اضطراب در کودکان اوتیسم و راهکارهای درمان آن

کودکان مبتلا به اوتیسم، همانند کودکان دیگر، اضطراب یا نگرانی‌های خود را بروز می‌دهند، اما روش‌های بیان آن‌ها ممکن است متفاوت باشند. اضطراب‌هایی مانند اضطراب جدایی، که در هنگام جدا شدن از والدین یا مراقبان هنگام رفتن به مدرسه یا اردو رخ می‌دهد، در میان کودکان اوتیستیک و غیر اوتیستیک مشترک است. همچنین نگرانی‌های روزمره مانند تکالیف، دوستی‌ها، یا مسائل سلامتی، بر هر دو گروه تأثیر می‌گذارند.

با این حال، اضطراب اجتماعی، یا ترس از افراد ناآشنا و موقعیت‌های اجتماعی، در میان کودکان مبتلا به اوتیسم بسیار شایع‌تر است.

علائم اضطراب در کودکان اوتیسم

شناسایی و درک این علائم اولین گام در کمک به کودکان اوتیسم برای مدیریت اضطراب و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها است.

• مشکلات خواب. کودکان و نوجوانان اوتیستیک اغلب با اختلالات خواب مانند بی‌خوابی مواجه هستند. اضطراب می‌تواند این مشکلات را تشدید کند و خواب آرام آن‌ها را مختل کند.
• مقاومت در برابر تغییر و نیاز به روالی ثابت. تغییر در برنامه‌های روزمره می‌تواند منبع بزرگی از استرس باشد و باعث اضطراب در این کودکان شود.
• رفتارهای وسواسی و تشریفاتی. اجبار به انجام رفتارهای تکراری یا تشریفاتی ممکن است باعث افزایش اضطراب در کودکان اوتیسم شود.
• اختلالات خوردن. اضطراب ممکن است منجر به مشکلات تغذیه‌ای از جمله بی‌اشتهایی یا پرخوری شود.
• خودآزاری. در برخی موارد، کودک ممکن است به دلیل احساسات شدید اضطراب، رفتارهایی مانند کوبیدن سر یا گاز گرفتن خود نشان دهد.
• حملات وحشت‌زدگی. اضطراب شدید می‌تواند به حملات پانیک منجر شود، که با علائمی مانند تپش قلب، تعریق و دشواری در تنفس همراه است.
• افکار منفی. کودکان اوتیستیک ممکن است در مواقع اضطراب به افکار منفی یا ناامیدکننده دچار شوند.
• تحریک (استیمینگ). رفتارهای تکراری مانند تکان دادن بدن، چرخیدن، یا تکان دادن دست‌ها می‌توانند راهی طبیعی برای آرام کردن خود باشند و در بسیاری موارد مفید هستند. با این حال، اگر این رفتارها به خودآزاری منجر شوند، ممکن است نیاز به مداخله باشد.

عوامل ایجاد اضطراب در کودکان اوتیسم

اضطراب در کودکان مبتلا به اتیسم می‌تواند ناشی از عوامل متعددی باشد که به ویژگی‌های منحصربه‌فرد این اختلال مرتبط است. شناسایی عواملی که باعث ایجاد اضطراب در کودک می‌شود، اولین گام مهم برای کمک به او در مدیریت علائم است. برخی از عوامل محرک اضطراب عبارت‌اند از:

• مشکلات ارتباطی و درک نشانه‌های اجتماعی. دشواری در فهم و استفاده از زبان بدن، لحن صدا یا ارتباط چشمی می‌تواند منجر به احساس سردرگمی و اضطراب شود.
• فقدان سواد عاطفی. کودکان مبتلا به اتیسم ممکن است نتوانند احساسات خود را شناسایی یا بیان کنند، که این امر پیدا کردن راه‌هایی برای آرامش و مدیریت احساسات را دشوار می‌سازد.
• نگرانی در مورد تغییرات و انتقال‌ها. تغییرات غیرمنتظره یا انتقال از یک فعالیت به فعالیت دیگر، به‌ویژه اگر برنامه‌ریزی نشده باشند، می‌تواند برای این کودکان بسیار استرس‌زا باشد.
• مشکلات پردازش حسی. حساسیت بیش‌ازحد یا کمتر از حد نسبت به محرک‌های حسی، مانند صداهای بلند، بوهای خاص یا نورهای روشن، می‌تواند منبع بزرگی از اضطراب باشد.
• نقاب زدن برای پذیرفته شدن در جامعه. بسیاری از کودکان اوتیستیک برای پنهان کردن اتیسم خود و تلاش برای هماهنگ شدن با دیگران، رفتارهایی را تقلید کرده یا برخی از عادات طبیعی خود را پنهان می‌کنند. این فرآیند می‌تواند خسته‌کننده و اضطراب‌آور باشد.
• اضطراب عملکرد در مدرسه. انتظارات آکادمیک، تعاملات اجتماعی در محیط مدرسه یا ترس از شکست می‌تواند فشار زیادی بر این کودکان وارد کند.

صرف نظر از اینکه چه چیزی باعث اضطراب در کودک شما می‌شود، داشتن حضور آگاهانه و ذهنی باز نسبت به محرک‌ها می‌تواند به شما کمک کند تا او را بهتر درک کنید و به ایجاد مهارت‌های مقابله‌ای سالم در کودک کمک کند.

انواع اضطراب و تأثیر آن‌ها بر کودکان اوتیسم

یک متاآنالیز در سال 2011 نشان داد که تقریباً 40 درصد از کودکان اوتیستیک معیارهای مربوط به یکی از اختلالات اضطرابی را دارند. 

در میان انواع مختلف اختلالات اضطرابی، شش نوع به طور خاص در کودکان اوتیستیک شایع‌تر هستند:

• فوبیای خاص.  ترس شدید و غیرمنطقی از یک موضوع یا موقعیت خاص با شیوع 30 درصد در کودکان اوتیسم. 
• اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD). افکار مزاحم یا تکراری و رفتارهای اجباری برای کاهش اضطراب که 17 درصد در کودکان اوتیسم شایع است. 
• اختلال اضطراب اجتماعی/آگورافوبیا. ترس از موقعیت‌های اجتماعی یا محیط‌هایی که احساس امنیت کمتری دارند (با میزان شیوع 17 درصد در کودکان اتیسم).
• اختلال اضطراب فراگیر (GAD). نگرانی مداوم و افراطی در مورد رویدادهای روزمره (میزان شیوع 15 درصد).
• اختلال اضطراب جدایی. ترس شدید از جدا شدن از والدین یا مراقبان (میزان شیوع 9 درصد).
• اختلال هراس. حملات وحشت‌زدگی غیرمنتظره و ترس از بروز مجدد آن‌ها (میزان شیوع 2 درصد).

فوبیای خاص در کودکان مبتلا به اوتیسم

فوبیای خاص در کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً با اضطراب شدید هنگام مواجهه با یک شیء یا موقعیت خاص همراه است. این اضطراب ممکن است به حدی باشد که کودک از آن موقعیت اجتناب کند یا دچار حملات پانیک شود. فوبیاها غالباً ناشی از تجربیات آسیب‌زا یا تداعی‌های منفی هستند. در کودکان مبتلا به اوتیسم، فوبیاهایی مانند ترس از اتاق‌های تاریک، حشرات، سگ‌ها یا پزشکان ممکن است شایع باشد، اما برخی از آن‌ها نیز ممکن است ترس‌های خاص‌تری مانند ترس از توالت، قطار یا طوفان باران را تجربه کنند.

والدین و مراقبان ممکن است در برخورد با فوبیاهای بدون دلیل آشکار کودک دچار چالش شوند. درک اینکه این ترس‌ها برای کودک واقعی است، حتی اگر تهدیدی برای سلامت او نداشته باشد، می‌تواند به آنان کمک کند تا با صبر و همدلی با کودک خود برخورد کنند. ایجاد محیطی امن و حمایتی برای کمک به کودک در مواجهه با ترس‌هایش و استفاده از تکنیک‌های درمانی مناسب می‌تواند به کاهش شدت این فوبیاها و بهبود کیفیت زندگی کودک کمک کند.

اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD)

اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD) یک اختلال اضطرابی است که در آن فرد افکار مزاحم و ترس‌هایی را تجربه می‌کند که باعث ایجاد رفتارهای تکراری یا اجبار می‌شود. در حالی که این اختلال ممکن است با مداخلات رفتاری و دارویی درمان شود، ریشه اصلی آن در اضطراب است. اختلال وسواس فکری- اجباری و اوتیسم می‌توانند علائم مشابهی مانند علاقه به ترتیب دادن اشیاء یا راحتی در پیروی از یک روال منظم داشته باشند، اما فرآیندهای ذهنی آن‌ها متفاوت هستند.

کودک مبتلا به اوتیسم ممکن است از ایجاد الگوها لذت ببرد، در حالی که کودک مبتلا به اختلال وسواس فکری-اجباری ممکن است احساس کند که باید الگوهایی خاص ایجاد کند؛ زیرا عدم رعایت آن‌ها را منجر به وقوع رویدادهای ناگوار می‌داند. برای کودکان مبتلا به اختلال وسواس فکری-اجباری، رفتارهای اجباری راهی برای مقابله با افکار وسواسی هستند، اما در کودکان مبتلا به اوتیسم، این رفتارها می‌تواند به عنوان راهی برای ایجاد احساس آرامش و نظم طبیعی باشد. تشخیص دقیق اینکه آیا فرزند شما فقط مبتلا به اوتیسم است یا اختلال وسواس فکری-اجباری هم وجود دارد، برای ارائه درمان مناسب و بهبود کیفیت زندگی کودک بسیار مهم است.

اضطراب اجتماعی و آگورافوبیا

اضطراب اجتماعی و آگورافوبیا اختلالات اضطرابی هستند که در آن‌ها ترس از موقعیت‌های اجتماعی و قضاوت دیگران نقش اصلی را ایفا می‌کنند. کودکان مبتلا به اضطراب اجتماعی از این می‌ترسند که در موقعیت‌های اجتماعی مورد قضاوت یا ارزیابی منفی قرار بگیرند. آگورافوبیا مشابه است؛ زیرا این اختلال باعث دوری از موقعیت‌های اجتماعی می‌شود و در عین حال به هر محیطی که موجب احساس خجالت، درماندگی یا قضاوت شود، گسترش می‌یابد. در برخی موارد، کودکان مبتلا به سندرم آسپرگر (به ویژه دختران) ممکن است به اشتباه به عنوان مبتلا به اضطراب اجتماعی یا آگورافوبیا تشخیص داده شوند.

در حالی که این اختلالات می‌توانند همزمان با هم وجود داشته باشند، اما فرآیندهای ذهنی در این دو متفاوت هستند. کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است از موقعیت‌های اجتماعی دوری کنند چون آن‌ها را غیرضروری می‌دانند، یا احساس می‌کنند قادر به برقراری ارتباط مؤثر نیستند. در مقابل، کودکان مبتلا به اضطراب اجتماعی یا آگورافوبیا ممکن است تمایل به حضور در این موقعیت‌ها داشته باشند؛ زیرا از آن‌ها بهره‌برداری اجتماعی می‌کنند، اما به دلیل اضطراب بالا احساس می‌کنند که نمی‌توانند در آن‌ها شرکت کنند.

اختلال اضطراب فراگیر  (GAD)

اختلال اضطراب فراگیر (GAD) به عنوان نگرانی و اضطراب مداوم و بیش‌ازحد در مورد فعالیت‌ها یا رویدادها، حتی مسائل عادی و روزمره شناخته می‌شود. این نگرانی‌ها با شرایط واقعی تناسب ندارند، کنترل آن‌ها دشوار است و می‌تواند بر وضعیت فیزیکی فرد تأثیر بگذارد. معمولاً این اختلال با سایر مشکلات اضطرابی یا افسردگی همراه است. در کودکان مبتلا به اوتیسم که به اختلال اضطراب فراگیر دچار هستند، ممکن است علائمی مانند حملات پانیک، اختلالات خواب، تغییرات در اشتها، تحریک‌پذیری یا افت عملکرد مشاهده شود. این اختلال معمولاً بدون وجود یک محرک خاص، بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد تأثیر می‌گذارد.

اختلال اضطراب جدایی

اختلال اضطراب جدایی بیشتر در دوران کودکی دیده می‌شود و کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند، نسبت به سن و سطح رشدی که دارند، جدایی از والدین یا مراقبانشان برایشان بسیار سخت است. این اضطراب معمولاً به دلیل ترس از رها شدن، نگرانی از وقوع حادثه‌ای برای خود یا والدین در زمان جدایی، یا ترس از اینکه نیازهایشان بدون حضور والدین برآورده نشود، بروز می‌کند. بسیاری از کودکان با رشد بیشتر، از اضطراب جدایی عبور می‌کنند، اما توجه به علت اصلی آن مهم است تا از تبدیل این اضطراب به اختلالات دیگر جلوگیری شود.

اختلال پانیک

اختلال پانیک نیز به حملات مکرر اضطراب شدید و ترس از وقوع یک حادثه ناخوشایند منجر می‌شود. این حملات معمولاً شامل احساس عذاب قریب‌الوقوع، تنگی نفس، درد قفسه سینه یا تپش قلب است و در عرض چند دقیقه به اوج خود می‌رسد. کودکان مبتلا به این اختلال معمولاً برای اجتناب از هر چیزی که ممکن است باعث بروز حملات پانیک شود، اقداماتی جدی انجام می‌دهند.

نحوه درمان اضطراب در کودکان مبتلا به اوتیسم

روش‌های درمانی مختلفی وجود دارند که می‌توانند به کاهش علائم اضطراب و بهبود کیفیت زندگی این کودکان کمک کنند. این روش‌ها شامل درمان‌های رفتاری مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT)، تکنیک‌های آرام‌سازی، و درمان‌های دارویی می‌باشند. انتخاب روش درمانی مناسب بستگی به نیازهای خاص هر کودک دارد و معمولاً ترکیبی از مداخلات مختلف می‌تواند بهترین نتایج را به همراه داشته باشد.

درمان شناختی‌رفتاری (CBT)

درمان شناختی‌رفتاری یکی از رویکردهای مؤثر و پذیرفته‌شده برای مدیریت و کاهش اضطراب، به‌ویژه در کودکانی که توانایی‌های کلامی حداقلی دارند، است. این روش به کودکان کمک می‌کند تا چرخه‌های اضطراب شدید را شناسایی و مدیریت کنند.

مراحل درمان اضطراب با استفاده از درمان شناختی‌رفتاری عبارت‌اند از:

• شناسایی ریشه ترس‌ها. اولین گام این است که کودک یاد بگیرد منبع اصلی ترس یا اضطراب خود را شناسایی کند. به‌عنوان مثال، کودکی که دچار اضطراب جدایی است، ممکن است از این بترسد که هنگام رفتن به مدرسه، دیگر مادرش را نبیند یا او را از دست بدهد. شناسایی این تهدید ادراکی به درمانگر امکان می‌دهد که در گام‌های بعدی به کودک کمک کند تا این افکار اضطرابی را به چالش بکشد.

• چالش منطقی با اضطراب. پس از شناسایی منبع ترس، درمانگر به کودک کمک می‌کند تا اضطراب خود را با استفاده از شواهد منطقی بررسی کند. این کار به کودک نشان می‌دهد که ترس او غیرواقعی یا اغراق‌شده است.
• مواجهه درمانی (Exposure Therapy). این تکنیک شامل روبرو شدن تدریجی کودک با ترس‌هایش است تا بتواند با آن‌ها کنار بیاید.
• درمانگر ممکن است از کودک بخواهد ابتدا زمان بسیار کوتاهی (مثلاً یک دقیقه) را بدون حضور مادرش در اتاقی سپری کند.
• وقتی مادر برمی‌گردد، کودک متوجه می‌شود که همه چیز خوب است و تهدیدی وجود ندارد.
• به‌تدریج، زمان جدایی افزایش می‌یابد تا کودک احساس امنیت کند و بتواند ترس‌های خود را کنار بگذارد.

دارودرمانی

داروها می‌توانند ابزاری مفید برای کمک به کودکان مبتلا به اوتیسم در مدیریت اضطراب باشند. اگر اضطراب کودک شما با مداخلات رفتاری به اندازه کافی کنترل نمی‌شود، مراجعه به یک روانپزشک کودکان می‌تواند مفید باشد. برای اطمینان از اینکه کودک شما داروهای مناسب با توجه به شرایط و سن خود مصرف می‌کند، همکاری نزدیک با روانپزشک ضروری است. روانشناسان و روانپزشکان با مشاهده رفتار کودک و ارزیابی علائم، یک برنامه دارویی مناسب برای مدیریت اضطراب ایجاد می‌کنند.

در صورتی که کودک شما دچار اختلالات تشنجی باشد، ممکن است از داروهای ضد اضطراب که به طور معمول برای کنترل صرع تجویز می‌شوند، استفاده کند. داروهایی مانند زاناکس، نیروام، بوسپار، آتیوان، ویویترول و والیوم می‌توانند کمک‌کننده باشند. اگر این داروها به اندازه کافی مؤثر نباشند، روانپزشک می‌تواند داروهای دیگری را که برای درمان اضطراب مناسب هستند، تجویز کند.

تکنیک‌های آرام‌سازی

تکنیک‌های آرام‌سازی می‌توانند به کودکان مبتلا به اوتیسم کمک کنند تا با اضطراب خود مقابله کرده و احساس راحتی بیشتری پیدا کنند. این تکنیک‌ها با هدف کاهش استرس و تحریکات اضافی طراحی شده‌اند و به کودک کمک می‌کنند تا بدن و ذهن خود را آرام کنند. در ادامه چند تکنیک آرام‌سازی مفید برای کودکان مبتلا به اوتیسم آورده شده است:

• تنفس عمیق. تنفس عمیق یکی از مؤثرترین روش‌ها برای کاهش اضطراب است. به کودک خود آموزش دهید که به آرامی و عمیق نفس بکشد، به طوری که شکم به جای قفسه سینه بالا و پایین شود. این تکنیک به کاهش ضربان قلب و آرام کردن سیستم عصبی کمک می‌کند.
• تکنیک آرام‌سازی عضلانی. این روش شامل تنش و ریلکسیشن عضلات است. کودک باید هر عضله را برای چند ثانیه منقبض کرده و سپس آن را رها کند. این کار به کودکان کمک می‌کند تا تفاوت بین تنش و آرامش را تجربه کنند.
• آرام‌سازی از طریق موسیقی یا صدا. گوش دادن به موسیقی ملایم یا صدای آرامش‌بخش (مانند صدای باران یا امواج دریا) می‌تواند به کودکان کمک کند تا اضطراب خود را کاهش دهند. صداهای ملایم و یکنواخت به ایجاد احساس امنیت و آرامش در کودکان کمک می‌کنند.
• تصویرسازی ذهنی (Visualization). در این تکنیک، کودک به جای تمرکز بر اضطراب، تصاویری از مکان‌های آرامش‌بخش مانند یک باغ، ساحل یا جنگل را در ذهن خود تصور می‌کند. این روش کمک می‌کند که کودک از وضعیت اضطرابی خارج شده و به احساسات مثبت‌تر روی آورد.
• حمام گرم یا فشار ملایم. برخی کودکان با اضطراب شدید ممکن است از فشار ملایم یا حمام گرم لذت ببرند. این روش‌ها می‌توانند به آرامش جسمی و روحی کمک کنند و موجب تسکین اضطراب شوند.
• تکنیک‌های حسی. کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است به برخی از محرک‌های حسی پاسخ‌های خاصی نشان دهند. استفاده از اسباب‌بازی‌های حسی مانند توپ‌های نرم، اسفنج‌ها یا حتی پتوهای سنگین می‌تواند به آرامش آن‌ها کمک کند. تحریکات حسی به گونه‌ای طراحی می‌شوند که کودک احساس راحتی و کنترل بیشتری پیدا کند.

نقش والدین در درمان اضطراب کودکان اوتیسم

نقش شما به عنوان والدین کودک مبتلا به اوتیسم و اضطراب، شناسایی منابع حمایتی برای کمک به فرزندتان در مدیریت اضطراب است. حتی اگر تمام دلایل و شرایط تحریک‌کننده را درک نکنید، باید با صبر و محبت به او نزدیک شوید. شما بزرگترین حامی فرزندتان هستید و تعهد شما به سلامت روانی او اهمیت زیادی دارد. همانطور که کودک شما در مسیر شناسایی اضطراب، محرک‌ها و تمرین مهارت‌های مقابله‌ای قدم برمی‌دارد، نیاز به یک محیط امن و آرام دارد تا احساس راحتی کند.

وقت بگذارید و سؤالات خود را مطرح کنید و با ذهنی باز به فرزندتان گوش دهید. اگر نتواستید علت بروز اضطراب را متوجه شوید، مشکلی نیست. اضطراب می‌تواند پیچیده باشد و حتی فردی که آن را مدیریت می‌کند، ممکن است همه پاسخ‌ها را نداشته باشد. حضور مستمر شما، اعتبار بخشیدن به احساسات فرزندتان، کمک به او برای مقابله با ترس‌ها و تشویق به ادامه روند درمان، هدیه‌ای بی‌قیمت است.

جمع‌بندی

اضطراب در کودکان مبتلا به اوتیسم یک چالش جدی است که می‌تواند به شکل‌های مختلفی ظاهر شود. علائم اضطراب در کودکان اوتیسم ممکن است با رفتارهای خاص و تکراری آن‌ها اشتباه گرفته شوند، بنابراین تشخیص صحیح و متمایز این اختلالات از علائم معمول اوتیسم بسیار ضروری است. مدیریت اضطراب در کودکان اوتیسم نیاز به رویکردی همه‌جانبه دارد که شامل شناسایی محرک‌های اضطراب، استفاده از تکنیک‌های درمانی مناسب و فراهم کردن محیطی امن و حمایتی است. با صبر و درک، والدین و مراقبان می‌توانند به این کودکان کمک کنند تا مهارت‌های مقابله‌ای مؤثر را بیاموزند و اضطراب خود را به شیوه‌ای سالم مدیریت کنند. این فرایند نه تنها به کاهش علائم اضطراب کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و افزایش توانمندی‌های اجتماعی و شخصی آنها نیز منجر شود.

منابع

autismspeaks.org

parents.actionforchildren.org.uk

https://link.springer.com/content/pdf/10.1007/s10567-011-0097-0.pdf