کودکان بیش فعال به‌گونه‌ای هستند که هر منظره، صدا و احساسی باعث حواس‌پرتی آن‌ها می‌شود. این کودکان معمولاً در عملکردهایی مانند تمرکز، حافظه، کنترل تکانه، سرعت پردازش و پیروی از دستورالعمل‌ها دچار اختلال هستند. اما خبر خوب این است که راهکار‌هایی وجود دارند که به بهبود مهارت‌های تمرکز در کودکان کمک می‌کنند.
اخیراً، دانشمندان علوم اعصاب وجود چیزی به نام نوروپلاستیسیته را کشف کرده‌اند که مغز را قادر می‌سازد تا سلول‌های اضافی را رشد دهد یا عملکرد سلول‌های موجود را اصلاح کند. تحقیقات نشان می‌دهند تمرینات شناختی، تغییرات مطلوبی را در نحوه عملکرد مغز و ظاهر آن ایجاد می‌کنند و باعث بهبود علائم بیش فعالی می‌شوند. در اینجا به معرفی تمرین‌ها و تکنیک‌هایی می‌پردازیم که به افزایش تمرکز در کودکان بیش فعال کمک می‌کنند:
توجه به زمان و دوز داروهای کودک
مؤثرترین روش برای بهبود توجه و تمرکز در کودکان مبتلا به بیش فعالی، توجه به زمان و دوز داروهای کودک است. حواس‌پرتی بیش‌ازحد به‌دلایل بیولوژیکی اتفاق میفتد. بنابراین توجه به زمان و دوز داروهای کودکتان تأثیر قابل توجهی بر افزایش تمرکز او می‌گذارد.
کودکان مبتلا به بیش‌فعالی اغلب دچار کمبود دوپامین هستند. دوپامین ماده‌ای شیمیایی است که سیگنال‌ها را بین سلول‌های مغزی منتقل میکند. کمبود این ماده شروع به کار، سازماندهی اولویت‌ها، پیگیری پروژه‌ها و به خاطر سپردن درازمدت چیزها را دشوار میکند. اکثر داروهای بیش فعالی به افزایش سطح دوپامین می‌پردازند.
برقراری ارتباط چشمی با کودک
برای کمک به افزایش تمرکز فرزندتان، توجه او را جلب و حفظ کنید. به‌عنوان مثال در طول مکالمه با کودک تماس چشمی برقرار کنید و از او بخواهید از انجام فعالیت‌هایی که باعث حواس‌پرتی می‌شوند، اجتناب کند. در ابتدا جلب توجه کودک دشوار است اما کم‌کم با تمرین می‌توانید به تقویت این مهارت بپردازید.
تمرین مهارت‌ها به‌صورت مرحله به مرحله
دستورالعمل‌ها را به‌صورت مرحله‌ای به کودک آموزش دهید. به‌عنوان مثال با فعالیت‌های یک مرحله‌ای شروع کنید و در ابتدا از کودک بخواهید تلویزیون را خاموش کند. بعد از اینکه کودک این دستور را به درستی انجام داد، به سراغ فعالیت‌های دو مرحله‌ای بروید. مثلاً از او بخواهید تلویزیون را خاموش کند و مسواک بزند. در مرحله بعد از فعالیتی پیچیده‌تر مثلاً خاموش کردن تلویزیون، مسواک زدن و پوشیدن لباس خواب استفاده کنید. پس از اینکه کودک دستورالعمل را به درستی انجام داد، به او پاداش بدهید. در ادامه این تمرین دامنه حفظ توجه و تمرکز کودک را افزایش دهید. در ابتدای تمرین کودک برای مدت پنج دقیقه بر روی فعالیت تمرکز میکند اما با تمرین می‌توانید مدت‌زمان تمرکز او را افزایش دهید.
بیشتر مطالعه کنید: خواب کودکان بیش فعال
تقسیم‌بندی وظایف کودک
وظایفی که به عهده کودک می‌گذارید را به فعالیت‌هایی کوتاه و ساده تقسیم‌بندی کنید. در این صورت کودک بیش‌فعال قادر به حفظ توجه و تمرکز است. به‌علاوه به او فشار نیاورید فعالیت‌ها را در یک جلسه تکمیل کنند. بلکه به کودک فرصت بدهید با آرامش و بدون فشار به انجام مسئولیت‌های خود بپردازد.
جذاب کردن وظایف برای کودک
یک حقیقت جهانی برای افراد در تمام سنین مبتلا به بیش فعالی این است که توجه، زمانی به بهترین شکل حفظ می‌شود که وظایف برای آن‌ها جالب و معنادار باشند. بنابراین سعی کنید وظایف را از حالت کسل‌کننده خارج کنید و به‌گونه ارائه دهید که برای کودک جذاب باشند. برای مثال، اگر از غذا خوردن لذت می‌برد، چالشی ریاضی را با استفاده از تکه‌های نان به او آموزش دهید.
ایجاد فضای کاری مناسب
کودکان مبتلا به بیش فعالی در محیطی ساختاریافته و عاری از حواس‌پرتی بهتر به فعالیت می‌پردازند. بنابراین فضایی منظم، آرام، بدون اسباب‌بازی و وسایل سرگرم‌کننده به او اختصاص دهید تا بتواند تکالیف و فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهد. به‌عنوان مثال، با خاموش کردن تلویزیون و کنار گذاشتن تکالیف به فرزندتان کمک کنید تا روی صبحانه تمرکز کند.
کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی در مدرسه عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهند؛ زیرا عوامل حواس‌پرتی کمتری در مدرسه وجود دارند و کودک توجه بیشتری به تکالیف دارد. از معلم کودک بخواهید او را در صندلی‌های جلوی کلاس قرار دهد و درصورت حواس‌پرتی کودک، با علامتی ساده توجه او را به کلاس جلب کند.
تمرین یادگیری فعال
در کودکان بیش فعال، فعالیت بیشتر در حین گوش دادن یا مطالعه به افزایش تمرکز کمک میکند. بنابراین با کودک خود تمرین کنید و از او بخواهید در حین خواندن، زیر مطالب مهم خط بکشد و در صورتی که نسبت به مطلبی گیج شده است، سؤال بپرسد. شرکت در بحث‌های کلاسی و مرور درس‌ها با والدین نیز به افزایش تمرکز و توجه کودک بیش فعال کمک می‌کنند.
استراحت در طول یادگیری
مهم‌ترین دشمنان توجه و تمرکز، کسالت و خستگی ذهنی هستند. کودکان مبتلا به بیش فعالی به راحتی خسته می‌شوند و باید برای کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارند، سخت‌تر کار کنند. برای کاهش فشار، استراحت‌های کوتاه پنج تا سی دقیقه تنظیم کنید. کودک در طول استراحت می‌تواند بلند شود و راه برود، آب بنوشد و حتی برای هوای تازه به حیاط خلوت برود. از فعالیت‌هایی مانند تماشای تلویزیون یا بازی با تلفن همراه که ممکن است باعث افزایش خستگی او شوند، خودداری کنید.
آموزش خودنظارتی و خودگویی مثبت به کودک
با گذشت زمان و تمرین زیاد، کودکان بیش‌فعال از چیزهایی که ممکن است حواس آن‌ها را پرت کنند، آگاه‌تر می‌شوند. آن‌ها تشخیص می‌دهند حواس‌پرتی چگونه به نظر می‌رسد و چه احساسی دارد و می‌دانند چه زمانی تمرکز خود را در طول فعالیت از دست داده‌اند. با فرزند خود تمرین کنید تا در طول انجام فعالیتی خاص مدام با خودش تکرار کند «به کارم توجه خواهم کرد» و «تا زمانی که کارم تمام شود متمرکز می‌مانم». این خودگفتاری مثبت به افزایش تمرکز کودک کمک میکند و باعث می‌شود در مسیر رسیدن به اهداف خود قدم بردارد.
انتظارات شفاف و تعیین پاداش
درمورد انتظارات خود شفاف باشید و پاداش تعیین کنید. فهرستی از قوانین موردنظر تهیه کنید و از کودک بخواهید در مدرسه و خانه طبق قوانین پیش برود. قوانین شامل موارد زیر است:
- قبل از شروع هر کاری، صبر کن تا دستورالعمل کار به‌صورت کامل به تو گفته شود.
- در طول انجام کار تمرکز خود را حفظ کن و بی سر و صدا به انجام فعالیت بپرداز.
- در حین انجام فعالیت از روی صندلی خود بلند نشو.
در طول انجام فعالیت نیز زمانی تخمینی برای هر فعالیت مشخص کنید و در صورتی که کودک از زمان تخمین‌زده‌شده زودتر فعالیت را به اتمام رساند به او پاداش بدهید. درواقع، انگیزه‌ها یا پاداش‌ها برای تکمیل وظایف می‌توانند انگیزه‌های مؤثری برای اکثر کودکان مبتلا به بیش فعالی باشند.
تمرین ادغام ذهن و بدن
تمرین ادغام ذهن و بدن به این صورت است که از فرزندتان بخواهید بدون حرکت روی صندلی بنشیند. سپس زمانی که کودک می‌تواند این کار را انجام دهد، یادداشت کنید. تمرین مکرر طی چند هفته باعث بهبود علائم کودک می‌شود. این فعالیت باعث تقویت ارتباطات عصبی بین مغز و بدن و بهبود خودکنترلی در کودکان بیش فعال می‌شود.
آرامش و تصویرسازی مثبت
ترکیب تکنیک‌های آرام‌سازی ساده مانند تنفس عمیق با تصاویر بصری مثبت به مغز کمک میکند تا مهارت‌های جدید را بهبود بخشد یا یاد بگیرد. به‌عنوان مثال، تحقیقات نشان می‌دهند که اگر فردی به‌صورت ذهنی گلف را تمرین کند، مغز آزمایشات تخیلی را مانند آزمایش‌های واقعی ثبت میکند و این مسئله منجر به بهبود مهارت او در بازی گلف می‌شود.
به عبارت دیگر، کودکان مبتلا به بیش فعالی می‌توانند تصور کنند که در حال تمرکز در کلاس درس هستند. این تمرین به تغییر رفتار آن‌ها در مدرسه کمک میکند. شما و فرزندتان می‌توانید از خلاقیت خود استفاده کرده و این تمرین را امتحان کنید.
حتما بخوانید: بازی‌درمانی برای کودکان بیش فعال
بازی سکه
بازی سکه به‌خاطر افزایش تمرکز مورد توجه والدین و به‌خاطر سرگرم‌کنندگی موردعلاقه کودکان است.
- در ابتدا سکه‌هایی با ظاهر متفاوت، یک ورق مقوایی و یک تایمر تهیه کنید.
- سپس تعدادی از سکه‌ها را بردارید و با آن‌ها الگویی بسازید.
- از کودک بخواهید به سکه‌ها نگاه کنید و روی آن را با مقوا بپوشانید.
- حالا تایمر را روشن کنید و از کودک بخواهید با کمک سکه‌های باقی‌مانده الگویی مشابه الگوی شما بچیند.
- بعد از اتمام فعالیت کودک، تایمر را قطع کنید و ورق مقوایی را از روی الگوی سکه‌های خود بردارید.
- مدت زمان اتمام فعالیت و درست یا غلط بودن الگو را یادداشت کنید. اگر الگو درست نیست، از کودک بخواهید مجدد تلاش کند تا به الگوی درست برسد.
انجام این فعالیت بعد از چند هفته باعث افزایش تمرکز و توجه فرزند شما می‌شود.
جدول کلمات متقاطع و پازل تصویر
این بازی ساده به نظر می‌رسد، اما ابزاری مناسب برای افزایش تمرکز کودکان مبتلا به بیش فعالی است. جدول کلمات متقاطع توجه به کلمات و توانایی توالی را بهبود می‌بخشد. پازل‌های تصویری نیز به افزایش توجه کودکانی که توانایی خواندن ندارند کمک می‌کنند.
بازی‌های مبتنی بر داستان
برای انجام این بازی‌ها تنها چیزی که نیاز دارید کتاب داستان یا تخیلی خوب است. می‌توانید داستانی کوتاه برای کودک بخوانید و سؤالاتی درخصوص داستان از او بپرسید یا قسمتی کوتاه از داستان را بخوانید و از او بپرسید ادامه داستان را حدس بزند. در این راستا نظرات خودتان را نیز بیان کنید تا کودک نیز به بازی علاقه نشان دهد. این بازی‌ها به تقویت حافظه کاری و تمرکز و توسعه منطق و حس شوخ‌طبعی کمک می‌کنند.
بازی ماز یا هزارتو
بازی ماز یا هزارتو به افزایش تمرکز، قدرت برنامه‌ریزی، سرعت پردازش و ادغام مهارت بینایی-حرکتی کودک کمک میکند. این گونه بازی‌ها را می‌توانید به‌صورت رایگان از سایت‌های مختلف دانلود کنید.
بازی سایمون برای تقویت حافظه و تمرکز
بازی‌های کودکانه‌ای مانند سایمون میگه، ایده‌های خوبی برای بهبود حافظه و تمرکز کودکان بیش فعال هستند. حافظه به کودک انگیزه میدهد تا مکان مربع‌های تصویر را به خاطر بسپارد و سایمون به آن‌ها کمک میکند تا دنباله‌هایی از محرک‌های دیداری و شنیداری را به خاطر بسپارند. انجام این بازی به‌صورت مکرر باعث می‌شود مدارهای مغزی به چالش کشیده شوند و این مسئله باعث تقویت ارتباطات و درنتیجه بهبود عملکرد کودک می‌شود.
در این بازی رهبر گروه دستوراتی را میدهد که همه باید اجرا کنند، به شرطی ک اول جمله اش بگوید "سایمون میگه... ." در غیر این صورت کسی کاری انجام نمی دهد. رهبر سعی میکند بقیه را به اشتباه انداخته و حذفشان کند، آخرین نفری که باقی می ماند برنده بازی است.
بازی‌های رقص
نسخه‌های مختلفی از این بازی‌ها وجود دارند که می‌توانید بسته به سن فرزند خود تهیه کنید. این بازی‌ها را می‌توان بر روی پلتفرم‌های مختلف بازی‌های ویدئویی ازجمله Xbox، Wii و غیره بازی کرد. این بازی‌ها تمرکز، سرعت پردازش، برنامه‌ریزی، توالی و یکپارچگی حرکتی را بهبود می‌بخشند. همچنین می‌توانند شکل خوبی از تمرینات هوازی باشند.
جمع‌بندی
افزایش تمرکز در کودکان بیش فعال نیازمند استراتژی‌های مؤثر و یکپارچه است که شامل روش‌های رفتاری، آموزشی و گاهی درمانی می‌شود. تغییرات در محیط، استفاده از بازی‌های آموزشی، تنظیم زمان استراحت و تمرینات تمرکز می‌توانند کمک شایانی در این زمینه کنند. علاوه بر این، پیگیری روند درمان با مشورت با متخصصان می‌تواند در بهبود وضعیت کودک موثر باشد. اگر فرزند شما با مشکلات تمرکز روبروست، گروه توانبخشی راه کمال با تیم متخصص خود می‌تواند شما را در طراحی برنامه‌ای مناسب برای تقویت تمرکز کودکتان یاری دهد. برای مشاوره و کمک بیشتر، هم‌اکنون با ما تماس بگیرید و به فرزندتان کمک کنید تا بهترین نسخه از خود را نشان دهد.
منابع
مطالب مشابه
گروه توانبخشی راه کمال با داشتن دو کلینیک تخصصی در تهران، یکی از معتبرترین مراکز درمان اختلالات یادگیری برای کودکان محسوب می‌شود.
دوران نوجوانی یک مرحله پر از تغییرات است و برای نوجوانان مبتلا به اوتیسم می‌تواند به‌ویژه چالش‌برانگیز باشد. اگر نگران گذراندن این دوره توسط فرزند نوجوان خود هستید، باید بدانید که شما تنها نیستید. اگرچه مدیریت اوتیسم در دوران نوجوانی دشوار است، اما غیرممکن نیست.
اوتیسم پسرونده نوعی از اختلال اوتیسم است که در آن کودک، پس از یک دوره رشد طبیعی در اوایل کودکی، معمولاً بین 1.5 تا 3 سالگی، در زمینه‌هایی مانند زبان، تعامل اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی دچار افت یا پسرفت می‌شود.
گروه توانبخشی راه کمال با بهره‌گیری از دو کلینیک مجهز و تخصصی در تهران، یکی از بهترین مراکز درمان و توانبخشی برای کودکان مبتلا به اوتیسم است. این مجموعه به مدیریت آقای کمال بنی‌اسدی فعالیت میکند و خدمات متنوعی را در حوزه‌های مختلف توانبخشی ارائه میدهد.
اوتیسم در پسران بیشتر از دختران مشاهده شده و به طور معمول در سنین پایین‌تر شناسایی می‌شود. در حالی که تجربیات اوتیسم در هر فرد متفاوت است، پسران اغلب ویژگی‌های خاصی دارند که باعث می‌شود تشخیص آن‌ها زودتر از دختران انجام شود.
پزشکان ممکن است اوتیسم را در دختران کمتر شناسایی کنند؛ زیرا دخترها ممکن است رفتارهای معمول مرتبط با اوتیسم را نشان ندهند یا در پنهان کردن علائم خود توانمندتر باشند.
انتخاب بهترین متخصص اوتیسم بستگی به عوامل مختلفی ازجمله تخصص، تجربه، روش‌های درمانی مورد استفاده و میزان ارتباط مؤثر با خانواده‌ها دارد.
معیارهای DSM-5 برای تشخیص اوتیسم شامل سه نقص اساسی در ارتباطات اجتماعی و تعاملات اجتماعی است. پزشکان باید مطمئن شوند که این ویژگی‌ها تنها به دلیل تأخیر در رشد نیستند.
اگر فرزند شما مبتلا به اوتیسم است، ممکن است از خود بپرسید که چگونه می‌توان در خانه به او کمک کرد و آیا اصلاً اوتیسم قابل درمان است. گرچه اوتیسم به طور کامل درمان نمی‌شود، اما روش‌هایی وجود دارند که می‌توانید در خانه برای حمایت از فرزندتان به کار ببرید.
اکولالیا به تکرار دقیق کلمات و صداها (پژواک با صدای بلند) گفته می‌شود. این رفتار می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌هایی مانند آفازی، زوال عقل، آسیب مغزی تروماتیک یا اسکیزوفرنی باشد، اما بیشتر با اختلال طیف اوتیسم (ASD) مرتبط است.