کاردرمانی کمک به افراد مختلف برای رفع ناتوانی‌های جسمی، ذهنی، روحی و روانی آن‌ها در انجام فعالیت‌های روزمره زندگی است. این روش درمانی برای کودکان نارس (که قبل از هفته 37 بارداری متولد شده‌اند) نیز استفاده می‌شود و به‌عنوان ابزاری مؤثر برای آموزش نیازهای اساسی زندگی کودک ازجمله تغذیه، خواب، حمام کردن، تحرک و ... مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نارس بودن در نوزادان
نارس بودن اصطلاحی است که برای نوزادان متولدشده قبل از هفته 37 بارداری استفاده می‌شود. نوزادان نارس در معرض خطر بیشتری برای عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت ازجمله ناتوانی‌ها و موانع رشد شناختی هستند. بنابراین رسیدگی به نوزاد برای اطمینان از دستیابی به نقاط عطف رشد اهمیت زیادی دارد.
تفاوت‌های نوزاد نارس با نوزاد طبیعی
نوزادان نارس از جهات زیر با نوزادان طبیعی تفاوت دارند:
- رنگ پوست
- تون عضلانی
- الگوی تنفس
- علائم احشایی
- حرکات بدن
بررسی‌ها نشان می‌دهند نوزادان طبیعی در برخورد با محیط اطراف تعامل مناسبی دارند اما نوزادان نارس با استرس و اضطراب با محیط اطراف برخورد می‌کنند و در حین تنفس، تغذیه، خواب، تحرک و ... دچار مشکل می‌شوند.
کاردرمانی مراقبت‌های ویژه برای چه بیماری‌هایی کاربرد دارد؟
کاردرمانی نوزادان می‌تواند به بهبود وضعیت و رشد کودکانی که با چالش‌های مختلف پزشکی روبه‌رو هستند، کمک شایانی کند. کاردرمانگران در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) بر اساس نیاز کودک و خانواده، به نوزادان و والدین مشاوره و خدمات تخصصی ارائه می‌دهند. این خدمات می‌توانند به نوزادانی که از مشکلاتی مانند موارد زیر رنج می‌برند، کمک کنند:
- نارس بودن: نوزادان نارس به‌دلیل عدم تکامل اندام‌ها و سیستم‌های بدن خود احتمالاً نیاز به حمایت ویژه‌ای برای رشد مناسب دارند.
- عدم رشد یا افزایش وزن ناکافی: نوزادانی که رشد کافی ندارند یا وزن آن‌ها به‌میزانی مطلوب افزایش نمی‌یابد، از کاردرمانی برای بهبود تغذیه و وضعیت جسمی‌شان بهره می‌برند.
- شکاف لب یا کام: کاردرمانی می‌تواند به بهبود مهارت‌های خوردن و تغذیه در نوزادان مبتلا به شکاف کام یا لب کمک کند.
- هیدروسفالی (مایع در مغز): نوزادانی که از هیدروسفالی رنج می‌برند به کمک برای مدیریت حرکت و تقویت رشد عصبی نیاز دارند.
- بیماری‌های مادرزادی که بر روی چهره، اندام‌ها، بینایی یا شنوایی تأثیر می‌گذارند: کاردرمانی به توسعه و بهبود مهارت‌های حرکتی و حسی در نوزادان مبتلا به مشکلات جسمی مادرزادی کمک می‌کند.
اهداف کاردرمانی نوزادان نارس
هدف کاردرمانی در بخش مراقبت‌های ویژه از نوزادان نارس، همکاری با خانواده‌ها برای کمک به تقویت رشد فیزیولوژیکی و شناختی نوزاد ازطریق تمرین مبتنی بر شواهد است. کاردرمانگران این کار را با فراهم کردن محیط فیزیکی مناسب برای رشد بدن نوزاد انجام می‌دهند. آن‌ها فعالیت‌های مناسب رشد را تسهیل می‌کنند و به والدین آموزش می‌دهند چگونه از فرزند خود پس از ترخیص از بخش مراقبت‌های ویژه به بهترین شکل مراقبت کنند. کاردرمانگران با خانواده‌ها همکاری می‌کنند و برنامه‌ای فردی ارائه می‌دهند. این برنامه اولویت‌های خانواده و نیازهای فردی نوزاد را در برمی‌گیرد.
کاردرمانگران اغلب اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدتی دارند که در جهت رسیدن به آن گام برمی‌دارند. والدین می‌توانند درخصوص روند کاردرمانی سؤال بپرسند تا درک بهتری از نحوه تأثیر آن بر درمان نوزاد داشته باشند.
اهداف و برنامه‌های کاردرمانی در NICU در چندین حوزه اصلی طبقه‌بندی می‌شوند که عبارت‌اند از:
- ایجاد محیط مناسب: کاردرمانگران محیطی را طراحی می‌کنند که به رشد حسی و جسمی نوزادان کمک کند. آن‌ها شرایطی مانند دما، نور و سطح صدا را در NICU کنترل می‌کنند تا از هرگونه محرک ناخواسته درد یا مختل‌کننده رشد مغز جلوگیری شود. این محیط حمایتی، باعث تسهیل بهبود و رشد بهتر نوزادان نارس می‌شود.
- تقویت رشد عصبی: کاردرمانگران برای حمایت از رشد مغزی و توانایی خودتنظیمی نوزادان، از فعالیت‌هایی متناسب با سن آن‌ها استفاده می‌کنند. این فعالیت‌ها به نوزادان کمک می‌کنند تا توجه و آرامش خود را حفظ کنند و به‌شیوه‌ای قرار بگیرند که باعث تقویت کنترل حرکتی آن‌ها شود.
- توسعه عضلانی و حرکتی: کاردرمانگران فعالیت‌های ویژه‌ای را برای کمک به رشد وضعیت بدنی و جلوگیری از بروز بدشکلی‌ها در نوزاد انجام می‌دهند. همچنین، تقویت عضلات و بهبود توانایی حرکتی نوزادان از اهداف مهم کاردرمانی است تا آن‌ها در نهایت بتوانند کارهایی مانند حرکت دست‌ها به‌سمت دهان و گرفتن اشیا را انجام دهند.
- تقویت سیستم حسی: سیستم حسی نوزاد، شامل توانایی او در تفسیر اطلاعات ازطریق حس‌هایی مانند لامسه، بویایی، چشایی، شنوایی و بینایی است. کاردرمانگران با فعالیت‌های متناسب با سن نوزاد، رشد سیستم حسی او را بررسی و تقویت کرده و از آن در برابر محرک‌های آسیب‌رسان محافظت می‌کنند.
- آموزش و حمایت از خانواده: کاردرمانگران علاوه‌بر کار با نوزاد، خانواده او را نیز حمایت و راهنمایی می‌کنند. آن‌ها مهارت‌های مراقبتی مانند تعویض پوشک، تغذیه و حمام کردن را به والدین آموزش می‌دهند و با ارائه حمایت روان‌شناختی، به برقراری ارتباط عاطفی قوی والدین با نوزاد کمک می‌کنند. این آمادگی به خانواده‌ها کمک می‌کند تا با اطمینان و اعتمادبه‌نفس بیشتر نوزاد را به خانه ببرند و به مراقبت از او ادامه دهند.
- فعالیت‌های روزمره زندگی (ADL): این فعالیت‌ها شامل کارهایی هستند که هر فرد باید روزانه انجام دهد. در NICU، بسیاری از این کارها توسط متخصصان انجام می‌شود؛ اما کاردرمانگران تلاش می‌کنند والدین را آموزش دهند تا پس از ترخیص نوزاد، به توانایی کافی در انجام این فعالیت‌ها برسند.
- تغذیه و تقویت ماهیچه‌های دهان: تغذیه نوزادان نیازمند تقویت عضلات دهان و مهارت‌های خاصی است که برای مکیدن، بلع و تغذیه دهانی ضروری‌اند. کاردرمانگران با تمرین‌های خاص، ماهیچه‌های دهان نوزاد را تقویت می‌کنند تا مهارت‌های لازم برای تغذیه سالم را به دست آورد.
- خواب: خواب برای رشد نوزاد حیاتی است. کاردرمانگران با اجرای فعالیت‌هایی خاص به خواب راحت و ایمن نوزاد کمک می‌کنند.
- حمام کردن و آرام‌سازی در حین آن: کاردرمانگران به والدین یاد می‌دهند چگونه هنگام حمام کردن نوزادان، آن‌ها را آرام کنند. همچنین آموزش‌هایی در جهت حمام ایمن نوزاد پس از ترخیص از NICU ارائه می‌دهند.
- بازی و تعامل: کاردرمانگران از بازی و تعامل برای تحریک حواس نوزاد و شناخت محیط اطراف استفاده می‌کنند. این فعالیت‌ها به رشد مهارت‌های نوزاد و تجربه‌های حسی و حرکتی بیشتر او منجر می‌شوند.
کاردرمانی در NICU با هدف پشتیبانی همه‌جانبه از رشد نوزادان و توانمندسازی والدین انجام می‌شود. این برنامه‌ها موجب می‌شوند نوزاد با آمادگی بیشتری به خانه منتقل شود و خانواده بتواند به‌صورت مستقل مراقبت‌های لازم را ارائه دهد.
خدمات ارائه‌شده توسط کاردرمانگران نوزادان
کاردرمانی برای هر نوزاد به‌صورت فردی و بر اساس نیازهای خاص او برنامه‌ریزی می‌شود تا در حین انجام فعالیت‌های روزمره به رشد مهارت‌های حیاتی نوزاد کمک کند. کاردرمانگران فعالیت‌هایی را طراحی و اجرا می‌کنند که به بهبود سیستم عصبی مرکزی، حرکت، افزایش وزن و توسعه مهارت‌های حرکتی نوزادان کمک می‌کنند. این برنامه‌های درمانی با هدف تسریع روند بهبود و کمک به ترخیص سریع‌تر و سالم‌تر نوزاد از بیمارستان تدوین می‌شوند.
کاردرمانی در بخش مراقبت‌های ویژه و حتی پس از ترخیص نوزاد از بیمارستان، برای نوزادان، والدین و مراقبان مفید است. برنامه‌های کاردرمانی شامل موارد زیر هستند:
آموزش تکنیک‌ها و وضعیت‌های مناسب برای تغذیه
تغذیه نوزادان، به‌ویژه در ماه‌های اول، به دقت و آگاهی بالایی نیازمند است تا نوزاد بتواند به‌خوبی تغذیه شود و رشد کافی داشته باشد. در این آموزش‌ها موارد زیر ضروری هستند:
- وضعیت‌های مناسب برای تغذیه: والدین در طول آموزش‌ها یاد می‌گیرند نوزاد را در حالت راحت و صحیح قرار دهند تا هضم بهتر اتفاق بیفتد و خطر آسپیراسیون (ورود مایعات به مجاری تنفسی) کاهش یابد.
- تکنیک‌های مناسب شیردهی یا شیشه‌دهی: این تکنیک‌ها به نوزاد کمک می‌کنند تا بدون ناراحتی و درد معده، تغذیه شود.
- شناخت نشانه‌های گرسنگی و سیری نوزاد: والدین یاد می‌گیرند در زمان‌های مناسب به نیازهای تغذیه‌ای نوزاد پاسخ دهند و از تغذیه بیش‌ازحد یا کمتر از حد نیاز او بپرهیزند.
ماساژ درمانی برای آرامش نوزاد
ماساژ نوزادان نه‌تنها برای آرامش آن‌ها مفید است بلکه فواید بیشتری نیز دارد، ازجمله:
- کمک به هضم و کاهش کولیک: ماساژ می‌تواند به بهبود گوارش کمک کند و مشکلاتی مانند دل‌درد و نفخ نوزاد را کاهش دهد.
- تقویت ارتباط عاطفی والدین و نوزاد: تماس مستقیم و لمس محبت‌آمیز در طول ماساژ، به ایجاد پیوند قوی‌تر و احساس امنیت نوزاد کمک می‌کند.
- کاهش استرس و اضطراب نوزاد: ماساژ با ایجاد آرامش و رهایی از تنش‌های محیطی به کاهش استرس‌های اولیه در نوزاد کمک می‌کند.
مراقبت کانگورویی (تماس پوست با پوست)
این نوع مراقبت شامل قرار دادن نوزاد روی سینه والدین است؛ به‌طوری که تماس پوست با پوست برقرار شود. این روش مزایای زیر را دارد:
- تقویت پیوند عاطفی: تماس مستقیم با والدین به نوزاد احساس امنیت بیشتری می‌دهد و در کاهش ترس و اضطراب او مؤثر است.
- تنظیم دمای بدن: بدن والدین می‌تواند دمای بدن نوزاد را تنظیم کند که برای نوزادان زودرس و کم‌وزن بسیار مفید است.
- تثبیت ضربان قلب و تنفس نوزاد: مراقبت کانگورویی به ایجاد ریتم مناسب برای ضربان قلب و تنفس نوزاد کمک می‌کند که برای سلامت او بسیار مهم است.
تمرین‌های کنترل حرکتی
این تمرین‌ها شامل حرکات ساده‌ای هستند که به تقویت مهارت‌های حرکتی و هماهنگی عضلات نوزاد کمک می‌کنند، مانند:
- حرکت دست به‌سمت دهان: این تمرین به تقویت هماهنگی چشم و دست و همچنین تسهیل خودآرام‌سازی در نوزاد کمک می‌کند.
- حرکت دادن اندام‌ها: این تمرین‌ها باعث تقویت عضلات نوزاد و بهبود کنترل حرکات او می‌شوند و به‌تدریج نوزاد را برای مهارت‌های پیچیده‌تر مانند نشستن و خزیدن آماده می‌کنند.
رشد حسی
کاردرمانگران با تمرینات حسی متنوع به درک حواس مختلف توسط نوازد و واکنش مناسب نسبت به آن‌ها کمک می‌کنند. این تمرینات عبارت‌اند از:
- تمرین‌های لمس و لامسه: نوزاد با سطوح و بافت‌های مختلف آشنا می‌شود که در رشد حسی و شناختی او نقش مهمی دارد.
- تمرین‌های دیداری و شنیداری: به کمک صداها و نورهای ملایم، حس بینایی و شنوایی نوزاد تقویت می‌شود که برای رشد و واکنش‌های شناختی و عاطفی بسیار اهمیت دارد.
آموزش تکنیک‌های راحتی نوزاد
نوزادان، به‌ویژه در NICU یا محیط‌های جدید، به تکنیک‌های آرام‌سازی خاصی نیاز دارند. این تکنیک‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:
- قنداق کردن و روش‌های ملایم در آغوش گرفتن: که به نوزاد کمک می‌کنند تا احساس امنیت کند و از استرس‌های محیطی در امان باشد.
- آرام‌سازی با کمک حرکات آرام و نوسانی: که در آرامش نوزاد و کاهش گریه و استرس او بسیار مؤثر است.
- استفاده از صداها و آهنگ‌های ملایم: که نوزادان را آرام می‌کند و خواب بهتری برای آن‌ها فراهم می‌آورد.
اجرای این تکنیک‌ها به نوزاد کمک می‌کند تا در محیطی آرام و همراه با امنیت رشد کرده و همچنین پیوند عاطفی میان والدین و نوزاد را تقویت می‌کند.
آموزش والدین برای حمایت از نوزاد نارس
کاردرمانگر می‌تواند به والدین نوزادان نارس چگونگی انجام فعالیت‌های زیر را آموزش دهد:
- روش قرارگیری راحت کودک
- شناخت نشانه‌های استرس و روش‌های حرکت و تعامل با کودک
- ماساژ نوزاد برای ارتباط مثبت و حمایت از پیوند با فرزند
- توضیح زمان آمادگی کودک برای لمس، حرکت و تحریک بصری
- توضیح زمان آمادگی کودک برای بازی با اسباب‌بازی‌ها و وسایل مختلف
- روش تقویت بازوها، پاها و بدن کودک برای تحرک آزادانه
جمع‌بندی
تولد زودهنگام نوزاد (پیش از هفته 37 بارداری) باعث می‌شود نوزاد در انجام حرکات مختلف و نیازهای اساسی مانند تغذیه، خواب و ... دچار مشکل شود. این موضوع نیاز به کاردرمانی را ضروری می‌کند. کاردرمانی نوزادان نارس روشی مؤثر برای تقویت عضلات نوزادان، بهبود هماهنگی دست و چشم، رشد شناختی و ... است. این روش درمانی باعث می‌شود نوزادان نارس نیز مشابه کودکان سالم در زمان مناسب به نقاط عطف رشد خود دست یابند. بنابراین اگر فرزند شما نارس به دنیا آمده است می توانید جهت دریافت مشاوره رایگان و یا دریافت خدمات تخصصی با کلینیک های گروه توانبخشی راه کمال در تماس باشید.
منابع
مطالب مشابه
گروه توانبخشی راه کمال، یکی از بهترین مراکز کاردرمانی در تهران است که با بهره‌گیری از کادری مجرب و دلسوز، خدمات تخصصی کاردرمانی را در محیطی مجهز و کودک‌پسند ارائه می‌دهد.
اتاق‌های حسی فضاهایی چندمنظوره هستند که می‌توانند به طیف وسیعی از افراد، ازجمله کسانی که با چالش‌های پردازش حسی، معلولیت‌ها یا نیازهای درمانی خاص روبرو هستند، کمک کنند.
کودکان مبتلا به اختلال یادگیری غیرکلامی معمولاً در زمینه‌هایی مانند خواندن، رمزگشایی زبان، املا، واژگان یا یادآوری موارد مشکلی ندارند؛ بااین‌حال، ممکن است در ادراک بصری، فضایی یا لمسی دچار مشکل شوند.
کودکان مبتلا به اختلال زبان دریافتی ممکن است در پردازش و درک کلمات، جملات و دستورالعمل‌ها مشکل داشته باشند. آن‌ها ممکن است در فهم معنا، زمینه و ظرافت‌های زبان دچار مشکل شوند.
اختلال زبان بیانی، که به آن تأخیر گفتار بیانی نیز گفته می‌شود، وضعیتی است که با ناتوانی در استفاده از کلمات و ساخت جملات متناسب با سن کودک، مشخص می‌شود. کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است برای تشکیل جملات منسجم، پیدا کردن کلمات مناسب و انتقال مؤثر پیام‌های خود با مشکل روبرو شوند.
تأخیر در گفتار کودکان، نوعی اختلال ارتباطی است که بر تکلم کودک تأثیر می‌گذارد. اگر فرزند شما با وجود تکامل جسمی همچنان به نقاط عطف گفتار نرسیده باشد، ممکن است اختلال در تکلم داشته باشد.
اختلال پردازش زبان، نوعی ناتوانی یادگیری است که بر توانایی کودک در درک یا تولید کلمات تأثیر می‌گذارد. این مشکل به‌دلیل ناتوانی در شنیدن یا تولید فیزیکی صداها نیست، بلکه به توانایی فرد در ایجاد معنا از صداها برای برقراری ارتباط مربوط می‌شود.
ناتوانی‌های یادگیری می‌توانند فرایند یادگیری را مختل کنند. این کودکان ممکن است در مهارت‌هایی مانند صحبت کردن، خواندن، نوشتن، توجه، درک مطالب، به خاطر سپردن اطلاعات، انجام ریاضی یا هماهنگی حرکات مشکل داشته باشند. انواع رایج ناتوانی‌های یادگیری شامل نارساخوانی (دیسلکسیا)، اختلال نوشتن (دیسگرافی)، اختلال یادگیری ریاضی (دیسکالکولیا)، اختلاللات پردازش زبان، بینایی، شنوایی وناتوانی یادگیری غیرکلامی هستند.
اختلال حسی حرکتی زمانی رخ می‌دهد که مغز در دریافت و پاسخ دادن به اطلاعاتی که ازطریق حواس می‌آیند و بر حرکت و هماهنگی بیمار تأثیر می‌گذارند، مشکل داشته باشد. این اختلال باعث ناتوانی بیمار در پردازش ورودی‌های حسی و هماهنگی پاسخ‌های حرکتی می‌شود و چالش‌هایی در تعادل، حرکت و کنترل کلی بدن ایجاد می‌کند.
اختلال دوقطبی، اختلال سلامت روان است که باعث چرخه‌های شدید تغییرات عاطفی می‌شود. کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دوقطبی دو دوره را تجربه می‌کنند: دوره‌هایی که در آن‌ها فوق‌العاده شاد و پرانرژی هستند، که به آن دوره شیدایی گفته می‌شود. و دوره‌های دیگری که در آن‌ها بسیار افسرده هستند.