عوارض داروهای بیش فعالی - خطرات استفاده بلند مدت

دارودرمانی یکی از روش‌های متداول برای مدیریت اختلال نقص توجه و بیش‌ فعالی (ADHD) است. داروهایی مانند محرک‌های عصبی می‌توانند در کاهش علائم بیش فعالی بسیار مؤثر باشند اما برخی از بیماران عوارض جانبی ناراحت‌کننده یا مضری را تجربه می‌کنند. آگاهی از عوارض احتمالی داروهای بیش فعالی برای والدین و متخصصان اهمیت زیادی دارد تا بتوانند بهترین تصمیمات را برای مدیریت علائم این اختلال بگیرند و تأثیرات منفی را به حداقل برسانند. در این مطلب شایع‌ترین عوارض داروهای بیش فعالی را توضیح می‌دهیم. با ما همراه باشید.

دو عامل کلیدی در عوارض جانبی

دریافت دوز مناسب برای به حداقل رساندن عوارض جانبی مهم است. داروهای محرک با بالا بردن سطح دو ماده شیمیایی مغز، دوپامین و نوراپی نفرین، عمل می‌کنند. اگر بیمار سطوح مناسبی از دوپامین و نوراپی نفرین را دریافت کند، بسیار متمرکز خواهد بود. اما اگر مقدار زیادی از این مواد شیمیایی دریافت کند، به مغز فشار وارد شده و عوارض جانبی منفی ایجاد می‌شوند.

همچنین مهم است که توجه داشته باشید که دو گروه از داروهای بیش فعالی وجود دارند که هر کدام بر اساس محرک‌های متفاوتی هستند:

• داروهای مبتنی بر متیل فنیدیت: ریتالین، متیلین، کنسرتا، متادیت، پچ دی ترانا
• داروهای مبتنی بر دکستروآمفتامین: آدرال، ویاس و دگزدرین

برخی از کودکان به این دو گروه از داروها واکنش متفاوتی نشان می‌دهند. برخی حتی به فرمول‌های آزادسازی متفاوت - سرعت ورود دارو به جریان خون - همان داروی اصلی واکنش متفاوتی نشان می‌دهند. فرمول‌های کوتاه‌اثر بلافاصله منتشر می‌شوند و حدود 4 ساعت دوام می‌آورند. فرمول‌های طولانی‌اثر که دارو را به تدریج آزاد می‌کنند تا 14 ساعت ماندگاری دارند. بنابراین هنگامی که کودکان دچار عوارض جانبی ناخواسته می‌شوند، اغلب سعی می‌کنیم داروها و فرمول‌ها را تغییر دهیم.

شایع‌ترین عوارض داروهای بیش فعالی

مشکلات خواب

اگر داروها کودک شما را تا ساعات اولیه بیدار نگه می‌دارند، به این دلیل است که دارو هنوز قبل از خواب فعال است. اگر بیمار دارویی با اثر کوتاه مصرف می‌کند، ممکن است به این معنی باشد که او دوز دوم یا سوم را خیلی دیر در روز مصرف می‌کند، بنابراین اثر آن تا زمان خواب از بین نمی‌رود. اگر او داروهایی مصرف می‌کند که تأثیر آن 12 یا 14 ساعت طول می‌کشد، بهتر است داروهایی را امتحان کند که تأثیر چندانی ندارند.

مشکلات خواب ناشی از این دارو با گذشت زمان بهتر می‌شوند، بنابراین ارزش دارد که به کودک خود چهار تا شش هفته فرصت دهید تا ببینید آیا او با آنچه مصرف می‌کند سازگار است یا خیر.

مشکل خوابیدن ممکن است به‌دلیل تحریک بیش‌ازحد کودکان در زمان خواب – اغلب با انجام کاری در کامپیوتر – برای آرام کردن خود ایجاد شود. اگر اثر دارو از بین رفته باشد، ممکن است بیش فعالی کودک را بیدار نگه دارد.

داروهایی وجود دارند که می‌توانیم برای رفع مشکلات خواب امتحان کنیم: ملاتونین می‌تواند مؤثر باشد. بنادریل تا یک دهه پیش معمولاً استفاده می‌شد، اما روز بعد باعث ایجاد اثر خماری می‌شد و کودکان آن‌طور که باید احساس هوشیاری نداشتند.

مشکلات مربوط به غذا خوردن

داروهای با رهش طولانی‌مدت می‌توانند باعث مشکلات مربوط به غذا خوردن شوند. این داروها حدود چهار ساعت پس از مصرف به اوج خود می‌رسند. بنابراین برخی از کودکان این دارو را قبل از صبحانه مصرف می‌کنند و سپس متوجه می‌شوند که در زمان ناهار اشتهای خود را از دست می‌دهند.

بهتر است فرزند خود را تشویق کنید که هر زمان که گرسنه است غذا بخورد. او همچنین می‌تواند قبل از مصرف دارو یا پس از اینکه تأثیر دارو از بین رفت غذا بخورد.

راهکار دیگر استفاده از قرص‌هایی با رهش سریع است تا تأثیر آن‌ها تا ناهار از بین برود.

رشد تأخیری

برخی از کودکان، به‌ویژه پسران، زمانی که داروهای محرک مصرف می‌کنند به‌ویژه در سال اول، کندتر رشد می‌کنند. اما مطالعات نشان می‌دهند که در سال دوم و سوم، رشدی مورد انتظار را به دست می‌آورند. پسرانی که در تعطیلات آخر هفته و تعطیلات تابستانی از دارو استفاده می‌کنند، در سال اول کاهش رشد نشان نمی‌دهند.

این عارضه در دختران ظاهر نمی‌شود.

حالت تهوع و سردرد

این مشکلات ظرف چند هفته پس از شروع دارو برطرف می‌شوند و می‌توان با مصرف دارو همراه با غذا و در برخی موارد با تغییر دوز یا برنامه زمان‌بندی، آن‌ها را به حداقل رساند.

اثر برگشتی

برخی از والدین چیزی را توصیف می‌کنند که ما آن را «اثر برگشتی» می‌نامیم. درواقع اثر برگشتی به شکلی است که پس از اینکه اثر دارو از بین می‌رود، کودک بسیار تحریک‌پذیر و پرخاشگر می‌شود.

اتفاقی که میفتد این است که دارو خیلی سریع گیرنده‌های مغز را ترک می‌کند. یکی از راه‌های جلوگیری از بازگشت مجدد، در صورت وجود مشکل، افزودن دوز کمتری از دارو نیم ساعت قبل از بروز رفتارهای تحریک‌پذیر است.

گاهی‌اوقات ریباند (اثر برگشتی) می‌تواند نشانه‌ای از زیاد بودن دوز باشد و نیاز به تنظیم دارد. همچنین ممکن است نشانه‌ای از این باشد که این داروی خاص در بدن کودک به خوبی کار نمی‌کند و ممکن است لازم باشد داروی دیگر یا فرمول متفاوتی را امتحان کنیم.

تیک‌ها

برخی از کودکانی که داروهای محرک مصرف می‌کنند دچار تیک می‌شوند. وقتی این اتفاق میفتد، اولین کاری که ممکن است بخواهیم انجام دهیم این است که یک محرک دیگر را امتحان کنیم تا ببینیم آیا داروهای دیگر نیز باعث ایجاد تیک‌ می‌شوند یا خیر.

اگر این کار مؤثر نبود، می‌توانیم داروی غیرمحرک را امتحان کنیم که به روشی متفاوت بر مغز تأثیر می‌گذارد. دو نوع داروهای غیرمحرک وجود دارند که می‌توانند به کاهش علائم بیش فعالی کمک کنند. اگرچه این داروها به اندازه محرک‌ها قوی نیستند، کمتر باعث ایجاد تیک می‌شوند:

• اتوموکستین (که به نام Strattera فروخته می‌شود) در دسته ای از داروها به نام مهارکننده‌های جذب نوراپی نفرین قرار دارد. نوراپی نفرین یک ماده طبیعی در مغز است که برای کنترل رفتار مورد نیاز است.
• کلونیدین (Catapres، Nexicon) و گوانفاسین (Tenex) همان آگونیست‌های آلفا آدرنرژیک هستند. این داروها برای کاهش فشار خون بالا ساخته شده‌اند، اما در دوزهایی که برای درمان کودکان مبتلا به بیش فعالی استفاده می‌کنیم، به ندرت بر فشار خون تأثیر می‌گذارند.

تغییر خلق و خو

وقتی دوز محرک برای کودک خیلی زیاد باشد، ممکن است آرام‌بخش یا زامبی‌مانند به نظر رسیده یا اشک‌آور و تحریک‌پذیر به نظر برسد. اگر این اتفاق بیفتد، باید نسخه را تنظیم کنیم تا دوز مناسب را پیدا کنیم.

اما یک زیرمجموعه کوچک از کودکان مبتلا به بیش فعالی وجود دارند که به نظر می‌رسد وقتی داروهای محرک مصرف می‌کنند، بدخلق و تحریک‌پذیر می‌شوند (حتی اگر بهترین دوز ممکن را مصرف کنند). این رفتارها معمولاً بلافاصله به محض شروع مصرف دارو اتفاق میفتند و با قطع مصرف بلافاصله برطرف می‌شوند.

اگر این اتفاق برای فرزندتان افتاد، یک بار دیگر می‌توانید به محرک دیگری روی بیاورید؛ زیرا برخی از کودکان واکنش‌های متفاوتی نسبت به محرک‌های مبتنی بر متیل فنیدیت و آن‌هایی که مبتنی بر آمفتامین هستند، نشان می‌دهند. اگر این کار مؤثر نبود، یک داروی غیرمحرک مؤثر خواهد بود.

البته باید در نظر داشته باشید که کودکان مبتلا به بیش فعالی نیز ممکن است دچار افسردگی شوند. درواقع آن‌ها نسبت به سایر کودکان در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به اختلال افسردگی اساسی هستند. خبر خوب این است که این کودکان را می‌توان همزمان برای هر دو اختلال به طور ایمن درمان کرد. اگرچه ما درمان مشکلات خلقی را که از عوارض جانبی داروهای محرک هستند با داروی دیگری توصیه نمی‌کنیم.

بیماری قلبی یا فشار خون بالا

اکثر داروهای بیش فعالی محرک هستند. آن‌ها می‌توانند فشار خون را بالا ببرند و ضربان قلب را افزایش دهند. اگر بیمار مشکل قلبی داشته باشد، این داروها می‌توانند خطرناک باشند. مثال‌ها عبارت‌اند از:

• آمفتامین (50٪ لووآمفتامین / 50٪ دکستروآمفتامین) (Evekeo)
• آمفتامین/دکستروآمفتامین (25% لووآمفتامین/75% دکستروآمفتامین) (Adderall، Adderall XR، Mydayis)
• دکستروآمفتامین (دکسدرین، پروسنترا، زنزیدی)
• دکس متیل فنیدات (فوکالین، فوکالین XR)
• لیسدگزامفتامین (ویوانس)
• متیل فنیدات (کنسرتا، دیترانا، متادیت، متیلین، ریتالین، کویلیوانت)

تشنج یا ضربان قلب نامنظم

یکی دیگر از داروهای بیش فعالی، اتوموکستین (Strattera) یک محرک نیست، اما با تشنج و ضربان قلب نامنظم مرتبط است. FDA به افرادی که سابقه این مشکلات را دارند پیشنهاد می‌کند از مصرف آن بپرهیزند.

مشکلات روانپزشکی

داروهای بیش فعالی ممکن است با برخی از مشکلات سلامت روان مرتبط باشند، اما این مسئله نادر است. به‌عنوان مثال، برخی از افراد مشکلات رفتاری مانند پرخاشگری و خصومت را گزارش کرده‌اند. برخی دیگر می‌گویند که آن‌ها علائم اختلال دوقطبی را نشان می‌دهند.

FDA همچنین هشدار داده است که خطر خفیفی وجود دارد که داروهای محرک بیش فعالی منجر به نوسانات خلقی یا علائم روان‌پریشی مانند شنیدن چیزها و پارانویا شوند.

تغییر رنگ پوست

چسب پوستی متیل فنیدات (Daytrana) با یک بیماری پوستی به نام لوکودرما شیمیایی مرتبط است. این بیماری باعث از بین رفتن دائمی رنگدانه‌های پوست در محل اعمال چسب می‌شود.

چگونه خطرات داروهای بیش فعالی را ارزیابی کنیم؟

همکاری با پزشک در تصمیم‌گیری درباره ایمنی داروهای بیش فعالی بسیار مهم است. شما و پزشکتان می‌توانید با ارزیابی‌های لازم تصمیم بگیرید که آیا این داروها برای شما مناسب و بی‌خطر هستند یا خیر.

پزشک ممکن است پیش از شروع دارو، چند آزمایش انجام دهد تا بررسی کند آیا بیماری‌ای که دارید ممکن است با داروهای بیش فعالی تداخل داشته باشد. به‌عنوان مثال، پزشک ممکن است فشار خون بالا، ضربان قلب نامنظم یا سایر مشکلات قلبی را بررسی کند.

برخی از بیماری‌ها ممکن است خطرات ناشی از داروهای بیش فعالی را افزایش دهند. حتماً اگر هر یک از این موارد را دارید، پزشک خود را مطلع کنید:

• حساسیت یا آلرژی به محرک‌ها
• گلوکوم (بالا رفتن فشار داخلی چشم که در آن اعصاب بینایی آسیب می‌بینند)
• بیماری‌های کبد یا کلیه
• سابقه بیماری‌های روانی
• تیک‌های حرکتی یا سندرم تورت
• پرکاری تیروئید

همچنین اگر داروها یا مکمل‌های دیگری مصرف می‌کنید، به پزشک اطلاع دهید؛ زیرا برخی از آن‌ها ممکن است با داروهای بیش فعالی تداخل داشته باشند.

پس از شروع دارو، به‌طور منظم به پزشک مراجعه کنید تا از عدم بروز عوارض جانبی جدی اطمینان حاصل کنید.

به خاطر داشته باشید که داروهای بیش فعالی عموماً ایمن هستند و احتمال بروز مشکلات جدی کم است. همچنین برای بسیاری از افراد، فواید داروها بسیار بیشتر از خطرات احتمالی آن‌هاست.

جمع‌بندی

داروهای درمان بیش فعالی می‌توانند ابزاری مؤثر در کنترل علائم این اختلال باشند، اما استفاده صحیح و نظارت پزشک در این فرآیند حیاتی است. هر فرد ممکن است واکنش‌های متفاوتی به داروها داشته باشد و انتخاب درمان مناسب باید بر اساس نیازهای خاص هر شخص انجام شود. سنجش دقیق مزایا و معایب دارودرمانی کمک می‌کند تا بهترین تصمیم برای بهبود سلامت و کیفیت زندگی کودک گرفته شود. درمان‌های غیر دارویی نیز نقش بسیار مهمی در بهبود وضعیت فرد دارند. روش‌هایی همچون رفتاردرمانی، کاردرمانی و ... می‌توانند به صورت پایدارتر و بدون عوارض جانبی، به فرد کمک کنند تا مهارت‌های لازم برای مدیریت بیش فعالی را فرا بگیرد. اگر به دنبال درمان بیش فعالی فرزندتان هستید، گروه توانبخشی راه کمال با تیم متخصص خود آماده است تا در ارائه بهترین راهکارهای درمانی به شما کمک کند. جهت دریافت مشاوره رایگان و یا دریافت وقت ویزیت با کلینیک های گروه توانبخشی راه کمال در تماس باشید.

منابع

childmind.org

webmd.com