سندروم ساوان حالتی نادر است که در آن بیمار مبتلا به اختلالات رشدی، مهارت‌های چشمگیری در حوزه‌ای خاص از خود نشان می‌دهد. این سندرم اغلب با اختلال طیف اوتیسم (ASD) مرتبط است.
براساس برخی شواهد، تخمین زده می‌شود که 10 تا 30 درصد از افراد مبتلا به اوتیسم ممکن است سندرم ساوانت را تجربه کنند. بااین‌حال، به‌دلیل نبود معیارهای رسمی برای تشخیص این سندروم، تعیین دقیق تعداد مبتلایان دشوار است.
اوتیسم، اختلالی رشدی است که توانایی‌های اجتماعی و رفتاری فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اختلال می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و معمولاً در اوایل زندگی ظاهر می‌شود. افراد مبتلا به اوتیسم ممکن است مهارت‌هایی بالاتر از میانگین جامعه داشته باشند، که می‌تواند نشانه‌ای از سندرم ساوان باشد. بااین‌حال، در برخی موارد، افراد بدون اوتیسم نیز ممکن است به این سندرم مبتلا شوند.
افراد دارای سندروم ساوانت ممکن است در حوزه‌هایی مانند حافظه، موسیقی یا ریاضیات توانایی‌های برجسته‌ای داشته باشند. نوع و ترکیب این مهارت‌ها از فردی به فرد دیگر متفاوت هستند.
در این مطلب سندرم ساوانت، دلایل بروز، علائم، روش‌های تشخیص و ... را بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید.
سندروم ساوانت چیست؟
سندروم ساوانت وضعیتی نادر است که در آن فرد با وجود نقص‌های ذهنی، در یک یا چند حوزه توانایی‌هایی فراتر از میانگین جامعه نشان می‌دهد. این سندروم ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشد یا در اوایل کودکی ظاهر شود. همچنین، در برخی موارد، این بیماری می‌تواند به‌دنبال آسیب یا اختلال مغزی بروز کند.
افراد مبتلا به سندرم ساوانت معمولاً مهارت‌های استثنایی در زمینه‌هایی مانند هنر، ریاضیات یا توانایی‌های فضایی دارند.
درحالی‌که اوتیسم، اختلالی رشدی است که اغلب با سندرم ساوان مرتبط دانسته می‌شود، پژوهشی در سال 2018 به تفاوت‌های مهمی بین این دو اشاره کرده است. این پژوهش نشان می‌دهد که سندروم ساوان غالباً در افراد مبتلا به اوتیسم دیده می‌شود، اما ممکن است در افراد دارای سایر اختلالات رشدی نیز رخ دهد.
بر اساس این تحقیق، افراد دارای سندروم ساوان در برخی ویژگی‌ها از افراد مبتلا به اوتیسم متمایز هستند، ازجمله:
- حساسیت حسی بیشتر
- رفتارهای وسواسی
- توانایی‌های برجسته در حوزه‌های فنی و فضایی
- تمایل به سیستم‌سازی
میزان شیوع سندروم ساوانت
به‌دلیل نبود معیارهای رسمی برای تشخیص سندروم ساوان، تخمین دقیق شیوع این وضعیت در جمعیت دشوار است. آمارهای موجود نیز تفاوت‌های قابل‌توجهی را نشان می‌دهند.
به‌عنوان مثال، مرکز سلامت SSM Treffert بیان می‌کند که تقریباً 1 نفر از هر 10 فرد مبتلا به اوتیسم ممکن است سندروم ساوانت داشته باشد. در مقابل، شواهد دیگری حاکی از آن هستند که حدود 50٪ از افراد دارای سندروم ساوان مبتلا به اوتیسم هستند، درحالی‌که 10 تا 30٪ از افراد مبتلا به اوتیسم مهارت‌هایی مشابه مهارت‌های ساوان از خود نشان می‌دهند.
مطالعه‌ای قدیمی‌تر بر روی 137 فرد اوتیستیک نشان داد که پسران حدود 10 درصد بیشتر از دختران در معرض ابتلا به سندروم ساوان هستند. همچنین، پژوهشی در سال 2015 که اطلاعات 319 فرد دارای سندروم ساوان را بررسی کرد، نشان داد که 79 درصد از نمونه‌ها پسر و 21 درصد دختر بودند و این نتایج تأییدکننده وجود تفاوت‌های جنسیتی در شیوع این سندروم می‌باشند.
علائم و نشانه‌ها
افراد مبتلا به سندروم ساوانت در یک یا چند حوزه مهارت‌های استثنایی دارند، که معمولاً شامل موارد زیر هستند:
- هنر
- موسیقی
- تقویم و محاسبات عددی
- توانایی‌های مکانیکی
- توانایی‌های فضایی
- حافظه
این مهارت‌ها اغلب بسیار بالاتر از سطح عمومی توانایی‌های آن‌ها در سایر زمینه‌ها هستند. برای مثال، ممکن است فردی با سندروم ساوان توانایی انجام محاسبات پیچیده ریاضی در زمانی بسیار کوتاه را داشته باشد یا نقاشی‌هایی با جزئیات فوق‌العاده خلق کند.
علاوه‌براین، افراد دارای سندرم ساوانت معمولاً علائم اختلالی روانی یا رشدی همراه را نیز نشان می‌دهند. به‌طور خاص، بسیاری از آن‌ها ممکن است به اوتیسم مبتلا باشند و چالش‌های زیر را تجربه کنند:
- مشکلات در مهارت‌های ارتباطی: افراد مبتلا به اتیسم ممکن است از تماس چشمی خودداری کنند، حالت‌های صورت مناسبی نداشته باشند یا در تفسیر احساسات دیگران دچار مشکل شوند.
- رفتارهای محدود یا تکراری: ممکن است به شدت روی جزئیات خاصی از اشیا متمرکز شوند، به تغییرات محیط یا نظم حساسیت نشان دهند یا حرکات تکراری مانند تاب خوردن به عقب و جلو داشته باشند.
- چالش‌های دیگر: اوتیسم می‌تواند با مشکلاتی مانند تأخیر در رشد زبانی، حرکتی یا شناختی همراه باشد.
علت سندروم ساوان
در حال حاضر، اطلاعات دقیقی درباره علل دقیق سندروم ساوانت وجود ندارد. بااین‌حال، چندین نظریه در این زمینه مطرح شده‌اند:
- نظریه «ذهن کوری»: یکی از نظریه‌های قدیمی پیشنهاد می‌کند که سندروم ساوان می‌تواند در افراد اوتیستیک به‌دلیل ویژگی‌ای به نام «ذهن کوری» ایجاد شود. این ویژگی باعث می‌شود فرد در درک وضعیت ذهنی و احساسات دیگران دچار مشکل شود. درنتیجه، چنین افرادی ممکن است کمتر به تعاملات اجتماعی علاقه نشان دهند و زمان بیشتری را صرف پرورش مهارت‌ها و استعدادهای خود در حوزه‌های دیگر کنند.
- رفتارها و علایق وسواسی: نظریه دیگری بیان می‌کند که اوتیسم می‌تواند رفتارها و علایق وسواسی ایجاد کند. این تمرکز و تکرار مداوم بر حوزه‌ای خاص ممکن است در طول زمان به توسعه توانایی‌های خارق‌العاده منجر شود.
- عوامل ژنتیکی: برخی از موارد سندروم ساوانت از بدو تولد وجود دارند، که احتمال وجود یکی از عوامل ژنتیکی را مطرح می‌کنند. همچنین، ژنتیک یکی از علل احتمالی سایر اختلالات مرتبط، ازجمله اوتیسم، شناخته شده است.
این نظریه‌ها به‌تنهایی توضیح‌دهنده تمام موارد سندرم ساوانت نبوده و پژوهش‌های بیشتری برای درک بهتر این وضعیت مورد نیاز هستند.
آیا سندرم ساوانت ویژگی مثبتی است؟
گاهی والدین کودکان مبتلا به اوتیسم می‌شنوند که فرزندشان خوش‌شانس است؛ چون اوتیسم با هوش و توانایی‌های برجسته همراه است. اما واقعیت این است که تنها درصد کمی از افراد اوتیستیک، ساوانت هستند.
ممکن است تصور شود که سندرم ساوانت ویژگی مثبتی است؛ چرا که ساوانت‌ها اغلب افراد فوق‌العاده‌ای با توانایی‌هایی فراتر از حد معمول هستند. بااین‌حال، این وضعیت همیشه زندگی را آسان‌تر نکرده و حتی در برخی موارد می‌تواند آن را پیچیده‌تر کند.
برخی افراد مبتلا به سندروم ساوان و اوتیسم دارای مهارت‌های استثنایی هستند که می‌توان آن‌ها را توسعه داد یا در مسیرهای کاربردی هدایت کرد. برای مثال، برخی هنرمندان یا نوازندگان اوتیستیک با توانایی‌های منحصربه‌فرد، آثارشان را (معمولاً ازطریق والدین یا مدیران) به فروش می‌رسانند.
بااین‌حال، در بسیاری از موارد، مهارت‌های سندروم ساوان به‌گونه‌ای هستند که کاربرد مستقیمی در زندگی روزمره ندارند.
دامنه مهارت‌های افراد مبتلا به سندروم ساوان چقدر گسترده است؟
مهارت‌های سندرم ساوانت در طیف وسیعی از توانایی‌ها دیده می‌شوند ازجمله:
- رایج‌ترین مهارت‌های سندروم ساوان به‌عنوان «مهارت‌های خارج از تصور (splinter skills)» شناخته می‌شوند. این مهارت‌ها شامل رفتارهایی مانند وسواس فکری، به خاطر سپردن موسیقی، اطلاعات غیرضروری ورزشی، شماره‌های پلاک خودرو، نقشه‌ها، حقایق تاریخی و یا حتی جزئیات بی‌اهمیت مانند صدای موتور جاروبرقی هستند.
- افراد مبتلا به سندرم ساوان معمولاً در زمینه‌ای خاص مانند موسیقی، هنر، ریاضیات یا سایر مهارت‌های ویژه، توانایی‌های برجسته‌ای دارند که در مقایسه با نقص کلی‌شان بسیار چشمگیر است.
- اصطلاح «ساوانت شگفت‌انگیز» برای افرادی به کار می‌رود که مهارت یا توانایی خاص آن‌ها به اندازه‌ای برجسته است که حتی در افراد بدون معلولیت هم قابل توجه باشد. در این موارد از واژه «نابغه» برای توصیف این افراد استفاده می‌شود. به‌طور کلی، به نظر می‌رسد کمتر از 75 نفر در سراسر جهان وجود دارند که قادر به رسیدن به چنین سطح بالایی از مهارت خاص هستند.
تشخیص سندروم ساوانت
سندرم ساوانت معیارهای تشخیصی رسمی ندارد، که این امر روند تشخیص آن توسط پزشکان را دشوار می‌کند.
با این وجود، محققان ابزارهایی را برای شناسایی دقیق‌تر این وضعیت توسعه داده‌اند. یکی از این ابزارها، پرسشنامه ساوانت ساسکس، به‌طور خاص طراحی شده است تا حضور و ماهیت توانایی‌های برجسته فرد را در حوزه‌های مختلف شناسایی کند.
درمان سندروم ساوانت
افراد دارای سندروم ساوانت معمولاً در یک یا چند حوزه، مهارت‌های استثنایی دارند و این توانایی‌ها ممکن است نیازی به درمان نداشته باشد. بااین‌حال، این توانایی‌ها گاهی می‌توانند باعث شوند فرد احساس متفاوتی نسبت به همسالان خود داشته باشد، که ممکن است به انزوای اجتماعی یا مشکلات روانی مانند افسردگی منجر شود.
علاوه‌براین، افراد دارای سندروم ساوان ممکن است نیاز به درمان‌هایی برای مشکلات مرتبط، مانند اوتیسم، داشته باشند. این درمان‌ها بسته به نوع و شدت علائم متنوع‌اند و ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- رفتاردرمانی
- درمان شناختی‌رفتاری (CBT)
- مداخلات آموزشی
- داروهایی مانند ریسپریدون برای کاهش تحریک‌پذیری
- فیزیوتراپی
- مداخلات غذایی
- آموزش اجتماعی و گفتاری
درمان بر اساس نیازهای فردی تنظیم می‌شود و هدف آن بهبود کیفیت زندگی و کاهش مشکلات مرتبط است.
افراد مشهور مبتلا به سندروم ساوان
علاوه بر کیم پیک (کوه حافظه تصویری دنیا)، چند فرد مشهور دیگر که به سندروم ساوانت مبتلا هستند نیز شناخته شده‌اند:
- لزلی لمکه: لزلی با مشکلات مادرزادی شدید به دنیا آمد که او را نابینا کرد. او تا نوجوانی قادر به ایستادن یا راه رفتن نبود. بااین‌حال، در 16 سالگی و بدون هیچ آموزش رسمی موسیقی، توانست قطعات پیچیده موسیقی را تنها پس از یک بار شنیدن، به‌طور بی‌نقص روی پیانو بنوازد.
- آلونزو کلمنز: این مجسمه‌ساز توانمند در کودکی دچار آسیب جدی به سر شد. او می‌تواند پس از دیدن گذرای تصویری از یک حیوان، مجسمه‌ای سه‌بعدی و دقیق از آن خلق کند.
- اورلاندو سرل: اورلاندو پس از برخورد توپ بیسبال به سرش در 10 سالگی، مهارت‌های ساوانتی فوق‌العاده‌ای پیدا کرد. او قادر به انجام محاسبات پیچیده تقویمی است و می‌تواند آب‌وهوای هر تاریخ مشخصی از زمان حادثه‌اش را به یاد بیاورد.
- استفان ویلتشایر: استفان که مبتلا به اوتیسم است، توانایی شگفت‌انگیزی در کشیدن مناظر دقیق شهری دارد. او در کودکی قادر به صحبت نبود و با نقاشی‌هایش با دیگران ارتباط برقرار می‌کرد.
جمع‌بندی
سندروم ساوانت باعث می‌شود افراد با اختلالات رشدی یا ذهنی توانایی‌های خارق‌العاده‌ای در یک یا چند حوزه خاص از خود نشان دهند. برای مثال، ممکن است فردی با این سندرم نوازنده‌ای بسیار ماهر باشد یا توانایی انجام محاسبات پیچیده ریاضی را به‌سرعت و بدون ابزار داشته باشد.
این افراد معمولاً به اوتیسم یا اختلال دیگری مبتلا هستند که ممکن است به درمان نیاز داشته باشد. بااین‌حال، هنوز مشخص نیست که آیا علائم مرتبط با سندرم ساوانت به درمان خاصی نیاز دارند یا خیر.
منابع
سوالات متداول
معمولاً مهارت‌های ساوانت در طول زندگی ثابت باقی می‌مانند و حتی ممکن است با تمرین و استفاده بیشتر تقویت شوند. بااین‌حال، درصورت بروز بیماری یا آسیب مغزی جدید، این مهارت‌ها ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند.
مطالب مشابه
علائم ADHD در دختران اغلب به‌عنوان ویژگی‌های شخصیتی تلقی می‌شوند. به همین دلیل است که اغلب نادیده گرفته یا توجیه می‌شوند. اگر بیش فعالی در دختران تشخیص داده نشود، می‌تواند به مشکلاتی مانند عدم تطبیق شرایط در کلاس درس، عزت نفس پایین و سرزنش خود منجر شود. حتی می‌تواند سلامت روان را تا بزرگسالی تحت تأثیر قرار دهد.
رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT) به‌طور مؤثر به درمان اضطراب، افسردگی، و اختلال بی‌نظمی خلقی اخلال‌گرانه (DMDD) در کودکان کمک می‌کند. این روش با آموزش تکنیک‌هایی به کودکان برای تنظیم احساسات و رفتارهایشان کار می‌کند.
کاردرمانگران نقش حیاتی در راهنمایی کودکان قطع عضو در فرایند توانبخشی، به‌ویژه در استفاده از وسایل پروتزی ایفا می‌کنند. مشارکت آن‌ها از همان مرحله پیش از عمل جراحی آغاز می‌شود و بر مدیریت زخم و توصیه‌هایی برای تجهیزات تطبیقی تمرکز دارد که بیماران را برای جراحی آماده می‌کند.
اتیسم غیرکلامی زمانی است که کودک مبتلا به اوتیسم صحبت نمی‌کند، اما ممکن است انواع صداهای آوایی را تولید کند. اوتیسم غیرکلامی به این معنی نیست که کودک نمی‌تواند تعامل داشته باشد، یا کلمات و گفتار را درک کند. بلکه به این معناست که آن‌ها قادر به استفاده از زبان کلامی برای برقراری ارتباط نیستند.
لکنت زبان اختلالی گفتاری است که عضلات مورد استفاده برای صحبت کردن، به‌طور غیرقابل کنترلی منقبض شده یا حرکت می‌کنند و باعث مکث، صداهای ناخواسته و گیر کردن روی کلمات می‌شود.
کلاترینگ با ویژگی‌هایی مانند صحبت کردن بسیار سریع و استفاده از کلمات پُرکننده مانند «اِم» و «آه» همراه است. استفاده گاه‌به‌گاه از این کلمات در گفتار منسجم کاملاً عادی است، اما درصورت ابتلای کودک به این وضعیت، این ویژگی‌ها به عادتی همیشگی تبدیل شده و اغلب مانع از درک صحبت‌های او توسط دیگران می‌شوند.
زمانی که فردی اختلال لیسپ دارد، زبان خود را به گونه‌ای قرار می‌دهد که جریان هوای لازم برای تولید صداهای «س» و «ز» را مسدود یا تحریف می‌کند. این تحریف جریان هوا باعث می‌شود کودک به‌صورت نوک زبانی حرف بزند.
با گذشت زمان، کودکان مبتلا به سندرم رت مشکلات فزاینده‌ای در استفاده از عضلات کنترل‌کننده حرکت، هماهنگی و ارتباط پیدا می‌کنند. سندرم رت همچنین می‌تواند باعث تشنج و ناتوانی‌های ذهنی شود.
سندرم تورت، اختلالی است که بر سیستم عصبی تأثیر می‌گذارد و باعث ایجاد تیک می‌شود. تیک‌ها، حرکات یا صداهایی هستند که کودک بارها و بارها تکرار می‌کند و قادر به کنترل آن‌ها نیست. به‌عنوان مثال، کودکان مبتلا به سندرم توره ممکن است مدام گلوی خود را صاف کنند یا چشمک بزنند.
تشخیص اولیه کف پای صاف در کودکان اغلب توسط متخصصان اطفال انجام می‌شود. اگر فرزند شما هیچ درد یا علائم دیگری را تجربه نکند، معمولاً نیازی به آزمایش بیشتر نیست. کودکانی که علائم دارند باید توسط متخصصان ارتوپدی کودکان معاینه شوند.