معلولین جسمی حرکتی به‌عنوان محدودیت در عملکرد فیزیکی، تحرک، مهارت یا استقامت فرد تعریف می‌شود. اگرچه ناتوانی جسمی حرکتی به‌طور قابل توجهی بر توانایی فرد برای انجام فعالیت‌های عادی روزانه تأثیر می‌گذارد، اما مانع از کیفیت زندگی نمی‌شود.
ناتوانی جسمی حرکتی می‌تواند بر توانایی فرد برای حمام کردن، لباس پوشیدن، تهیه غذا، انجام کارهای خانه، گفتار و ارتباطات و سایر فعالیت‌های روزانه تأثیر بگذارد. اما با پشتیبانی و خدمات مناسب، زندگی یک فرد دارای معلولیت جسمی‌حرکتی به اندازه زندگی دیگران معنادار می‌شود. درواقع بسیاری از افراد دارای معلولیت جسمی حرکتی شاغل هستند، به مدرسه می‌روند، خانواده تشکیل می‌دهند و به فعالیت‌های معنادار دیگری می‌پردازند. استفاده از تجهیزات پزشکی مختلف، شرکت در جلسات توانبخشی ازجمله کاردرمانی، فیزیوتراپی و ... می‌توانند به حمایت از افراد دارای معلولیت کمک کنند و باعث فراهم آمدن زندگی رضایت‌بخشی شوند.
معلولیت جسمی حرکتی چیست؟
معلولیت جسمی حرکتی محدودیتی اساسی و طولانی‌مدت است که بر تحرک، عملکرد فیزیکی، استقامت یا چابکی فرد تأثیر می‌گذارد. این ناتوانی می‌تواند فرد را به‌طور موقت یا دائم با ناتوان شدن به‌دلایل مختلف، مانند اختلال ژنتیکی، آسیب یا یک بیماری خاص، محدود کند.
معلولیت جسمی حرکتی به شدت بر ظرفیت فرد برای انجام فعالیت‌های خاص روزانه تأثیر می‌گذارد. این فعالیت‌ها مانند حمل وسایل و لباس پوشیدن به مرور زمان چالش‌برانگیزتر می‌شوند و تکمیل آنها بیشتر به طول می‌انجامد.
کودکان و نوجوانان دارای معلولیت جسمی‌حرکتی ممکن است در دسترسی به محیط فیزیکی، استفاده ایمن از تجهیزات و امکانات، شرکت در کارها و ارزیابی‌های یادگیری و انجام وظایف و فعالیت‌های عملی دچار مشکل شوند. بااین‌حال، هر فردی به روشی متفاوت تحت تأثیر نیازهای فیزیکی منحصربه‌فرد خود قرار می‌گیرد.
چه عواملی باعث معلولیت جسمی حرکتی می‌شوند؟
عوامل مختلف بر زندگی روزمره افراد دارای معلولیت جسمی حرکتی تأثیر متفاوتی می‌گذارند. ناتوانی‌های جسمی‌حرکتی ممکن است ناشی از عوامل پریناتال، اکتسابی یا مادرزادی باشند.
ناتوانی مادرزادی
افرادی که در گروه ناتوانی‌های جسمی مادرزادی هستند، که به‌عنوان ارثی نیز شناخته می‌شوند، از بدو تولد به این بیماری مبتلا بوده‌اند. این ناتوانی‌ها ممکن است شامل اختلالاتی باشند که قبلاً در دوران بارداری کودک رخ داده‌اند. همچنین، مشکلات ژنتیکی ارثی، آسیب در هنگام تولد یا مشکلات مربوط به سلول‌های عضلانی می‌توانند باعث ایجاد این بیماری شوند.
آسیب اکتسابی
ممکن است فرد به دلایل مختلف دچار ناتوانی جسمی شود. این آسیب‌ها می‌توانند ناشی از تصادفات شدید، آسیب‌های مغزی، عفونت‌ها، بیماری‌ها و سایر بیماری‌ها مانند زوال عقل و سکته باشند.
علل پریناتال
دوره قبل و بعد از زایمان به‌عنوان دوره پریناتال شناخته می‌شود. ناتوانی‌های این دوره در درجه اول ماهیت بیولوژیکی دارند. آنها ممکن است در اثر زایمان زودرس، ضربه شدید، کمبود اکسیژن، یا عفونتی که در حین زایمان ازطریق کانال زایمان منتقل می‌شود، ایجاد شوند.
انواع ناتوانی‌های جسمی حرکتی
بسیاری از ناتوانی‌های جسمی حرکتی مانند خستگی مزمن، اختلال حرکتی، درد مزمن و تشنج، می‌توانند افراد را تحت تأثیر قرار دهند.
برخی از دسته‌های اصلی ناتوانی‌های جسمی‌حرکتی عبارت‌اند از:
ناتوانی اسکلتی‌عضلانی
استخوان‌ها، ماهیچه‌ها و مفاصل همگی تحت تأثیر این نوع ناتوانی قرار می‌گیرند. این ناتوانی ممکن است منجر به از دست دادن یا تغییر شکل اندام، ضعف عضلانی (دیستروفی عضلانی) و استخوان‌سازی ناقص شود که باعث شکنندگی استخوان‌ها می‌شود. کمردرد و گردن‌درد، آرتروز، شکستگی‌های ناشی از استخوان‌های شکننده و اختلالات التهابی مانند آرتریت روماتوئید اشکال رایج ناتوانی اسکلتی‌عضلانی هستند.
ناتوانی عصبی‌عضلانی‌اسکلتی
اختلال عصبی‌عضلانی‌اسکلتی باعث می‌شود که فرد نتواند قسمت‌های آسیب‌دیده بدن را حرکت دهد و همچنین می‌تواند منجر به اختلالات سیستم عصبی یا انحطاط شود. سکته مغزی، فلج مغزی، آسیب نخاعی، بیماری نورون حرکتی، اسپینا بیفیدا، آسیب به سر، فلج اطفال و سایر بیماری‌ها نمونه هایی از این نوع اختلال هستند.
ناتوانی‌های جسمی رایج
رایج‌ترین محدودیت‌های فیزیکی که به بدن و عملکرد طبیعی آسیب می‌رسانند عبارت‌اند از:
- فلج مغزی
- آسیب مغزی اکتسابی
- آسیب نخاعی
- اسپینا بیفیدا
- اسکلروز چندگانه
- صرع
- آرتروز
توانبخشی معلولین جسمی حرکتی
توانبخشی کودکان با نیازهای ویژه شامل مجموعه اقداماتی است که به آنها کمک می‌کند تا به عملکرد مطلوب در تعامل با محیط خود دست یابند و آن را حفظ کنند. معلولیت جسمی یکی از انواع ناتوانی است که روش‌های توانبخشی آن در ادامه ذکر شده‌اند:
فیزیوتراپی
اکثر افراد دارای ناتوانی جسمی حرکتی می‌توانند از کمک‌های فیزیوتراپ بهره‌مند شوند. در کلینیک‌های فیزیوتراپی اغلب از سالن‌های بدنسازی، تمرینات مختلف، درمان‌های دستی، دستگاه‌های مکانیکی و ایستگاه‌هایی برای گرما، سرما، برق، امواج صوتی و پرتودرمانی برای کمک به بیماران معلول استفاده می‌شود. فیزیوتراپ همچنین می‌تواند به فرد کمک کند تا با استفاده از پروتز یا دستگاه حرکت کمکی به انجام حرکات مختلف بپردازد. هدف از تمرینات فیزیوتراپی، به حداقل رساندن محدودیت‌ها، تناسب اندام و ارائه برنامه‌های درمانی خاص متناسب با شرایط، سن بیمار و ... است.
کاردرمانی
افراد دارای معلولیت جسمی حرکتی می توانند از کاردرمانی بهره‌مند شوند. خدمات مراکز کاردرمانی شامل ایجاد محیطی اداری یا صنعتی است که ازطریق رویکردهای جدید، بیمار را به انجام کارهای فیزیکی تشویق می‌کند. کاردرمانگر همچنین به افراد دارای معلولیت کمک می‌کند (درصورت ناتوانی برای انجام وظایف شغلی قدیمی) شغل جدیدی متناسب با شرایط خود انتخاب کند.
حتما بخوانید: کاردرمانی متلایان به سندرم داون
شرکت در جلسات کاردرمانی در اولین فرصت می‌تواند تأثیر عمیقی بر فردی که دارای معلولیت است داشته باشد. در چند سال اول زندگی، مغز مانند اسفنج است. اگر ناتوانی در اوایل دوران کودکی تشخیص داده شود، تکنیک‌ها و فعالیت‌هایی که توسط کاردرمانی آموزش داده می‌شوند، می‌توانند کیفیت زندگی بیمار را به میزان قابل توجهی افزایش دهند.
این امر درمورد افرادی که دارای معلولیت جسمی‌حرکتی هستند نیز صدق می‌کند. با استفاده از این تکنیک‌ها در مراحل اولیه، نظارت بر شرایط شخصی بیمار و ایجاد تغییرات در طول مسیر، افراد دارای معلولیت با شرایط جدید خود راحت‌تر و با آسیب‌های جسمی، ذهنی و عاطفی کمتری مواجه می‌شوند.
کاردرمانگران می‌توانند طیف گسترده‌ای از استراتژی‌ها و تجهیزات را برای کمک به عملکرد روزانه افراد دارای معلولیت جسمی حرکتی ارائه دهند. برخی از مواردی که یک کاردرمانگر ممکن است بتواند ارائه دهد عبارت‌اند از:
- کمک به رشد مهارت‌های حرکتی یا پشتیبانی از بیمار برای بهبود توانایی‌های مختلف مانند دست‌خط، مسواک زدن، لباس پوشیدن و تغذیه
- ارائه تکنیک‌های خودتنظیمی و مدیریت هیجانی برای افراد مبتلا به اختلالات رفتاری
- توصیه‌هایی برای کمک به مشارکت اجتماعی و ایجاد اعتمادبهنفس
- ارائه راهبردهای مدیریت درد و خستگی
- پشتیبانی هماهنگی دست و چشم با هدف بهبود توانایی بیمار برای شرکت در فعالیت‌های ورزشی، اوقات فراغت یا مدرسه/ کار
- پشتیبانی برای انجام فعالیت‌های لازم برای مسئولیت‌های مدرسه، کار یا فعالیت‌های مربوط به خانه
- کمک‌ها و ترفندهای حافظه برای کسانی که با از دست دادن حافظه دست‌وپنجه نرم می‌کنند
- پشتیبانی یا مشاوره برای امکان‌پذیر ساختن رانندگی
- تجهیزات تخصصی مانند ویلچر، آتل، تجهیزات حمام، وسایل پانسمان یا وسایل کمکی ارتباطی برای بهبود توانایی بیمار در انجام وظایف روزمره و مشارکت در جامعه
گفتار و زبان‌درمانی
ناتوانی‌های جسمی حرکتی می‌توانند بر تحرک عضلات فرد تأثیر بگذارند و ممکن است به‌دلیل فقدان تون عضلانی در اطراف ماهیچه‌های تنفسی حیاتی و تارهای صوتی و همچنین زبان و لب‌ها در صحبت کردن مشکل ایجاد کنند.
گفتاردرمانی و زبان‌درمانی به بهبود و حمایت از توانایی فرد برای برقراری ارتباط مؤثر کمک می‌کنند. گفتار و زبان‌درمانی همچنین به مشکلات خوردن و آشامیدن افراد دارای ناتوانی‌های جسمی رسیدگی می‌کنند.
گفتار و زبان‌درمانی می‌توانند به کاهش اثرات منفی ناتوانی جسمی بر تولید گفتار کمک کنند. این کار با ارزیابی بیمار برای کشف محل مشکل و ارائه مداخله مناسب برای درمان این مشکل انجام می‌شود. روش درمانی ممکن است شامل تکنیک‌های جدیدی برای تنفس یا تمرینات تقویتی برای گروه‌های عضلانی خاص درگیر در تولید گفتار و همچنین بلع باشند.
ممکن است روش‌های خاصی مانند سیستم‌های ارتباط تقویتی و جایگزین (AAC) وجود داشته باشند که به شروع گفتار کمک کنند.
رفتاردرمانی
هدف از رفتاردرمانی کاهش تأثیر رفتارهای چالش‌برانگیز و دادن فرصتی برای زندگی مستقل به افراد دارای معلولیت است. معلولین جسمی حرکتی معمولاً با مشکلاتی مانند افسردگی، اضطراب و استرس دست‌وپنجه نرم می‌کنند. رفتاردرمانی از آسیب به خود، رفتارهای پرخطر، افکار خودکشی و خودآزاری و ... جلوگیری می‌کند. آموزش‌های روانی مورداستفاده در رفتاردرمانی به معلولین جسمی‌حرکتی کمک می‌کند تا راهبردهای مقابله با عوامل استرس‌زای زندگی را توسعه دهند.
موسیقی‌درمانی
موسیقی‌درمانی به‌عنوان مداخله‌ای درمانی برای افراد دارای معلولیت جسمی حرکتی موفق بوده است. این روش درمانی برای افراد سنین مختلف از پیش‌دبستانی تا اواخر بزرگسالی و با انواع ناتوانی‌های مادرزادی یا اکتسابی استفاده شده است. موسیقی‌درمانی ممکن است نقش مهمی در توسعه، حفظ و بازیابی عملکرد فیزیکی داشته باشد.
ازآنجایی‌که موسیقی تقویت‌کننده است، می‌توان از آن برای تحریک حرکات یا تمرینات ساختاری که در توانبخشی بدنی تجویز می‌شوند، استفاده کرد.
تکنیک‌های موسیقی‌درمانی برای توسعه و حفظ عملکرد مفاصل و ماهیچه‌ها یا برای افزایش هماهنگی و کنترل حرکتی ظریف و درشت، افزایش قدرت عضلانی، افزایش دامنه حرکتی، بهبود عملکرد قلبی‌ریوی و تنفسی، بهبود مهارت‌های دهانی‌حرکتی، تسهیل آرامش و حرکت کنترل‌شده و همچنین ابراز احساسات عاطفی و ایجاد فرصت‌هایی برای تعامل اجتماعی استفاده می‌شوند.
موسیقی‌درمانی به موارد زیر در افراد دارای معلولیت جسمی حرکتی کمک می‌کند:
- افزایش آرامش. آرامش، بخش مهمی در دستیابی به افزایش دامنه حرکتی و انعطاف‌پذیری است. همچنین هنگام کار با افرادی که با اسپاستیسیتی مشکل دارند، مهم است.
- افزایش هماهنگی حرکتی. هماهنگی حرکتی را می‌توان ازطریق بسیاری از تجربیات موسیقی بهبود بخشید. استفاده از برخی از آلات موسیقی می‌تواند دامنه حرکتی و همچنین مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت را در افراد دارای معلولیت جسمی حرکتی بهبود بخشید. همچنین می‌توان با استفاده از آلات موسیقی که نیاز به دقت بیشتری در حرکت فیزیکی دارند، هماهنگی دست و چشم را بهبود بخشید.
- تقویت و ایجاد انگیزه برای ورزش بدنی. استفاده از موسیقی در درمان، فضای مثبت و لذت‌بخشی را برای افراد دارای ناتوانی جسمی برای تجربه موفق فراهم می‌کند. موسیقی می‌تواند تمرینات بدنی منظم را تقویت کند. موسیقی می‌تواند به ایجاد حواس‌پرتی و انحراف از تمرین‌هایی که ممکن است برای فرد دشوار باشد، کمک کند، انگیزه‌ای برای حفظ مشارکت ایجاد کند و یک برنامه ورزشی منظم را کمتر خسته‌کننده به نظر برساند.
- تقویت استقلال، اعتمادبهنفس و عزت نفس. با بهبود توانایی‌های فیزیکی و افزایش فرصت‌های افراد برای تمرین و کسب مهارت‌ها و توانایی‌های جدید، می‌توان استقلال را تقویت کرد و اعتمادبهنفس و عزت نفس را افزایش داد. یک تصویر مثبت از خود را می‌توان ازطریق مداخلات موسیقی‌درمانی ایجاد کرد و فعالیت‌های موسیقی‌درمانی را می‌توان با توجه به نیازها و قابلیت‌های فرد تطبیق داد. موسیقی‌درمانی می‌تواند به افراد دارای معلولیت جسمی‌حرکتی کمک کند تا نگرش مثبتی نسبت به ناتوانی‌های خود داشته باشند و فرصت‌هایی برای رشد شخصی آنها فراهم کنند.
- ایجاد انگیزه در تعامل با دیگران. افراد دارای ناتوانی جسمی حرکتی ممکن است با کاهش فرصت‌ها و انگیزه برای تعامل اجتماعی مواجه شوند. موسیقی‌درمانی می‌تواند فرصت‌هایی برای تعامل با همسالان ازطریق یک تجربه مشترک فراهم کند. جلسات موسیقی‌درمانی گروهی همچنین می‌توانند فرصت‌هایی را برای به اشتراک گذاشتن تجربیات شخصی با دیگران فراهم کنند.
جمع‌بندی
افراد ممکن است با ناتوانی جسمی متولد شده باشند یا ممکن است در بزرگسالی در نتیجه یک اختلال عصبی مانند مولتیپل اسکلروزیس یا بیماری نورون حرکتی دچار ناتوانی شده باشند. اختلالات جسمی‌حرکتی ممکن است در اثر حوادث آسیب‌زا مانند آسیب‌های نخاعی یا آسیب‌های مغزی مانند سکته ایجاد شوند و این ناتوانی‌ها می‌توانند ناشی از شرایط مادرزادی، اکتسابی یا پریناتال باشند. افراد ممکن است تحت تأثیر نارسایی‌های جسمی حرکتی مختلف ازجمله خستگی مزمن، اختلال حرکتی، درد مزمن، تشنج، فلج مغزی، آسیب‌های نخاعی و دیستروفی عضلانی باشند و این اختلال‌ها بر عملکرد بدن بیمار تأثیر می‌گذارند. روش‌های توانبخشی مختلف ازجمله کاردرمانی، گفتاردرمانی، فیزیوتراپی و ... به درمان معلولین جسمی‌حرکتی کمک می‌کنند. بنابراین اگر خودتان یا یکی از عزیزانتان دچار معلولیت جسمی حرکتی هستید به کلینیک توانبخشی راه کمال مراجعه کنید و از خدمات توانبخشی این مرکز بهره‌مند شوید.
منابع
مطالب مشابه
اوتیسم خفیف یا سطح 1 با چالش‌هایی در زمینه‌های تعامل اجتماعی، ارتباطات و رفتار مشخص می‌شود. کودکان مبتلا به این سطح از اوتیسم علائمی خفیف‌تر نسبت به کودکان با اوتیسم سطح 3 نشان می‌دهند و به حمایت کمتری در زندگی روزمره نیاز دارند.
کاردرمانی در منزل برای کودکان به‌عنوان یک رویکرد نوین و مؤثر در حمایت از کودکان با نیازهای ویژه، توجه ویژه‌ای را جلب کرده است. این نوع درمان به کودکان این امکان را می‌دهد که در محیط آشنا و راحت خود، به بهبود مهارت‌های حرکتی، اجتماعی و شناختی بپردازند.
با وجود اینکه تشخیص بیش فعالی در دوران نوزادی دشوار است، برخی علائم می‌توانند زنگ خطری برای توجه والدین باشند. به طور معمول، نوزادان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی بیشتر از سایر کودکان نیازمند توجه و مراقبت هستند.
زمانی که در پی تشخیص یا درمان اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) هستید، انتخاب دکتر واجد شرایط که تجربه‌ی بالایی در برخورد با این اختلال داشته باشد، بسیار حیاتی است. متخصصان مختلفی می‌توانند در تشخیص و درمان بیش فعالی مشارکت کنند. این گروه شامل پزشکان، روانشناسان، مددکاران اجتماعی، پرستاران، دستیاران پزشک و دیگر درمانگران مجاز می‌شود.
زانوهای ضربدری وضعیتی است که زانوهای کودک هنگام ایستادن به هم نزدیک می‌شوند و مچ پاها از یکدیگر فاصله دارند. در اکثر موارد نیاز به درمان خاصی ندارد و با حرکات اصلاحی حل می شود.
پژوهش‌های نوین در حوزه درمان اوتیسم به تولید داروهای جدید AB-2004 ، بالواپتان، سورامین، نیسر‌ویمب منجر شده است که هدف آنهاکاهش علائم رفتاری و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به اوتیسم است.
کاردرمانی کودکان مبتلا به فلج مغزی می‌تواند به بهبود هماهنگی عضلات و مفاصل کمک کند؛ مشکلاتی که می‌توانند انجام فعالیت‌های روزانه مانند خوردن، مسواک زدن و حمام کردن را دشوار سازند.
در حالی که تشخیص اوتیسم تنها توسط متخصص انجام می‌شود، چندین ابزار غربالگری وجود دارند که می‌توانند والدین، مراقبان و افراد مبتلا به اتیسم را نسبت به علائم بالقوه این اختلال آگاه کند.
یکی از روش‌های مؤثر در درمان غیرجراحی پای پرانتزی در کودکان ، استفاده از بریس‌های ارتوپدی است. بریس‌ها به عنوان یک ابزار اصلاحی، به پاهای کودک بسته می‌شوند و با ایجاد فشار کنترل شده، به تدریج به صاف کردن زانوها و مچ پاها کمک می‌کنند.
اختلالات سیستم وستیبولار شامل چندین بیماری است که بر حس تعادل تأثیر می‌گذارد. این اختلالات بیشتر بر اندام‌های دهلیزی در گوش داخلی تأثیر می‌گذارند، اما مشکلات سیستم عصبی مرکزی نیز می‌تواند باعث ایجاد مشکلات تعادلی شوند. رایج‌ترین علامت این اختلال سرگیجه است.