اگر قرار باشد فهرستی از پنج یا ده ویژگی برتر مرتبط با اوتیسم تهیه کنید، احتمالاً بال بال زدن جایگاهی در بالای فهرست به خود اختصاص می‌دهد. کودکانی که مبتلا به اوتیسم هستند و این رفتار را نشان می‌دهند، به‌راحتی در مدرسه و مکان‌های عمومی قابل تشخیص هستند؛ زیرا این رفتار به‌صورت مکرر، بسیار آشکار و گاهی مداوم ظاهر می‌شود. بال بال زدن ذاتاً مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما اگر نمایش عمومی و مکرر آن با عملکرد روزانه و تعاملات اجتماعی کودک تداخل داشته باشد، رسیدگی به آن ضروری می‌شود.
بال بال زدن چیست؟
بال بال زدن نوعی خودتحریکی (Stimming) در اوتیسم است. این اصطلاح به حرکات تکراری دست به سمت بالا و پایین یا پهلو اشاره دارد و شامل تکان دادن انگشتان، کف زدن، حرکت دادن بازوها، مشت کردن دست‌ها و حرکات مشابه است. اغلب، این رفتار بخشی از نمایش فیزیکی کاملی بوده که شامل تکان دادن بدن یا سر، یا حتی قدم زدن یا پریدن در حین تولید صدا است.
آیا بال بال زدن نشانه اوتیسم است؟
بال بال زدن همیشه به اوتیسم مرتبط نیست و می‌تواند ناشی از اختلالات عصبی یا رشدی دیگر نیز باشد. کودکانی که مبتلا به بیش‌فعالی، سندرم داون، اختلال وسواسی-اجباری و سایر اختلالات عصبی هستند نیز ممکن است گرایش به بال بال زدن داشته باشند. این رفتار گاهی‌اوقات در کودکان با رشد طبیعی و حتی برخی از بزرگسالان هم مشاهده می‌شود و به‌خاطر هیجان، عصبی بودن، مدیریت استرس یا صرفاً عادتی قدیمی اتفاق میفتد. این رفتار زمانی نگران‌کننده است که مانع توانایی عملکرد و برقراری ارتباط شود.
اگر هر یک از موارد زیر را مشاهده کردید به متخصص مراجعه کنید:
- بال بال زدن بعد از سه سالگی کودک همچنان ادامه دارد.
- دفعات بال بال زدن به‌مرور زمان افزایش می‌یابند.
- کودک از تماس چشمی با دیگران اجتناب می‌کند.
- وقتی نام کودک را صدا می‌زنید، پاسخ نمی‌دهد.
- حالات چهره کودک بسیار محدود هستند.
- کودک در درک و احترام به مرزهای شخصی دیگران مشکل دارد.
چه چیزی باعث بال بال زدن می‌شود؟
بال بال زدن به‌عنوان واکنشی خودکار به محرک‌های خاص طبقه‌بندی می‌شود. ازآنجایی‌که این واکنش فیزیکی بدون فکر و غیرعمدی است، به آن پاسخ خودکار می‌گویند.
اگر با کودکی اوتیسمی زندگی یا کار کنید، می‌دانید که بال بال زدن در اوتیسم، رفتاری خودتحریکی (استیمینگ) در نظر گرفته می‌شود. کودک مبتلا به اوتیسم از رفتارهای استیمینگ برای خودتنظیمی احساسات یا اضطراب خود استفاده می‌کند. درواقع با توجه به این که کودکان مبتلا به اوتیسم در تشخیص احساسات خود یا بیان آنها به‌صورت کلامی مشکل دارند، استیمینگ راهی را برای پردازش آن احساسات فراهم می‌کند.
مطالعه بیشتر: اضطراب در اوتیسم
کودکان و بزرگسالان معمولی نیز این کار را انجام می‌دهند! جویدن ناخن، بی‌قراری، قدم زدن یا پیچاندن موها هنگام صحبت کردن با تلفن، همه پاسخ‌های خودکاری مشابه بال بال زدن در اوتیسم هستند که برای خودتنظیمی و پردازش احساسات استفاده می‌شوند.
محرک‌های بال بال زدن از فردی به فرد دیگر در مبتلایان به اوتیسم متفاوت خواهند بود. هر یک از موارد زیر می‌تواند به‌عنوان محرک در نظر گرفته شود:
- هیجان: کودک پروانه‌ای را می‌بیند و با لبخند زدن، جیغ کشیدن و بال بال زدن و پریدن با هیجان، واکنش نشان می‌دهد.
- ترس: عنکبوتی بزرگ از کنار کودک رد می‌شود و او شروع به بال بال زدن و گریه می‌کند.
- موفقیت: کودک نقاشی‌اش را تمام کرده، دست‌هایش را بالا می‌برد و درحالی‌که با لبخند به نقاشی نگاه می‌کند، آنها را به‌شدت تکان می‌دهد.
- تفکر: کودک به دوردست خیره می‌شود و درحالی‌که دست‌هایش بالا هستند، به جلو و عقب تکان می‌خورد، دستانش را تکان می‌دهد و گهگاه کف می‌زند.
- ناراحتی عاطفی: کودک پس از اتفاقی ناراحت‌کننده، با صدای بلند صحبت می‌کند، راه می‌رود، دستانش را به هم می‌مالد، کف می‌زند و دست‌هایش را بالا و پایین می‌برد.
آیا باید بال بال زدن کودک را متوقف کنم؟
سؤال رایجی که توسط والدین و مراقبان کودکان مبتلا به اوتیسم مطرح می‌شود این است: «آیا باید جلوی بال بال زدن کودکم را بگیرم؟»
بال بال زدن نقش مهمی در زندگی بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم ایفا می‌کند. این رفتار به‌عنوان مکانیسمی مقابله‌ای و ابزاری برای مدیریت تجربیات خود از تحریک بیش‌ازحد، اضطراب و استرس عمل می‌کند. در اصل، بال بال زدن نوعی خودتنظیمی مدیریت استرس است.
با توجه به ماهیت درمانی این رفتار، حذف کامل آن ممکن است بهترین رویکرد برای کودک نباشد. همچنین باید توجه داشته باشید هر کودک مبتلا به اوتیسم منحصربه‌فرد است و آنچه برای کودکی مفید است ممکن است برای دیگری مناسب نباشد. بنابراین درک تجربیات و احساسات منحصربه‌فرد این کودکان و یافتن راهی برای برقراری تعادل بین استیمینگ (به‌منظور خودتنظیمی) و اطمینان از اینکه این رفتار توانایی‌های اجتماعی یا عملی آنها را محدود نمی‌کند، بسیار مهم است.
بااین‌وجود، اگر دفعات و شدت بال بال زدن به‌حدی طاقت‌فرسا شود که در فعالیت‌های روزمره اختلال ایجاد کند یا حتی خطر آسیب‌دیدگی را به همراه داشته باشد، مداخله ضروری است. در اینجا هدف، سرکوب واکنش طبیعی کودک به تحریک بیش‌ازحد نیست، بلکه جلوگیری از تأثیر منفی واکنش بر زندگی روزمره موردنظر می‌باشد. در این صورت محیطی مثبت با کارایی بالا ایجاد می‌شود.
این عمل متعادل‌سازی اغلب ازطریق استراتژی‌هایی که رفتارهای مثبت را تشویق می‌کنند و به‌تدریج نیاز به استیمینگ بیش‌ازحد را کاهش می‌دهند، قابل دستیابی است.
روش‌های توقف بال بال زدن کودک مبتلا به اوتیسم
اگر استیمینگ کمک زیادی به کاهش اضطراب و آرامش فرزندتان می‌کند، نیاز به مداخله فوری نیست. تنها عیب استیمینگ، ایجاد حواس‌پرتی در اطرافیان است. البته بیشتر مادران و پدران کودکان مبتلا به اوتیسم با این رفتار کنار آمده‌اند و آن را نادیده می‌گیرند.
متوقف کردن این واکنش برای والدین دشوار است. بنابراین آنها می‌توانند از روش‌های زیر استفاده کنند:
- دلیل بروز این رفتار را دریابید و محیط را تغییر دهید: به‌عنوان مثال، اگر کودک مبتلا به اوتیسم از نوع خاصی از غذا بیزار است و بال بال زدن فقط در اثر آن غذای خاص رخ می‌دهد، آن ماده غذایی را حذف کرده و از سرو آن برای کودک در آینده خودداری کنید. این روش عالی است، اما همیشه به این سادگی نیست.
- به کودک مبتلا به اوتیسم مهارتی جایگزین آموزش دهید: رفتاری جایگزین و مناسب‌تر از بال بال زدن به کودک بیاموزید. به‌عنوان مثال، کودک غیرکلامی یاد می‌گیرد چگونه به‌جای گریه کردن و بال بال زدن، از کارت استراحت برای درخواست استراحت استفاده کند.
- تعریف و تقویت مثبت ارائه دهید: اگر کودک مبتلا به اوتیسم رفتار مناسبی دارد، وقت بگذارید و از او تعریف کنید! او را در آغوش بگیرید، فشار دهید یا عبارات مثبتی مانند «من عاشق وقتی‌ام که آروم میشینی» یا «وای! ببین چقدر خوب و آروم نشستی. کارت عالیه!» بگویید.
- در موقعیت‌هایی که معمولاً باعث بال بال زدن می‌شوند، آرام نشستن را تمرین کنید: به‌تدریج مدت‌زمانی را که انتظار می‌رود کودک بی‌حرکت بنشیند، افزایش دهید و برای هر ثانیه اضافی او را تشویق کنید.
- فرصت‌های حسی دیگری برای کودک فراهم کنید: کودکان مبتلا به اوتیسم از بال بال زدن برای ایجاد احساس تعادل استفاده می‌کنند. بنابراین با تشویق آنها به انجام فعالیت‌های بدنی، بازی‌های حسی و استفاده از ابزارهای آرامش‌بخش مانند توپ‌های فشاری نیازهای حسی آنها را برطرف کنید.
- محیطی حمایتی در خانه ایجاد کنید: در گوشه‌ای از خانه یا اتاق کودک، محیطی آرام و ساکت با حداقل تحریک حسی ایجاد کنید. همچنین برنامه‌های کودک را با روالی ثابت و قابل پیش‌بینی تنظیم کنید تا حداقل استرس به او وارد شود. خانه را بررسی کنید و هرگونه خطری را که مانع از ایجاد محیطی امن برای کودک می‌شود، حذف کنید.
- مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی کودک را تقویت کنید: تشویق به تعامل و خودابرازی به فرزندتان کمک می‌کند تا مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی را بیاموزد. هر چه کودکان بهتر بتوانند ارتباط برقرار کنند، بیشتر می‌توانید اتکا به بال بال زدن را به‌عنوان شکلی ارتباطی کاهش دهید. استراتژی‌هایی که به بهبود مهارت‌های ارتباطی کودک کمک می‌کنند عبارت‌اند از:
- استراتژی‌های خودتنظیمی عاطفی را آموزش دهید: کمک به کودکان برای یادگیری و شناسایی احساساتشان بسیار مهم است. این امر رفتارهایی مانند تکان دادن دست هنگام هیجان را به حداقل می‌رساند.
- توسعه مهارت‌های اجتماعی را تشویق کنید: مهارت‌های اجتماعی را به کودک آموزش دهید و فرصت‌هایی برای تعامل و تقویت رفتارهای مناسب و کاهش نیاز به تکان دادن دست‌ها در موقعیت‌های اجتماعی ایجاد کنید.
- روش‌های ارتباطی جایگزین را ارائه دهید: از دستگاه‌های الکترونیکی ارتباطی جایگزین(AAC) برای ارائه راهی جدید به فرزندتان برای بیان نیازها و افکار خود استفاده کنید.
با بهبود مهارت‌های ارتباطی فرزندتان، این امر به او قدرت می‌دهد، پیوند شما را تقویت کرده و ارتباطی معنادارتر ایجاد می‌کند. شما می‌توانید با ابزارهای مناسب از رشد فرزندتان حمایت کرده و محیطی تعاملی‌تر ایجاد کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر نتوانستید به‌تنهایی مشکل بال بال زدن فرزند خود را حل کنید، وقت آن رسیده است که از متخصص کمک بخواهید. مداخله زودهنگام بسیار مهم است؛ زیرا اوتیسم گاهی‌اوقات می‌تواند اشتباه تشخیص داده شده یا نادیده گرفته شود و این مسئله دسترسی به درمان‌های حیاتی را به تأخیر می‌اندازد.
بررسی رفتار کودک و تعیین این که بال بال زدن او ناشی از اوتیسم است یا رفتاری طبیعی محسوب می‌شود، وظیفه متخصص اطفال می‌باشد. پزشک ممکن است پس از تشخیص، از درمان‌هایی مانند تحلیل رفتار کاربردی (ABA) برای بهبود درک، ارتباط و مدیریت رفتار استفاده کند. اقدام زودتر می‌تواند به‌طور قابل توجهی بر مسیر رشد فرزندتان تأثیر بگذارد.
درمان بال بال زدن کودک اوتیسم با روش تحلیل رفتار کاربردی
روش تحلیل رفتار کاربردی، به‌عنوان یکی از بهترین درمان‌ها برای اوتیسم در نظر گرفته می‌شود و فقط هدفش متوقف کردن تکان دادن دست‌ها نیست. بلکه روش‌های مؤثرتری را برای رفع نیازهای اساسی کودک آموزش می‌دهد که به‌نوبه خود رفتار او را هدایت می‌کنند. هر کودک در طیف اوتیسم نیازهای منحصربه‌فردی دارد و درمان ABA می‌تواند استراتژی‌هایی را متناسب با نقاط قوت، اهداف رشد و محرک‌های او تنظیم کند. روش تحلیل رفتار کاربردی همچنین تکنیک‌های عملی را برای حمایت از رشد کودک به والدین آموزش می‌دهد:
- ارزیابی اولیه: به‌طور معمول، درمان ABA با ارزیابی توسط درمانگر برای شناسایی محرک‌های بال بال زدن و عملکردهای آن (به‌عنوان مثال، تنظیم حسی یا ارتباط) آغاز می‌شود.
- تصحیح خطا: تکنیک تصحیح خطای ABA شامل تغییر مسیر رفتار کودک با استفاده از حرکات یا کلمات برای بیان نیازها یا احساسات است.
- برچسب زدن: هنگام برچسب زدن (نامگذاری)، به کودکان در طیف اوتیسم نشان داده می‌شود که چگونه تجربیات حسی، احساسات یا عوامل محیطی خود را نامگذاری کنند. بنابراین به‌صورت مؤثرتر ارتباط برقرار کرده و احساسات یا نیازهای خود را تقویت می‌کنند. درنتیجه اتکای آنها به بال بال زدن برای برقراری ارتباط کاهش پیدا می‌کند.
- شکل‌دهی: تکنیک شکل‌دهی شامل یادگیری جایگزینی تدریجی تکان دادن دست‌ها با رفتارهای مطلوب‌تر است. به‌عنوان مثال، فرض کنید کودکی برای نشان دادن هیجان، دست‌های خود را تکان می‌دهد. در این صورت، درمانگر ابتدا حرکتی مشابه اما کمتر مختل‌کننده (به‌عنوان مثال، کف زدن) را جایگزین می‌کند و سپس به‌تدریج عبارات کلامی را آموزش می‌دهد. این رویکرد گام‌به‌گام به کودک کمک می‌کند تا با گذشت زمان رفتارهای کاربردی‌تر و ازنظر اجتماعی قابل قبول‌تری را بیاموزد.
- درمان ABA در منزل: درمانگر ممکن است به شما پیشنهاد دهد روند درمان را در محیط خانه ادامه دهید. این امر به متخصصان اجازه می‌دهد تا محرک‌های خاص را برطرف کنند، استراتژی‌هایی را برای تشویق پیشرفت به والدین آموزش دهند و از سازگاری بین جلسات درمانی و زندگی روزمره مطمئن شوند.
جمع‌بندی
بال بال زدن نوعی خودتحریکی در اوتیسم است که کودک برای تنظیم احساسات یا اضطراب خود به کار می‌گیرد. تحقیقات نشان می‌دهند ممکن است حذف کامل این رفتار، رویکردی درست نباشد. اما درصورت ایجاد اختلال در زندگی روزمره کودک یا آسیب‌دیدگی، مداخله و درمان ضروری است. شما می توانید جهت دریافت مشاوره رایگان و یا دریافت وقت ویزیت با کلینیک های گروه توانبخشی راه کمال در تماس باشید.
منابع
مطالب مشابه
اتاق‌های حسی فضاهایی چندمنظوره هستند که می‌توانند به طیف وسیعی از افراد، ازجمله کسانی که با چالش‌های پردازش حسی، معلولیت‌ها یا نیازهای درمانی خاص روبرو هستند، کمک کنند.
کودکان مبتلا به اختلال یادگیری غیرکلامی معمولاً در زمینه‌هایی مانند خواندن، رمزگشایی زبان، املا، واژگان یا یادآوری موارد مشکلی ندارند؛ بااین‌حال، ممکن است در ادراک بصری، فضایی یا لمسی دچار مشکل شوند.
کودکان مبتلا به اختلال زبان دریافتی ممکن است در پردازش و درک کلمات، جملات و دستورالعمل‌ها مشکل داشته باشند. آنها ممکن است در فهم معنا، زمینه و ظرافت‌های زبان دچار مشکل شوند.
اختلال زبان بیانی، که به آن تأخیر گفتار بیانی نیز گفته می‌شود، وضعیتی است که با ناتوانی در استفاده از کلمات و ساخت جملات متناسب با سن کودک، مشخص می‌شود. کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است برای تشکیل جملات منسجم، پیدا کردن کلمات مناسب و انتقال مؤثر پیام‌های خود با مشکل روبرو شوند.
تأخیر در گفتار کودکان، نوعی اختلال ارتباطی است که بر تکلم کودک تأثیر می‌گذارد. اگر فرزند شما با وجود تکامل جسمی همچنان به نقاط عطف گفتار نرسیده باشد، ممکن است اختلال در تکلم داشته باشد.
اختلال پردازش زبان، نوعی ناتوانی یادگیری است که بر توانایی کودک در درک یا تولید کلمات تأثیر می‌گذارد. این مشکل به‌دلیل ناتوانی در شنیدن یا تولید فیزیکی صداها نیست، بلکه به توانایی فرد در ایجاد معنا از صداها برای برقراری ارتباط مربوط می‌شود.
ناتوانی‌های یادگیری می‌توانند فرایند یادگیری را مختل کنند. این کودکان ممکن است در مهارت‌هایی مانند صحبت کردن، خواندن، نوشتن، توجه، درک مطالب، به خاطر سپردن اطلاعات، انجام ریاضی یا هماهنگی حرکات مشکل داشته باشند. انواع رایج ناتوانی‌های یادگیری شامل نارساخوانی (دیسلکسیا)، اختلال نوشتن (دیسگرافی)، اختلال یادگیری ریاضی (دیسکالکولیا)، اختلاللات پردازش زبان، بینایی، شنوایی وناتوانی یادگیری غیرکلامی هستند.
اختلال حسی حرکتی زمانی رخ می‌دهد که مغز در دریافت و پاسخ دادن به اطلاعاتی که ازطریق حواس می‌آیند و بر حرکت و هماهنگی بیمار تأثیر می‌گذارند، مشکل داشته باشد. این اختلال باعث ناتوانی بیمار در پردازش ورودی‌های حسی و هماهنگی پاسخ‌های حرکتی می‌شود و چالش‌هایی در تعادل، حرکت و کنترل کلی بدن ایجاد می‌کند.
اختلال دوقطبی، اختلال سلامت روان است که باعث چرخه‌های شدید تغییرات عاطفی می‌شود. کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دوقطبی دو دوره را تجربه می‌کنند: دوره‌هایی که در آنها فوق‌العاده شاد و پرانرژی هستند، که به آن دوره شیدایی گفته می‌شود. و دوره‌های دیگری که در آنها بسیار افسرده هستند.
کف پای صاف اختلال رایجی است که در آن قوس داخلی پاها در زمان تحمل فشار صاف می شود. هنگامی که افراد دارای کف پای صاف می‌ایستند، پاهای آنها به سمت بیرون بوده و تمام کف پا پایین آمده و با زمین در تماس است.