بیش‌فعالی نوعی اختلال رفتاری است که اغلب با نقص توجه و فعالیت‌های شدید فیزیکی همراه می‌شود. این عارضه یکی از شایع‌ترین اختلالات روانپزشکی در کودکان زیر 7 سال به شمار می‌رود. یکی از روش‌های درمانی این اختلال، بازی‌درمانی است که در این مطلب به توضیح آن می‌پردازیم.
بازی‌درمانی چیست؟
بازی‌درمانی یکی از روش‌های درمانی جایگزین برای درمان علائم بیماری کمبود توجه و بیش‌فعالی است. روانپزشکان و روانشناسان کودک معتقدند می‌توان از زمان بازی برای برقراری ارتباط، یادگیری، ایجاد اطمینان خاطر، آرامش و بهبود عزت‌نفس کودکان استفاده کرد. کودکان بسیار خردسال ازطریق بازی به بیان احساسات خود می‌پردازند.
تکنیک‌های بازی‌درمانی برای استفاده در منزل
والدین باید در طول بازی از دستورات فرزندان خود پیروی کنند. برای کودک مبتلا به نقص توجه و بیش‌فعالی که نیازمند تقویت توانایی تمرکز است، از نمایش عروسکی یا بازی با حیوانات استفاده کنید. اجازه دهید کودک به شما بگوید چه کاری می‌خواهد انجام دهد. بگذارید مشتاقانه بازی کند و نگران رضایت شما از بازی نباشد. کودک باید در طول بازی رهبر باشد و اگر حواس او پرت شد، به‌آرامی او را به سمت بازی سوق دهید. در ادامه تکنیک‌هایی که می‌توانید به‌صورت بازی‌درمانی در منزل استفاده کنید، ذکر شده‌اند:
حتما بخوانید: درمان بیش‌فعالی در کودکان
تحرک
روز خود را با ورزش و تحرک شروع کنید. کودک خود را بیرون ببرید، با او بدوید، دوچرخه‌سواری کنید و کارهای لذت‌بخش انجام دهید. سپس به منزل بازگردید و او را حمام کنید. این فعالیت‌ها باعث کاهش بی‌قراری کودک می‌شوند.
خلاقیت
یکی دیگر از راه‌های عالی برای هدایت انرژی فرزندتان، تشویق او به خلاقیت است. این کار می‌تواند به‌معنای نقاشی، طراحی، بازی با لگوها، مجسمه‌سازی یا حتی داستان‌سازی باشد. اجازه دهید تخیل فرزندتان فعال شود و ببینید چه چیزی به ذهنش می‌رسد.
بیان خلاق برای بسیاری از بیماری‌ها ازجمله کمبود توجه و بیش‌فعالی مفید است. هنرهای بیانی به کودک کمک می‌کنند چندین مهارت ازقبیل تمرکز، ارتباط و مهارت‌های حل مسئله را تمرین کرده و آنها را تقویت کند. همچنین می‌توانند برای ایجاد خودآگاهی و کاهش سطح استرس مفید باشند.
سازمان‌دهی
بسیاری از کودکان مبتلا به بیش‌فعالی مشکل سازمان‌دهی دارند، اما اگر این کار را به‌صورت بازی جذابی طراحی کنید، به‌عنوان یک فعالیت سرگرم‌کننده در نظر گرفته می‌شود. برای مرتب و منظم کردن وسایل کودک، مسابقه‌ای طراحی کنید تا ببینید چه کسی سریع‌تر می‌تواند فعالیت را به اتمام برساند.
ماجراجویی
ماجراجویی‌های مختلف مانند شکار، ماهی‌گیری و طبیعت‌گردی به آزادسازی انرژی اضافی کودک منجر می‌شوند. سعی کنید در طول ماجراجویی از فعالیت‌های سرگرم‌کننده‌ای استفاده کنید که باعث کسالت کودک نشوند.
بازی
بازی‌ها روشی عالی برای کمک به کودکان مبتلا به بیش‌فعالی هستند. از بازی‌های مختلف مانند پازل‌ها، موسیقی، بازی‌های حافظه، توپ‌بازی، والیبال و ... کمک بگیرید.
آشپزی
آشپزی فعالیتی عالی برای کودکان مبتلا به بیش‌فعالی است؛ زیرا حواس مختلفی را شامل می‌شود. به‌علاوه، آشپزی راهی سرگرم‌کننده برای برقراری ارتباط با فرزندتان و آموزش مهارت‌های زندگی به او است. آشپزی را با دستورالعمل‌های ساده شروع کنید. همچنین از مسابقات یا بازی‌های مختلف برای آموزش آن استفاده کنید.
تماشای ستارگان
تماشای ستارگان فعالیتی آرامش‌بخش است که می‌تواند برای کودکان در هر سنی سرگرم‌کننده باشد. این فعالیت راهی عالی برای گذراندن وقت با فرزندتان و آموزش نکات علمی به او است. طبق تحقیقات، طبیعت‌گردی بر سلامت روان کودکان ازجمله کودکان مبتلا به بیش‌فعالی تأثیر مثبت می‌گذارد.
فواید بازی‌درمانی برای کودکان بیش‌فعال
بر اساس تحقیقات، بازی‌درمانی تغییرات مثبت زیادی در کودکان مبتلا به بیش‌فعالی ایجاد می‌کند. در بسیاری از موارد، کودک با تردید شروع به بازی می‌کند و کمتر به برقراری ارتباط می‌پردازد. اما به‌مرور زمان اعتماد کودک به بازی افزایش می‌یابد و خلاقیت بیشتری از خود نشان می‌دهد. در ادامه به توضیح فواید بازی‌درمانی می‌پردازیم:
- بهبود مهارت‌های اجتماعی: بازی‌درمانی محیطی امن فراهم می‌کند که در آن کودکان بیش‌فعال می‌توانند مهارت‌های اجتماعی خود را توسعه دهند و آنها را بهبود بخشند. بازی‌های گروهی به آنها یاد می‌دهند چطور در فعالیت‌های گروهی مشارکت داشته باشند، به‌شکل یک تیم کار کنند، مشکلات را حل کنند و به‌طور مؤثر با همسالان خود ارتباط برقرار کنند. کودکان بیش‌فعال با تمرین این مهارت‌های اجتماعی ضروری می‌توانند روابط خود را با دیگران بهبود بخشند.
- تقویت روابط بین‌فردی: جلسات بازی گروهی به کودکان بیش‌فعال اجازه می‌دهند تا با همسالان خود ارتباط برقرار کرده و روابط بین‌فردی مثبتی ایجاد کنند. بازی گروهی باعث می‌شود کودکان دوست پیدا کنند، تجربیات خود را با هم به اشتراک بگذارند و احساس کنند مورد قبول و درک دیگران قرار گرفته‌اند. این تعاملات اجتماعی مثبت به رفاه عاطفی آنها کمک کرده و محیطی حمایتی برای رشد آنها ایجاد می‌کند.
- کسب مهارت‌های مشارکتی: بازی‌درمانی، کودکان بیش‌فعال را تشویق به همکاری می‌کند. کودکان با شرکت در بازی‌های گروهی، یاد می‌گیرند با هم کار کنند، به تقسیم مسئولیت‌ها بپردازند و به اهداف مشترک دست یابند. همکاری در بازی همچنین باعث رشد مهارت‌هایی مانند گوش دادن، احترام به نظرات دیگران و یافتن راه‌حل‌های جمعی می‌شود.
- بیان و مدیریت احساسات: بازی، فضای امنی برای کودکان مبتلا به نقص توجه و بیش‌فعالی فراهم می‌کند تا احساسات خود را بیان و مدیریت کنند. آنها می‌توانند ازطریق بازی، احساسات مختلف را کشف کنند و یاد بگیرند که آنها را به‌درستی تشخیص دهند و مدیریت کنند. به‌عنوان مثال، کودکان می‌توانند ازطریق ایفای نقش، موقعیت‌هایی را شبیه‌سازی کرده که به آنها اجازه می‌دهند احساسات خود را بیان کنند و راهبردهایی برای تنظیم آنها بیابند.
- کاهش استرس و اضطراب: بازی می‌تواند نوعی آرامش و سرگرمی برای کودکان مبتلا به کمبود توجه و بیش‌فعالی باشد. کودکان می‌توانند با درگیر شدن در فعالیت‌های لذت‌بخش بازی، سطح استرس خود را کاهش دهند و اضطراب را از بین ببرند. بازی‌درمانی همچنین می‌تواند استراتژی‌های خاصی مانند تکنیک‌های تنفس و تمرین‌های آرامش‌بخش را برای مدیریت استرس و اضطراب ارائه دهد. این ابزارها می‌توانند در زندگی روزمره آنها (به‌ویژه در مدرسه که با ارزیابی‌ها یا تعاملات اجتماعی شدید مواجه می‌شوند) برای مقابله با موقعیت‌های استرس‌زا مفید باشند.
- بهبود توجه و تمرکز: بازی می‌تواند ابزار مؤثری برای بهبود توجه و تمرکز در کودکان بیش‌فعال باشد. فعالیت‌های چالش‌برانگیز و جذاب بازی نیاز به تمرکز ذهنی دارند. این فعالیت‌ها به کودکان کمک می‌کنند توانایی تمرکز بر روی یک کار مشخص را توسعه دهند. همچنین بازی‌های شناختی یا ذهنی باعث می‌شوند کودکان بیش‌فعال کمتر درمعرض حواس‌پرتی قرار بگیرند. به‌علاوه در برخی از بازی‌ها کودک یاد می‌گیرد به مدیریت زمان بپردازد و توانایی خود را برای تمرکز بر روی فعالیتی خاص در زمانی مشخص بهبود بخشد.
- توسعه مهارت‌های شناختی: بازی‌درمانی فرصت‌های زیادی برای توسعه مهارت‌های شناختی در کودکان بیش‌فعال فراهم می‌کند. بازی‌های منطقی، معماها، پازل‌ها و بازی‌های حافظه، مهارت‌های حل مسئله، استدلال منطقی، برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی، کودکان را به چالش می‌کشند. این فعالیت‌ها مغز آنها را تحریک می‌کنند و باعث رشد عملکردهای اجرایی و تقویت عملکرد تحصیلی آنها می‌شوند. علاوه بر این، بازی با پرورش خلاقیت و تخیل، می‌تواند به کودکان بیش‌فعال کمک کند تا مهارت‌های تفکر واگرا (روشی از تفکر که با استفاده از آن به بررسی تعداد زیادی از راه‌حل‌های ممکن می‌پردازیم)، تفکر انتقادی و حل خلاقانه مسائل را توسعه دهند.
- تشویق خلاقیت و تخیل: بازی، خلاقیت و تخیل را در کودکان بیش‌فعال تحریک می‌کند. آنها با درگیر شدن در نقش‌آفرینی، فعالیت‌های هنری یا بازی‌های ساخت‌وساز، توانایی خود را برای تفکر خلاق، خلق ایده‌های بدیع و کشف احتمالات جدید توسعه می‌دهند. خلاقیت، انعطاف‌پذیری ذهنی و توانایی آنها را برای یافتن راه‌حل‌های خلاقانه تقویت می‌کند.
- مدیریت تکانشگری: بازی‌درمانی می‌تواند ابزارهایی را برای کاهش تکانشگری در اختیار کودک قرار دهد. کاردرمانگر اسباب‌بازی‌هایی به کودک می‌دهد تا رفتارهای تکانشی او را بررسی کند. کودک با کمک اسباب‌بازی‌ها تجربیات خود را به اشتراک می‌گذارد و تکانشگری را بروز می‌دهد. کاردرمانگر به کودک کمک می‌کند قبل از انجام فعالیتی خاص، بیشتر فکر کند.
اهداف بازی‌درمانی
بازی‌درمانی یکی از درمان‌های کمکی بسیار مؤثر است که می‌تواند به کودکان کمک کند بر مشکلات عاطفی ناشی از بیش‌فعالی غلبه کنند. اهداف بازی‌درمانی عبارت‌اند از:
- تقویت توانایی کودک برای مقابله با احساسات مانند طغیان خشم
- کمک به پردازش احساسات منفی مانند خشم، شرم و گناه
- کمک به تشخیص احساس خشم، استرس یا تعرض
- کمک به کاهش حواس‌پرتی و بهبود توجه و تمرکز
- افزایش عزت‌نفس و اعتمادبهنفس کودک
- افزایش مسئولیت‌پذیری
- کاهش اضطراب و افسردگی کودک
- کمک به کودک برای شناخت و مدیریت تکانشگری
فعالیت‌های مناسب برای کودکان بیش‌فعال
فعالیت‌های زیادی وجود دارند که راه‌های خوبی برای مصرف انرژی در کودکان بیش‌فعال هستند و به آنها کمک می‌کنند از تفاوت‌های نورولوژیک خود استفاده کرده و با همسالان خود رقابت کنند. در ادامه به توضیح فعالیت‌های مناسب کودکان بیش‌فعال می‌پردازیم:
شنا
شنا به‌عنوان فعالیتی آرامش‌بخش در نظر گرفته می‌شود. این ورزش به شکل‌های مختلف می‌تواند به کودکان بیش‌فعال کمک کند. در ادامه برخی از مزایای شنا کردن را برای کودکان بیش‌فعال توضیح می‌دهیم:
- به سوزاندن انرژی اضافی کودکان بیش‌فعال کمک می‌کند.
- نیاز به دارو را کاهش می‌دهد.
- فعالیتی بسیار ساختاریافته و تکراری است. ماهیت تمرینات شنا به کودکان مبتلا به بیش‌فعالی کمک می‌کند تا روی مجموعه‌ای از حرکات یا وظایف ساده متمرکز شوند.
- باعث تحریک حسی می‌شود. صداها، بوها و احساس لامسه به روش‌های مختلف به ورزش مغز کمک می‌کنند و باعث کاهش مشکلات کودکان مبتلا به بیش‌فعالی و کمبود توجه می‌شوند.
هنرهای رزمی
کودکان بیش‌فعال اغلب افرادی نامنظم هستند اما این امر معمولاً به‌دلیل انرژی بیش‌ازحد و مشکل در عملکرد اجرایی است.
درحالی‌که بسیاری از کودکان بیش‌فعال در طول بازی‌های گروهی دچار درگیری می‌شوند و حتی از قوانین بازی پیروی نمی‌کنند، در بازی‌های انفرادی که بر روی حرکات پیچیده تمرکز دارند، به‌خوبی پیشرفت می‌کنند.
در ادامه برخی از مزایای هنرهای رزمی برای کودکان بیش‌فعال ذکر شده‌اند:
- کلاس‌های هنرهای رزمی اغلب با سرعتی سریع و با دستورالعمل‌های کوتاه و ساده برای هر مجموعه از حرکات طراحی می‌شوند.
- مسیرهای عصبی جدیدی را در مغز ایجاد می‌کنند. این مسئله باعث بهبود تمرکز و تنظیم عاطفی می‌شود.
- اعتمادبهنفس و عزت‌نفس را افزایش می‌دهند.
- مهارت‌های حرکتی کودک بیش‌فعال را تقویت می‌کنند و باعث افزایش تمرکز و نظم ذهنی او می‌شوند.
مدیتیشن و یوگا
کودکان مبتلا به بیش‌فعالی با اضطراب دست‌وپنجه نرم می‌کنند. اضطراب را می‌توان انرژی روانیِ اضافیِ درونی تعریف کرد. کودک مبتلا به بیش‌فعالی ممکن است در مقابل افکار بیش‌فعال یا محرک‌های حسی، دچار اضطراب شود.
مدیتیشن و یوگا به کودک بیش‌فعال کمک می‌کنند کنترل بهتری بر افکار مزاحم داشته باشد و به سلامت روانی دست پیدا کند.
در ادامه به مزایای مدیتیشن و یوگا اشاره می‌کنیم:
- کنترل توجه را تقویت می‌کند.
- مدیتیشن باعث ضخیم شدن کورتکس جلوی پیشانی می‌شود. این بخش، قسمتی از مغز انسان است که با توجه، برنامه‌ریزی و کنترل تکانه مرتبط است. مدیتیشن به تقویت توانایی تمرکز کودک بیش‌فعال کمک می‌کند.
- مدیتیشن و یوگا باعث افزایش سطح دوپامین در مغز می‌شوند. دوپامین باعث ایجاد احساس خوب می‌شود و کمبود آن در بسیاری از بیمار‌ی‌های عصبی مانند بیش‌فعالی و اوتیسم به‌وضوح مشاهده می‌شود. عدم جایگزینی دوپامین باعث می‌شود کودکان بیش‌فعال بیشتر درمعرض خطر مشکلات سلامت روانی مادام‌العمر مانند اضطراب عمومی و افسردگی بالینی قرار بگیرند.
موسیقی و رقص
بیشتر مردم ارتباط عاطفی قوی‌ای با موسیقی دارند. موسیقی در رقص یا یادگیری ساز می‌تواند به کودکان مبتلا به بیش‌فعالی کمک کند موانع تمرکز خود را برطرف کرده و یاد بگیرند در فعالیت‌های مثبت شرکت کنند. درحالی‌که برخی از کودکان بیش‌فعال نواختن ساز را به‌خوبی یاد می‌گیرند، برخی دیگر رقص را بهتر می‌آموزند.
طبیعت‌گردی
تحقیقات نشان می‌دهند انجام فعالیت‌های بدنی در محیط‌های طبیعی، مانند جنگل، می‌تواند تأثیرات مثبت زیادی بر سلامتی شما داشته باشد.
در اینجا مزایای طبیعت‌گردی برای کودکان بیش‌فعال ذکر شده‌اند:
- طبیعت‌گردی، فعالیتی بدنی است که باعث سوزاندن انرژی اضافی کودکان بیش‌فعال می‌شود.
- علائم منفی اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی را کاهش می‌دهد.
- باعث افزایش تمرکز کودکان بیش‌فعال می‌شود.
- به جلوگیری از اضافه‌وزن ایجادشده به‌خاطر کم‌تحرکی کمک می‌کند.
- باعث افزایش کنجکاوی کودک درمورد دنیای اطراف می‌شود.
هنرهای دستی
هنرهای دستی باعث بیان احساسات و خلاقیت کودکان بیش‌فعال می‌شوند. در ادامه برخی از فواید هنرهای دستی برای کودکان بیش‌فعال را بررسی می‌کنیم:
- هنرهای دستی فعالیتی مستقل هستند. کودکان بیش‌فعال اغلب با ورزش‌های گروهی مشکل دارند؛ زیرا نمی‌توانند مسائل را با سرعت خودشان حل کنند یا به‌تنهایی از پس مشکلات ذهنی برآیند. اما هنرها و صنایع‌دستی فعالیت‌هایی مستقل هستند.
- به کودکان اجازه می‌دهند برای رسیدن به هدفی ملموس کار کنند. این فعالیت‌ها به کودکان خلاق‌تر اجازه می‌دهند تا برای رسیدن به یک هدف خاص تلاش کنند.
- باعث به‌کارگیری حس کودکان بیش‌فعال می‌شوند. هنرهای دستی باعث می‌شوند کودکان کمتر به رؤیاپردازی یا تکانشگری تمایل نشان دهند.
- به کودکان بیش‌فعال اجازه می‌دهند تا خلاقیت خود را بروز دهند.
بازی‌درمانی در گروه توانبخشی راه کمال
بازی‌درمانی یکی از روش‌های درمانی بیش‌فعالی است. این روش درمانی باعث کاهش معنی‌دار شدت علائم بیش‌فعالی می‌شود. یکی از خدمات گروه توانبخشی راه کمال، تشکیل جلسات بازی‌درمانی برای کودکان بیش‌فعال است. متخصصان مجرب این مرکز در طول جلسات کاردرمانی به افزایش تمرکز و توجه کودک شما کمک می‌کنند. آنها توانایی‌های کودک را زیر نظر می‌گیرند و به رشد مهارت‌های او می‌پردازند. بنابراین اگر فرزند شما مبتلا به بیش‌فعالی است، به ما مراجعه کنید و از خدمات مرکز ما بهره‌مند شوید.
منابع
مطالب مشابه
نوزادان نارس با مغزهای رشدنکرده به دنیا می‌آیند و این مسئله آنها را در برابر آسیب‌هایی که می‌توانند باعث فلج مغزی شوند آسیب‌پذیرتر می‌کند. با مداخله زود هنگام علائم و عوارض فلج مغزی را می‌توان برای بهینه‌سازی کیفیت زندگی کودک به حداقل رساند.
فلج مغزی خفیف به اختلالات حرکتی ناشی از آسیب خفیف به مغز در حال رشد اشاره دارد. ازآنجایی‌که آسیب آنقدر شدید نیست، اختلالات حرکتی ممکن است در سال‌های اولیه کودکی ناشناخته بمانند. بااین‌حال، با رشد کودکان مبتلا به فلج مغزی خفیف، اختلالات حرکتی ممکن است آشکارتر شوند. خوشبختانه هیچ وقت برای بهبودی دیر نیست.
طول عمر کودکان فلج مغزی به عوامل متعددی بستگی دارد با این حال با مراقبت و درمان‌های مناسب بسیاری از کودکان مبتلا به فلج مغزی می‌توانند زندگی طولانی و پرباری داشته باشند.پس برای آشنایی بیشتر با این موضوع با ما همراه باشید.
علائم فلج مغزی در نوزادان بر هماهنگی و توانایی آنها برای حرکت مستقل تأثیر می‌گذارد و همیشه بلافاصله قابل تشخیص نیست. این امر به‌ویژه زمانی صادق است که علائم فلج مغزی خفیف باشند.
اختلال پردازش حسی (SPD) کودکان بیش فعال درصورت درک بیش‌ازحد حواس مختلف ازجمله لامسه یا شنوایی ایجاد شده که منجر به دشوار شدن عملکرد برای بیمار، احساس اضطراب یا حتی وحشت می‌شود.
کودکان مبتلا به بیش‌فعالی بیشتر درمعرض خطر مشکلاتی هستند که بر عملکرد آنها در تحصیل و مدرسه تأثیر منفی می‌گذارند.آنها در ریاضی و مهارت خواندن توانایی کمتری دارند و اختلال می تواند بر میانگین نمرات دانش‌آموزان تأثیر بگذارد.
رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان بیش‌فعال مکرر و شدید هستند. درک و مدیریت این خشم و پرخاشگری کلید کمک به کودکان مبتلا به بیش‌فعالی است. ترکیبی از دارودرمانی، رفتاردرمانی و سایر درمان‌ها به کودکان بیش‌فعال کمک می‌کنند.
پر حرفی و صحبت کردن بیش‌ازحد یکی از علائم رایج برای کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی است که اغلب در مهار و کنترل پاسخ‌های خود مشکل دارند.
بسیاری از فعالیت‌ها و ورزش‌ها به تخلیه انرژی کودکان بیش‌فعال کمک می‌کنند و باعث بهبود علائم آنها می‌شوند. از بین آنها می توان به شنا، ورزش های رزمی، مدیتیشن، تنیس و .... اشاره کرد. این ورزش ها جنب و جوش زیادی دارند و باعث تحرک مداوم و سوزاندن انرژی کودکان بیش فعال می شوند.
موسیقی‌درمانی می‌تواند درمانی بسیار مؤثر برای درمان علائم اصلی بیش‌فعالی و سایر اختلالاتی مانند اضطراب و مشکلات خواب باشد که اغلب با هم اتفاق میفتند. موسیقی‌درمانی از ریتم و موسیقی برای بهبود مهارت‌های اجتماعی، تنظیم احساسات و اختلالات اجرایی استفاده می‌کند و اغلب در ترکیب با سایر درمان‌ها مانند دارودرمانی یا رفتاردرمانی استفاده می‌شود.