ارتباط چشمی، رفتاری غیرکلامی است که اکثر افراد هنگام تعامل با دیگران حتی بدون فکر، از آن استفاده می‌کنند. این رفتار به‌صورت خودکار انجام می‌شود و فرد هرگز مجبور نیست به آن فکر کرده یا درمورد نحوه نگاه کردن، زمان برگرداندن صورت و ... تمرین کند. اگر فرزند شما از برقراری ارتباط چشمی اجتناب می‌کند، ممکن است مبتلا به اوتیسم باشد. بااین‌حال، عدم برقراری ارتباط چشمی می‌تواند به‌خاطر عوامل مختلفی مانند مشکلات شنوایی، اضطراب اجتماعی و غیره باشد که ارتباطی با اوتیسم ندارند.
چرا ارتباط چشمی برای افراد مبتلا به اوتیسم دشوار است؟
برای بسیاری از افراد مبتلا به اوتیسم، برقراری ارتباط چشمی بسیار دشوار است. والدین، مربی یا درمانگر باید بدانند چگونه با این وضعیت کودک اوتیسمی برخورد کنند. این امر به‌ویژه به این دلیل اهمیت دارد که برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم در هنگام برقراری ارتباط چشمی با دیگران به‌شدت ناراحت می‌شوند. در برخی موارد آنها از روش‌های ارتباطی دیگر برای اجتناب از ارتباط چشمی استفاده کرده و ترجیح می‌دهند هنگام برقراری ارتباط به محیط اطراف خود نگاه کنند.
مطالعه بیشتر: آشنایی با سایر علائم اوتیسم
چرا ارتباط چشمی مهم است و چه مزایایی دارد؟
اول، بیایید بررسی کنیم چرا ارتباط چشمی، مهارتی مفید است؟ ارتباط چشمی به برقراری ارتباط با دیگران کمک می‌کند. برقراری ارتباط چشمی در حین مکالمه به گوینده نشان می‌دهد به آنچه می‌گوید علاقه‌مند هستید و به ادامه دادن مکالمه و وقت گذراندن با او اهمیت می‌دهید.
همچنین، با برقراری ارتباط چشمی، می‌توانید برخی از نشانه‌های اجتماعی را متوجه شوید. ارتباط چشمی به درک احساسات دیگران در هنگام گفتگو کمک می‌کند.
عدم برقراری ارتباط چشمی در حین مکالمه باعث می‌شود فرد احساس کند به آنچه می‌گوید علاقه‌ای ندارید یا حتی به حرف‌های او گوش نمی‌دهید.
این تجربه در بسیاری از موقعیت‌های اجتماعی مشاهده می‌شود. به‌عنوان مثال زمانی که دانش‌آموز به معلم نگاه نمی‌کند، تصور معلم این است که دانش‌آموز به حرف‌های او گوش نمی‌دهد یا زمانی که مرد هنگام صحبت کردن همسر خود، سرگرم تلفن همراه است، همسرش فکر می‌کند مرد به حرف‌های او توجهی ندارد.
بهبود مهارت‌های ارتباط چشمی می‌تواند تأثیر عمیقی بر رشد و رفاه کلی کودک داشته باشد. کودکانی که ارتباط چشمی بیشتری برقرار می‌کنند اغلب از موارد زیر بهره‌مند می‌شوند:
- تعاملات و روابط اجتماعی بهبودیافته
- افزایش توانایی‌های ارتباطی
- افزایش مشارکت در فعالیت‌های یادگیری
- بهبود اعتمادبه‌نفس و عزت نفس
چگونه می‌توانم به فرزندم در بهبود ارتباط چشمی کمک کنم؟
بااینکه برقراری ارتباط چشمی با دیگران می‌تواند برای اهداف ارتباطی و تقویت رابطه مفید باشد، برای برخی کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم بسیار استرس‌زا و ناراحت‌کننده است.
برخی از کودکان و بزرگسالان مبتلا به اتیسم می‌توانند تا حدی برقراری ارتباط چشمی را یاد بگیرند. اما مجبور کردن یا تحت فشار قرار دادن آنها، روشی درست برای کمک به آنها جهت بهبود توانایی و تمایلشان در برقراری ارتباط با دیگران نیست.
نگاه کردن به شیئی دیگر: جایگزینی برای ارتباط چشمی
یکی از مواردی که افراد مبتلا به اوتیسم برای جبران ناراحتی در هنگام برقراری ارتباط چشمی انجام می‌دهند، نگاه کردن به چیزی غیر از چهره دیگران در حین تعامل اجتماعی است. در حالت ایده‌آل، فرد مبتلا به اوتیسم در هنگام مکالمه، خود را سرگرم فعالیتی می‌کند تا مجبور نباشد ارتباط چشمی برقرار کند اما در عین حال، خود را به مکالمه علاقه‌مند نشان می‌دهد و به فرد دیگر توجه می‌کند.
مثالی از این امر زمانی است که دانش‌آموز مبتلا به اوتیسم در مدرسه می‌تواند هنگام نگاه کردن و ور رفتن با شیئی خاص، مانند اسباب‌بازی یا مداد بهتر روی درس تمرکز کند.
مثال دیگر، زمانی است که کودک با اسباب‌بازی‌های خود بازی کرده و به آنها نگاه می‌کند ولی با شخص دیگری نیز صحبت می‌کند. در این حالت او بدون برقراری ارتباط چشمی می‌تواند به‌طور مؤثرتر در تعاملات اجتماعی شرکت کند. درواقع حتی اگر کودک به فرد نگاه نکرده و ارتباط چشمی برقرار نکند، همچنان می‌تواند در مکالمه شرکت داشته باشد و نسبت به موضوع، علاقه نشان دهد.
و مثال سوم از این امر زمانی است که دو کودک در کنار هم می‌نشینند و بازی‌های ویدیویی انجام می‌دهند و درعین حال مکالمه برقرار می‌کنند. اما زمانی که آنها درگیر فعالیتی نیستند و به‌سادگی در کنار هم نشسته‌اند یا زمانی که رو در روی هم هستند، هر دو احساس ناراحتی کرده و نمی‌توانند با یکدیگر صحبت کنند.
در نظر گرفتن کودک به‌عنوان شخصیتی مستقل
هنگام تصمیم‌گیری درمورد اینکه آیا باید به کودکان مبتلا به اوتیسم در برقراری ارتباط چشمی با دیگران کمک کنید، در نظر گرفتن کودک به‌عنوان شخصیتی مستقل بسیار مهم است. حتماً در نظر بگیرید که کودک هنگام تلاش برای برقراری ارتباط چشمی چه احساسی یا تجربه‌ای دارد. آیا مضطرب می‌شود؟ آیا احساس ناراحتی می‌کند؟
آیا هنگام برقراری ارتباط کلامی بدون ارتباط چشمی یا نگرانی برای آن، بهتر ارتباط برقرار می‌کند؟ آیا درصورت سرگرم کردن خود به فعالیتی دیگر در حین تعامل اجتماعی، خود را مؤثرتر بیان می‌کند؟
بنابراین، موضوع آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم برای برقراری ارتباط چشمی را حتماً بررسی کنید، چرا که کار کردن روی این موضوع برای کودک مفید است.
چه زمانی کار کردن روی ارتباط چشمی با فرزندتان ایده خوبی است؟
قطعاً مواقعی وجود دارند که کمک به کودک برای برقراری ارتباط چشمی با دیگران ایده خوبی است. به‌عنوان مثال برخی از کودکان در هنگام انجام فعالیتی خاص بسیار متمرکز هستند و هنگامی که دیگران در حین انجام آن فعالیت با آنها ارتباط برقرار می‌کنند (نسبت به زمانی که ارتباط چشمی دارند) تمرکز کمتری بر روی مکالمه دارند و گاهاً به حرف‌های دیگری گوش نمی‌دهند.
حتی نگاه کردن ساده به صورت گوینده یا نقطه‌ای روی صورت او به جز چشمانش و سپس نگاه کردن به جایی دیگر می‌تواند به کودک کمک کند تا به صحبت‌ها توجه کرده و به‌طور مؤثرتر در تعاملات اجتماعی شرکت داشته باشد.
نکاتی برای بهبود ارتباط چشمی فرزندتان
هیچ راه‌حل مشخصی برای کمک به کودکان در برقراری ارتباط چشمی وجود ندارد و باید نیازها و عملکرد کودک را در نظر بگیرید. در اینجا چند راهکار را با هم مرور می‌کنیم:
تقویت زمان‌های طبیعی ارتباط چشمی
یکی از روش‌های کمک به کودکان برای برقراری ارتباط چشمی با دیگران، تشخیص زمانی است که این اتفاق به‌طور طبیعی رخ می‌دهد. با تقویت مواقعی که کودک با دیگران ارتباط چشمی برقرار می‌کند، می‌توانید به فرزند خود کمک کنید تا در آینده این رفتار را بیشتر تکرار کند.
یکی از کارهایی که می‌توانید برای تقویت ارتباط چشمی فرزندتان انجام دهید این است که جمله‌ای تشویقی مانند «ممنون که وقتی صحبت می‌کردم به من نگاه کردی» بگویید.
گفتگو درمورد موضوعات مورد علاقه فرزندتان
گفتگو درباره موضوعی که فرزندتان به آن علاقه دارد، راه دیگری است که می‌توانید برای تقویت ارتباط چشمی فرزندتان استفاده کنید. به‌عنوان مثال، درحالی‌که کودک درمورد موضوع مورد علاقه خود صحبت می‌کند (خواه ابرقهرمانان باشد یا قطار یا هر موضوع دیگری) می‌توانید به او نگاه کرده و در مکالمه شرکت کنید. شرکت در مکالمه و نشان دادن علاقه به موضوع صحبت کودک، به تقویت ارتباط چشمی او با شما کمک می‌کند.
در این روش، کودک باید حداقل برخی تمایلات برای برقراری ارتباط چشمی را داشته باشد؛ یعنی باید حداقل گاهی‌اوقات با شما ارتباط چشمی برقرار کند تا بتوانید از این استراتژی برای ترغیب او به برقراری ارتباط بیشتر استفاده کنید.
مدل‌سازی برقراری ارتباط چشمی
این استراتژی شامل مدل‌سازی برقراری ارتباط چشمی با دیگران در طول تعاملات اجتماعی است. اگر کودکان ببینند که شما و دیگران در طول مکالمات ارتباط چشمی برقرار می‌کنید، احتمال بیشتری دارد که آنها نیز هنگام تعامل با دیگران ارتباط چشمی داشته باشند. اگر آنها ببینند که شما و افراد دیگر به تلفن خود نگاه کرده یا از کسی که با او صحبت می‌کنید چشم برمی‌دارید، آنها نیز همین رفتار را تکرار می‌کنند.
شکل دادن به رفتار
می‌توانید از شکل دادن به رفتار برای ترغیب فرزندتان به برقراری ارتباط چشمی بیشتر استفاده کنید. این استراتژی برای کمک به کودک برای یادگیری انواع دیگر زبان بدن (که نشان‌دهنده علاقه به گوینده، توجه به او و سایر ویژگی‌های تعاملات اجتماعی معمولی است) مفید است.
برای استفاده از شکل دادن رفتار، باید فرزند خود را ترغیب کنید تا قدم‌های کوچکی به سمت هدف نهایی مشارکت در مکالمه یا تعامل اجتماعی بردارد.
به‌عنوان مثال، اگر کودکی تمایل دارد به زمین یا فعالیتی که انجام می‌دهد نگاه کند و به‌ندرت به سمت گوینده برمی‌گردد، او را تشویق کنید در طول مکالمه، کمی سر یا بدن خود را به سمت گوینده بچرخاند. در مرحله بعدی، حتی اگر کودک هنوز به پایین نگاه کرده و به گوینده نگاه نمی‌کند، او را تشویق کنید به‌طور کامل به سمت گوینده بچرخد. سپس، می‌توانید کودک را ترغیب کنید تا سر خود را برای لحظه‌ای کوتاه به سمت گوینده کج کند. در ادامه از او بخواهید تا به بخشی از صورت گوینده، مانند چانه او نگاه کند. این روند را ادامه دهید تا زمانی که کودک یک بار در حین مکالمه به چشمان گوینده نگاه کند. و به کار کردن روی این موضوع ادامه دهید تا زمانی که کودک بتواند حداقل تا حدی در حین مکالمه ارتباط چشمی برقرار کند.
کمک به فرزندتان برای احساس راحتی در یادگیری برقراری ارتباط چشمی
بهترین کار این است که برای آموزش ارتباط چشمی به کودک، از نزدیکان مانند والدین یا خواهر و برادر کمک بگیرید. بنابراین پیش از ترغیب کودک به برقراری ارتباط چشمی با افراد دیگر مانند معلم یا غریبه‌ها، از اعضای خانواده شروع کنید. دانستن اینکه با چه کسی و چه زمانی باید مهارت‌های ارتباط چشمی فرزند خود را توسعه دهید باید بر اساس نیازها و تجربیات فردی فرزند شما باشد.
مکث برای تشویق ارتباط چشمی
یکی از استراتژی‌هایی که می‌توانید برای ترغیب فرزندتان به برقراری ارتباط چشمی امتحان کنید، مکث پس از درخواست چیزی از شما است. به‌عنوان مثال، اگر فرزندتان گفت: «می‌تونم آبمیوه بخورم؟» به‌جای اینکه آبمیوه را به او بدهید، لحظه‌ای صبر کنید و ببینید آیا به شما نگاه می‌کند یا خیر. بهتر است او را تشویق کنید به شما نگاه کند.
استفاده از حمایت‌های بصری
می‌توانید از حمایت‌های بصری برای افزایش تمایل فرزندتان به برقراری ارتباط چشمی با دیگران استفاده کنید. حمایت بصری می‌تواند شامل تکان دادن دست باشد که برای ترغیب فرزندتان به نگاه کردن به سمت چشمانتان انجام می‌دهید. برای انجام این کار، انگشت خود را از خط دید فرزندتان به سمت چشمانتان بگیرید تا او را به نگاه کردن به سمت خود ترغیب کنید. همچنین می‌توانید از علامتی تصویری استفاده کنید که نشان‌دهنده نگاه کردن به کسی است و سپس آن را به فرزندتان بدهید تا با دیدن آن به یاد آورد که ارتباط چشمی برقرار کند.
کمک به کودکان مبتلا به اوتیسم برای برقراری ارتباط چشمی
برقراری ارتباط چشمی با دیگران می‌تواند مهارتی مفید در زندگی روزمره باشد. بااین‌حال، همیشه ضروری نیست و نباید کودک را مجبور به انجام آن کنید. بنابراین برای بهبود توانایی کودک در برقراری ارتباط چشمی، حتماً نیازها، ترجیحات و اهداف فردی او را در نظر بگیرید. جهت دریافت مشاوره غربالگری رایگان یا ویزیت توسط متخصص می‌توانید با ما در کلینیک‌های توانبخشی گروه راه کمال تماس بگیرید.
منابع
مطالب مشابه
اتاق‌های حسی فضاهایی چندمنظوره هستند که می‌توانند به طیف وسیعی از افراد، ازجمله کسانی که با چالش‌های پردازش حسی، معلولیت‌ها یا نیازهای درمانی خاص روبرو هستند، کمک کنند.
کودکان مبتلا به اختلال یادگیری غیرکلامی معمولاً در زمینه‌هایی مانند خواندن، رمزگشایی زبان، املا، واژگان یا یادآوری موارد مشکلی ندارند؛ بااین‌حال، ممکن است در ادراک بصری، فضایی یا لمسی دچار مشکل شوند.
کودکان مبتلا به اختلال زبان دریافتی ممکن است در پردازش و درک کلمات، جملات و دستورالعمل‌ها مشکل داشته باشند. آنها ممکن است در فهم معنا، زمینه و ظرافت‌های زبان دچار مشکل شوند.
اختلال زبان بیانی، که به آن تأخیر گفتار بیانی نیز گفته می‌شود، وضعیتی است که با ناتوانی در استفاده از کلمات و ساخت جملات متناسب با سن کودک، مشخص می‌شود. کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است برای تشکیل جملات منسجم، پیدا کردن کلمات مناسب و انتقال مؤثر پیام‌های خود با مشکل روبرو شوند.
تأخیر در گفتار کودکان، نوعی اختلال ارتباطی است که بر تکلم کودک تأثیر می‌گذارد. اگر فرزند شما با وجود تکامل جسمی همچنان به نقاط عطف گفتار نرسیده باشد، ممکن است اختلال در تکلم داشته باشد.
اختلال پردازش زبان، نوعی ناتوانی یادگیری است که بر توانایی کودک در درک یا تولید کلمات تأثیر می‌گذارد. این مشکل به‌دلیل ناتوانی در شنیدن یا تولید فیزیکی صداها نیست، بلکه به توانایی فرد در ایجاد معنا از صداها برای برقراری ارتباط مربوط می‌شود.
ناتوانی‌های یادگیری می‌توانند فرایند یادگیری را مختل کنند. این کودکان ممکن است در مهارت‌هایی مانند صحبت کردن، خواندن، نوشتن، توجه، درک مطالب، به خاطر سپردن اطلاعات، انجام ریاضی یا هماهنگی حرکات مشکل داشته باشند. انواع رایج ناتوانی‌های یادگیری شامل نارساخوانی (دیسلکسیا)، اختلال نوشتن (دیسگرافی)، اختلال یادگیری ریاضی (دیسکالکولیا)، اختلاللات پردازش زبان، بینایی، شنوایی وناتوانی یادگیری غیرکلامی هستند.
اختلال حسی حرکتی زمانی رخ می‌دهد که مغز در دریافت و پاسخ دادن به اطلاعاتی که ازطریق حواس می‌آیند و بر حرکت و هماهنگی بیمار تأثیر می‌گذارند، مشکل داشته باشد. این اختلال باعث ناتوانی بیمار در پردازش ورودی‌های حسی و هماهنگی پاسخ‌های حرکتی می‌شود و چالش‌هایی در تعادل، حرکت و کنترل کلی بدن ایجاد می‌کند.
اختلال دوقطبی، اختلال سلامت روان است که باعث چرخه‌های شدید تغییرات عاطفی می‌شود. کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دوقطبی دو دوره را تجربه می‌کنند: دوره‌هایی که در آنها فوق‌العاده شاد و پرانرژی هستند، که به آن دوره شیدایی گفته می‌شود. و دوره‌های دیگری که در آنها بسیار افسرده هستند.
کف پای صاف اختلال رایجی است که در آن قوس داخلی پاها در زمان تحمل فشار صاف می شود. هنگامی که افراد دارای کف پای صاف می‌ایستند، پاهای آنها به سمت بیرون بوده و تمام کف پا پایین آمده و با زمین در تماس است.