توانبخشی کودکان با نیازهای ویژه و ناتوانی - روشهای نوین درمانی

توانبخشی مجموعه اقداماتی است که به کودکانی که دارای ناتوانی و نیازهای ویژه هستند کمک می‌کند تا به عملکرد مطلوب در تعامل با محیط خود دست یابند و آن را حفظ کنند. توانبخشی بهبود عملکرد فردی ازجمله توانایی کودک برای فعالیت‌های روزمره ساده مانند لباس پوشیدن و غذا خوردن را هدف قرار می‌دهد. توانبخشی شامل شناسایی مشکلات و نیازهای کودک، مرتبط کردن مشکلات با عوامل مربوط به فرد و محیط، برنامه‌ریزی و اجرای طرح و ارزیابی اثرات آن است.

مراقبت از کودکان در هر سنی، ازجمله کودکان دارای معلولیت یا مشکلات پزشکی، نیازمند بررسی دقیق و توجه تخصصی است. کودکان مانند بزرگسالان نیستند و درک نیازهای منحصربه‌فرد و مراحل رشد آن‌ها برای ارائه مراقبت مؤثر بسیار مهم است. توانبخشی معلولین جسمی حرکتی و  توانبخشی معلولین ذهنی شامل کمک به بهبودی پس از حادثه یا جراحی، مراقبت و درمان سرپایی، و ارائه مراقبت‌های تخصصی برای بیماری‌های پزشکی یا ناتوانی هستند.

رشد و یادگیری دوران کودکی ازطریق تعامل، فعالیت و تحرک در محیط زندگی خود و همراه با دیگران اتفاق میفتد و این اتفاق درمورد کودکان با نیازهای ویژه با کمک روش‌های مختلف توانبخشی راحت‌تر پیش می‌رود.

توانبخشی بخش‌های متفاوتی دارد که شامل فیزیوتراپی، گفتاردرمانی، کاردرمانی و ... است که به‌صورت مختصر مهم‌ترین آن‌ها را در ادامه توضیح می‌دهیم:

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی رویکردی جامع برای افزایش توانایی‌های فیزیکی و رفاه کلی کودکان با نیازهای ویژه است. این روش توانبخشی شامل تمرینات مناسب، کشش و فعالیت‌های درمانی است که هدف آن‌ها بهبود تحرک، قدرت و هماهنگی کودک است. اما، فیزیوتراپی فقط به جنبه‌های فیزیکی رسیدگی نمی‌کند بلکه باعث رشد عاطفی و روانی، ارتقای استقلال و کیفیت بهتر زندگی کودک نیز می‌شود.

کودکان با نیازهای ویژه در زندگی روزمره خود با مجموعه‌ای منحصربه‌فرد از چالش‌ها روبرو می‌شوند که این چالش‌ها بسته به نوع و شدت بیماری می‌توانند به‌طور قابل توجهی متفاوت باشند. برخی از موانع رایجی که کودکان ناتوان با آن‌ها روبرو هستند عبارت‌اند از:

• مشکلات مربوط به مهارت‌های حرکتی. مشکل در کسب و اصلاح مهارت‌های حرکتی، مانند راه رفتن یا مهارت‌های حرکتی ظریف مانند گرفتن اشیاء
• مسائل مربوط به تعادل و هماهنگی. بسیاری از کودکان با نیازهای ویژه با حفظ تعادل و هماهنگی حرکات مشکل دارند.
• ضعف عضلانی. عضلات ضعیف می‌توانند توانایی کودکان را برای انجام فعالیت‌های اساسی مختل کنند.
• درد و ناراحتی. برخی بیماری‌ها ممکن است باعث ناراحتی یا درد شوند و این مسئله می‌تواند بر زندگی روزمره و خواب کودکان تأثیر بگذارد.
• مشکلات ارتباطی. اختلالات گفتاری و زبانی می‌توانند بر توانایی کودکان در بیان نیازها و خواسته‌ها تأثیر بگذارند.

فیزیوتراپی به شکل‌های زیر به کودکان ناتوان کمک می‌کند:

• تقویت پیشرفت سریع‌تر. شروع درمان در سنین پایین اغلب نتایج سریع‌تری را ازنظر رشد مهارت و عملکرد به همراه دارد.
• جلوگیری از عوارض ثانویه. پرداختن به موقع به مشکلات می‌تواند از عوارض ثانویه مرتبط با بیماری‌های خاص جلوگیری یا آن‌ها را کاهش دهد.
• افزایش کیفیت زندگی. کودکانی که فیزیوتراپی زودهنگام دریافت می‌کنند، کیفیت زندگی بالاتر و استقلال بیشتری دارند.
• توانمندسازی والدین. والدین کودکان با نیازهای ویژه از راهنمایی و حمایت فیزیوتراپ برای درک و کمک به رشد کودک خود بهره‌مند می‌شوند.

فیزیوتراپی برای درمان مشکلات مربوط به بیماری‌های زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:

• مشکلات مغز و اعصاب کودکان
• تأخیرهای رشدی
• فلج مغزی
• هیپوتونیا (تونوس عضلانی پایین)
• پلاژیوسفالی (سرصافی)
• قولنج
• تورتیکولی (کجی گردن)
• سفتی فک
• کف پای صاف
• اسکولیوز (انحراف جانبی ستون مهره‌ها)
• بیماری‌های مربوط به تعادل و هماهنگی

فیزیوتراپ با کمک روش‌های درمانی زیر به کودکان با نیازهای ویژه کمک می‌کند:

• درمان مهارت‌های حرکتی. درمان مهارت‌های حرکتی بر بهبود توانایی‌های حرکتی کودک مانند تعادل، هماهنگی، قدرت و تحرک تمرکز دارد. فیزیوتراپ‌ها از تکنیک‌های مختلفی برای تحریک و توسعه این مهارت‌ها استفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال، آن‌ها ممکن است کودک را در تمرینات و فعالیت‌های هدایت شده‌ای که گروه‌های عضلانی خاصی را هدف قرار می‌دهند و الگوهای حرکتی را تشویق می‌کنند، درگیر کنند. این تمرینات ممکن است شامل کشش‌های ملایم، تمرینات دامنه حرکتی، تمرینات تعادلی و تمرینات تقویتی باشند.
• تمرین‌ها و تکنیک‌های مربوط به رشد. تمرینات و تکنیک‌های مربوط به رشد اجزای حیاتی فیزیوتراپی برای کودکان با تأخیر رشد هستند. این تمرین‌ها برای رسیدگی به حوزه‌های رشدی خاص، ازجمله مهارت‌های شناختی، مهارت‌های حرکتی ظریف، مهارت‌های حرکتی درشت و مهارت‌های اجتماعی طراحی شده‌اند. فیزیوتراپ‌ها ممکن است از فعالیت‌های مبتنی بر بازی، بازی‌های تعاملی و تحریک حسی برای درگیر کردن کودک و ارتقای رشد استفاده کنند. هدف این تمرینات بهبود هماهنگی دست و چشم، گرفتن اشیاء و سایر مهارت‌های ضروری است. ازطریق فعالیت‌های تکراری و ساختاریافته، نوزادان توانایی‌های شناختی، مهارت‌های حل مسئله و تعاملات اجتماعی را رشد می‌دهند و رشد و تکامل کلی آن‌ها تقویت می‌شوند.
• تکنیک‌های یکپارچه‌سازی حسی. تکنیک‌های یکپارچه‌سازی حسی، که به کودکان در پردازش و پاسخ مناسب به محرک‌های حسی کمک می‌کنند، نیز ممکن است به کار گرفته شوند. فعالیت‌های یکپارچه‌سازی حسی ممکن است شامل قرار گرفتن درمعرض بافت‌ها، صداها و حرکات مختلف باشند تا به کودکان در ایجاد پاسخ‌های مناسب به ورودی‌های حسی کمک کنند.
• تکنیک‌های تسهیل حرکت. تکنیک‌های تسهیل حرکت بر تسهیل الگوهای حرکتی عادی و کنترل وضعیتی تمرکز دارند. این رویکرد از تکنیک‌های خاص هندلینگ و استراتژی‌های موقعیت‌یابی برای تشویق به رشد حرکتی بهینه و بهبود عملکرد کلی استفاده می‌کند.

گفتاردرمانی

گفتار درمانی از رویکردهایی برای بررسی و درمان مشکلات مرتبط با ناهنجاری‌های ارتباطی و گفتاری و همچنین اختلالات رشدی در کودکان استفاده می‌کند. گفتاردرمانی برای کودکان ناتوان به‌دنبال توسعه مهارت‌های ارتباطی به منظور بهبود کیفیت زندگی و امکانات آینده کودکان انجام می‌شود.

گفتاردرمانگران در طول جلسات گفتاردرمانی، اختلالات زیر را شناسایی می‌کنند:

• اختلالات گفتار. مشکلات مربوط به تلفظ کلمات یا گفتار
• اختلالات زبان. مشکلات مربوط به برقراری ارتباط، درک دیگران و بیان ایده‌ها یا احساسات
• اختلالات بلع. مشکلات مربوط به خوردن و بلع
• اختلالات ارتباط شناختی. مشکلات مربوط به برنامه‌ریزی، توجه، سازماندهی افکار خود یا حل مشکلات
• اختلالات ارتباط اجتماعی. مشکلات مربوط به جنبه‌های اجتماعی ارتباط کلامی و غیرکلامی

گفتاردرمانگران با استفاده از روش‌های درمانی زیر به کودکان ناتوان کمک می‌کنند:

• تمرینات حرکتی دهان. تمرینات حرکتی دهان به تقویت ماهیچه‌هایی که لب‌ها، دهان، زبان و فک را حرکت می‌دهند، کمک می‌کند. این تمرینات به‌ویژه برای کودکانی که مبتلا به سندرم داون، دیستروفی عضلانی، فلج مغزی یا دیس ‌آرتری هستند مفید می‌باشند.
• زبان اشاره و حرکات. یادگیری زبان اشاره و حرکات برای برقراری ارتباط برای کودکان مبتلا به فلج مغزی شدید، دیستروفی عضلانی، اختلال طیف اوتیسم غیرکلامی (ASD) یا دیس آرتری مفید است.
• آواسازی و بیان. گفتاردرمانگر به شما و فرزندتان تمرین‌های فن بیان و آوادرمانی را آموزش می‌دهد. بسته به شدت علائم کودک شما، بهبود زبان گفتاری ممکن است از یک ماه تا یک سال طول بکشد.
• تکنیک‌های بلع. کودکان با نیازهای ویژه که دچار دیسفاژی هستند، ممکن است برای یادگیری نحوه بلعیدن بدون خفگی نیاز به کمک داشته باشند. این اتفاق اغلب در کودکان مبتلا به فلج مغزی و دیستروفی عضلانی رخ می‌دهد. گفتاردرمانگر می‌تواند تمریناتی را به کودک شما آموزش دهد تا به او در جویدن و بلعیدن کمک کند.
• روانی گفتار. گفتاردرمانگر می‌تواند به کودک شما که علائم لکنت را نشان می‌دهد آموزش‌هایی ارائه دهد. او برای بهبود روانی گفتار، تکنیک‌های اصلاح لکنت و شکل دادن به روانی گفتار را آموزش می‌دهد. علاوه بر این، گفتاردرمانگر تکنیک‌های ساده‌ای را برای کنترل حجم گفتار به کودک شما می‌آموزد.

کاردرمانی

کاردرمانگر در طول کاردرمانی نقاط قوت و ضعف کودک را ارزیابی کرده و با والدین او مصاحبه می‌کند تا اهداف آن‌ها را برای درمان مشخص کند. بر اساس این ارزیابی، درمانگر یک برنامه درمانی شخصی برای کودک طراحی می‌کند که شامل فعالیت‌های مبتنی بر بازی با هدف بهبود مهارت‌های حرکتی، پردازش حسی، مهارت‌های اجتماعی و شناخت کودک می‌شود.

کاردرمانی در زمینه‌های زیر به کودکان با نیازهای ویژه کمک می‌کند:

• مهارت‌های حرکتی. توسعه و رشد مهارت‌های مختلف عنصری حیاتی در کاردرمانی هستند. کودکان دارای ناتوانی‌های رشدی اغلب با مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت مشکل دارند که این مسئله می‌تواند باعث ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزانه مانند مسواک زدن، بستن دکمه‌های لباس و نوشتن شود.
• مهارت‌های حرکتی ظریف. کاردرمانگر فعالیت‌هایی مانند فشردن خمیر بازی، استفاده از قیچی، استفاده از گیره‌های پارچه‌ای را طراحی می‌کند که به کودک کمک می‌کند مهارت‌های حرکتی ظریف خود را تقویت کند. این فعالیت‌ها به بهبود مهارت‌های حرکتی ظریف کمک می‌کنند.
• مهارت‌های حرکتی درشت. کاردرمانگر همچنین فعالیت‌هایی را طراحی می‌کند که به رشد مهارت‌های حرکتی درشت کودک مانند پریدن و دویدن کمک می‌کنند. این فعالیت‌ها به بهبود مهارت‌های حرکتی درشت که به تعادل، هماهنگی و حرکت کمک می‌کنند، نیز می‌پردازند. این فعالیت‌ها همچنین در بهبود هماهنگی دست و چشم و کنترل وضعیتی نیز مفید می‌باشند.
• پردازش حسی. پردازش حسی یکی دیگر از حوزه‌های مهمی است که کاردرمانی روی آن تمرکز دارد. کودکان دارای ناتوانی‌های رشدی در پردازش اطلاعات حسی مانند لامسه، شنوایی، چشایی، بویایی و بینایی مشکل دارند. این مسئله می‌تواند منجر به اضافه بار حسی شود. کاردرمانگران با کودکان کار می‌کنند تا راهبردهایی را برای تنظیم بهتر سیستم‌های حسی آن‌ها ازطریق قرار گرفتن درمعرض انواع تجربیات حسی ایجاد کنند. مشکلات پردازش حسی اغلب باعث ناتوانی کودک در انجام مهارت‌های روزمره زندگی مانند تهیه غذا، راه رفتن با پای برهنه، حمام کردن، پوشیدن لباس‌ها بافت‌های مختلف، استفاده از لوازم جانبی خاص و غیره می‌شوند. کاردرمانی بر روی بهبود پردازش حسی با استفاده از بازی‌های حسی و مداخلات هدفمند کار می‌کند.
• مهارت‌های اجتماعی. این مهارت‌ها برای رشد کودکان ضروری هستند. کودکان با نیازهای ویژه با ارتباطات و تعاملات اجتماعی مشکل دارند. کاردرمانگران فعالیت‌های گروهی را طراحی می‌کنند که کار تیمی، نوبت گرفتن و ارتباط را تشویق می‌کنند. این فعالیت‌ها به کودکان مبتلا به ناتوانی‌های رشدی کمک می‌کنند تا روابط دوستانه و مهارت‌های اجتماعی را که در زندگی ضروری هستند، بیاموزند. ازآنجایی‌که کودکان با نیازهای ویژه با برقراری ارتباط مشکل دارند، اغلب از تعامل اجتماعی اجتناب می‌کنند و این مسئله منجر به انزوای اجتماعی و اختلال اضطراب، فوبیای اجتماعی و افسردگی می‌شود. کاردرمانگر به همراه گفتاردرمانگر به رفع مشکلات شنوایی و گفتاری کودکان کمک می‌کنند تا بتوانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. کاردرمانگران همچنین روی مهارت‌های اجتماعی مانند کنترل تکانه، نوبت گرفتن، توجه در بحث گروهی و غیره کار می‌کنند.
• عملکردهای اجرایی. در نهایت، کاردرمانی رشد شناختی را ازطریق استفاده از بازی‌ها و پازل‌ها بهبود می‌بخشد. کودکان مبتلا به ناتوانی‌های شناختی می‌توانند از درمانی که بر حافظه (دیداری و شنوایی)، حل مسئله و مهارت‌های سازماندهی تمرکز دارد، بهره زیادی ببرند. از یادگیری شمارش و املا گرفته تا تقویت مهارت‌های خواندن و نوشتن برای افزایش کلی آمادگی مدرسه، کاردرمانی به کودکان مبتلا به ناتوانی‌های رشدی کمک می‌کند تا توانایی‌های شناختی (عملکردهای اجرایی) را توسعه دهند و کیفیت کلی زندگی خود را بهبود بخشند.

جمع‌بندی

توانبخشی مجموعه‌ای از اقدامات مختلف است که به کودکان با نیازهای ویژه کمک می‌کند مهارت‌های مختلف را بیاموزند و قادر به انجام فعالیت‌های روزمره بدون کمک دیگران و به‌صورت مستقل باشند. توانبخشی از بخش‌های مختلفی ازجمله فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و ... تشکیل شده است و متناسب با نیازها، ناتوانی‌ها و بیماری‌های کودک به او کمک می‌کند. کلینیک توانبخشی راه کمال یکی از مراکز ارائه‌دهنده توانبخشی در زمینه‌های مختلف است که به‌صورت حرفه‌ای به رفع ناتوانی‌های کودک شما کمک می‌کند.

cityosteophysio.com

nurturepods.com

1specialplace.com