تخمین زده می‌شود که 4.6 میلیون کودک در سن مدرسه در ایالات متحده مبتلا به اختلال یادگیری هستند. این مسئله زندگی تحصیلی آن‌ها را به مراتب چالش‌برانگیزتر از دانش‌آموزان معمولی می‌کند. اضطراب و استرس ناشی از ناتوانی در هماهنگی با محتوای درسی و عملکرد ضعیف در امتحانات می‌تواند تأثیر منفی بر کودکان و خانواده‌های آن‌ها بگذارد. والدین این کودکان برای یافتن راهکار مناسب و کمک به فرزندانشان با چالش‌هایی مواجه می‌شوند.
ناتوانی‌های یادگیری، اختلالات عصبی هستند که از مشکلات عملکردی مغز ناشی می‌شوند. نوروفیدبک به عنوان یک روش غیر دارویی، از طریق بازآموزی مغز برای عملکرد بهتر، نواحی مشکل‌دار را هدف قرار می‌دهد. نقشه‌برداری اولیه از مغز بیمار نشان می‌دهد که کدام نواحی عملکرد ناقصی دارند و بر اساس آن، پروتکلی برای آموزش مجدد مغز تدوین می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که نوروفیدبک می‌تواند ناتوانی‌های یادگیری مختلف را درمان کرده و با کاهش علائم، به بهبود عملکرد تحصیلی کمک کند.
نوروفیدبک درمانی چیست؟
درمان نوروفیدبک شامل اتصال حسگرهای الکتریکی به سر فرد می‌شود. این درمان بدون درد است و بسیار کمتر از آنچه به نظر می‌رسد ترسناک است.
در این فرآیند، نوارها یا الکترودهایی که روی سر قرار می‌گیرند، بسته به محل قرارگیری‌شان، فعالیت بخش‌های مختلف مغز را کنترل می‌کنند. بیمار می‌تواند با استفاده از بازخوردهای شنیداری یا بصری، مشاهده کند که مغزش چگونه به محرک‌های مختلفی که یک درمانگر یا پزشک به او داده، واکنش نشان می‌دهد.
واکنش‌ها روی یک نمودار ثبت می‌شوند تا فرد بتواند واکنش طبیعی مغز خود را مشاهده کند. پس از این درمان، بیمار می‌تواند با یک متخصص همکاری کرده تا علت این واکنش‌ها را درک کند. این فرآیند می‌تواند به بیمار کمک کند تا بر اساس واکنش‌های طبیعی مغزش که ممکن است حتی از وقوع آن آگاه نباشد، ریشه احساسات خود را شناسایی کند.
درمان اختلالات یادگیری با نوروفیدبک
افرادی که دارای ناتوانی‌های یادگیری هستند ممکن است الگوهای خاصی از امواج مغزی مانند دلتا (امواج مغزی غالب در خواب) و تتا (موج مغزی مرتبط با خیالبافی و آگاهی درونی) را نشان دهند. این عدم تعادل در امواج مغزی ممکن است توضیح دهد که چرا افراد با تنظیم تمرکز و توجه خود مشکل دارند. علاوه بر این، ممکن است مشکلاتی در تعادل کلی امواج مغزی، ارتباط بین نواحی مختلف مغز و سرعت انتقال اطلاعات وجود داشته باشد. برخی از نواحی مغز ممکن است در امواج مغزی سریع مانند بتا (15-22 هرتز) و های- بتا (22-38 هرتز) گرفتار شوند؛ زیرا مغز سعی دارد تا الگوهای امواج آهسته‌تر را جبران کند.
پزشک می‌تواند پس از شناسایی الگوهای امواج مغزی مرتبط با علائم بیمار، یک برنامه شخصی برای هدف قرار دادن و بهبود آن‌ها طراحی کند. پزشک در طول هر جلسه، امواج مغزی بیمار را رصد می‌کند و زمانی که تعادل بیشتری در الگوهای امواج مغزی مشاهده شود، با ویدئو و صدا به او پاداش می‌دهد. این پاداش‌های صوتی و تصویری به آموزش و راهنمایی مغز بیمار برای بهبود تعادل و کاهش علائم کمک می‌کنند.
چگونه نوروفیدبک به ناتوانی‌های یادگیری کمک می‌کند:
- تنظیم امواج مغزی. نوروفیدبک به افراد آموزش می‌دهد تا الگوهای امواج مغزی خود را تنظیم کنند، مانند افزایش امواج بتا برای بهبود تمرکز و کاهش امواج تتا که به رؤیاپردازی مربوط است. این کار به ناتوانی‌های یادگیری کمک می‌کند تا الگوهای غیر معمول امواج مغزی اصلاح شوند و بهبود تمرکز، توجه و پردازش شناختی حاصل گردد.
- تقویت عملکرد شناختی. نوروفیدبک با ترویج خودتنظیمی فعالیت امواج مغزی، عملکرد شناختی را بهبود می‌بخشد. این شامل بهبود حافظه، سرعت پردازش اطلاعات و توانمندی‌های اجرایی است که در یادگیری ضروری هستند.
- تقویت توجه و تمرکز. یکی از چالش‌های رایج در ناتوانی‌های یادگیری، مشکلات توجه و تمرکز است. نوروفیدبک به افراد کمک می‌کند تا توانایی مغز خود را در حفظ توجه و مقاومت در برابر حواس‌پرتی تقویت کنند.
- کاهش اضطراب و استرس. اختلالات یادگیری اغلب باعث استرس و اضطراب می‌شوند که می‌توانند بر عملکرد شناختی تأثیر منفی بگذارند. نوروفیدبک به کاهش این اضطراب‌ها در مغز کمک می‌کند که در نتیجه، فرآیند یادگیری تسهیل می‌شود.
- تقویت نوروپلاستیسیته. نوروفیدبک به تغییرات سازگارانه در مغز کمک می‌کند که باعث پردازش اطلاعات به‌صورت مؤثرتر و کارآمدتر می‌شود. این فرآیند نوروپلاستیسیته را تقویت می‌کند.
- درمان شخصی‌سازی‌شده. پروتکل‌های نوروفیدبک بر اساس الگوهای امواج مغزی خاص و چالش‌های یادگیری فردی طراحی می‌شوند. این رویکرد شخصی‌سازی‌شده به حل مسائل خاص هر فرد کمک می‌کند.
فرایند درمان اختلال یادگیری با کمک روش نوروفیدبک چگونه انجام می‌شود؟
فرآیند درمان با یک مصاحبه بالینی آغاز می‌شود که در آن پیشینه، تاریخچه پزشکی، رشد، علائم و شدت آن‌ها و رویدادهای مهم زندگی بررسی می‌شود. هدف این مرحله این است که پزشک وضعیت دقیق بیمار را شناسایی کند.
مرحله بعدی ثبت خط پایه الکتروانسفالوگرام کمی (QEEG) است. همان‌طور که یک گوشی پزشکی برای شنیدن ضربان قلب روی قفسه سینه قرار می‌گیرد، الکترودهایی روی پوست سر بیمار قرار می‌گیرند تا فعالیت امواج مغزی او ثبت شده و تحلیل شوند.
پس از جمع‌آوری اطلاعات از مصاحبه بالینی و ثبت پایه، قطعات مختلف کنار هم قرار می‌گیرند و یک برنامه نوروفیدبک سفارشی طراحی می‌شود که مطابق با نیازهای بیمار باشد.
سپس پزشک نتایج به‌دست آمده را برای بیمار شرح می‌دهد و به او کمک می‌کند تا آمارهای مختلف و الگوهای امواج مغزی را که در برنامه او درگیر هستند، درک کند. همچنین پزشک قبل از شروع آموزش نوروفیدبک، به تمام سؤالات بیمار پاسخ خواهد داد.
مزایای نوروفیدبک درمانی
یکی از مهم‌ترین مزایای روش نوروفیدبک این است که می‌تواند عملکردهای درونی مغز را نشان دهد. این روش می‌تواند واکنش‌هایی را که به طور ناخودآگاه رخ می‌دهند، آشکار کرده و به بیمار کمک کند تا رفتارهای غیرمفید را شناسایی کرده و برای اصلاح آن‌ها تلاش کند.
از دیگر مزایای نوروفیدبک، نمایش واکنش‌های مغز در لحظه است. این بازخورد فوری به بیمار امکان می‌دهد واکنش‌های خود را بهتر درک کرده و از دیدگاهی بی‌طرف آن‌ها را مشاهده کند. این ویژگی به ویژه برای افرادی که در مدیریت خشم مشکل دارند، مفید است؛ زیرا به آن‌ها کمک می‌کند تا نسبت به محرک‌های بیرونی آگاه‌تر و کنترل‌شده‌تر واکنش نشان دهند.
اثربخشی نوروفیدبک درمانی
اگرچه روش نوروفیدبک هنوز به عنوان راه‌حلی برای بسیاری از بیماری‌ها در حال بررسی است، اما در مطالعات کوچک نتایج امیدوارکننده‌ای نشان داده‌اند. با این حال، میزان اثربخشی این روش به تعداد جلسات و نوع شرایط بستگی دارد.
نوروفیدبک علاوه بر درمان اختلالاتی مانند اختلال نقص توجه و بیش فعالی، اضطراب و بی‌خوابی، منجر به افزایش فعالیت مغز در مطالعه‌ای با 20 فرد مسن شد. اعضای گروه قبل و بعد از هشت جلسه 30 دقیقه‌ای قرار گرفتن در معرض گاما یا بتا نوروفیدبک، تست‌های حافظه و هوش را انجام دادند. آن‌ها پس از هر درمان، افزایش قابل توجهی در فعالیت مغز مشاهده کردند. نتایج نشان می‌دهند مغز افراد مسن قادر به انجام فعالیت‌هایی است که در ابتدا قابل تصور نبودند. با این حال، محققان هیچ تفاوتی در عملکرد شناختی پس از درمان نوروفیدبک پیدا نکردند.
مطالعات همچنین نشان داده‌اند که نوروفیدبک می‌تواند تأثیر مثبتی بر کودکان مبتلا به بیش فعالی داشته باشد. در یکی از مطالعات، والدین و کودکان پس از گذراندن یک دوره تابستانی فشرده نوروفیدبک، تفاوت‌های چشمگیری را گزارش کردند.
جمع‌بندی
نوروفیدبک یک روش غیرتهاجمی و بدون درد است که از بازخورد امواج مغزی برای کمک به تنظیم و بهبود عملکرد مغز استفاده می‌کند. این روش می‌تواند به افراد دارای اختلالات یادگیری مانند بیش فعالی، دیسکلکولیا (اختلال ریاضی) و دیسگرافی (اختلال نوشتن) کمک کند تا تمرکز، حافظه و توانایی‌های شناختی خود را بهبود بخشند.
در نوروفیدبک، الکترودهایی روی پوست سر قرار می‌گیرند تا فعالیت امواج مغزی را اندازه‌گیری کنند. با بازخورد بصری یا شنیداری، فرد یاد می‌گیرد که چگونه الگوهای مغزی خود را تغییر دهد. این فرایند می‌تواند منجر به کاهش علائم اختلالات یادگیری و افزایش توانایی پردازش اطلاعات شود.
نوروفیدبک می‌تواند به عنوان یک روش مکمل یا جایگزین داروها استفاده شود و برای کودکان و بزرگسالان مؤثر است. جلسات درمانی ممکن است چندین هفته تا چند ماه طول بکشند و تغییرات تدریجی اما پایدار ایجاد کنند.
منابع
مطالب مشابه
کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً در ارتباطات اجتماعی و تعامل با دیگران با چالش‌هایی مواجه هستند. در 18ماهگی، والدین باید توجه دقیقی به نحوه تعامل فرزندشان با اطرافیان داشته باشند. نشانه‌های رایجی که ممکن است در این سن ظاهر شوند عبارت‌اند از: فقدان تماس چشمی مؤثر، پاسخ محدود به نام، عدم علاقه به بازی‌های تعاملی و مشکلات در تقلید حرکات یا رفتارها
گزارش‌های موجود از سوی اسپکتروم نشان می‌دهند که سن 6سالگی برای کودکان مبتلا به اوتیسم نقطه عطف مهمی است؛ چرا که طبق مطالعه‌ای طولانی‌مدت، شدت ویژگی‌های اوتیسم در بسیاری از کودکان از سنین 3 تا 6 سالگی کاهش می‌یابند، ولی این پیشرفت معمولاً برای سه‌چهارم کودکان متوقف می‌شود.
تشخیص زودهنگام اوتیسم در کودکان 2 ساله نقشی حیاتی در بهبود نتایج بلندمدت دارد. تحقیقات نشان داده‌اند که شناسایی و مداخله به‌موقع، به‌ویژه در دوران حساس رشد مغز، می‌تواند به توسعه مهارت‌های ارتباطی، اجتماعی و رفتاری کودک کمک چشمگیری کند.
گفتاردرمانی و کاردرمانی پایه‌های اصلی مدیریت اوتیسم محسوب می‌شوند. بااین‌حال، بسیاری از خانواده‌ها برای تکمیل این روش‌ها به سراغ درمان‌های طبیعی و سنتی مانند شاهدانه، داروهای گیاهی و ... می روند.
یکی از مواردی که افراد مبتلا به اوتیسم برای جبران ناراحتی در هنگام برقراری ارتباط چشمی انجام می‌دهند، نگاه کردن به چیزی غیر از چهره دیگران در حین تعامل اجتماعی است. برای مثال دانش‌آموز مبتلا به اوتیسم در مدرسه می‌تواند هنگام نگاه کردن و ور رفتن با شیئی خاص، مانند اسباب‌بازی یا مداد بهتر روی درس تمرکز کند.
تیک‌ها، حرکات یا صداهای ناگهانی و سریعی هستند که کودک به‌طور مکرر و غیرارادی انجام می‌دهد. اگر کودک تیک حرکتی داشته باشد، ممکن است به‌طور مکرر پلک بزند یا شانه‌های خود را بارها و بارها بالا بیندازد. اگر تیک صوتی داشته باشد، احتمالاً به‌صورت ناخواسته صدای خرخر ایجاد می‌کند یا احساس نیاز به صاف کردن مداوم گلو دارد. تیک‌ها اغلب با گذشت زمان تغییر می‌کنند.
هنگامی که کودک به وسواس فکری عملی مبتلا می‌شود، افکار وسواسی و رفتاری اجباری می‌توانند بسیار مکرر و شدید شوند و در زندگی روزمره و رشد طبیعی کودک اختلال ایجاد کنند.
اختلال انفجاری متناوب (IED) نوعی اختلال رفتاری است که با دوره‌های مکرر خشم و پرخاشگری شدید مشخص می‌شود. این فوران‌ها می‌توانند کلامی یا جسمی باشند و اغلب غیرقابل پیش بینی هستند.
هنگامی که مغز در درک ورودی بصری دریافتی مشکل داشته باشد، اطلاعات به‌درستی درک نشده و نمی‌توانند با سایر حواس ادغام شوند.توجه به این نکته بسیار مهم است که اختلال حس بینایی به مشکلات مربوط به بینایی اشاره ندارد. درواقع کودکی که ازنظر بینایی دید 20/20 کامل دارد، اگر با اختلال حس بینایی دست و پنجه نرم کند، همچنان در درک آنچه می‌بیند با مشکل مواجه می‌شود.
آسیب سر می تواند به خفیفی ضربه، کبودی (کوفتگی) یا بریدگی روی سر باشد. یا می تواند ضربه مغزی، بریدگی عمیق یا زخم باز، شکستگی استخوان جمجمه، خونریزی داخلی یا آسیب به مغز باشد.