آموزش به کودکان بیش فعال - استراتژی‌هایی برای تقویت توجه و تمرکز

اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) ، اختلالی است که با مشکلات توجه، کنترل تکانه و بیش فعالی مشخص می‌شود. این ناهنجاری معمولاً در دوران کودکی ایجاد شده، اما ممکن است تا نوجوانی یا بزرگسالی تشخیص داده نشود.

ناتوانی کودکان بیش فعال در توجه و تمرکز پس از شروع مدرسه آشکار می‌شود و آنها غالبا دچار مشکلاتی در مدرسه و عملکرد تحصیلی هستند. به این ترتیب والدین و معلمان باید با یکدیگر همکاری داشته باشند تا کودک بتواند با علائم این اختلال کنار بیاید. اگر علائم بیش فعالی را در دانش‌آموزان یا فرزند خود می‌بینید، روش‌های آموزشی گفته‌شده در این مطلب برای شما مفید خواهند بود.

ویژ‌گی‌های کودکان بیش فعال

اختلال بیش فعالی هم بر عملکرد اجتماعی و هم عملکرد شناختی کودکان در زندگی روزمره تأثیر می‌گذارد و باعث ایجاد اختلال در آن‌ها می‌شود. کودک مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی احتمالاً برخی از رفتارهای زیر را نشان می‌دهند:

• تکانشگری: اقدام قبل از فکر کردن، قطع مکالمات و عدم احساس خطر یا ریسک‌پذیری بالا
• بیش فعالی: ناتوانی در یک جا نشستن، بی‌قراری مداوم و حرکت بیش‌ازحد
• بی‌توجهی: توجه کوتاه، حواس‌پرتی، ناتوانی در تمرکز بر روی کارها، تغییر مداوم فعالیت یا کار، ناتوانی در پیروی از دستورالعمل‌ها و فراموشی

کار با کودکان مبتلا به بیش فعالی به‌ویژه آموزش آن‌ها می‌تواند گاهی چالش‌برانگیز باشد؛ زیرا ویژگی‌هایی مانند بی‌قراری، ناتوانی در نشستن و تمام جنبه‌های بی‌توجهی آن‌ها در طول آموزش به‌صورت واضح ظاهر می‌شوند.

آموزش خواندن و نوشتن به کودکان بیش فعال

کودکان بیش‌ فعال برای یادگیری خواندن و نوشتن نیاز به توجه ویژه دارند؛ زیرا ممکن است در درک مطلب و ارتباط با متن مشکلاتی داشته باشند. اما با روش‌های مناسب می‌توان به آن‌ها کمک کرد تا به‌تدریج بر این مهارت‌ها مسلط شوند. در ادامه چند روش مؤثر ارائه شده‌اند:

با صدای بلند برای کودک خود بخوانید

حتی اگر فرزندتان قادر به خواندن است، خواندن با صدای بلند می‌تواند کمک بزرگی باشد. با متون کوتاه شروع کنید و اگر تمرکز کودک حفظ شد، زمان خواندن را افزایش دهید. این کار به تقویت درک شنیداری و افزایش علاقه او به داستان کمک می‌کند.

تخیل کودک را درگیر کنید

کودک را تشویق کنید هنگام خواندن یا شنیدن، وقایع داستان را در ذهنش مجسم کند. از او بخواهید که بعد از چند صفحه، داستان را به زبان خودش توصیف کند. این کار علاوه‌بر تقویت تخیل، به درک بهتر او از متن کمک می‌کند.

به ساختار کتاب توجه کنید

به کودک یاد دهید که به عناصر مختلف کتاب مثل عناوین، نمودارها و خلاصه‌ها توجه کند. این کار به او کمک می‌کند که مطالب را بهتر دسته‌بندی و نکات مهم را پیدا کند. استفاده از این بخش‌ها، فرایند مطالعه را برای او ساده‌تر و سازماندهی‌شده‌تر می‌کند.

به آنچه کودک می‌خواند، علاقه نشان دهید

از او بخواهید داستانی را که خوانده است،‌ برای شما تعریف کند. اگر کودک قادر به ارائه خلاصه‌ای دقیق نیست، خودتان نیز کتاب را بخوانید و گفت‌وگوی دوستانه‌ای درباره شخصیت‌ها و وقایع داستان با او داشته باشید. این کار او را درگیر داستان می‌کند و به او نشان می‌دهد که به مطالبی که می‌خواند اهمیت می‌دهید.

کودک را تشویق به یادداشت‌برداری کنید

دفترچه‌ای برای کودک تهیه کنید تا نکات مهم را یادداشت کند. این یادداشت‌ها به او در درک بهتر متن کمک می‌کنند و همچنین منبعی برای مرور مجدد هستند. اگر کتاب متعلق به خود کودک باشد می‌تواند با مداد نکات مهم را در آن مشخص کند.

دایره لغات کودک را گسترش بدهید

افزایش دایره لغات کودک باعث می‌شود راحت‌تر متن‌ها را درک کند. اگر در متن، کلماتی ناآشنا وجود دارند، از او بخواهید معنی آن‌ها را در فرهنگ لغت پیدا کند یا خودتان معنایش را توضیح دهید. درنتیجه کودک با کلمات بیشتری آشنا شده و درک مطلبش تقویت می‌شود.

این روش‌ها به کودکان بیش‌ فعال کمک می‌کنند تا با علاقه و تمرکز بیشتری به خواندن و نوشتن بپردازند و به‌مرور در مهارت‌های زبانی خود پیشرفت کنند.

آموزش ریاضی به کودکان بیش ‌فعال

کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی و بیش ‌فعالی در یادگیری ریاضی نیاز به کمک بیشتری دارند. روش‌های زیر می‌توانند در تمرکز و درک بهتر آن‌ها مؤثر باشند:

• استفاده از ابزارهای حسی: ابزارهای حسی مانند فیجت‌ها و توپ‌های حسی می‌توانند به تمرکز بیشتر و کاهش تکانشگری کمک کنند.
• یادگیری عملی: ابزارهایی مثل مکعب‌های شمارش، چرتکه و تاس به کودکان در حل مسائل ریاضی کمک می‌کنند. یادگیری ازطریق لمس و مشاهده، مفاهیم را برای آن‌ها ملموس‌تر می‌کند.
• تقسیم مفاهیم به بخش‌های کوچک‌تر: مسائل بزرگ را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کنید. این کار به کودکان بیش فعال کمک می‌کند تا با مراحل کوچک، تمرکزشان را حفظ کرده و به حل مسئله بپردازند.
• استفاده از وسایل کمک بصری: نمودارها، اشکال هندسی، و خطوط عددی به کودکان کمک می‌کنند تا مسائل را بهتر درک کنند.
• تشویق به یادگیری فعال: مثال‌های زندگی واقعی در مسائل، ارتباط بهتری با کودک برقرار می‌کنند. مثلاً استفاده از مشکلات کلمه‌ای درباره خرید یا تقسیم خوراکی‌ها به درک مسائل کمک می‌کند.
• به‌کارگیری ابزارهای دیجیتال: بازی‌های آنلاین ریاضی مانند "Moose Math" و "Prodigy" برای کودکان بیش فعال جذاب هستند و با بازخورد فوری، تمرکز آن‌ها را تقویت می‌کنند.
• فراهم کردن استراحت‌های مکرر: کودکان بیش فعال با چند دقیقه استراحت مثل حرکت در کلاس یا چند حرکت ورزشی می‌توانند دوباره تمرکز کنند.

این روش‌ها می‌توانند به کودکان بیش ‌فعال کمک کنند تا در یادگیری ریاضی پیشرفت کنند و با علاقه و تمرکز بیشتری درس بخوانند. برای آشنایی بیشتر مقاله متدهای افزایش تمرکز در کودکان بیش فعال را بخوانید.

نحوه برخورد با کودکان بیش فعال در مدرسه

نمی‌توانید برای آموزش کودکان بیش فعال از ساختار آموزشی سخت و غیرمنعطف استفاده کنید. والدین و معلمان باید به‌دنبال ایجاد فضای گفتگوی باز باشند و با توجه به نیازهای کودک به تربیت او بپردازند. در ادامه نکاتی را در این باره توضیح می‌دهیم:

قوانین کلاس را مشخص کنید

یکی از مهم‌ترین استراتژی‌های آموزش به کودکان بیش فعال، شفاف و مختصر نگه داشتن قوانین کلاس است. قوانین و انتظارات کلاس درس باید به‌طور منظم بازبینی و به‌روز شوند. قوانین باید در کلاس درج شوند تا به‌راحتی قابل خواندن باشند. گاهی‌اوقات از کودکان بخواهید قوانین، انتظارات و دستورالعمل‌های کلاس درس را تکرار کنند تا مطمئن شوید آن‌ها را به‌طور کامل متوجه شده‌اند.

اگر کودک قادر به مدیریت زمان نیست و نمی‌تواند به‌راحتی از فعالیتی به فعالیت دیگر برود، از تایمر یا روش‌های دیگر استفاده کنید تا کودک متوجه شود برای هر فعالیت چقدر زمان باقی مانده است.

عواملی را که باعث حواس‌پرتی می‌شوند، حذف کنید

دانش‌آموزان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی مستعد حواس‌پرتی هستند. استراتژی‌های مفید برای دانش‌آموزان مبتلا به این اختلال می‌توانند شامل قرار دادن آن‌ها دور از منابع اختلال در کلاس مانند درها، پنجره‌ها و ... باشند. سعی کنید تا جایی که ممکن است سایر عوامل حواس‌پرتی در اتاق مانند سر و صدای زیاد یا محرک‌های بصری مانند شلوغی را محدود کنید.

اگر کودک در برخورد با عوامل حواس‌پرتی مشکل دارد، قرار دادن صندلی او در نزدیکی معلم ممکن است مفید باشد.

گوش دادن به «صدای سفید» یا موسیقی پس‌زمینه ملایم نیز می‌تواند باعث افزایش تمرکز برخی از کودکان مبتلا به بیش فعالی شود. البته توجه داشته باشید این روش در برخی از کودکان، منجر به حواس‌پرتی بیشتر می‌شود.

به طور مرتب بازخورد دهید

یکی دیگر از راهبردهای مفید آموزش به کودکان بیش فعال این است که نسبت به رفتارها و عملکرد آن‌ها سریع و مدام بازخورد دهید. به‌طور کلی در تمامی کودکان، بازخورد مکرر و فوری به آموزش آن‌ها کمک می‌کند.

بنابراین رفتارهای خوب آن‌ها را فوراً تحسین کنید و اگر رفتارهای منفی کمی از آن‌ها می‌بینید، نادیده بگیرید.

به رفتار خوب پاداش دهید

برای ایجاد انگیزه در دانش‌آموز، همیشه باید قبل از تنبیه از پاداش و تشویق استفاده کرد. برای جلوگیری از کسالت، جوایز را مرتباً تغییر دهید.

از کاهش زمان استراحت به‌عنوان پیامد رفتار منفی استفاده نکنید. کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی از فعالیت بدنی سود می‌برند و معمولاً در هنگام انجام این‌گونه فعالیت‌ها بهتر تمرکز می‌کنند.

استفاده از پاداش به‌جای تنبیه باعث می‌شود کودک بیش فعال مطمئن شود مدرسه همچنان مکانی مثبت برای کمک به او است.

به آن‌ها استراحت بدهید

استراحت و فعالیت منظم می‌توانند استراتژی‌های مهمی برای کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی باشند. کودکان بیش فعال معمولاً با بی‌حرکت نشستن برای مدت طولانی مشکل دارند، بنابراین دادن فرصت‌های مکرر برای بلند شدن و حرکت در اطراف می‌تواند کمک بزرگی باشد.

بهتر است با دادن مأموریت‌های مختلف به کودک مانند جمع‌آوری کاغذها، پاک کردن تخته سیاه، مراجعه به دفتر و ... به او کمک کنید تمرکز خود را به دست آورد.

از قوانین انعطاف‌پذیر استفاده کنید

دانش‌آموزان مبتلا به بیش فعالی معمولاً بی‌قرار هستند. یکی از قوانین استاندارد کلاس درس این است که دانش‌آموزان باید در طول درس روی صندلی‌های خود بنشینند، اما بهتر است این قانون را برای کودکان بیش فعال انعطاف‌پذیرتر کنید. در بسیاری از موارد کودک بیش فعال با ایستادن بهتر می‌تواند بر روی درس تمرکز کند.

همچنین کودکانی که تمایل به بی‌قراری دارند، می‌توانند از توپ‌های کوچک (بدون ایجاد اختلال در کلاس) برای رفع بی‌قراری و افزایش تمرکز استفاده کنند.

علاوه‌براین، بسیاری از مدارس به دانش‌آموزان اجازه جویدن آدامس را نمی‌دهند. اگر این کار کودک را آرام می‌کند میتوانید به او اجازه دهید.

خیلی به آن‌ها فشار نیاورید

برای افزایش یادگیری کودک مبتلا به بیش فعالی می‌توانید از تقسیم درس به بخش‌های کوچک‌تر استفاده کنید.

کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی همچنین ممکن است مشکلات خواب داشته باشند که بر رفتار و توانایی آن‌ها برای توجه در کلاس تأثیر می‌گذارند. به‌طور کلی، دانش‌آموزان در اوایل روز انرژی بیشتری دارند. بنابراین سعی کنید موضوعات و تکالیف سخت‌تر را در زمانی که کودکان بیشتر هوشیار هستند، انجام دهید.

از حمایت هم‌کلاسی‌های کودک استفاده کنید

کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی معمولاً‌ نیاز به کمک اضافی برای یادگیری دارند. بنابراین بهتر است از دانش‌آموزان فعال‌تر بخواهید آنها را آموزش دهند. کودکان می‌توانند به افزایش تمرکز و تشویق یکدیگر به یادگیری کمک کنند.

کار با دانش‌آموز دیگر علاوه‌بر یادگیری بهتر دروس، می‌تواند به کودک مبتلا به بیش فعالی کمک کند تا مهارت‌های اجتماعی خود را بهبود بخشد و کیفیت روابط خود را با همسالان خود افزایش دهد.

رابطه‌ای قوی با والدین کودک ایجاد کنید

بسیار مهم است که رابطه کاری قوی‌ای با والدین دانش‌آموز برقرار کنید. آن‌ها بهتر از هر کس دیگری فرزند خود را می‌شناسند و منبع ارزشمندی از اطلاعات درمورد اینکه کدام استراتژی‌ها جواب می‌دهند و کار نمی‌کنند، هستند.

در خارج از مدرسه درمورد نقاط قوت، ضعف، علایق و دستاوردهای کودک بپرسید. این امر به شما کمک می‌کند تا کودک را بهتر بشناسید. شما باید به‌طور مکرر با والدین کودک ارتباط برقرار کنید و یادداشت‌های دلگرم‌کننده‌ای را درمورد پیشرفت کودک برای آن‌ها بفرستید.

فعالیت‌ها را سرگرم‌کننده‌تر کنید

تکالیف درسی کودکان مبتلا به بیش فعالی را به‌گونه‌ای طراحی کنید که برای آن‌ها سرگرم‌کننده‌تر باشند. همچنین از روش‌های گام‌به‌گام برای انجام هر فعالیت استفاده کنید تا کودک در طول فعالیت خسته نشود و تمرکز خود را از دست ندهد. سعی کنید به دانش‌آموز مبتلا به بیش فعالی زمان بیشتری برای تکمیل آزمون‌ها و حل سؤالات بدهید. همچنین می‌توانید از کتاب تکالیف برای کمک به دانش‌آموز در سازمان‌دهی کار خود و پیگیری پیشرفتش استفاده کنید.

از وسایل کمک بصری استفاده کنید

کودکان مبتلا به بیش فعالی یادگیرنده‌های حسی هستند و به نشانه‌های بصری به‌خوبی پاسخ می‌دهند. هنگام آموزش، از تصاویر، رنگ‌ها، فیلم‌ها و نمودارها استفاده کنید تا به دانش‌آموزان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی کمک کنید تا به‌راحتی اطلاعات جدید را بیاموزند. نمایش نکات کلیدی روی تخته می‌تواند به افزایش تمرکز دانش‌آموزان بر روی درس کمک کند.

به او کمک کنید به جزئیات دقت کند

هر زمان متوجه شدید که کودک در انجام کارش عجله می‌کند، از او بخواهید قبل از تحویل پروژه‌، آن را بادقت بازبینی کند. این روش به کودک می‌آموزد که به جزئیات توجه داشته باشد و فرصتی دوباره برای تصحیح اشتباهاتش فراهم می‌کند.

در فرایند ارزیابی، می‌توانید اشتباهات او را مشخص کنید و به او اجازه دهید با تصحیح آن‌ها امتیاز یا اعتبار کسب کند. این شیوه به‌تدریج کودک را تشویق می‌کند که در کارهایش دقت بیشتری داشته باشد و برای اصلاح اشتباهات خود تلاش کند.

ساختاربندی دروس برای حمایت از کودکان مبتلا به بیش فعالی

در طول آموزش برای یادگیری بهتر کودکان بیش فعال می‌توانید از ساختاربندی دروس به روش زیر استفاده کنید:

شروع درس

• برای شروع درس از نشانه‌ای دیداری یا شنیداری استفاده کنید تا توجه دانش‌آموزان را جلب کنید.
• طرح درس را در مراحل ساده روی تخته فهرست کنید تا دانش‌آموزان در طول درس به آن مراجعه کنند.
• به‌طور واضح به دانش‌آموزان بگویید که چه چیزی یاد خواهند گرفت و برای شرکت در درس به چه چیزهایی نیاز خواهند داشت.

در طول درس

• برای کمک به تمرکز دانش‌آموزان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی، از فعالیت‌های مختلف استفاده کنید. فعالیت‌هایی را که نیاز به تمرکز بالا دارند، در زمان هوشیاری بیشتر کودکان انجام دهید. کودکان در این زمان تمرکز بیشتری خواهند داشت و اطلاعات را به‌راحتی حفظ می‌کنند.
• دانش‌آموزان مبتلا به بیش فعالی ممکن است برای انجام فعالیتی جدید مشکل داشته باشند. بنابراین پیش از شروع فعالیت، چند دقیقه به آن‌ها فرصت بدهید تا بتوانند برای یادگیری درس جدید آماده شوند.

اتمام درس

• توجه دانش آموزان را جلب کنید و آنچه را که در طول درس توضیح داده‌اید، به‌صورت خلاصه بیان کنید.
• اگر تکالیفی وجود دارند، آن‌ها را روی تخته بنویسید و از دانش‌آموزان بخواهید قبل از ترک کلاس، تکالیف را تکرار کنند یا در دفترچه خود بنویسند.
• ایجاد برخی تغییرات کوچک در نحوه برخورد شما با فعالیت‌ها یا ساختار درس‌ها نه‌تنها برای دانش‌آموزان مبتلا به بیش فعالی تفاوت چشمگیری ایجاد می‌کند، بلکه می‌تواند به حمایت از سایر دانش‌آموزان کلاس برای تمرکز و بهترین عملکردشان کمک کند.

مطالعه بیشتر:بیش فعالی در کلاس اولی‌ها

کلام پایانی

کودکان بیش فعال به‌خاطر ویژگی‌های خاصی که دارند، به‌راحتی قادر به تمرکز در کلاس درس و طول آموزش نیستند و این مسئله نگرانی والدین را دربردارد. بنابراین استفاده از استراتژی‌های مختلف برای آموزش به آن‌ها ضروری است. متخصصان و کارشناسان باتجربه و دلسوز راه کمال با تشکیل جلسات آموزشی درزمینه‌های مختلف به آموزش کودک شما می‌پردازند. آن‌ها با صبر و حوصله از روش‌های متفاوت و سرگرم‌کننده‌ای استفاده می‌کنند که باعث جذب فرزند شما می‌شوند. بنابراین اگر فرزند دلبند شما مبتلا به بیش فعالی است و نگران ضعف تحصیلی او هستید، به ما مراجعه کنید و از خدمات مرکز ما بهره‌مند شوید.

منابع

verywellmind.com

highspeedtraining.co.uk

learninglinks.org.au

additudemag.com