اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) اختلالی است که با مشکلات توجه، کنترل تکانه و بیش فعالی مشخص می‌شود. این ناهنجاری معمولاً در دوران کودکی ایجاد شده، اما ممکن است تا نوجوانی یا بزرگسالی تشخیص داده نشود.
مسائلی مانند مشکل در توجه که کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی با آن مواجه هستند، ممکن است پس از شروع مدرسه آشکار شوند. به این ترتیب، والدین و معلمان باید با یکدیگر همکاری کنند تا کودکان با علائم این اختلال کنار بیایند. در این مطلب به بررسی روش‌های آموزش به کودکان مبتلا به بیش‌فعالی می‌پردازیم که میتوانید برای معلمین جهت تدریس در مدرسه و والدین جهت کار با کودک در خانه مفید باشند.
ویژگیهای کودکان بیش فعال
اختلال بیش فعالی هم بر عملکرد اجتماعی و هم عملکرد شناختی کودکان در زندگی روزمره تأثیر می‌گذارد و باعث ایجاد اختلال در آنها می‌شود. کودک مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی احتمالاً برخی از رفتارهای زیر را نشان می‌دهند:
- تکانشگری. اقدام قبل از فکر کردن، قطع مکالمات و عدم احساس خطر یا ریسک‌پذیری بالا
- بیش فعالی. ناتوانی در یک جا نشستن، بی‌قراری مداوم و حرکت بیش‌ازحد
- بی‌توجهی. توجه کوتاه، حواس‌پرتی، ناتوانی در تمرکز بر روی کارها، تغییر مداوم فعالیت یا کار، ناتوانی در پیروی از دستورالعمل‌ها و فراموشی
کار با کودکان مبتلا به بیش فعالی به‌ویژه آموزش آنها می‌تواند گاهی چالش‌برانگیز باشد؛ زیرا ویژگی‌هایی مانند بی‌قراری، ناتوانی در نشستن و تمام جنبه‌های بی‌توجهی آنها در طول آموزش به‌صورت واضح خود ظاهر می‌شوند. اگر علائم بیش فعالی را در دانش‌آموزان و یا فرزند خود می‌بینید، روش‌های آموزشی گفته شده در این مطلب برای شما مفید خواهد بود.
کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی در طول آموزش نیازهای منحصربه‌فردی دارند. در ادامه چند استراتژی برای کمک به والدین و معلمان دانش‌آموزان بیش‌فعال را توضیح می‌دهیم. این تکنیک‌ها به موفقیت دانش‌آموزان مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی کمک می‌کنند.
قوانین کلاس را مشخص کنید
یکی از مهم‌ترین استراتژی‌های آموزش به کودکان بیش فعال، شفاف و مختصر نگه داشتن قوانین کلاس است. قوانین و انتظارات کلاس درس باید به‌طور منظم بازبینی و به روز شوند. قوانین باید در کلاس درج شوند تا به راحتی قابل خواندن باشند. گاهی‌اوقات از کودکان بخواهید قوانین، انتظارات و دستورالعمل‌های کلاس درس را تکرار کند تا مطمئن شوید آنها را به‌طور کامل متوجه شده‌اند.
اگر کودک قادر به مدیریت زمان نیست و نمی‌تواند به‌راحتی از یک فعالیت به فعالیت دیگر برود، از تایمر یا روش‌های دیگر استفاده کنید تا کودک متوجه شود برای هر فعالیت چقدر زمان باقی مانده است.
عواملی را که باعث حواس‌پرتی می‌شوند، حذف کنید
دانش‌آموزان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی مستعد حواس‌پرتی هستند. استراتژی‌های مفید برای دانش‌آموزان مبتلا به این اختلال می‌توانند شامل قرار دادن آنها دور از منابع اختلال در کلاس مانند درها، پنجره‌ها و ... باشند. سعی کنید تا جایی که ممکن است سایر عوامل حواس‌پرتی در اتاق مانند سر و صدای زیاد یا محرک‌های بصری مانند شلوغی را محدود کنید.
اگر کودک در برخورد با عوامل حواس‌پرتی مشکل دارد، قرار دادن صندلی او در نزدیکی معلم ممکن است مفید باشد.
گوش دادن به «صدای سفید» یا موسیقی پس‌زمینه ملایم نیز می‌تواند باعث افزایش تمرکز برخی از کودکان مبتلا به بیش‌فعالی شود. البته توجه داشته باشید این روش در برخی از کودکان منجر به حواس‌پرتی بیشتر می‌شود.
به ارائه بازخورد مکرر بپردازید
یکی دیگر از راهبردهای مفید آموزش به کودکان بیش فعال این است که نسبت به رفتارها و عملکرد آنها بازخورد سریع و مکرر ارائه کنید. به‌طور کلی در تمامی کودکان بازخورد مکرر و فوری به آموزش آنها کمک می‌کند.
بنابراین رفتارهای خوب آنها را فوراً تحسین کنید و اگر رفتارهای منفی کمی از آنها می‌بینید، نادیده بگیرید.
به رفتار خوب پاداش دهید
برای ایجاد انگیزه در دانش‌آموز همیشه باید قبل از تنبیه از پاداش و تشویق استفاده کرد. برای جلوگیری از کسالت، جوایز را مرتباً تغییر دهید.
از کاهش زمان استراحت به‌عنوان پیامد رفتار منفی استفاده نکنید. کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی از فعالیت بدنی سود می‌برند و معمولاً در هنگام انجام این‌گونه فعالیت‌ها بهتر تمرکز می‌کنند.
استفاده از پاداش به‌جای تنبیه باعث می‌شود کودک بیش فعال مطمئن شود مدرسه همچنان مکانی مثبت برای کمک به او است.
به آنها استراحت بدهید
استراحت و فعالیت منظم می‌توانند استراتژی‌های مهمی برای کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی باشند. کودکان بیش فعال معمولاً با بی‌حرکت نشستن برای مدت طولانی مشکل دارند، بنابراین دادن فرصت‌های مکرر برای بلند شدن و حرکت در اطراف می‌تواند کمک بزرگی باشد.
بهتر است با دادن مأموریت‌های مختلف به کودک مانند جمع‌آوری کاغذها، پاک کردن تخته سیاه، مراجعه به دفتر و ... به او کمک کنید تمرکز خود را به دست آورد.
از قوانین انعطاف‌پذیر استفاده کنید
دانش‌آموزان مبتلا به بیش‌فعالی معمولاً بی‌قرار هستند. یکی از قوانین استاندارد کلاس درس این است که دانش‌آموزان باید در طول درس روی صندلی‌های خود بنشینند، اما بهتر است این قانون را برای کودکان بیش فعال انعطاف‌پذیرتر کنید. در بسیاری از موارد کودک بیش فعال با ایستادن بهتر می‌تواند بر روی درس تمرکز کند.
همچنین کودکانی که تمایل به بی‌قراری دارند، می‌توانند از توپ‌های کوچک (بدون ایجاد اختلال در کلاس) برای رفع بی‌قراری و افزایش تمرکز استفاده کنند.
علاوه بر این، بسیاری از مدارس به دانش‌آموزان اجازه جویدن آدامس را نمی‌دهند.
خیلی به آنها فشار نیاورید
برای افزایش یادگیری کودک مبتلا به بیش فعالی میتوانید از تقسیم درس به بخش‌های کوچک‌تر استفاده کنید.
کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی همچنین ممکن است مشکلات خواب داشته باشند که بر رفتار و توانایی آنها برای توجه در کلاس تأثیر می‌گذارند. به‌طور کلی، دانش‌آموزان در اوایل روز انرژی بیشتری دارند. بنابراین سعی کنید موضوعات و تکالیف سخت‌تر را در زمانی که کودکان بیشتر هوشیار هستند، انجام دهید.
از حمایت هم‌کلاسی‌های کودک استفاده کنید
کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی معمولاً نیاز به کمک اضافی برای یادگیری دارند. بنابراین بهتر است از دانش‌آموزان فعال‌تر بخواهید به آموزش کودک بپردازند. کودکان می‌توانند به افزایش تمرکز و تشویق یکدیگر به یادگیری کمک کنند.
کار با دانش‌آموز دیگر علاوه بر یادگیری بهتر دروس، می‌تواند به کودک مبتلا به بیش فعالی کمک کند تا مهارت‌های اجتماعی خود را بهبود بخشد و کیفیت روابط خود را با همسالان خود افزایش دهد.
رابطه‌ای قوی با والدین کودک ایجاد کنید
بسیار مهم است که رابطه کاری قوی‌ای با والدین دانش‌آموز برقرار کنید. آنها بهتر از هر کس دیگری فرزند خود را می‌شناسند و منبع ارزشمندی از اطلاعات درمورد اینکه کدام استراتژی‌ها جواب می‌دهند و کار نمی‌کنند، هستند.
در خارج از مدرسه درمورد نقاط قوت، ضعف، علایق و دستاوردهای کودک بپرسید. این امر به شما کمک می‌کند تا کودک را بهتر بشناسید. شما باید به‌طور مکرر با والدین کودک ارتباط برقرار کنید و یادداشت‌های دلگرم‌کننده‌ای را درمورد پیشرفت کودک برای آنها بفرستید.
فعالیت‌ها را سرگرم‌کننده‌تر کنید
تکالیف درسی کودکان مبتلا به بیش فعالی را به‌گونه‌ای طراحی کنید که برای او سرگرم‌کننده‌تر باشد. همچنین از روش‌های گام‌به‌گام برای انجام هر فعالیت استفاده کنید تا کودک در طول فعالیت خسته نشود و تمرکز خود را از دست ندهد. سعی کنید به دانش‌آموز مبتلا به بیش فعالی زمان بیشتری برای تکمیل آزمون‌ها و حل سؤالات بدهید. همچنین میتوانید از کتاب تکالیف برای کمک به دانش‌آموز در سازمان‌دهی کار خود و پیگیری پیشرفت خود استفاده کنید.
از وسایل کمک بصری استفاده کنید
کودکان مبتلا به بیش فعالی یادگیرنده‌های حسی هستند و تمایل دارند به نشانه‌های بصری به خوبی پاسخ دهند. هنگام آموزش، از تصاویر، رنگ‌ها، فیلم‌ها و نمودارها استفاده کنید تا به دانش‌آموزان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی کمک کنید تا به راحتی اطلاعات جدید را جذب کنند. نمایش نکات کلیدی روی تخته می‌تواند به دانش‌آموزان کمک کند که روی چه چیزی تمرکز کنند.
ساختاربندی دروس برای حمایت از کودکان مبتلا به ADHD
در طول آموزش برای یادگیری بهتر کودکان بیش فعال میتوانید از ساختاربندی دروس به روش زیر استفاده کنید:
شروع درس
- برای شروع درس از نشانه‌ای دیداری یا شنیداری استفاده کنید تا توجه دانش‌آموزان را جلب کنید.
- طرح درس را در مراحل ساده روی تخته فهرست کنید تا دانش‌آموزان در طول درس به آن مراجعه کنند.
- به‌طور واضح به دانش‌آموزان بگویید که چه چیزی یاد خواهند گرفت و برای شرکت در درس به چه چیزهایی نیاز خواهند داشت.
در طول درس
- برای کمک به تمرکز دانش‌آموزان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی، از فعالیت‌های مختلف استفاده کنید. فعالیت‌هایی را که نیاز به تمرکز بالا دارند، در زمانی هوشیاری بیشتر کودکان انجام دهید. کودکان در این زمان تمرکز بیشتری خواهند داشت و اطلاعات را به‌راحتی حفظ می‌کنند.
- دانش‌آموزان مبتلا به بیش فعالی ممکن است برای انجام فعالیتی جدید مشکل داشته باشند. بنابراین پیش از شروع فعالیت، چند دقیقه به آنها فرصت بدهید تا بتوانند برای یادگیری درس جدید آماده شوند.
اتمام درس
- توجه دانش آموزان را جلب کنید و آنچه را که در طول درس توضیح داده‌اید، به‌صورت خلاصه بیان کنید.
- اگر تکالیفی وجود دارد، آنها را روی تخته بنویسید و از دانش‌آموزان بخواهید قبل از ترک کلاس، تکلیف را تکرار کنند یا در دفترچه خود بنویسند.
- ایجاد برخی تغییرات کوچک در نحوه برخورد شما با فعالیت‌ها یا ساختار درس‌ها نه تنها برای دانش‌آموزان مبتلا به بیش فعالی تفاوت چشمگیری ایجاد می‌کند، بلکه می‌تواند به حمایت از سایر دانش‌آموزان کلاس برای تمرکز و بهترین عملکردشان کمک کند.
مطالعه بیشتر: بیش فعالی در کلاس اولی‌ها
کلام پایانی
آموزش به کودکان بیش فعال ممکن است چالش‌های خاص خود را داشته باشد، اما با استفاده از روش‌های مناسب، می‌توان به این کودکان کمک کرد تا مهارت‌های جدید را یاد بگیرند و رفتارهای خود را بهبود ببخشند. ایجاد یک محیط آموزشی آرام و استفاده از تکنیک‌های تخصصی می‌تواند تأثیرات مثبت زیادی در فرآیند یادگیری این کودکان داشته باشد. اگر شما نیز با چالش‌های آموزش کودکان بیش فعال روبه‌رو هستید، گروه توانبخشی راه کمال آماده است تا شما را در این مسیر راهنمایی کند. برای دریافت مشاوره تخصصی و برنامه‌های توانبخشی مناسب، با ما تماس بگیرید.
منابع
مطالب مشابه
گروه توانبخشی راه کمال با داشتن دو کلینیک تخصصی در تهران، یکی از معتبرترین مراکز درمان اختلالات یادگیری برای کودکان محسوب می‌شود.
دوران نوجوانی یک مرحله پر از تغییرات است و برای نوجوانان مبتلا به اوتیسم می‌تواند به‌ویژه چالش‌برانگیز باشد. اگر نگران گذراندن این دوره توسط فرزند نوجوان خود هستید، باید بدانید که شما تنها نیستید. اگرچه مدیریت اوتیسم در دوران نوجوانی دشوار است، اما غیرممکن نیست.
اوتیسم پسرونده نوعی از اختلال اوتیسم است که در آن کودک، پس از یک دوره رشد طبیعی در اوایل کودکی، معمولاً بین 1.5 تا 3 سالگی، در زمینه‌هایی مانند زبان، تعامل اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی دچار افت یا پسرفت می‌شود.
گروه توانبخشی راه کمال با بهره‌گیری از دو کلینیک مجهز و تخصصی در تهران، یکی از بهترین مراکز درمان و توانبخشی برای کودکان مبتلا به اوتیسم است. این مجموعه به مدیریت آقای کمال بنی‌اسدی فعالیت می‌کند و خدمات متنوعی را در حوزه‌های مختلف توانبخشی ارائه می‌دهد.
اوتیسم در پسران بیشتر از دختران مشاهده شده و به طور معمول در سنین پایین‌تر شناسایی می‌شود. در حالی که تجربیات اوتیسم در هر فرد متفاوت است، پسران اغلب ویژگیهای خاصی دارند که باعث می‌شود تشخیص آنها زودتر از دختران انجام شود.
پزشکان ممکن است اوتیسم را در دختران کمتر شناسایی کنند؛ زیرا دخترها ممکن است رفتارهای معمول مرتبط با اوتیسم را نشان ندهند یا در پنهان کردن علائم خود توانمندتر باشند.
انتخاب بهترین متخصص اوتیسم بستگی به عوامل مختلفی ازجمله تخصص، تجربه، روش‌های درمانی مورد استفاده و میزان ارتباط مؤثر با خانواده‌ها دارد.
معیارهای DSM-5 برای تشخیص اوتیسم شامل سه نقص اساسی در ارتباطات اجتماعی و تعاملات اجتماعی است. پزشکان باید مطمئن شوند که این ویژگی‌ها تنها به دلیل تأخیر در رشد نیستند.
اگر فرزند شما مبتلا به اوتیسم است، ممکن است از خود بپرسید که چگونه می‌توان در خانه به او کمک کرد و آیا اصلاً اوتیسم قابل درمان است. گرچه اوتیسم به طور کامل درمان نمی‌شود، اما روش‌هایی وجود دارند که میتوانید در خانه برای حمایت از فرزندتان به کار ببرید.
اکولالیا به تکرار دقیق کلمات و صداها (پژواک با صدای بلند) گفته می‌شود. این رفتار می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌هایی مانند آفازی، زوال عقل، آسیب مغزی تروماتیک یا اسکیزوفرنی باشد، اما بیشتر با اختلال طیف اوتیسم (ASD) مرتبط است.