وابستگی پیوند عاطفی عمیق و پایداری است که یک فرد را به دیگری متصل میکند. محققان معتقدند وابستگی کودکان در سنین پایین به والدین امری طبیعی است. اما برخی از کودکان بهصورت مضطرب به والدین وابسته میشوند. این نوع وابستگی باعث ایجاد مشکلاتی مادامالعمر در زندگی کودک و والدین میشود. در این مطلب به بررسی روشهای درمان وابستگی کودکان میپردازیم.
وابستگی کودک به مادر
وابستگی کودک به مادر در سنین پایین کاملاً طبیعی است. اما اگر این مسئله با بزرگتر شدن کودک به مشکلی جدی تبدیل شود، باید موردتوجه قرار گیرد.
پس از تولد، کودکان توانایی اولیه مراقبت از خود را ندارند و زمانی که برای مدتی طولانی تحت مراقبت مادر باشند، وابستگی آنها به او افزایش مییابد. همانطور که کودک بزرگ میشود، تواناییهای او مانند ایستادن، بازی کردن، تلفظ کلمات، راه رفتن، تعامل با دیگران و شناخت محیط توسعه مییابند. در این زمان، اگر بزرگسالان بیشازحد از فرزندان خود محافظت کنند، آنها را برای مدت طولانی تحت مراقبت مادر نگه دارند و از محیط بیرون دوری کنند، وابستگی کودکان به مادر افزایش مییابد و این مسئله تأثیر منفی و نامطلوبی بر رشد روانی و فکری آنها میگذارد.
ویژگیهای کودکان وابسته
کودکان وابسته ازنظر عاطفی برای رشد مستقل آماده نیستند و علائم قابل مشاهدهای را نشان میدهند. آنها معمولاً به "لنگرهای" ایمن مانند والدین، دوستان یا معلمان بچسبند و در سازگاری با شرایط جدید در مدرسه مشکل زیادی دارند. گاهیاوقات به نظر میرسد آنها هر روز جدید را بهعنوان حملهای به نیاز خود به شرایط یکسان تجربه میکنند. بهطوری که گویی تعادل عاطفی آنها تنها در ترکیب محیطی خاصی تنظیم شده است.
کودکانی که با این مشخصات مطابقت دارند، بهعنوان افرادی نیازمند، غیرقابل پیشبینی و خواستار دیده میشوند. چنین ویژگیهایی باعث میشوند آنها در میان گروه همسالان خود از محبوبیت برخوردار نباشند.
حتما بخوانید: درمان اضطراب در کودکان
نقاط ضعف وابستگی کودکان
تحقیقات تأثیرات نقاط ضعف اصلی رفتار وابستگی کودکان را بهصورت خلاصه بیان میکنند:
تأثیر بر رشد فکری کودک
اگر رفتار وابستگی کودک اصلاح نشود، در آینده فقط به مادر وابسته نخواهد بود و ازآنجاییکه همه کارها برای کودک انجام میشوند، او نیازی به انجام دادن، حرف زدن یا حتی فکر کردن ندارد. بنابراین با گذشت زمان، مهارتهای زبانی، تحرک و مهارتهای تفکر او رو به زوال میروند و درنتیجه این مسئله بر رشد فکری او تأثیر میگذارد.
تأثیر بر روابط والد و فرزند
بسیاری از اختلافات والدین و فرزندان ناشی از وابستگی بیشازحد کودکان به والدینشان است که منجر به خستگی والدین، فرسودگی و انتقال خشم آنها به کودکان میشود.
ایجاد مشکلات روانی
کودک بیشازحد وابسته وقتی به مهد کودک میرود همیشه گریه میکند. وقتی به مدرسه میرود، مدرسه را رها کرده و حتی در خانه میماند و از ورود به مدرسه خودداری میکند.
این کودک وقتی به بیست سالگی میرسد باز هم پیش پدر و مادرش مانده و منفعلانه منتظر میماند تا برایش شغلی پیدا کنند. حتی گاهیاوقات بهخاطر ترس از حضور در جامعه در دایره حفاظتی پدر و مادر میماند و زندگی آرامشبخش والدین را تحت تأثیر قرار میدهد. این فرد آرامآرام از جامعه خارج شده و درموارد جدی دچار مشکلات روحی و روانی میشود.
تأثیر بر رشد اجتماعی کودک
کودکان وابسته اغلب در فعالیتهای اجتماعی شرکت نمیکنند. این مسئله مانع از تعامل مفید با همسالان و انجام بازیهای گروهی میشود که برای رشد مهارتهای اجتماعی آنها حیاتی هستند.
تأثیر بر بهزیستی عاطفی کودک
اتکای بیشازحد به افراد خاص برای راحتی میتواند منجر به سطوح بالاتری از اضطراب و استرس شود و بر تنظیم هیجانی تأثیر بگذارد.
تأثیر بر پیشرفت تحصیلی کودک
تحقیقات نشان میدهند برای کودکان بیشازحد وابسته درگیر شدن مؤثر در فرایندهای یادگیری دشوار است و این مسئله میتواند پیشرفت تحصیلی آنها را محدود کند و مانع پرورش خودکارآمدی و استقلال آنها شود.
روشهای تغییر وابستگی کودکان
روشهای تغییر وابستگی کودکان شامل موارد زیر هستند:
فرصتهای جدید در اختیار کودک قرار دهید
والدین باید فرصتهایی برای فرزندان فراهم کنند تا بتوانند به امور خود رسیدگی کنند. این مسئله نه تنها باعث افزایش اعتمادبهنفس آنها میشود بلکه اجازه میدهد کودکان یاد بگیرند به خود متکی باشند. درعینحال، والدین نیز باید صبر و حوصله کافی داشته باشند و در این زمینه خیلی عجله نکنند. آنها باید هر بار وظایف و مسئولیتهای کودک را به او یادآوری کنند.
بهعنوان مثال، در هنگام عوض کردن لباسهای کودک، برای پوشیدن قسمتهای سخت به او کمک کرده ولی برای پوشیدن شلوار و جوراب او را راهنمایی کنید و اجازه بدهید خودش این کار را انجام دهد. همچنین میتوانید از فرصتهای دیگر برای تمرین کردن کودک استفاده کنید. به او اجازه دهید قبل از حمام لباسهایش را در بیاورد و بعد از آن خودش لباس خواب بپوشد.
کودکان را تشویق کنید
تشویق کودکان به مراتب بهتر از سخنرانیها و یادآوریهای مداوم است. والدین باید درک کنند که فرزندانشان در سنین مختلف چه تواناییهایی دارند و زمانی که فرصت مستقل شدن دارند باید فرزندان خود را تشویق کنند. تشویق کودکان باعث افزایش عزت نفس، استقلال و اعتمادبهنفس آنها میشود و میآموزند چطور مستقل باشند. وابستگی آنها بهتدریج کم شده و بهصورتی سالم بزرگ میشوند. بنابراین هر زمان که کودک رفتارهای مثبتی از خود نشان داد یا به سمت استقلال پیشرفت کرد، حتماً او را تشویق کنید. همچنین در مواقعی برای تشویق رفتارهای خوبش به او پاداش بدهید.
برخی والدین معتقدند باید نسبت به فرزندان خود سختگیر باشند و آنها را اغلب کتک بزنند تا دچار اشتباه نشوند. کودکانی که دائماً مورد سرزنش، ارعاب و انتقاد قرار میگیرند، اعتماد به تواناییهای خود را از دست میدهند. مشکل هرچقدر هم که کوچک باشد، اعتمادبهنفس و شهامت مقابله با آن را نخواهند داشت و بهترین کار این است که فرد دیگری را پیدا کنند تا آن را برای آنها حل کند. چگونه چنین کودکانی میتوانند مستقل باشند؟
اجازه دهید کودکان شکست بخورند
اجازه دهید کودکان پیامدهای طبیعی تصمیمات خود را تجربه کنند. اگر آنها تکالیف مدرسه را انجام ندهند، باید با عواقب رفتار معلم مواجه شوند.
هیچ والدینی از این مسئله لذت نمیبرند. همه ما میخواهیم فرزندانمان در کارهایشان موفق باشند، اما اگر همه چالشها را در این راه برطرف کنیم، هرگز یاد نمیگیرند در برابر مشکلات مقاوم باشند یا اشتباهات خود را بهصورت مداوم تکرار میکنند. به یاد داشته باشید شکست فرصتی برای یادگیری است.
به کودکان تایم کافی برای انجام وظایف بدهید
اگر احساس میکنید باید همه وظایف کودک را خودتان انجام دهید (بهعنوان مثال مسواک زدن دندانهای کودک، پوشیدن لباسها، مرتب کردن کولهپشتی و غیره) تا بتوانید به موقع از خانه خارج شوید، به برنامهریزی درست بپردازید و تایم کافی برای انجام وظایف کودک در اختیار او قرار دهید.
در ابتدا ممکن است انتظار برای شما خستهکننده باشد اما در درازمدت کودک با تمرین یاد میگیرد سریعتر وظایف خود را انجام دهد.
در لحظهای که کودکان شروع به کسب اعتمادبهنفس میکنند، تمایل کمتری به وابستگی دارند. شما میتوانید با دادن فرصتهایی به آنها برای انجام وظایف خود به ایجاد این اعتماد کمک کنید. دانستن اینکه آنها قادر به انجام کاری بهطور مستقل هستند، به آنها کمک میکند احساس راحتی بیشتری داشته باشند.
از کمالگرایی دست بردارید
انتظارات خود را کم کنید. ما نمیتوانیم از فرزندان خود انتظار کمال داشته باشیم. درواقع ما باید زمانی که کودکان کارهای جدید را امتحان میکنند، به آنها افتخار کنیم و اگر در انجام کاری ضعف دارند، آنها را تشویق کنیم.
این مسئله درمورد نمرات، فعالیتها، ورزشها، کارهای خانه و موارد دیگر نیز صدق میکند.
بگذارید کودکان چیزهای جدید را امتحان کنند
والدینی که تمام کارها و وظایف فرزندان خود را انجام میدهند، تمایلات محافظتی بیشازحد دارند. آنها اغلب از طرف فرزندانشان مسئولیت را بر عهده میگیرند و تصمیمات مهمی میگیرند؛ زیرا فکر میکنند بهتر میدانند.
این مسئله اغلب باعث میشود والدین بهجای اینکه به بچهها اجازه دهند چیزهای جدید را چه در ورزش، تحصیل یا فعالیتهای فوقبرنامه امتحان کنند، اراده خودشان را بر آنها تحمیل کنند.
وظایف کودک را تعیین کنید
فرزندان باید مسئولیت فضای زندگی خود را بپذیرند. شما خدمتکار، آشپز، یا دستیار همهجانبه آنها نیستید.
بنابراین سعی کنید از سنین پایین وظایف روزانه و هفتگی کودک را مشخص کنید. این کار به آنها کمک میکند یاد بگیرند در خانواده مشارکت فعال داشته باشند.
بهعنوان مثال شستن میوهها، ریختن نوشیدنی، مرتب کردن لباسها، چیدن میز، آبیاری گیاهان و ... باعث افزایش استقلال و تقویت مهارتهای کودک میشوند. با پرداختن به چنین کارهایی، کودکان اعتمادبهنفس پیدا میکنند و مهارتهای شناختی، حرکتی و اجتماعی آنها تقویت میشوند.
به آنها کمک کنید تا احساسات خود را مدیریت کنند
ما اغلب کارهایی را برای فرزندانمان انجام میدهیم تا آنها احساس طرد شدن یا درد عاطفی نکنند. اما تلاش برای محافظت از آنها در برابر طیف کامل احساسات زندگی باعث میشود آنها برای ناامیدیهای خاص و چالشهایی که ممکن است زندگی سر راهشان قرار گیرند، آماده نشوند.
همیشه با محبت و همدلی درمورد ناراحتیهای فرزندانتان با آنها صحبت کنید، اما به آنها فضایی بدهید تا این احساسات را بپذیرند و ازطریق آنها پیش بروند.
کودک را بهخاطر وابستگی تنبیه نکنید و رفتارهای او را نادیده نگیرید
مدیریت پاسخ به وابستگی کودک بسیار مهم است. بهجای نادیده گرفتن، تنبیه یا ناراحتی، دلایل وابستگی کودک را کشف کنید. همیشه به یاد داشته باشید وابستگی کودک نشانه دلبستگی او به شما است. بنابراین بهترین کار این است که به او اطمینان لازم را بدهید. اگر مجبور میشوید کودک را چند ساعت به فرد دیگری بسپارید، به او اطمینان دهید باز خواهید گشت. او را به گرمی در آغوش بگیرید و خداحافظی خود را مختصر کنید.
احساس کودک را درک کرده و با او همدردی کنید
این که کودک احساس کند درک میشود، به آرام شدن او کمک میکند. اجازه دهید بداند که با ابراز همدردی، احساسات او را تشخیص میدهید. بهعنوان مثال، میتوانید بگویید «کاش میتوانستم همین الان پیش تو بمانم و کارتون موردعلاقهات را با هم تماشا کنیم، اما باید بروم. قول میدهم امشب به محض اینکه به خانه برسم با هم کلی تفریح کنیم.». صحبت با کودک و توضیح اینکه چقدر دوست دارید در کنار او باشید، معنای زیادی برای او دارد. این کار به او این اطمینان را میدهد که حتماً به دنبالش خواهید رفت.
به کودکان فرصت دهید تا احساسات خود را بیان کنند
برای کودکان هرگز آسان نیست با احساسات خود کنار بیایند، بهخصوص زمانی که آنها را درک نمیکنند. غلبه بر وابستگی یک شبه اتفاق نمیفتد. بنابراین به کودکان این فرصت را بدهید که احساساتشان را در آغوش بگیرند. کنار آمدن با احساسات بخش مهمی از روند رشد و پیشرفت کودکان است. بهترین کاری که والدین میتوانند انجام دهند این است که به آنها اطمینان دهند که بدون توجه به هر اتفاقی آنها را دوست دارند و درک میکنند.
به کودک این فرصت را بدهید که وقت خود را با دیگران بگذراند
بهجای اینکه اجازه دهید کودک فقط به شما عادت کند، بهتر است به او این فرصت را بدهید که با دیگران وقت بگذراند. یکی از دلایلی که کودکان از دور شدن از والدین امتناع میکنند این است که از بودن در کنار دیگران بهخصوص در محیطی ناآشنا احساس راحتی نمیکنند. برای رفع این مشکل بهتدریج به کودک اجازه دهید با افراد دیگر وقت بگذارند. ملاقاتی منظم با مادربزرگ و پدربزرگ برنامهریزی کنید یا برنامهای هفتگی برای بیرون رفتن و بازی داشته باشید. بیرون بردن کودک از منطقه امنش راهی عالی برای کاهش وابستگی او به والدین است.
همچنین وقت گذراندن کودک وابسته با همسالان نیز میتواند معجزه کند. تعاملات اجتماعی فواید دوگانهای برای کودک دارند: ترویج سهولت جدایی و تقویت مهارتهای اجتماعی حیاتی. وقتی بچهها با هم سن و سالهای خود درگیر بازی میشوند، یاد میگیرند بدون حضور والدین لذت ببرند. این مسئله به نوبه خود بهتدریج وابستگی آنها را به والدین کاهش میدهد.
روالی روزانه و قابل پیشبینی برای زندگی کودک ایجاد کنید
ثبات و پیشبینیپذیری برای کودکان بسیار مهم است. ایجاد روالی روزانه باعث میشود ساختاری قابل اعتماد در زندگی کودک ایجاد شود که باعث ایجاد احساس امنیت و ارتقای بهزیستی عاطفی آنها میشود. ساعت خواب، بیداری، غذا خوردن، بازی، کارهای روزمره و فعالیتهای خارج از منزل را ثابت نگه دارید. از نمودارها یا نشانههای تصویری برای آموزش برنامه به کودکان استفاده کنید. به یاد داشته باشید فعالیتهای ساختاریافته باعث افزایش استقلال کودک و کاهش وابستگی او میشوند.
کاری کنید که کودک احساس امنیت کند
ایجاد محیطی امن اغلب راه را برای مقابله با وابستگی هموار میکند. اگر با کودک خود به مکانی جدید سفر میکنید، به محض ورود شروع به توضیح درخصوص مکان جدید کنید. این کار احساس حضور در محیطی ناآشنا را کاهش میدهد.
پیش از تنها گذاشتن کودک، به او بگویید کجا میروید. جملهای ساده مانند «به آشپزخانه میروم، زود برمیگردم!» اعتمادی اساسی بین هر دوی شما ایجاد میکند.
حرکات کوچک میتوانند تأثیرات بزرگی بر سطح راحتی کودک شما داشته باشند. بهعنوان مثال، کمی زود حاضر شدن برای فعالیتهای گروهی یا مهمانیها میتواند بسیار مفید باشد. ورود به اتاقی شلوغ برای کودک وابسته شما ترسناک است. اما ورود آرام به او زمان میدهد تا وارد صحنه اجتماعی شود، تمایلات وابستگی کمتری از خود نشان دهد و درنهایت تعامل راحتتری با همسالان خود برقرار کند.
کودک را بهصورت تدریجی درمعرض جدایی قرار دهید
جدایی تدریجی بخش جداییناپذیر رسیدگی به کودکی وابسته را تشکیل میدهد. بهصورت آهسته و در دورههای کوتاه از کودک جدا شوید تا اعتمادبهنفس او را افزایش داده و اضطراب او را کاهش دهید. با دورههای کوتاه شروع کنید، مثلاً در حین بازی برای چند دقیقه از اتاق خارج شوید و بهآرامی زمان جدایی را افزایش دهید. این رویکرد گامبهگام به کاهش ماهرانه وابستگی کودک کمک کرده و دلبستگی سالمتری را تقویت میکند.
در کودک اطمینان ایجاد کنید اما وابستگی او را تقویت نکنید
ارائه اطمینان به کودک برای کاهش اضطراب او بسیار مهم است، اما مراقب باشید بهطور ناخواسته وابستگی کودک را تقویت نکنید. نکته مهم در اینجا ایجاد تعادل، نشان دادن عشق و حمایت بدون تقویت وابستگی است.
به فریادها یا فراخوانهای کودک با آرامش و اطمینان خاطر واکنش نشان دهید و حضور خود را بدون زیادهروی تأیید کنید. ثبات را در این رویکرد تمرین کنید. با گذشت زمان، کودک متوجه خواهد شد حضور والدین حتی در زمانی که قابل مشاهده نباشند، تضمین شده است. این مسئله به کاهش وابستگی و تقویت اعتمادبهنفس سالم کمک میکند.
از سلامتی کودک حمایت کنید
عادات غذا خوردن، خوابیدن و ورزش کودک شما همیشه مهم هستند، اما برای کودکانی که مشکلات دلبستگی دارند، اهمیت بیشتری دارند. عادات سبک زندگی سالم میتوانند تا حد زیادی به کاهش سطح استرس کودک و کاهش نوسانات خلقی کمک کنند. وقتی کودکانی که دارای مشکلات وابستگی هستند، آرام باشند، استراحت خوبی داشته و احساس خوبی داشته باشند، رسیدگی به چالشهای زندگی برای آنها بسیار آسانتر خواهد بود.
- رژیم غذایی: اطمینان حاصل کنید که کودک شما رژیم غذایی سالمی پر از غلات کامل، میوهها، سبزیجات و پروتئین بدون چربی دارد. مقدار قند و شکر مصرفی را کاهش دهید و مقدار زیادی چربی خوب مانند ماهی، دانه کتان، آووکادو و روغن زیتون برای سلامت مغز به رژیم غذایی کودک اضافه کنید.
- خواب: اگر کودک شما در طول روز خسته باشد، تمرکز بر یادگیری چیزهای جدید برای او بسیار سختتر خواهد بود. هماهنگ کردن برنامه خواب کودک (زمان خواب و بیداری) میتواند به کاهش مشکلات خواب دوران کودکی کمک کند.
- ورزش: هر نوع فعالیت بدنی پادزهری عالی برای استرس، ناامیدی و احساسات فروخورده ایجاد میکند و باعث تحریک اندورفین میشود تا احساس خوبی در کودک به وجود آورد. فعالیت بدنی بهویژه برای کودک عصبانی اهمیت دارد. اگر فرزند شما بهطور طبیعی فعال نیست، برخی کلاسها یا ورزشهای مختلف را امتحان کنید تا ورزش موردعلاقه او را تشخیص دهید.
درمان وابستگی کودکان
اگر فرزند شما از وابستگی شدید یا یکی از انواع اختلالات وابستگی رنج میبرد، باید بهدنبال کمک حرفهای باشید. حمایت اضافی میتواند تغییر چشمگیر و مثبتی در زندگی فرزند شما ایجاد کند و هر چه زودتر به پزشک مراجعه کنید، بهتر است.
با مشورت با پزشک اطفال، متخصص رشد کودک یا سازمانی که درزمینه رشد کودک یا اختلالات وابستگی تخصص دارند، شروع کنید.
درمان مشکلات و اختلالات وابستگی معمولاً شامل ترکیبی از درمان، مشاوره و آموزش والدین است. این روشهای درمانی برای اطمینان از اینکه فرزند شما محیط زندگی امنی دارد، روابط با همسالان خود را بهبود میبخشد و تعاملات مثبتی با شما، والدین یا مراقب خود ایجاد میکند، طراحی شدهاند.
درحالیکه ممکن است از دارو برای درمان بیماریهای مرتبط مانند افسردگی، اضطراب یا بیشفعالی استفاده شود، هیچ راهحل سریعیای وجود ندارد. پزشک اطفال ممکن است برنامهای درمانی را توصیه کند که شامل موارد زیر باشد:
- خانواده درمانی: درمان معمولی برای مشکلات وابستگی شامل فرزند و والدین میشود. این درمان اغلب شامل فعالیتهای سرگرمکننده و پاداشدهنده است که پیوند وابستگی را تقویت کرده و به والدین و سایر فرزندان خانواده کمک میکند تا علائم اختلال و مداخلات مؤثر را درک کنند.
- مشاوره روانشناسی فردی: درمانگران ممکن است با کودک شما بهصورت جداگانه ملاقات کنند یا او را در حین مواجهه با شما زیر نظر بگیرند. این مشاوره برای کمک به کودک و نظارت مستقیم بر احساسات و رفتارهای او طراحی شده است.
- بازیدرمانی: بازیدرمانی به فرزند شما کمک میکند تا مهارتهای مناسب برای تعامل با همسالان و مدیریت سایر موقعیتهای اجتماعی را بیاموزد.
- خدمات آموزشی ویژه: برنامههای طراحیشده ویژه در مدرسه فرزند شما میتوانند به او کمک کنند تا مهارتهای موردنیاز برای موفقیت تحصیلی و اجتماعی را بیاموزد و در عین حال به مشکلات رفتاری و عاطفی نیز بپردازد.
- کلاسهای مهارتهای فرزندپروری: این آموزش برای والدین و مراقبان طراحی شده است و بر یادگیری درمورد مسائل وابستگی و همچنین سایر مهارتهای ضروری والدین متمرکز است.
تربیت کودکی با مشکلات وابستگی میتواند تجربهای چالشبرانگیز و در عین حال ارزشمند باشد. در این راستا همانطور که به آنها عشق مداوم و مراقبت آگاهانه ارائه میکنید، مشاهده خواهید کرد که آنها به افرادی با اعتمادبهنفس بالا تبدیل میشوند.
خدمات کلینیک توانبخشی راه کمال برای درمان وابستگی کودکان
وابستگی کودکان به والدین در سنین پایین امری کاملاً طبیعی است. اما اگر این وابستگی شدید باشد و تا سنین بالاتر ادامه داشته باشد باعث کاهش عزت نفس، استقلال و عدم پیشرفت کودک میشود. بنابراین درمان آن از اهمیت زیادی برخوردار است. یکی از خدمات کلینیک توانبخشی راه کمال رسیدگی به کودکان وابسته است. کارشناسان این مرکز با تشکیل جلسات درمانی مختلف آموزشهایی به والدین ارائه کرده و آنها را در جهت افزایش استقلال کودک خود راهنمایی میکنند. همچنین در این مرکز جلساتی درمانی برای رفع مشکلات وابستگی کودکان تشکیل میشود. بنابراین اگر فرزند شما مشکل وابستگی دارد، به ما مراجعه کنید و از خدمات مرکز درمانی ما بهرهمند شوید.
منابع