کودکان بیش‌فعال به‌گونه‌ای هستند که هر منظره، صدا و احساسی باعث حواس‌پرتی آنها می‌شود. این کودکان معمولاً در عملکردهایی مانند تمرکز، حافظه، کنترل تکانه، سرعت پردازش و پیروی از دستورالعمل‌ها دچار اختلال هستند. اما خبر خوب این است که راهکارهایی وجود دارند که به بهبود مهارت‌های تمرکز در کودکان کمک می‌کنند.
اخیراً، دانشمندان علوم اعصاب وجود چیزی به نام نوروپلاستیسیته را کشف کرده‌اند که مغز را قادر می‌سازد تا سلول‌های اضافی را رشد دهد یا عملکرد سلول‌های موجود را اصلاح کند. تحقیقات نشان می‌دهند تمرینات شناختی، تغییرات مطلوبی را در نحوه عملکرد مغز و ظاهر آن ایجاد می‌کنند و باعث بهبود علائم بیش‌فعالی می‌شوند. در اینجا به معرفی تمرین‌ها و تکنیک‌هایی می‌پردازیم که به افزایش تمرکز در کودکان بیش‌فعال کمک می‌کنند:
توجه به زمان و دوز داروهای کودک
مؤثرترین روش برای بهبود توجه و تمرکز در کودکان مبتلا به بیش‌فعالی، توجه به زمان و دوز داروهای کودک است. حواس‌پرتی بیش‌ازحد به‌دلایل بیولوژیکی اتفاق میفتد. بنابراین توجه به زمان و دوز داروهای کودکتان تأثیر قابل توجهی بر افزایش تمرکز او می‌گذارد.
کودکان مبتلا به بیش‌فعالی اغلب دچار کمبود دوپامین هستند. دوپامین ماده‌ای شیمیایی است که سیگنال‌ها را بین سلول‌های مغزی منتقل می‌کند. کمبود این ماده شروع به کار، سازماندهی اولویت‌ها، پیگیری پروژه‌ها و به خاطر سپردن درازمدت چیزها را دشوار می‌کند. اکثر داروهای بیش‌فعالی به افزایش سطح دوپامین می‌پردازند.
برقراری ارتباط چشمی با کودک
برای کمک به افزایش تمرکز فرزندتان، توجه او را جلب و حفظ کنید. به‌عنوان مثال در طول مکالمه با کودک تماس چشمی برقرار کنید و از او بخواهید از انجام فعالیت‌هایی که باعث حواس‌پرتی می‌شوند، اجتناب کند. در ابتدا جلب توجه کودک دشوار است اما کم‌کم با تمرین می‌توانید به تقویت این مهارت بپردازید.
تمرین مهارت‌ها به‌صورت مرحله به مرحله
دستورالعمل‌ها را به‌صورت مرحله‌ای به کودک آموزش دهید. به‌عنوان مثال با فعالیت‌های یک مرحله‌ای شروع کنید و در ابتدا از کودک بخواهید تلویزیون را خاموش کند. بعد از اینکه کودک این دستور را به درستی انجام داد، به سراغ فعالیت‌های دو مرحله‌ای بروید. مثلاً از او بخواهید تلویزیون را خاموش کند و مسواک بزند. در مرحله بعد از فعالیتی پیچیده‌تر مثلاً خاموش کردن تلویزیون، مسواک زدن و پوشیدن لباس خواب استفاده کنید. پس از اینکه کودک دستورالعمل را به درستی انجام داد، به او پاداش بدهید. در ادامه این تمرین دامنه حفظ توجه و تمرکز کودک را افزایش دهید. در ابتدای تمرین کودک برای مدت پنج دقیقه بر روی فعالیت تمرکز می‌کند اما با تمرین می‌توانید مدت‌زمان تمرکز او را افزایش دهید.
بیشتر مطالعه کنید: خواب کودکان بیش‌فعال
تقسیم‌بندی وظایف کودک
وظایفی که به عهده کودک می‌گذارید را به فعالیت‌هایی کوتاه و ساده تقسیم‌بندی کنید. در این صورت کودک بیش‌فعال قادر به حفظ توجه و تمرکز است. به‌علاوه به او فشار نیاورید فعالیت‌ها را در یک جلسه تکمیل کنند. بلکه به کودک فرصت بدهید با آرامش و بدون فشار به انجام مسئولیت‌های خود بپردازد.
جذاب کردن وظایف برای کودک
یک حقیقت جهانی برای افراد در تمام سنین مبتلا به بیش‌فعالی این است که توجه، زمانی به بهترین شکل حفظ می‌شود که وظایف برای آنها جالب و معنادار باشند. بنابراین سعی کنید وظایف را از حالت کسل‌کننده خارج کنید و به‌گونه ارائه دهید که برای کودک جذاب باشند. برای مثال، اگر از غذا خوردن لذت می‌برد، چالشی ریاضی را با استفاده از تکه‌های نان به او آموزش دهید.
ایجاد فضای کاری مناسب
کودکان مبتلا به بیش‌فعالی در محیطی ساختاریافته و عاری از حواس‌پرتی بهتر به فعالیت می‌پردازند. بنابراین فضایی منظم، آرام، بدون اسباب‌بازی و وسایل سرگرم‌کننده به او اختصاص دهید تا بتواند تکالیف و فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهد. به‌عنوان مثال، با خاموش کردن تلویزیون و کنار گذاشتن تکالیف به فرزندتان کمک کنید تا روی صبحانه تمرکز کند.
کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی در مدرسه عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهند؛ زیرا عوامل حواس‌پرتی کمتری در مدرسه وجود دارند و کودک توجه بیشتری به تکالیف دارد. از معلم کودک بخواهید او را در صندلی‌های جلوی کلاس قرار دهد و درصورت حواس‌پرتی کودک، با علامتی ساده توجه او را به کلاس جلب کند.
تمرین یادگیری فعال
در کودکان بیش‌فعال، فعالیت بیشتر در حین گوش دادن یا مطالعه به افزایش تمرکز کمک می‌کند. بنابراین با کودک خود تمرین کنید و از او بخواهید در حین خواندن، زیر مطالب مهم خط بکشد و در صورتی که نسبت به مطلبی گیج شده است، سؤال بپرسد. شرکت در بحث‌های کلاسی و مرور درس‌ها با والدین نیز به افزایش تمرکز و توجه کودک بیش‌فعال کمک می‌کنند.
استراحت در طول یادگیری
مهم‌ترین دشمنان توجه و تمرکز، کسالت و خستگی ذهنی هستند. کودکان مبتلا به بیش‌فعالی به راحتی خسته می‌شوند و باید برای کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارند، سخت‌تر کار کنند. برای کاهش فشار، استراحت‌های کوتاه پنج تا سی دقیقه تنظیم کنید. کودک در طول استراحت می‌تواند بلند شود و راه برود، آب بنوشد و حتی برای هوای تازه به حیاط خلوت برود. از فعالیت‌هایی مانند تماشای تلویزیون یا بازی با تلفن همراه که ممکن است باعث افزایش خستگی او شوند، خودداری کنید.
آموزش خودنظارتی و خودگویی مثبت به کودک
با گذشت زمان و تمرین زیاد، کودکان بیش‌فعال از چیزهایی که ممکن است حواس آنها را پرت کنند، آگاه‌تر می‌شوند. آنها تشخیص می‌دهند حواس‌پرتی چگونه به نظر می‌رسد و چه احساسی دارد و می‌دانند چه زمانی تمرکز خود را در طول فعالیت از دست داده‌اند. با فرزند خود تمرین کنید تا در طول انجام فعالیتی خاص مدام با خودش تکرار کند «به کارم توجه خواهم کرد» و «تا زمانی که کارم تمام شود متمرکز می‌مانم». این خودگفتاری مثبت به افزایش تمرکز کودک کمک می‌کند و باعث می‌شود در مسیر رسیدن به اهداف خود قدم بردارد.
انتظارات شفاف و تعیین پاداش
درمورد انتظارات خود شفاف باشید و پاداش تعیین کنید. فهرستی از قوانین موردنظر تهیه کنید و از کودک بخواهید در مدرسه و خانه طبق قوانین پیش برود. قوانین شامل موارد زیر است:
- قبل از شروع هر کاری، صبر کن تا دستورالعمل کار به‌صورت کامل به تو گفته شود.
- در طول انجام کار تمرکز خود را حفظ کن و بی سر و صدا به انجام فعالیت بپرداز.
- در حین انجام فعالیت از روی صندلی خود بلند نشو.
در طول انجام فعالیت نیز زمانی تخمینی برای هر فعالیت مشخص کنید و در صورتی که کودک از زمان تخمین‌زده‌شده زودتر فعالیت را به اتمام رساند به او پاداش بدهید. درواقع، انگیزه‌ها یا پاداش‌ها برای تکمیل وظایف می‌توانند انگیزه‌های مؤثری برای اکثر کودکان مبتلا به بیش‌فعالی باشند.
تمرین ادغام ذهن و بدن
تمرین ادغام ذهن و بدن به این صورت است که از فرزندتان بخواهید بدون حرکت روی صندلی بنشیند. سپس زمانی که کودک می‌تواند این کار را انجام دهد، یادداشت کنید. تمرین مکرر طی چند هفته باعث بهبود علائم کودک می‌شود. این فعالیت باعث تقویت ارتباطات عصبی بین مغز و بدن و بهبود خودکنترلی در کودکان بیش‌فعال می‌شود.
آرامش و تصویرسازی مثبت
ترکیب تکنیک‌های آرام‌سازی ساده مانند تنفس عمیق با تصاویر بصری مثبت به مغز کمک می‌کند تا مهارت‌های جدید را بهبود بخشد یا یاد بگیرد. به‌عنوان مثال، تحقیقات نشان می‌دهند که اگر فردی به‌صورت ذهنی گلف را تمرین کند، مغز آزمایشات تخیلی را مانند آزمایش‌های واقعی ثبت می‌کند و این مسئله منجر به بهبود مهارت او در بازی گلف می‌شود.
به عبارت دیگر، کودکان مبتلا به بیش‌فعالی می‌توانند تصور کنند که در حال تمرکز در کلاس درس هستند. این تمرین به تغییر رفتار آنها در مدرسه کمک می‌کند. شما و فرزندتان می‌توانید از خلاقیت خود استفاده کرده و این تمرین را امتحان کنید.
حتما بخوانید: بازی‌درمانی برای کودکان بیش‌فعال
بازی سکه
بازی سکه به‌خاطر افزایش تمرکز مورد توجه والدین و به‌خاطر سرگرم‌کنندگی موردعلاقه کودکان است.
- در ابتدا سکه‌هایی با ظاهر متفاوت، یک ورق مقوایی و یک تایمر تهیه کنید.
- سپس تعدادی از سکه‌ها را بردارید و با آنها الگویی بسازید.
- از کودک بخواهید به سکه‌ها نگاه کنید و روی آن را با مقوا بپوشانید.
- حالا تایمر را روشن کنید و از کودک بخواهید با کمک سکه‌های باقی‌مانده الگویی مشابه الگوی شما بچیند.
- بعد از اتمام فعالیت کودک، تایمر را قطع کنید و ورق مقوایی را از روی الگوی سکه‌های خود بردارید.
- مدت زمان اتمام فعالیت و درست یا غلط بودن الگو را یادداشت کنید. اگر الگو درست نیست، از کودک بخواهید مجدد تلاش کند تا به الگوی درست برسد.
انجام این فعالیت بعد از چند هفته باعث افزایش تمرکز و توجه فرزند شما می‌شود.
جدول کلمات متقاطع و پازل تصویر
این بازی ساده به نظر می‌رسد، اما ابزاری مناسب برای افزایش تمرکز کودکان مبتلا به بیش‌فعالی است. جدول کلمات متقاطع توجه به کلمات و توانایی توالی را بهبود می‌بخشد. پازل‌های تصویری نیز به افزایش توجه کودکانی که توانایی خواندن ندارند کمک می‌کنند.
بازی‌های مبتنی بر داستان
برای انجام این بازی‌ها تنها چیزی که نیاز دارید کتاب داستان یا تخیلی خوب است. می‌توانید داستانی کوتاه برای کودک بخوانید و سؤالاتی درخصوص داستان از او بپرسید یا قسمتی کوتاه از داستان را بخوانید و از او بپرسید ادامه داستان را حدس بزند. در این راستا نظرات خودتان را نیز بیان کنید تا کودک نیز به بازی علاقه نشان دهد. این بازی‌ها به تقویت حافظه کاری و تمرکز و توسعه منطق و حس شوخ‌طبعی کمک می‌کنند.
بازی ماز یا هزارتو
بازی ماز یا هزارتو به افزایش تمرکز، قدرت برنامه‌ریزی، سرعت پردازش و ادغام مهارت بینایی-حرکتی کودک کمک می‌کند. این گونه بازی‌ها را می‌توانید به‌صورت رایگان از سایت‌های مختلف دانلود کنید.
بازی سایمون برای تقویت حافظه و تمرکز
بازی‌های کودکانه‌ای مانند سایمون، ایده‌های خوبی برای بهبود حافظه و تمرکز کودکان بیش‌فعال هستند. حافظه به کودک انگیزه می‌دهد تا مکان مربع‌های تصویر را به خاطر بسپارد و سایمون به آنها کمک می‌کند تا دنباله‌هایی از محرک‌های دیداری و شنیداری را به خاطر بسپارند. انجام این بازی به‌صورت مکرر باعث می‌شود مدارهای مغزی به چالش کشیده شوند و این مسئله باعث تقویت ارتباطات و درنتیجه بهبود عملکرد کودک می‌شود.
بازی‌های آنلاین رایگان دیگری نیز برای تقویت حافظه و تمرکز وجود دارند.
بازی‌های رقص
نسخه‌های مختلفی از این بازی‌ها وجود دارند که می‌توانید بسته به سن فرزند خود تهیه کنید. این بازی‌ها را می‌توان بر روی پلتفرم‌های مختلف بازی‌های ویدئویی ازجمله Xbox، Wii و غیره بازی کرد. این بازی‌ها تمرکز، سرعت پردازش، برنامه‌ریزی، توالی و یکپارچگی حرکتی را بهبود می‌بخشند. همچنین می‌توانند شکل خوبی از تمرینات هوازی باشند.
جمع‌بندی
کودکان بیش‌فعال به راحتی دچار حواس‌پرتی می‌شوند. بنابراین افزایش تمرکز و توجه یکی از مهم‌ترین عوامل در تقویت مهارت‌های مختلف آنها است. تمرینات زیادی وجود دارند که به افزایش تمرکز کودکان بیش‌فعال کمک می‌کنند. کارشناسان کلینیک توانبخشی راه کمال در این راستا به شما و فرزندتان کمک می‌کنند و راهکارهایی مؤثر به شما آموزش می‌دهند.
منابع
مطالب مشابه
اختلال پردازش حسی (SPD) کودکان بیش فعال درصورت درک بیش‌ازحد حواس مختلف ازجمله لامسه یا شنوایی ایجاد شده که منجر به دشوار شدن عملکرد برای بیمار، احساس اضطراب یا حتی وحشت می‌شود.
کودکان مبتلا به بیش‌فعالی بیشتر درمعرض خطر مشکلاتی هستند که بر عملکرد آنها در تحصیل و مدرسه تأثیر منفی می‌گذارند.آنها در ریاضی و مهارت خواندن توانایی کمتری دارند و اختلال می تواند بر میانگین نمرات دانش‌آموزان تأثیر بگذارد.
رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان بیش‌فعال مکرر و شدید هستند. درک و مدیریت این خشم و پرخاشگری کلید کمک به کودکان مبتلا به بیش‌فعالی است. ترکیبی از دارودرمانی، رفتاردرمانی و سایر درمان‌ها به کودکان بیش‌فعال کمک می‌کنند.
پر حرفی و صحبت کردن بیش‌ازحد یکی از علائم رایج برای کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی است که اغلب در مهار و کنترل پاسخ‌های خود مشکل دارند.
بسیاری از فعالیت‌ها و ورزش‌ها به تخلیه انرژی کودکان بیش‌فعال کمک می‌کنند و باعث بهبود علائم آنها می‌شوند. از بین آنها می توان به شنا، ورزش های رزمی، مدیتیشن، تنیس و .... اشاره کرد. این ورزش ها جنب و جوش زیادی دارند و باعث تحرک مداوم و سوزاندن انرژی کودکان بیش فعال می شوند.
موسیقی‌درمانی می‌تواند درمانی بسیار مؤثر برای درمان علائم اصلی بیش‌فعالی و سایر اختلالاتی مانند اضطراب و مشکلات خواب باشد که اغلب با هم اتفاق میفتند. موسیقی‌درمانی از ریتم و موسیقی برای بهبود مهارت‌های اجتماعی، تنظیم احساسات و اختلالات اجرایی استفاده می‌کند و اغلب در ترکیب با سایر درمان‌ها مانند دارودرمانی یا رفتاردرمانی استفاده می‌شود.
اگر والدینی هستید که با لجبازی کودکان بیش‌فعال سر و کار دارید، احتمالاً این رفتار آنها را بسیار طاقت‌فرسا می‌دانید؛ زیرا احساس می‌کنید دائماً با مسائل مربوط به مدیریت خشم فرزند خود درگیر هستید. لجبازی کودکان مقاومت آشکار آنها در برابر قوانین و دستورالعمل‌ها است.
ارتوپدی فنی کودکان از فناوری‌های مختلف برای بهبود کیفیت زندگی و حفظ استقلال کودک بهره می‌گیرند.ارتزها بریس‌هایی هستند که پس از آسیب، ضعف یا عملکرد نادرست به کودک کمک می کنند.
مشاوره کودکان بیش‌فعال ازطریق رفتاردرمانی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و ... به بهبود رفتارهای تکانشی کودکان کمک می‌کند. بیش‌فعالی اختلالی است که به سه نوع بی‌توجهی، بیش‌فعالی/ تکانشی و نوع ترکیبی دسته‌بندی می‌شود.
آریپیپرازول می‌تواند برای کودکان بیش‌فعال مفید باشد و به مدیریت چالش‌های خاصی که ممکن است با آنها مواجه شوند، می‌پردازد. مصرف این دارو به‌شکل قابل توجهی باعث بهبود علائم بیش‌فعالی و کاهش سطح پرولاکتین در کودکان می‌شود.