روش های آموزش به کودکان اوتیسم و انواع استراتژی آموزش

 آموزش به کودکان مبتلا به اوتیسم بسیار ارزشمند است، اما با چالش‌های زیادی همراه است. درواقع روند آموزش برای فردی که تجربه کافی ندارد، بسیار طاقت‌فرسا است. همچنین آموزش به کودکان خردسالی که توانایی بیان احساسات خود را ندارند نیز سخت است.ختلال طیف اوتیسم (ASD) اختلال عصبی پیچیده و چندلایه‌ای است که در افراد مختلف، علائم متفاوتی نشان می‌دهد. این تفاوت‌ها هنگام تعیین نحوه آموزش به کودکان مبتلا به اوتیسم چالش‌برانگیز می‌شوند. اگرچه هر کودک به روش‌های آموزشی واکنش‌های متفاوتی نشان می‌دهد، چند استراتژی وجود دارند که به‌طور کلی برای کمک به موفقیت کودکان مبتلا به اوتیسم استفاده می‌شوند. این استراتژی‌ها بر اساس ویژگی‌های کودکان مبتلا به اوتیسم، ازجمله تفاوت‌های آن‌ها در برقراری ارتباط، مهارت‌های اجتماعی، رفتارها و مشکلات مربوط به حواس پنج‌گانه تعریف شده‌اند که در ادامه به توضیح آن‌ها می‌پردازیم:

  حتما بخوانید: درمان کودکان اتیسم

استفاده از استراتژی‌های مختلف برای کمک به برقراری ارتباط

یکی از ویژگی‌های کلیدی اختلال اوتیسم، مشکل در برقراری ارتباط است. کودکان مبتلا به اوتیسم به‌دلایل متعددی ازجمله ناتوانی در صحبت کردن، عدم درک صحیح زبان و استفاده از آن و ناتوانی در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل می‌شوند. در ابتدا به بررسی نکات مربوط به برقراری ارتباط در کودکان مبتلا به اوتیسم می‌پردازیم:

• همه کودکان صلاحیت یادگیری دارند: تمام کودکان مبتلا به اوتیسم توانایی یادگیری دارند. فقط باید استراتژی مناسب برای درک اطلاعات را بیابید. در ادامه نکات مهم درخصوص مهارت‌های ارتباطی کودکان مبتلا به اوتیسم را بررسی می‌کنیم:
  • اگر کودک مبتلا به اوتیسم مطلبی را نمی‌آموزد، به‌خاطر ناتوانی او در یادگیری نیست بلکه به‌دلیل وجود موانعی است که مانع از یادگیری می‌شوند. به‌عنوان مثال سر و صدای زیاد در محیط و اختلال اضطراب درمان‌نشده نمونه‌هایی از موانع یادگیری به‌حساب می‌آیند. در برخی موارد نیز مهارت‌های ارتباطی محدود کودکان مبتلا به اوتیسم باعث می‌شوند قادر به نشان دادن توانایی‌های خود نباشند.
  • تفاوت کودکان مبتلا به اوتیسم را با سایر کودکان در نظر داشته باشید و آن‌ها را با سایر همکلاسی‌ها مقایسه نکنید. یادگیری و رشد کودکان مبتلا به اوتیسم را باید در طول زمان ارزیابی کرد.
  • کودکان مبتلا به اوتیسم همیشه از تکنیک‌های آموزشی شما استفاده نمی‌کنند. آن‌ها در بسیاری از موارد روش‌های سریع‌تری برای رسیدن به پاسخ پیدا می‌کنند.
• زبان بدن کودکان مبتلا به اوتیسم متفاوت است: کودکان مبتلا به اوتیسم مانند کودکان غیراوتیسمی رفتار نمی‌کنند و این مسئله به‌ هیچ عنوان ایرادی ندارد. به‌جای اینکه به آن‌ها آموزش دهید زبان بدن خود را سرکوب کرده و مانند کودکان غیراوتیسمی رفتار کنند، تفاوت‌های آن‌ها را بپذیرید و بر آموزش مهارت‌های مفیدتر تمرکز کنید. در ادامه برخی از تفاوت‌های کودکان مبتلا به اوتیسم با کودکان غیراوتیسمی ذکر شده‌اند:
  • تماس چشمی باعث حواس‌پرتی کودکان مبتلا به اوتیسم می‌شود. آن‌ها در هنگام برقراری ارتباط به قسمت دیگری از صورت شما یا نقطه‌ای دیگر خیره می‌شوند تا بهتر بتوانند گوش کنند.
  • بی‌قراری طبیعی است و به مهارت‌های مقابله‌ای کمک می‌کند.
  • ناتوانی‌های حرکتی باعث حرکات تند و هیجانی می‌شوند.
  • ممکن است حالات صورت عجیب به نظر برسند.
  • کودکان مبتلا به اوتیسم به زمان بیشتری برای پردازش اطلاعات نیاز دارند. درنتیجه دیرتر به سؤالات شما پاسخ می‌دهند.
• واضح و دقیق صحبت کنید: برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم متوجه طعنه، کنایه، جوک و ... نمی‌شوند. بنابراین هنگام حرف زدن با آن‌ها، تا حد امکان واضح و دقیق صحبت کنید. همچنین وقتی از آن‌ها چیزی می‌خواهید منظورتان را به‌صورت کاملاً روشن بیان کنید.
• از دستورها و سخنرانی‌های طولانی خودداری کنید: سخنرانی‌های طولانی برای کودکان مبتلا به اوتیسم گیج‌کننده هستند؛ زیرا این کودکان اغلب در پردازش توالی‌ها «به‌ویژه توالی‌های گفتاری» مشکل دارند. بنابراین در هنگام توضیح مطلبی خاص، زمان بیشتری به آن‌ها بدهید تا به پردازش حرف‌های شما بپردازند. روش‌های توضیح مطالب مهم برای کودکان مبتلا به اوتیسم در ادامه توضیح داده شده‌اند:
  • اگر کودک می‌تواند بخواند، دستورها را برای او بنویسید. اما اگر کودک هنوز در حال یادگیری خواندن است، دستورهای نوشته‌شده را همراه با تصاویر برای او توضیح دهید.
  • دستورها را به مراحل کوچک تقسیم کنید و هر مرحله را به‌صورت جداگانه توضیح دهید. تا حد امکان نیز از جملات کوتاه استفاده کنید.
• درصورت لزوم با استفاده از ابزارهای کاربردی با کودک ارتباط برقرار کنید: برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم یاد می‌گیرند که ازطریق زبان اشاره یا تصاویر ارتباط برقرار کنند. اگر کودک از یکی از روش‌های ارتباطی ذکرشده استفاده می‌کند، سعی کنید آن روش را بیاموزید و از آن برای برقراری ارتباط با او استفاده کنید.
• از زیرنویس‌های تلویزیون استفاده کنید: گاهی‌اوقات کودکان مبتلا به اوتیسم برای پردازش کلمات گفته‌شده مشکل دارند. بنابراین دیدن کلمات نوشته‌شده می‌تواند به درک مطلب کمک کند. اگر کودک به برنامه‌ای خاص علاقه‌مند است، آن را با زیرنویس تهیه کرده و به‌عنوان روشی آموزشی استفاده کنید.
• به رفتارهای نامناسب کودک در طول برقراری ارتباط توجه کنید: کودکان مبتلا به اوتیسم در بیان برخی کلمات دچار مشکل می‌شوند. بنابراین گاهی‌اوقات برای بیان موضوع یا نیازی خاص، رفتارهای نامناسبی از خود نشان می‌دهند. به‌جای این که این رفتارها را ناشی از شیطنت کودکان مبتلا به اوتیسم بدانید، به ریشه‌یابی آن‌ها بپردازید. در ادامه دلایل برخی از رفتارهای نامناسب کودک مبتلا به اوتیسم ذکر شده‌اند:
  • انفعال، تأخیر و عدم سازگاری با شرایط ممکن است به این معنی باشند که کودک با مشکلی دست‌وپنجه نرم می‌کند که نمی‌داند چگونه آن را به زبان بیاورد.
  • گاهی‌اوقات کودک مبتلا به اوتیسم، استرس را به‌صورت صدای حیوانات بروز می‌دهد. او قادر به یافتن کلمات مناسب برای بیان احساسات خود نیست. بنابراین از صدای حیوانات کمک می‌گیرد. اگر این رفتار را مشاهده کردید، اجازه بدهید کمی استراحت کند.

استفاده از استراتژی‌های مختلف برای کمک به مهارت‌های اجتماعی و رفتاری

یکی از مهم‌ترین مشکلات کودکان مبتلا به اوتیسم،‌ مشکل در تعامل اجتماعی است. سطح مشکل تعامل اجتماعی می‌تواند بسیار شدید یا نسبتاً خفیف باشد، بااین‌حال حتی مشکلات خفیف در ارتباطات اجتماعی می‌توانند منجر به مشکلات عمده در روابط، مدرسه و شغل شوند. در ادامه به بررسی روش‌هایی که به مهارت‌های اجتماعی و رفتاری کمک می‌کنند، می‌پردازیم:

• از علایق کودک برای تسهیل فرایند یادگیری استفاده کنید: اگر چیزهای موردعلاقه کودک مبتلا به اوتیسم را در درس بگنجانید، از آموزش لذت می‌برد و تمایل بیشتری به یادگیری نشان می‌دهد. بنابراین هنگام تدریس به علایق او توجه کنید.
• به کودکان مبتلا به اوتیسم ازطریق الگو قرار دادن همسالان آموزش دهید: بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم در هماهنگی با احساسات، انگیزه‌ها و سایر نشانه‌های اجتماعی که در بین کودکان غیراوتیسمی غریزی هستند، مشکل دارند. آن‌ها به احساسات دیگران اهمیت می‌دهند، اما همیشه دلیل احساسات را درک نمی‌کنند. توضیح صریح و واضح تفاوت‌های اجتماعی برای کودکان مبتلا به اوتیسم مفید است؛ زیرا در بسیاری از موارد این تفاوت‌ها باعث گیج شدن کودک می‌شوند. در ادامه روش‌های الگو قرار دادن همسالان توضیح داده شده‌اند:
  • اکثر کودکان مبتلا به اوتیسم توانایی یادگیری مهارت‌های اجتماعی را دارند. اما آن‌ها نیاز دارند تکنیک‌ها را به‌صراحت برای آن‌ها توضیح دهید.
  • کودکان بسیار خردسال در پیش‌دبستانی و مهدکودک می‌توانند کارهای ساده‌ای مانند تشخیص رنگ، تشخیص حروف یا پاسخ دادن به سؤالات ساده «بله» یا «خیر» را با مشاهده همسالان خود، بیاموزند. در طول آموزش مطلبی که برای کودک مبتلا به اوتیسم دشوار است، او را با کودکی که در آن حوزه قوی‌تر است، همراه کنید. به‌عنوان مثال، اگر کودک مبتلا به اوتیسم تمایز رنگ‌ها را درک نمی‌کند، او را در کنار کودکی که در تمایز رنگ‌ها قوی است، قرار دهید. کودک مبتلا به اوتیسم با مشاهده انجام صحیح تکلیف توسط همسالان خود، به تقلید آن رفتار می‌پردازد.
  • به کودکان باهوش و اجتماعی آموزش بدهید الگویی برای همکلاسی‌های مبتلا به اوتیسم باشند. از آن‌ها بخواهید به الگوسازی مهارت‌های اجتماعی مانند احوالپرسی گرم و صمیمانه، به اشتراک گذاشتن ایده‌ها، توصیف مناظر و صحبت کردن با صدایی دلنشین بپردازند.
  • اگر الگوسازی همسالان به نتیجه نرسید، احتمالاً به‌خاطر موانع محیطی مانند سر و صدای زیاد محیط مدرسه است که مانع یادگیری کودک مبتلا به اوتیسم می‌شوند.
• از داستان‌ها برای آموزش هوش هیجانی استفاده کنید: کودک می‌تواند مهارت‌های عاطفی و اجتماعی را از داستان‌ها بیاموزد. به‌عنوان مثال داستانی درمورد کودکی که غمگین است بخوانید و به اخم یا اشک به‌عنوان نشانه‌های غم اشاره کنید تا به کودک مبتلا به اوتیسم بفهمانید چگونه احساسات را درک کند.
• از تحمل زورگویی اجتناب کنید: کودکان مبتلا به اوتیسم درمعرض زورگویی همکلاسی‌ها قرار دارند. زورگویی مانع رشد مهارت‌های اجتماعی می‌شود و به کودک می‌آموزد به‌طور کلی از دیگران بترسد و نسبت به آن‌ها بی‌اعتماد باشد. اگر متوجه بدرفتاری یکی از دانش‌آموزان خود شدید با قاطعیت با او برخورد کنید و درخصوص دلیل رفتارش از او توضیح بخواهید. رفتارهایی که در این شرایط باید با کودک مبتلا به اوتیسم داشته باشید در ادامه توضیح داده شده‌اند:
  • هرگز کودک مبتلا به اوتیسم را به‌خاطر ویژگی‌هایش سرزنش نکنید. سرزنش کودک باعث می‌شود از خودش خجالت بکشد و از کمک خواستن در آینده اجتناب کند.
  • حتی اگر کودک مبتلا به اوتیسم درمقابل زورگویی هم‌کلاسی‌اش از خود دفاع کرده باشد، ممکن است رفتاری خصمانه از خود نشان دهد و بترسد. بنابراین او را به محیطی آرام ببرید و اجازه بدهید استراحت کند.
• برنامه‌ای قابل پیش‌بینی‌ برای کودک طراحی کنید: بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم بر اساس برنامه‌ای قابل پیش‌بینی رشد می‌کنند. بنابراین طراحی برنامه‌ای مشخص برای تعیین زمان انجام فعالیت‌ها برای آن‌ها سودمند است. کودک مبتلا به اوتیسم بدون برنامه گیج و سردرگم می‌شود. روش‌هایی که به طراحی برنامه کمک می‌کنند عبارت‌اند از:
  • یک ساعت عقربه‌دار روی دیوار قرار دهید و تصاویر مربوط به فعالیت‌های مختلف را روی زمان وقوع بچسبانید. در ساعت‌های مختلف به کودک نشان دهید چه فعالیتی باید انجام دهد. اگر کودک در خواندن ساعت‌های عقربه‌دار مشکل دارد، از ساعت‌های دیجیتالی استفاده کنید.
  • ارائه برنامه‌های تصویری نیز برای کودک مبتلا به اوتیسم مفید است.
• با کودکان درمورد راه‌های مناسب مقابله با احساسات صحبت کنید: کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً احساساتی دارند که نمی‌دانند چگونه با آن‌ها کنار بیایند. گفتگو درمورد روش‌های مناسب کنترل احساسات می‌تواند در آینده به کودک کمک کند. در ذیل به این روش‌ها اشاره می‌کنیم:
  • فاصله گرفتن از شرایط نامناسب و استفاده از تکنیک‌ تنفس عمیق
  • استفاده از اتاقی آرام برای استراحت
• با کودکی که تلاش می‌کند رفتار مناسبی داشته باشد، همدلی نشان دهید: به‌جای این که رفتار کودکان مبتلا به اوتیسم را ناشی از شیطنت بدانید، ببینید چه چیزی آن‌ها را ناراحت می‌کند و مانع از رفتار مناسب می‌شود. در برخی موارد کودک به توجه شما نیاز دارد. توجه شما به احساسات کودک مبتلا به اوتیسم به رشد عاطفی او کمک می‌کند.
• رفتارهای خوب را تشویق کنید: تشویق و تحسین رفتارهای خوب باعث افزایش عزت‌نفس کودک مبتلا به اوتیسم می‌شوند. بنابراین سعی کنید علاوه بر انتقاد، از تحسین نیز استفاده کنید.

 مطالعه بیشتر: روش های آموزش ریاضی به کودکان اتیسم

استفاده از استراتژی‌های مختلف برای کمک به مشکلات مربوط به حواس پنج‌گانه

مشکلات مربوط به حواس پنج‌گانه در کودکان مبتلا به اوتیسم رایج هستند. این مشکلات می‌توانند یک یا چند حس ازجمله حس لامسه، چشایی،‌ بویایی،‌ بینایی و شنوایی را تحت تأثیر قرار دهند. در ادامه به بررسی روش‌هایی که به مشکلات مربوط به حواس پنج‌گانه کمک می‌کنند، می‌پردازیم:

• فضای آموزشی را مشخص کنید: مشخص کردن فضای آموزشی برای کودکان مبتلا به اوتیسم بسیار مهم است؛ زیرا آن‌ها اغلب در کنار آمدن با محیط‌های مختلف یا فضاهای شلوغ مشکل دارند. بنابراین فضای آموزشی را با استفاده از نشانه‌های فیزیکی، اسباب‌بازی‌ها و کاردستی‌ها متمایز کنید.
• تا حدممکن عواملی را که باعث حواس‌پرتی کودک می‌شوند،‌ کاهش دهید: هر چه محیط راحت‌تر باشد، کودک بهتر می‌تواند روی یادگیری تمرکز کند. به عواملی که باعث حواس‌پرتی یا آزار کودک می‌شوند، توجه کنید و آن‌ها را به حداقل برسانید. کودک در محیطی کاملا‌ً‌ آرام از 100 درصد مغز خود استفاده می‌کند، اما در محیطی پر سر و صدا تنها از 50 تا 70 درصد مغز خود استفاده می‌کند.
• به نیازهای کودک در طول یادگیری احترام بگذارید: در برخی موارد کودک از اشیاء یا رفتاری خاص در طول یادگیری استفاده می‌کند که به روند یادگیری او کمک می‌کنند. به‌عنوان مثال برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم در طول یادگیری راه می‌روند یا از هدفون برای حذف صداهای آزاردهنده استفاده می‌کنند. به نیازهای کودک در طول یادگیری احترام بگذارید و اجازه بدهید طبق آن پیش برود.
• به رفتارهای خودتحریکی کودک احترام بگذارید: رفتارهای خودتحریکی کودک مبتلا به اوتیسم شامل تکان دادن دست‌ها یا بی‌قراری است. این رفتارها حس خوبی به کودک می‌دهند و باعث می‌شوند تمرکز بیشتری بر روی یادگیری داشته باشد. در طول آموزش به نکات زیر توجه کنید:
  • به همسالان کودک مبتلا به اوتیسم بیاموزید به رفتارهای خودتحریکی او احترام بگذارند و با مسخره کردن باعث سرکوب آن‌ها نشوند.
  • اگر کودک مبتلا به اوتیسم در کنار رفتارهای خودتحریکی از گاز گرفتن، ضربه زدن یا آسیب رساندن به خود یا دیگران استفاده می‌کند، با گفتن جملات منفی او را بیشتر تحریک نکنید. این رفتارها معمولاً به‌دلیل پریشانی یا بی‌حوصلگی کودک اتفاق میفتند. بنابراین او را به اتاقی آرام ببرید و اجازه بدهید کمی استراحت کند.
• اسباب‌بازی‌های ضداسترس در دسترس کودکان قرار دهید: برخی از اسباب‌بازی‌ها مانند فیجت‌ها به رفع استرس و حواس‌پرتی کودکان مبتلا به اوتیسم کمک می‌کنند. در برخی از موارد این اسباب‌بازی‌ها برای کودکان غیراوتیسمی نیز مفید هستند. بنابراین سبدی پر از اسباب‌بازی در کلاس قرار دهید. در هنگام استفاده از اسباب‌بازی‌ها نکات زیر را به دانش‌آموزان یادآوری کنید:
  • اگر کودکی در هنگام استفاده از اسباب‌بازی، حواس دیگران را پرت می‌کند، به او یادآوری کنید این وسایل برای یادگیری بهتر در اختیار آن‌ها قرار داده شده‌اند. به آن‌ها گوشزد کنید در حین گوش دادن به درس، حواس دیگران را پرت نکنند.
  • از گرفتن اسباب‌بازی‌های ضداسترس از کودکان مبتلا به اوتیسم بپرهیزید. گاهی‌اوقات یک فیجت تنها چیزی است که مانع از شکست عاطفی آن‌ها می‌شود.
• دلایل واکنش‌های عجیب نسبت به ورودی‌های حسی را مشخص کنید: کودکان مبتلا به اوتیسم دنیا را به‌گونه‌ای متفاوت درک می‌کنند و واکنش آن‌ها نسبت به ورودی‌های حسی به‌نظر خودشان منطقی است. به‌عنوان مثال، اگر کودک مبتلا به اوتیسم در زمان لمس دچار وحشت می‌شود، به این دلیل است که لمس را دردناک می‌داند. کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب به‌صورت ناخواسته مورد آزار و اذیت دوستان خود قرار می‌گیرند؛ زیرا کودکان دیگر واکنش‌های آن‌ها را سرگرم‌کننده می‌دانند. بنابراین سعی کنید دلایل واکنش‌های عجیب کودک را به هم‌کلاسی‌های او توضیح دهید.

شناخت قوانین آموزشی

قوانین خاصی درخصوص آموزش و یادگیری کودکان وجود دارند. این قوانین با توجه به بیماری‌های مختلف وضع شده‌اند و به‌صورت کامل به توضیح شرایط آموزشی می‌پردازند. در ادامه این قوانین را توضیح می‌دهیم:

• همه کودکان حق تحصیل دارند: هر کودکی بدون توجه به وضعیت معلولیتی که دارد، حق تحصیل دارد. بنابراین کودک مبتلا به اوتیسم نیز مانند کودکان دیگر حق دارد در کلاس درس حاضر شود و آموزش ببیند.
• به حریم خصوصی دانش‌آموزان خود احترام بگذارید: در پرونده کودکان مبتلا به اوتیسم، نوع بیماری، روش‌های درمان و داروهای مصرفی ذکر شده‌اند. اطلاعات خصوصی کودک را در اختیار دیگران قرار ندهید. البته معلم‌ها و کارکنان مدرسه باید از وضعیت کودک مبتلا به اوتیسم آگاه باشند تا درخصوص مهارت‌های ارتباطی و واکنش‌های او شناخت کافی داشته باشند.
• کودک مبتلا به اوتیسم باید در محیط آموزشی مشابه دیگران تحصیل کند: طبق قوانین، کودکان مبتلا به اوتیسم باید در کلاس‌های درس معمولی آموزش ببینند.
• کودکان را بر اساس مشخصات فردی ارزیابی کنید: ارزیابی کودکان مبتلا به اوتیسم باید بر اساس مشخصات فردی آن‌ها انجام شود. معلم باید در ابتدا توانایی‌های کودک را بررسی کند و نقاط قوت و ضعف او را تشخیص دهد. دانستن نقاط قوت و ضعف به پیشرفت علمی دانش‌آموز کمک می‌کند.

جمع بندی

آموزش به کودکان مبتلا به اوتیسم نیازمند رویکردی ویژه و حساس است که به رشد مهارت‌های اجتماعی، شناختی و ارتباطی آنها کمک کند. با استفاده از روش‌های تخصصی و برنامه‌ریزی دقیق، می‌توان این کودکان را در مسیر پیشرفت و استقلال بیشتر قرار داد. اگر شما نیز به دنبال رویکردی حرفه‌ای و موثر برای آموزش کودک مبتلا به اوتیسم هستید، گروه توانبخشی راه کمال آماده است تا با تیم متخصص خود در کنار شما باشد و مسیر موفقیت را برای کودک شما هموار کند. برای دریافت مشاوره و اطلاعات بیشتر، همین حالا با ما تماس بگیرید.

منابع

wikihow.com

blog.stageslearning.com