توانبخشی معلولین ذهنی

ناتوانی ذهنی که به‌عنوان اختلال رشد فکری نیز شناخته می‌شود، با محدودیت‌های قابل توجهی در عملکرد عقلانی و رفتارهای انطباقی مشخص می‌شود. عملکرد فکری به توانایی فرد در یادگیری، استدلال، حل مشکلات و درک اطلاعات جدید اشاره دارد. رفتارهای انطباقی به توانایی فرد در انجام فعالیت‌های روزانه مانند مراقبت از خود، ارتباط و تعامل اجتماعی اشاره دارد. ناتوانی ذهنی معمولاً در دوران کودکی تشخیص داده شده و به کودکانی که نمره هوش (IQ) آن‌ها 70 یا کمتر است اطلاق می‌شود. بااین‌حال، نمرات IQ به تنهایی برای تشخیص ناتوانی ذهنی کافی نیستند و مشاوره با روانشناسان بالینی می‌تواند به تشخیص این معلولیت کمک کند.

مداخله زودهنگام برای درمان کودکان معلول ذهنی بسیار مهم است. توانبخشی معلولین ذهنی می‌تواند شامل گفتاردرمانی، کاردرمانی، رفتاردرمانی و ... باشند. این روش‌های درمانی توسط متخصصان سلامت روان انجام می‌شوند و به بهبود مهارت‌های ارتباطی، حرکتی و اجتماعی کمک می‌کنند. توانبخشی کودکان با نیازهای ویژه طیف وسیعی از اقدامات را دربرمیگیرد، در این مطلب قصد داریم رویکردهای رایج درمان ناتوانی های ذهنی را توضیح دهیم:

آموزش و پرورش کودکان کم توان ذهنی

این روش درمانی شامل ارائه آموزش و مشاوره تخصصی توسط بهترین روانشناسان کودک است تا به افراد دارای ناتوانی ذهنی کمک کند مهارت‌هایی مانند ارتباطات، اجتماعی شدن و مهارت‌های زندگی روزمره را توسعه دهند.

کاردرمانی

این نوع درمان به کودکان معلول ذهنی کمک می‌کند تا مهارت‌های لازم برای زندگی روزمره مانند لباس پوشیدن، آراستگی و پخت و پز را بیاموزند. کاردرمانی می‌تواند به کودکانی با محدودیت‌های فیزیکی، مانند مشکل در تعادل یا هماهنگی، کمک کند تا تحرک و عملکرد کلی بدن خود را بهبود بخشند. تحقیقات نشان می‌دهند کودکان معلول ذهنی نسبت به کودکان سالم دارای مشارکت و روابط اجتماعی کمتری در فعالیت‌های اوقات فراغت هستند. بااین‌حال، این بدان معنا نیست که آن‌ها تمایل کمتری به تعامل با دیگران دارند بلکه آن‌ها به حمایت بیشتری برای شرکت در فعالیت‌های اجتماعی نیاز دارند. حضور فعالانه این کودکان در جامعه، تأثیر بسیار مثبتی برای زندگی آن‌ها و افراد درگیر خواهد داشت. حضور آن‌ها نه تنها توانایی‌های اجتماعی شدن و رشد شخصی آن‌ها را بهبود می‌بخشد، بلکه به آن‌ها کمک می کند تا با سبک زندگی یکپارچه بزرگسالان سازگاری کامل‌تری داشته باشند.

اهداف کاردرمانی آموزش موارد زیر است:

• فعالیت‌های معنادار و هدفمند
• کمک به مراقبت از خود (مانند نظافت، لباس پوشیدن، تغذیه، حمام کردن)
• فعالیت‌ها و مهارت‌های شغلی
• فعالیت‌های اوقات فراغت (مانند بافندگی، بازی)
• فعالیت‌های خانگی (مانند آشپزی، نظافت، خشکشویی)

کاردرمانگر می‌تواند مهارت‌های  مرتبط به فعالیت های زیر را به فرزند شما با معلولیت ذهنی آموزش دهد:

حتما بخوانید: کاردرمانی در سندرم داون

گفتار درمانی معلولین ذهنی

یکی از شایع‌‌ترین و مشهودترین تأثیرات ناتوانی ذهنی این است که بر گفتار و ارتباطات فرد تأثیر می‌گذارد، به‌طوری که بسیاری از کودکان از نظر مهارت‌های گفتاری و زبانی پیشرفت ضعیفی دارند. گفتاردرمانگر (یا آسیب‌شناس گفتار) یک متخصص بهداشتی آموزش‌دیده است که با افراد دارای اختلالات و مشکلات ارتباطی کار می‌کند. گفتار درمانگران به کودکان معلول ذهنی کمک می‌کنند تا به پتانسیل ارتباطی خود دست یابند و مهارت‌های گفتاری و زبانی کلی را بهبود بخشند.

کودکان دارای ناتوانی ذهنی ممکن است اختلال گفتار یا زبان داشته باشند و تشخیص تمایز بین این دو بسیار مهم است. اختلال گفتار جایی است که فرد در تولید صداهای گفتاری لازم برای برقراری ارتباط مؤثر با دیگران مشکل دارد. این اختلال می‌تواند شامل مشکلاتی در بیان، روانی گفتار، صدا یا اختلالات واجی باشد. از سوی دیگر، کودکان مبتلا به اختلالات زبانی معمولاً با تولید صداهای گفتاری یا تلفظ کلمات مشکلی ندارند، اما در درک زبان و قوانین و فرایندهای آن مشکل دارند. این اختلال اغلب شامل مشکلاتی در استفاده از دستور زبان صحیح و ساخت جملات است. اختلالات زبان به‌طور کلی به اختلال زبان بیانی (مشکلات در توضیح یا بیان نیازها) یا دریافتی (مشکلات در درک زبان و معنای آن) طبقه‌بندی می‌شوند.

هدف از گفتاردرمانی بهبود موارد زیر است:

• مهارت‌های ارتباطی
• مهارت‌های زبان دریافتی و بیانی
• بیان گفتار
• واژگان

گفتاردرمانی دارای مزایای زیادی ازجمله موارد زیر است:

• بهبود وضوح گفتار. بسیاری از کودکان مبتلا ناتوانی ذهنی به با وضوح گفتار دست‌وپنجه نرم می‌کنند و این ناتوانی بر توانایی آن‌ها برای درک شدن تأثیر می‌گذارد. گفتاردرمانی می‌تواند به این کودکان کمک کند تا بیان، تلفظ و روانی گفتار خود را بهبود بخشند و وضوح کلی گفتار را افزایش دهند.
• بهبود مهارت‌های خوردن و بلعیدن. بسیاری از کودکان مبتلا به ناتوانی‌های ذهنی و رشدی با اختلالات مربوط به غذا خوردن و بلعیدن دست‌وپنجه نرم می‌کنند و این مسئله خطر خفگی و بیماری‌های ناشی از آن را افزایش می‌دهد. گفتاردرمانی بیش از مهارت‌های ارتباطی بر مهارت‌های بلع متمرکز است. همچنین می‌تواند به افراد مبتلا به ناتوانی ذهنی کمک کند تا مهارت‌های خوردن و بلع خود را بهبود بخشند تا ایمنی در طول وعده‌های غذایی افزایش یابد.
• توسعه ارتباطات عملکردی. گفتاردرمانگران می‌توانند به کودکان مبتلا به ناتوانی‌های ذهنی و رشدی کمک کنند تا مهارت‌ها و استراتژی‌های موردنیاز برای زندگی روزمره مانند درخواست کمک، سفارش غذا و انجام کارهای روزمره را توسعه دهند.

رفتاردرمانی

رفتاردرمانی رویکردی روانشناختی است که بر درک و اصلاح رفتارهای قابل مشاهده و اندازه‌گیری تمرکز دارد. این درمان بر این فرض استوار است که رفتارها پاسخ‌های آموخته‌شده به محیط هستند و می‌توانند هم سازگار و هم ناسازگار باشند. رفتاردرمانی به‌دنبال شناسایی و تغییر رفتارهای مشکل‌ساز ازطریق تکنیک‌ها و اصول سیستماتیک یادگیری مانند تقویت، تنبیه، شکل‌دهی، الگوسازی و تکنیک‌های مرتبط برای تغییر رفتار است.

اهداف رفتاردرمانی عبارت‌اند از:

• بهبود خلق‌وخو. کاهش علائم افسردگی و افزایش رفاه کلی عاطفی با افزایش مشارکت در فعالیت‌های مثبت
• تغییر رفتار. اصلاح رفتارهای اجتنابی و مشکلات عاطفی
• برنامه‌ریزی فعالیت. ایجاد روالی ساختاریافته از فعالیت‌های معنادار و باارزش
• مهارت‌های مقابله‌ای پیشرفته. توسعه استراتژی‌های مقابله‌ای مؤثر و توانایی‌های حل مسئله
• افزایش عملکرد. بهبود عملکرد روزانه و کیفیت کلی زندگی با ارتقاء سطح فعالیت

فیزیوتراپی کودکان ناتوان ذهنی

فیزیوتراپی بخش مهمی از درمان کودکان معلول ذهنی است. فواید فیزیوتراپی می‌توانند هم جسمی و هم روحی باشند. فیزیوتراپی می‌تواند به بهبود توانایی‌های فیزیکی مانند قدرت و تعادل کمک کند و همچنین مانع از آسیب‌ بیشتر شود. همچنین می‌تواند با ایجاد حس کنترل بر حرکات بدن به بهبود سلامت روان کمک کند. علاوه بر این، فیزیوتراپی می‌تواند به ارتقای روابط دوستانه و مهارت‌های اجتماعی کمک کرده و افراد را به شرکت در فعالیت‌ها و تعامل با دیگران تشویق کند.

فیزیوتراپی معلولین ذهنی بر بهبود موارد زیر تمرکز دارد:

• مهارت‌های حرکتی درشت. مهارت‌های حرکتی درشت شامل راه رفتن، دویدن و پریدن هستند. فیزیوتراپی می‌تواند به بهبود هماهنگی، تعادل و قدرت کمک کند و منجر استقلال بیشتر در انجام حرکات مختلف شود.
• مهارت‌های حرکتی ظریف. مهارت‌های حرکتی ظریف شامل انجام حرکات ظریف با کمک دست و انگشتان هستند. به‌عنوان مثال فعالیت‌هایی مانند گرفتن اشیاء، نوشتن و لباس پوشیدن جزو مهارت‌های حرکتی ظریف هستند. فیزیوتراپی می‌تواند مهارت و هماهنگی را بهبود بخشد و توانایی کودک را برای انجام فعالیت‌های روزانه افزایش دهد.
• دامنه حرکت. افراد دارای ناتوانی ذهنی ممکن است در مفاصل خود دچار سفتی شوند. فیزیوتراپی می‌تواند به حفظ یا بهبود دامنه حرکتی، کاهش درد و ناراحتی و افزایش انعطاف‌پذیری کمک کند.
• وضعیت بدنی و تعادل. فیزیوتراپی می‌تواند مشکلات وضعیتی را برطرف کند و تعادل را بهبود بخشد. همچنین می‌تواند به جلوگیری از سقوط و آسیب کمک کند.

فواید فیزیوتراپی برای کودکان کم‌توان ذهنی شامل موارد زیر هستند:

• بهبود تعامل اجتماعی. جلسات فیزیوتراپی اغلب شامل بازی و تعامل است که می‌تواند تعامل اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی را تقویت کند.
• افزایش اعتمادبه‌نفس. با به دست آوردن مهارت‌های فیزیکی و استقلال، عزت نفس و اعتمادبه‌نفس کودکان معلول بهبود می‌یابد.
• کاهش درد. فیزیوتراپی می‌تواند درد ناشی از تنش عضلانی، سفتی یا الگوهای حرکتی نادرست را برطرف کند.
• پیشگیری از بیماری‌های ثانویه. فعالیت بدنی منظم می‌تواند به پیشگیری از چاقی، بیماری‌های قلبی‌عروقی و سایر بیماری‌ها و مشکلات سلامتی کمک کند.

بازی‌درمانی

روان‌درمانی در قالب بازی‌درمانی برای کمک به کودکان با مشکلات روانی و عاطفی مفید است.

مزایای این روش درمانی عبارت‌اند از:

• بازی‌درمانی به کودکانی که در برقراری ارتباط کلامی مشکل دارند این امکان را می‌دهد ازطریق فعالیت‌های بازی، خود را ابراز کنند.
• فضایی را ایجاد می‌کند که در آن کودکان به‌جای دیگر اشکال سنتی‌تر روان‌درمانی، احساس راحتی کنند که خودشان هستند.
• این قدرت را به کودک می‌دهد تا درمان خود را هدایت کند.
• به کودکان کمک می‌کند تا احساسات خود را درک کنند، به خصوص اگر قبلاً با انجام این کار مشکل داشته‌اند.
• به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی خود را با گذشت زمان تقویت کنند. پس از چندین جلسه، کودکی که صحبت نمی‌کرد ممکن است شروع به بیان چندین عبارت کند.

هدف از بازی‌درمانی تسهیل موارد زیر است:

• بیان و پردازش عاطفی
• تغییر رفتار
• ایجاد عزت نفس
• ایجاد اعتمادبه‌نفس
• تقویت روابط

تکنیک‌های مورد استفاده در بازی‌درمانی شامل موارد زیر هستند:

• شن‌بازی. استفاده از شن‌بازی برای کشف و بیان افکار و احساسات خود
• هنر. استفاده از مواد هنری برای تشویق بیان خود، خلاقیت و ارتباط
• بازی‌های رومیزی. درگیر کردن کودکان در بازی‌های ساختاریافته برای رسیدگی به مسائل اجتماعی و عاطفی
• بازی‌های عروسکی. اجازه دادن به کودکان برای استفاده از عروسک برای نمایش و بیان احساسات و تجربیات خود
• قصه‌گویی. تشویق کودکان به گفتن داستان یا استفاده از عروسک‌ها / فیگورهای اکشن برای به اشتراک گذاشتن تجربیات و احساسات خود

یوگادرمانی

در یوگادرمانی از ترکیبی از حالت‌های یوگا، مدیتیشن، تمرین‌های تنفسی و تصویرسازی هدایت‌شده برای بهبود سلامت روانی و جسمی استفاده می‌شود. حرکات یوگا به کشش و تقویت بدن کمک کرده، در حالی که مدیتیشن به آرامش ذهن و بهبود تمرکز کمک می‌کند. تمرینات تنفسی به تنظیم نفس و کاهش استرس کمک کرده و تصویرسازی هدایت‌شده به ایجاد حس آرامش کمک می‌کند. این درمان می‌تواند برای کودکان مبتلا به بیماری‌های مختلف ازجمله اضطراب، افسردگی، استرس و درد مزمن مفید باشد.

برخی از مزایای یوگادرمانی عبارت‌اند از:

• کاهش درد و ناراحتی فیزیکی و بهبود کیفیت زندگی
• کاهش استرس و تقویت آرامش، بهبود خواب، کاهش فشار خون و افزایش توانایی‌های ذهنی
• بهبود انعطاف‌پذیری و تحرک در بدن، کاهش خطر آسیب و بهبود عملکرد کلی بدن
• بهبود وضوح ذهنی و تمرکز
• تنظیم احساسات، مدیریت اختلالات خلقی،‌ افزایش احساس آرامش و ثبات عاطفی
• افزایش اعتمادبه‌نفس
• بهبود احساس تعادل و هماهنگی در زندگی

تکنیک‌های یوگادرمانی شامل موارد زیر هستند:

• پرانایاما. درمانگر بیمار را ازطریق یک سری تکنیک‌های تنفسی هدایت می‌کند.
• پوزیشن‌های فیزیکی (آسانا). درمانگر به بیمار نشان می‌دهد که چگونه حرکات مناسب یوگا را برای هدف قرار دادن نواحی خاصی که مشکل دارد،‌ انجام دهد.
• مدیتیشن. وقتی مدیتیشن همراه با پوسچرهای یوگا انجام می‌شوند بر آرامش و تمرکز حواس تأکید می‌کنند.
• تجسم هدایت‌شده. درمانگر یوگا یک مدیتیشن هدایت‌شده را برای تقویت آرامش درونی و آرامش بدن و ذهن به بیمار نشان می‌دهد.

جمع‌بندی

معلولیت ذهنی،‌ اختلالی است که باعث ناتوانی کودک در یادگیری، انجام فعالیت‌های روزمره به‌صورت مستقل و برقراری ارتباط با دیگران می‌شود. این اختلال با کمک روش‌های مختلف توانبخشی ازجمله کاردرمانی، گفتاردرمانی، فیزیوتراپی و ... مدیریت می‌شود و باعث افزایش عزت نفس و اعتمادبه‌نفس فرزند دلبند شما می‌شود. کلینیک توانبخشی راه کمال یکی از مراکز ارائه‌دهنده خدمات به کودکان مبتلا به معلولیت ذهنی است که می‌تواند با کمک کارشناسان حرفه‌ای و مجرب،‌ مشکلات کودک شما را درمان کند. اگر فرزند شما مبتلا به ناتوانی ذهنی است می توانید با گروه راه کمال تماس بگیرید و از خدمات ما استفاده نمایید .

منابع

talktoangel.com

mentalhelp.net

assuredqualitycareservices.com

youthlivingskills.com.au

vitalics.ph

hse.ie