فوبیای مدرسه در کودکان نوعی اختلال اضطرابی است که به اضطراب و ترس شدید کودکان و نوجوانان از رفتن به مدرسه اشاره دارد. این وضعیت معمولاً در حوالی سنی که کودکان شروع به مدرسه رفتن می‌کنند رخ می‌دهد، اما می‌تواند در سنین بالاتر نیز بروز کند. فوبیای مدرسه می‌تواند تأثیری منفی بر زندگی روزمره و پیشرفت تحصیلی فرزند شما داشته باشد.
امروزه، اضطراب و ترس کودکان از رفتن به مدرسه به مشکلی بسیار رایج برای والدین و معلمان تبدیل شده است. این وضعیت به‌عنوان امتناع (اجتناب) از مدرسه شناخته می‌شود و اغلب عاملی جدی برای نگرانی است. امتناع از مدرسه با بی‌میلی کودک به رفتن به مدرسه مشخص می‌شود و او اغلب این بی‌میلی را ازطریق علائم جسمی یا عاطفی ابراز می‌کند. ارزیابی و مدیریت این وضعیت چالش‌برانگیز، فرایندی پیچیده است که به همکاری معلمان و والدین کودک نیاز دارد.
علائم فوبیای مدرسه چیست؟
علائم فوبیای مدرسه بسته به سن، شخصیت و شرایط زندگی کودک متفاوت هستند. بااین‌حال، علائم رایج شامل موارد زیر می‌باشند:
- علائم جسمی: کودکان ممکن است در هنگام اجتناب از رفتن به مدرسه، علائم جسمی مانند درد شکم، حالت تهوع، استفراغ، تعریق، تکرر ادرار، سردرد یا سرگیجه را تجربه کنند. این علائم اغلب علل روانی دارند.
- نگرانی و اضطراب بیش‌ازحد: با نزدیک شدن به زمان رفتن به مدرسه، اضطراب و نگرانی زیادی به سراغ کودک می‌آید. این اضطراب‌ها صبح به اوج خود می‌رسند و ممکن است مدتی طول بکشد تا کودک آرام شود.
- امتناع از مدرسه: کودکان ممکن است آشکارا ابراز کنند که نمی‌خواهند به مدرسه بروند.
- انزوای اجتماعی: اجتناب از رفتن به مدرسه می‌تواند به‌طور منفی بر روابط اجتماعی کودک با دوستانش تأثیر بگذارد. ماندن در خانه به‌جای رفتن به مدرسه منجر به انزوای اجتماعی می‌شود.
- مشکلات رفتاری: اجتناب از رفتن به مدرسه می‌تواند منجر به مشکلات رفتاری در مدرسه یا خانه شود. این رفتارها ممکن است تلاش‌هایی برای کاهش اضطراب کودک یا منحرف کردن حواس او باشند.
- مشکلات خواب: اضطراب درمورد رفتن به مدرسه می‌تواند بر خواب کودک در طول شب تأثیر بگذارد. کمبود خواب می‌تواند باعث ایجاد اضطراب بیشتر در کودک شود.
علل فوبیای مدرسه چیست؟
علل فوبیای مدرسه، که به اضطراب و ترس شدید کودکان از رفتن به مدرسه اشاره دارند، می‌توانند ناشی از عوامل مختلفی باشند و در کودکان مختلف به‌صورت متفاوت بروز کنند. بااین‌حال، دلایل رایج فوبیای مدرسه شامل موارد زیر هستند:
- اضطراب جدایی: اضطراب جدایی یکی از شایع‌ترین علل فوبیای مدرسه است؛ زیرا رفتن به مدرسه برای کودکان به معنای جدایی از والدین است. کودکان ممکن است به‌دلیل ترس از جدا شدن از والدینشان نخواهند به مدرسه بروند.
- مشکلات در خانه: مشکلات خانوادگی می‌توانند باعث شوند کودک از رفتن به مدرسه اجتناب کند. به‌عنوان مثال، درگیری‌های خانوادگی یا استرس در خانواده می‌توانند فوبیای مدرسه را در کودک افزایش دهند.
- عوامل اجتماعی: قلدری در مدرسه، اختلافات بین دوستان یا تجربیات منفی بین دانش‌آموزان می‌توانند منجر به اجتناب کودک از رفتن به مدرسه شوند. تجربیات ناخوشایند اجتماعی نیز می‌توانند محرک‌های فوبیای مدرسه باشند.
- عوامل ژنتیکی: سابقه خانوادگی می‌تواند بر حساسیت کودک نسبت به اختلالات اضطرابی تأثیر بگذارد. کودکانی که سابقه خانوادگی اختلالات اضطرابی دارند ممکن است در معرض خطر فوبیای مدرسه باشند.
- مشکلات تحصیلی: کودکان ممکن است به‌خاطر احساس عدم موفقیت تحصیلی یا ناتوانی در انجام تکالیف مدرسه تمایلی به مدرسه رفتن نداشته باشند.
- اختلال اضطراب فراگیر: برخی از کودکان ممکن است اختلال اضطراب فراگیر داشته باشند و این اختلال می‌تواند به ایجاد فوبیای مدرسه کمک کند. اختلال اضطراب فراگیر می‌تواند توانایی کودک در مقابله با انواع استرس و اضطراب را تضعیف کند.
- تجربیات آسیب‌زای گذشته: این واقعیت که کودک در گذشته تجربیات آسیب‌زایی داشته است می‌تواند یکی از علل زمینه‌ای فوبیای مدرسه باشد. این تجربیات آسیب‌زا می‌توانند احساس ناامنی یا بی‌اعتمادی کودک نسبت به مدرسه را افزایش دهند.
چه کسانی ممکن است به فوبیای مدرسه مبتلا شوند؟
بسیاری از کودکان بین 18 تا 24ماهگی دچار اضطراب جدایی می‌شوند. آن‌ها ممکن است گریه کرده، قشقرق به پا کنند یا هنگام دوری از مراقب خود مضطرب شوند. معمولاً با بزرگ‌تر شدن کودک، این اضطراب جدایی برطرف می‌شود. اما اگر این اتفاق نیفتد، کودک به فوبیای مدرسه مبتلا می‌شود.
اگر مراقبان کودک بیش‌ازحد محافظه‌کار باشند، احتمال ابتلای او به فوبیای مدرسه بیشتر می‌شود. برخی از کودکان به‌طور طبیعی مضطرب‌تر از دیگران هستند. همچنین، احتمال ترس کودکان از مدرسه درصورت وجود شرایط زیر بیشتر است:
- تک فرزند بودن
- فرزند کوچک‌تر بودن
- ابتلا به بیماری مزمن
فوبیای مدرسه چقدر شایع است؟
فوبیای مدرسه حدود 2٪ تا 5٪ از کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به عبارت دیگر، از هر 20 کودک، حداکثر 1 نفر به این اختلال مبتلا می‌شوند. این وضعیت بیشتر در کودکان خردسال 5 تا 6 ساله یا کودکان در سن راهنمایی 10 تا 11 ساله شایع است. همچنین ممکن است علائم فوبیای مدرسه را در زمان‌های تغییر مقطع مانند زمان ورود به دبیرستان مشاهده کنید.
فوبیای مدرسه چگونه تشخیص داده می‌شود؟
فوبیای مدرسه معیار تشخیصی خاصی ندارد. پزشک برای درک ریشه امتناع از مدرسه، سؤالات زیر را از شما یا فرزندتان می‌پرسد:
- فرزندتان چه علائمی را تجربه می‌کند؟
- چه زمانی علائم ظاهر می‌شوند؟
- علائم چه مدت طول می‌کشند؟
- آیا اتفاق‌ها یا تعاملات خاص علائم را تحریک می‌کنند؟
- چه چیزی باعث از بین رفتن علائم می‌شود؟
فوبیای مدرسه چگونه درمان می‌شود؟
کودکانی که علائم خفیف فوبیای مدرسه دارند می‌توانند با کمک مراقب یا معلم بر ترس‌های مربوط به مدرسه غلبه کنند. اما اگر علائم شدید بوده یا مربوط به بیماری سلامت روان دیگری باشند، کودکان می‌توانند از موارد زیر بهره‌مند شوند:
- گفتگو درمانی: درمان شناختی رفتاری (CBT)، که اغلب گفتگو درمانی نامیده می‌شود، به کودکان کمک می‌کند تا افکار غیرمفید یا نادرست را شناسایی کنند. درمانگر به کودکان می‌آموزد که چگونه افکار نادرست را با افکار منطقی جایگزین کنند.
- رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT): رفتاردرمانی دیالکتیکی از چهار مهارت برای کمک به کودکان در غلبه بر احساسات شدید استفاده می‌کند. درمانگر دو مهارت مبتنی بر پذیرش و دو مهارت مبتنی بر تغییر را به کودکان آموزش می‌دهد. هدف این است که به کودکان کمک شود تا درک کنند چگونه افکارشان بر رفتارهایشان تأثیر می‌گذارند. آن‌ها با این درک می‌توانند احساسات منفی و روابط بین‌فردی را بهتر مدیریت کنند.
- مواجهه‌درمانی: مواجهه‌درمانی با معرفی تدریجی ترسی خاص به زندگی روزمره عمل می‌کند. کودکان ممکن است با تجسم تعاملات در مدرسه شروع کنند. درنهایت، در زندگی واقعی با ترس روبرو می‌شوند.
- دارودرمانی: اگر کودک مبتلا به بیماری سلامت روان دیگری باشد، دارودرمانی توصیه می‌شود. به‌عنوان مثال، کودکان ممکن است داروهای ضدافسردگی مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) مصرف کنند. سرترالین (Zoloft®) یا فلوکستین (Prozac®) ممکن است اختلالات اضطرابی زمینه‌ای را درمان کنند.
آیا شرایط دیگری وجود دارد که فرزندم را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به فوبیای مدرسه قرار دهد؟
کودکان مبتلا به اختلالات اضطرابی یا سایر بیماری‌های سلامت روان بیشتر در معرض ابتلا به امتناع از مدرسه هستند. کودکان مبتلا به فوبیای مدرسه ممکن است به اختلالات زیر نیز مبتلا باشند:
- افسردگی
- اختلال اضطراب فراگیر (GAD)
- اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)
- اختلال نافرمانی مقابله‌ای
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- اختلال اضطراب اجتماعی
چگونه فرزندم می‌تواند بر ترس از مدرسه غلبه کند؟
بسیاری از کودکان با کمک درمان مناسب، بر ترس از مدرسه غلبه می‌کنند. برای برخی دیگر، اضطراب مربوط به مدرسه هرگز به‌طور کامل از بین نمی‌رود.
کودکان می‌توانند در کنار درمان‌های رسمی، از استراتژی‌های مقابله‌ای برای کاهش اضطراب استفاده کنند. این استراتژی‌ها عبارت‌اند از:
- تکنیک‌های ذهن‌آگاهی یا مدیتیشن برای کاهش استرس
- تمرین‌های تنفسی
- تکرار اظهارات مثبت و تأکیدی
چه سؤالاتی باید از پزشک فرزندم بپرسم؟
سؤالاتی که می‌توانید از پزشک کودک بپرسید عبارت‌اند از:
- محتمل‌ترین علت امتناع از مدرسه چیست؟
- آیا فرزندم مبتلا به اختلالات سلامت روان است؟
- آیا مراجعه به درمانگر برای فرزندم مفید است؟
- چگونه می‌توانم به فرزندم در غلبه بر فوبیای مدرسه کمک کنم؟
جمع‌بندی
فوبیای مدرسه، ترس شدید از مدرسه است. برخی از کودکانی که فوبیای مدرسه دارند با فکر رفتن به مدرسه دچار بیماری جسمی می‌شوند. آن‌ها ممکن است به‌دلایل مبهم یا نامشخص از رفتن به مدرسه امتناع کنند. کودکانی که علائم خفیف دارند می‌توانند با کمک معلم یا مراقب خود بر ترس و اضطراب مربوط به مدرسه غلبه کنند. کودکان با علائم شدیدتر نیز می‌توانند از دارو یا رفتاردرمانی بهره‌مند شوند.
منابع
مطالب مشابه
حتی خوش‌رفتارترین کودکان نیز ممکن است گاهی‌اوقات رفتاری چالش‌برانگیز داشته باشند. اما اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) شامل الگویی مکرر و مداوم از خشم، تحریک‌پذیری، بحث و سرپیچی نسبت به والدین و سایر افرادی است که در موضع قدرت قرار دارند. ODD همچنین شامل کینه‌توزی و انتقام‌جویی می‌شود.
امروزه، اضطراب و ترس کودکان از رفتن به مدرسه به مشکلی بسیار رایج برای والدین و معلمان تبدیل شده است. این وضعیت به‌عنوان امتناع (اجتناب) از مدرسه شناخته می‌شود و اغلب عاملی جدی برای نگرانی است.
سندرم داون می‌تواند هر کسی را تحت تأثیر قرار دهد. این بیماری، اختلالی ژنتیکی است و درنتیجه کاری که والدین قبل یا در طول بارداری انجام داده‌اند، رخ نمی‌دهد. در اکثر موارد، سندرم داون به‌طور تصادفی اتفاق میفتد.
اختلال هماهنگی رشدی (DCD)، اختلالی عصبی است که تعادل، هماهنگی و مهارت‌های حرکتی بیمار ازجمله مهارت‌های حرکتی ظریف، درشت و برنامه‌ریزی حرکتی را دچار مشکل می کند.
یکی از نکات مهم در هنگام یافتن مرکز درمانی اوتیسم، نزدیکی مرکز به محل زندگی بیمار است. در این صورت والدین با خیالی آسوده مراحل درمان فرزند خود را شروع می‌کنند. اگر در شمال تهران ساکن هستید و به مرکز درمانی اوتیسم نیاز دارید، گروه توانبخشی راه کمال با بهره‌گیری از تیمی مجرب و حرفه‌ای، خدمات تخصصی و نوین برای درمان کودک شما ارائه می‌دهد.
فلج مغزی، بیماری مادام‌العمری است که به درمان‌های طولانی‌مدت نیاز دارد. درحالی‌که اثربخشی بوتاکس در تسکین اسپاستیسیته در افراد مبتلا به فلج مغزی ثابت شده است، اثرات آن موقتی هستند.
امتناع کودک از غذا خوردن می‌تواند برای والدین ناراحت‌کننده باشد. مقداری بدغذایی در زمان غذا خوردن برای هر نوزاد یا کودک نوپایی طبیعی است، اما باید به‌مرور زمان از بین برود. هنگامی که بدغذایی یا مشکلات تغذیه ماه‌ها یا سال‌ها طول می‌کشند، ممکن است مشکلی پزشکی یا رفتاری در ریشه علائم آن‌ها وجود داشته باشد.
اختلال بلع یا دیسفاژی به معنی ناتوانی در عبور آسان غذا یا مایعات از دهان، گلو و سپس مری و معده در طی فرایند بلعیدن است. این اختلال می‌تواند منجر به آسپیراسیون (ورود غذا یا مایعات به نای و ریه‌ها) شود.
اگر با کودکی اوتیسمی زندگی یا کار کنید، می‌دانید که بال بال زدن در اوتیسم، رفتاری خودتحریکی (استیمینگ) در نظر گرفته می‌شود. کودک مبتلا به اوتیسم از رفتارهای استیمینگ برای خودتنظیمی احساسات یا اضطراب خود استفاده می‌کند.
رفتاردرمانی شناختی بر این ایده استوار است که احساسات، افکار و رفتارهای ما همگی به هم مرتبط هستند و می‌توانند بر یکدیگر تأثیر بگذارند. وقتی کودکان احساس اضطراب یا افسردگی می‌کنند، به‌راحتی در چرخه افکار منفی یا غیرمفید گرفتار می‌شوند.