادر، دوستان و معلمان کودک تکیه می‌کنند.

روانشناس یا روانپزشک فرزند شما او را به‌دقت ارزیابی خواهد کرد. او باید اختلال نافرمانی مقابله‌ای را از شرایط زیر که ممکن است علائم مشابهی ایجاد کنند، تشخیص دهد:

• رفتارهای مقابله‌ای خفیف تا متوسط
• اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) درمان‌نشده
• اختلالات خلقی
• اختلالات اضطرابی و اختلال وسواس فکری عملی (OCD)

درمان اختلال نافرمانی مقابله‌ای

درمان اختلال نافرمانی مقابله‌ای بر اساس عوامل بسیاری، ازجمله موارد زیر متفاوت است:

• سن فرزند شما
• شدت علائم او
• توانایی فرزند شما در شرکت و تحمل درمان‌های خاص
• ابتلای فرزند شما به اختلالات دیگری مانند بیش‌فعالی، تفاوت‌های یادگیری یا اختلال وسواس فکری عملی

درمان ODD باید شامل کودک، خانواده و مدرسه او باشد. درمان معمولاً شامل ترکیبی از موارد زیر است:

• آموزش مدیریت والدین (PMT)
• روان‌درمانی (گفتگودردرمانی)
• مداخلات مبتنی بر مدرسه

آموزش مدیریت والدین

درمان مدیریت والدین (PMT)، درمان اصلی رفتارهای مقابله‌ای است. این روش، راه‌های تغییر رفتار فرزند را در خانه به والدین آموزش می‌دهد و به آن‌ها کمک می‌کند از تقویت مثبت برای کاهش رفتارهای ناخواسته کودک و ترویج رفتارهای سالم استفاده کنند.

انواع مختلفی از برنامه‌های آموزشی وجود دارند که معمولاً شامل چندین جلسه در طول چند هفته هستند. در طول جلسات، والدین یاد می‌گیرند که رفتارهای مشکل‌ساز و همچنین تعاملات مثبت را شناسایی کرده و درصورت لزوم از تنبیه یا تقویت استفاده کنند.

تحقیقات نشان می‌دهند PMT مشکلات رفتاری را در زمینه‌ها و پیشینه‌های خانوادگی مختلف به‌طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.

روان‌درمانی

روان‌درمانی (گفتگودرمانی) اصطلاحی برای انواع تکنیک‌های درمانی است که هدف آن کمک به شما در شناسایی و تغییر احساسات، افکار و رفتارهای مشکل‌ساز است. همکاری با متخصص بهداشت روان، مانند روانشناس یا روانپزشک، می‌تواند حمایت، آموزش و راهنمایی را برای کودک و خانواده او فراهم کند. انواع رایج روان‌درمانی که به درمان ODD کمک می‌کنند عبارت‌اند از:

• درمان شناختی رفتاری (CBT): رفتاردرمانی شناختی، نوعی درمان فردی ساختاریافته و هدف‌محور است. درمانگر یا روانشناس به فرزند شما کمک می‌کند تا نگاهی دقیق به افکار و احساسات خود بیندازد. فرزند شما درک خواهد کرد که چگونه افکارش بر اعمالش تأثیر می‌گذارد. فرزند شما با کمک این روش می‌تواند افکار و رفتارهای منفی را از بین ببرد و الگوها و عادات تفکر سالم‌تری را اتخاذ کند. آموزش مدیریت خشم مبتنی بر CBT در درمان مشکلات خشم در کودکان مبتلا به ODD مفید است. در کودکان بزرگ‌تر، آموزش مهارت‌های حل مسئله و دیدگاه‌گیری، استراتژی‌های درمانی مفیدی هستند.
• درمان خانواده‌محور: این درمان برای کودکان مبتلا به ODD و مراقبان آن‌ها استفاده می‌شود. در طول این درمان، کودک و خانواده او در جلسات روان‌آموزشی درمورد اختلال نافرمانی مقابله‌ای، بهبود ارتباط و مهارت‌های حل مسئله شرکت خواهند کرد. این روش درمانی به شناسایی عوامل تشدیدکننده یا تسکین‌دهنده رفتارهای پرخاشگرانه کمک می‌کند.

مداخلات مبتنی بر مدرسه

مداخلات حمایتی برای بهبود عملکرد تحصیلی، روابط همسالان و مهارت‌های حل مسئله در درمان اختلال نافرمانی مقابله‌ای بسیار مفید هستند. این مداخلات ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• آموزش معلمان و فراهم کردن تجهیزات لازم برای بهبود رفتار کودک در کلاس
• تکنیک‌هایی برای جلوگیری از رفتار مقابله‌ای یا بدتر شدن چنین رفتاری
• روش‌های دیگری که به کودک کمک می‌کنند از قوانین کلاس و تعاملات اجتماعی قابل قبول پیروی کند

داروها

اگرچه داروی رسمی تأیید شده‌ای برای درمان اختلال نافرمانی مقابله‌ای وجود ندارد، پزشک یا روانپزشک کودک ممکن است داروهای خاصی را برای درمان سایر بیماری‌ها مانند بیش‌فعالی، اختلال وسواس فکری عملی یا افسردگی تجویز کند. درصورت عدم درمان، این بیماری‌ها می‌توانند علائم اختلال نافرمانی مقابله‌ای را بدتر کنند.

چگونه می‌توانم از اختلال نافرمانی مقابله‌ای در فرزندم پیشگیری کنم؟

کارشناسان نمی‌دانند چه چیزی باعث اختلال نافرمانی مقابله‌ای می‌شود. اما رویکردهای خاصی می‌توانند به پیشگیری از این اختلال کمک کنند. کودکان خردسال ممکن است از برنامه‌های مداخله زودهنگام کمک بگیرند. این برنامه‌ها می‌توانند مهارت‌های اجتماعی و نحوه برخورد با عصبانیت را به آن‌ها آموزش دهند. برای نوجوانان، داشتن گفتگودرمانی (روان‌درمانی)، یادگیری مهارت‌های اجتماعی و دریافت کمک درسی می‌توانند به کاهش رفتارهای مشکل‌ساز کمک کنند. برنامه‌های مبتنی بر مدرسه نیز می‌توانند به توقف قلدری و بهبود روابط بین نوجوانان کمک کنند.

برنامه‌های آموزش مدیریت والدین نیز مهم هستند. این برنامه‌ها به والدین آموزش می‌دهند که چگونه رفتار فرزند خود را مدیریت کنند. والدین در این برنامه‌ها، روش‌های تقویت مثبت و همچنین نحوه تربیت فرزند خود را یاد می‌گیرند.

چگونه می‌توانم به فرزندم کمک کنم تا با اختلال نافرمانی مقابله‌ای زندگی کند؟

درمان زودهنگام فرزندتان اغلب می‌تواند از مشکلات بعدی جلوگیری کند. در اینجا کارهایی وجود دارند که می‌توانید برای کمک به کودک خود انجام دهید:

• به‌طور مرتب به پزشک کودک مراجعه کنید.
• درصورت نیاز در خانواده‌درمانی شرکت کنید.
• با پزشک فرزندتان درمورد سایر متخصصانی که می‌توانند به درمان کودک کمک کنند، صحبت کنید.
• درمورد اختلال فرزندتان به دیگران اطلاع دهید و با پزشک او و مدرسه همکاری کرده تا برنامه‌ای درمانی طراحی کنید.
• با والدین کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای ارتباط برقرار کنید. آن‌ها می‌توانند اطلاعات مفیدی در اختیار شما قرار دهند.
• اگر شما یا سایر اعضای خانواده احساس خستگی یا استرس می‌کنید، با پزشک فرزندتان صحبت کنید. پزشک می‌تواند شما را به گروه‌های حمایتی برای مراقبان و خانواده‌های کودکان مبتلا به ODD ارجاع دهد.

چه زمانی باید با پزشک فرزندم تماس بگیرم؟

اگر فرزندتان علائم زیر را نشان می‌دهد به پزشک مراجعه کنید:

• احساس افسردگی، ترس، اضطراب یا خشم شدید
• ابراز افکار خودزنی یا آسیب رساندن به دیگران
• داشتن احساس خارج از کنترل بودن
• شنیدن صداهایی که دیگران نمی‌شنوند
• دیدن چیزهایی که دیگران نمی‌بینند
• نخوردن غذا یا نخوابیدن به‌مدت سه روز متوالی
• بروز رفتارهایی که باعث نگرانی دوستان، خانواده یا معلمان می‌شوند

جمع‌بندی

کودکان و نوجوانانی که نافرمان یا بسیار مخرب هستند می‌توانند برای والدین بسیار چالش برانگیز باشند. درحالی‌که نشان دادن رفتار نافرمانی گهگاه برای کودکان و نوجوانان طبیعی است، رفتار مکرر و مخرب ممکن است نشان‌دهنده اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) باشد. شروع زودهنگام درمان ODD بسیار مهم بوده و اولین قدم، صحبت با متخصص است. در صورتی که نگران وجود این اختلال ودرمان آن در عزیزانتان هستید، برای مشاوره رایگان و یا دریافت نوبت ویزیت می توانید با شماره 02166013282تماس حاصل فرمایید. همکاران ما در کلینیک رسش همیشه خدمتگزار و پاسخگوی شما عزیزان هستند.

منابع

hopkinsmedicine.org

my.clevelandclinic.org

mayoclinic.org