اختلالات تکاملی بر هر فردی به شکلی متفاوت تأثیر میگذارند. ممکن است فرزند شما اختلال خفیفی را تجربه کند، یا در طول روز به کمک نیاز داشته باشد.
بااینحال، زندگی با اختلالی مادامالعمر به معنی بیکیفیت بودن زندگی نیست. بلکه کودکان میتوانند حتی با وجود چالشهای تکاملی، زندگی کامل و شادی داشته باشند.
اختلال تکاملی چیست؟
اختلالات تکاملی، شرایط فیزیکی یا مبتنی بر مغز هستند که بر پیشرفت کودک هنگام رشد و کسب مهارتهای ضروری زندگی تأثیر میگذارند.
این اختلالات ممکن است بر حوزههایی مانند موارد زیر تأثیر بگذارند:
- تحرک
- عملکرد بیولوژیکی
- شناخت (یادگیری)
- استقلال فیزیکی یا عاطفی
- زبان
- حواس پنجگانه و درک
- مهارتهای اجتماعی
بسیاری از اختلالات تکاملی کودکی قبل از تولد وجود دارند و در طول زندگی ادامه مییابند. همچنین ممکن است درنتیجه آسیب، ضربه یا سایر عوامل پزشکی در طول کودکی رخ دهند.
شایعترین اختلالات تکاملی کودکی کدام هستند؟
اختلالات تکاملی کودکی میتوانند بر هر فردی با هر نژاد، جنسیت یا ملیتی تأثیر بگذارند.
در ایالات متحده، تقریباً 17٪ از کودکان بین 3 تا 17 سال، حداقل با یک اختلال تکاملی زندگی میکنند.
مطالعهای در سال 2019 که مطالعات بین سالهای 2009 تا 2017 را بررسی کرد، نشان داد که اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)، شایعترین اختلال تکاملی مشاهدهشده در کودکان بوده است.
انواع اختلالات تکاملی کودکی
هر وضعیتی که بر رشد در کودکی تأثیر بگذارد و تا بزرگسالی ادامه یابد، ممکن است بهعنوان اختلال تکاملی کودکی طبقهبندی شود.
اختلالات تکاملی شایع عبارتاند از:
- اختلال طیف اوتیسم
- اختلالات یادگیری
- نقص توجه و بیشفعالی (ADHD)
- اختلالات جنینی ناشی از الکل
- اختلالات گفتاری و زبانی
- فلج مغزی
- سندرم داون
اختلال طیف اوتیسم
اختلال طیف اوتیسم (ASD) وضعیتی عصبی-تکاملی است که بر توانایی کودک برای برقراری ارتباط و تعامل با دیگران تأثیر میگذارد. این اختلال زمانی تشخیص داده میشود که کودک کمبودهای مداوم در ارتباطات و تعاملات اجتماعی، و همچنین الگوهای محدود و تکراری رفتار، علایق یا فعالیتها را نشان دهد.
ویژگیهای رایج اختلال طیف اوتیسم شامل مشکلاتی در ارتباطات اجتماعی، مانند تماس چشمی، حرکات و حالات چهره هستند. کودکان مبتلا به اتیسم ممکن است دامنه محدودی از علایق و فعالیتها داشته باشند و رفتارهایی تکراری مانند دست زدن یا ردیف کردن اسباببازیها نشان دهند. آنها همچنین ممکن است در پردازش حسی مشکل داشته باشند و حساسیت بالایی نسبت به صداها، بافتها یا بوهای خاص تجربه کنند.
اوتیسم اختلالی طیفی است؛ به این معنی که بر افراد در درجات مختلف تأثیر میگذارد. برخی از افراد مبتلا به ASD ممکن است علائم نسبتاً خفیفی داشته باشند و به حداقل حمایت نیاز داشته باشند، در حالی که برخی دیگر ممکن است به حمایت و تسهیلات قابل توجهی نیازمند باشند.
اختلالات یادگیری
سه نوع اصلی اختلال یادگیری وجود دارند که میتوانند بر پردازش اطلاعات توسط فرزند شما تأثیر بگذارند.
این اختلالات میتوانند صرف نظر از سطح هوش فرزند شما وجود داشته باشند. اختلالات یادگیری به نقاط ضعف تحصیلی مرتبط هستند و به هوش کودک ربطی ندارند.
برعکس خواندن حروف هنگام خواندن یا مشکل در تشخیص چپ از راست میتواند نشاندهنده اختلال یادگیری باشد. برخی از کودکان ممکن است ریاضیات را چالشبرانگیز بدانند یا در مهارتهای نوشتاری مشکل داشته باشند.
ناتوانیهای یادگیری رایج عبارتند از:
اختلال بیش فعالی
اختلال نقص توجه و بیش فعالی مانند اختلال طیف اوتیسم اغلب بهاشتباه اختلال یادگیری در نظر گرفته میشود.
علائم ADHD میتوانند شامل بیشفعالی و مشکل در تمرکز باشند. این نشانهها میتوانند منجر به چالشهایی در محیط یادگیری شوند، اما ناتوانی یادگیری نیستند.
اختلالات جنینی ناشی از الکل
اختلالات جنینی ناشی از الکل بهخاطر مصرف الکل توسط والد بیولوژیکی در دوران بارداری ایجاد میشود.
این بیماری که بهعنوان FASDs شناخته میشود، ممکن است عوارض جانبی متعددی را برای جنین و نوزاد در حال رشد ایجاد کند، ازجمله:
- وزن کم هنگام تولد
- ویژگیهای غیرمعمول صورت
- مشکلات بینایی و شنوایی
- مشکلات شناختی
- چالشهای عملکرد اجرایی
انواع رایج FASD عبارتاند از:
- سندرم جنینی الکل (FAS)
- نقایص مادرزادی مرتبط با الکل (ARBD)
- اختلال عصبی-تکاملی مرتبط با الکل (ARND)
- اختلالات عصبی-رفتاری مرتبط با قرار گرفتن در معرض الکل پیش از تولد (ND-PAE)
اختلالات زبانی
اگر فرزند شما چالشهایی مرتبط با ارتباطات را تجربه میکند، ممکن است به اختلالات گفتاری مبتلا باشد.
اختلالات زبانی میتوانند علائمی مانند موارد زیر ایجاد کنند:
- لکنت زبان یا تپق زدن
- عدم درک کلمات
- ناتوانی در بیان نظرات خود
- مشکل در گفتن کلمات یا ساختن جملات
- تأخیر در توانایی صحبت کردن
اختلالات زبانی رایج عبارتاند از:
اختلالات ذهنی
اختلالات ذهنی با اختلالات یادگیری متفاوت هستند.
اختلالات ذهنی زمانی تشخیص داده میشوند که کودک ظرفیت کمتری برای استدلال، یادگیری و به کارگیری مهارتها داشته باشد. این امر به «IQ» یا ضریب هوشی اشاره دارد.
IQ پایینتر از حد متوسط میتواند در عملکرد روزانه منعکس شود و ویژگی اصلی اختلالات ذهنی است.
فرزند شما ممکن است درنتیجه ابتلا به اختلالی تکاملی بهصورت همزمان مانند سندرم جنینی الکل، اختلال ذهنی را تجربه کند.
فلج مغزی
فلج مغزی گروهی از اختلالات است که بر حرکت و هماهنگی کودک تأثیر میگذارد. این اختلال در اثر آسیب به مغز قبل، حین یا بعد از تولد ایجاد شده و با ضعف عضلانی، اسپاستیسیته (گرفتگی) و مشکل در تعادل و هماهنگی مشخص میشود.
علل شایع فلج مغزی شامل آسیب یا صدمه مغزی قبل یا در حین تولد، مانند کمبود اکسیژن یا عفونت هستند. تولد زودرس و وزن کم هنگام تولد نیز عوامل خطر برای فلج مغزی میباشند.
کودکان مبتلا به فلج مغزی ممکن است در حرکت و هماهنگی، ازجمله راه رفتن، نشستن و ایستادن، مشکل داشته باشند. همچنین ممکن است سفتی یا اسپاسم عضلانی را تجربه کنند، که میتوانند بر توانایی آنها در انجام کارهای روزانه تأثیر بگذارند.
سندرم داون
سندرم داون، وضعیتی ژنتیکی است که زمانی رخ میدهد که کودک نسخهای اضافی از کروموزوم 21 داشته باشد. این اختلال با تأخیرهای شناختی، ویژگیهای فیزیکی و افزایش خطر برخی بیماریهای پزشکی مشخص میشود.
عوامل خطر رایج برای سندرم داون شامل سن بالای مادر و سابقه خانوادگی این بیماری است. کودکان مبتلا به سندرم داون ممکن است تأخیرهای شناختی و مشکلاتی در ارتباطات، تعاملات اجتماعی و مهارتهای زندگی روزمره داشته باشند. همچنین ممکن است دارای ویژگیهای فیزیکی خاصی مانند چشمان بادامی، سر کوچک و صورت صاف باشند.
عوامل خطر اختلالات تکاملی کودکان چیست؟
عوامل خطر زیادی وجود دارند که میتوانند به ظهور اختلالات تکاملی کمک کنند. برخی از شایعترین آنها عبارتاند از:
- اختلالات ژنتیکی و کروموزومی: برخی از اختلالات ژنتیکی و کروموزومی، مانند سندرم داون و سندرم ایکس شکننده میتوانند خطر ناتوانیهای تکاملی را افزایش دهند.
- تولد زودرس و وزن کم نوزاد هنگام تولد: نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا میآیند یا وزنشان در هنگام تولد کم است، در معرض خطر بالاتری برای ناتوانیهای تکاملی قرار دارند.
- قرار گرفتن در معرض سموم پیش از تولد: قرار گرفتن در معرض سموم در دوران بارداری، مانند الکل، تنباکو و مواد مخدر، میتواند خطر اختلالات تکاملی را در کودک افزایش دهد.
- عفونتهای مادر در دوران بارداری: برخی از عفونتها، مانند سرخجه، سیتومگالوویروس و توکسوپلاسموز، میتوانند خطر ناتوانیهای تکاملی را در نوزادان افزایش دهند.
- آسیب یا ضربه مغزی: آسیب مغزی تروماتیک، عفونتها و سایر آسیبها به مغز میتوانند خطر اختلالات تکاملی را افزایش دهند.
- عدم دسترسی به مراقبتهای بهداشتی و خدمات مداخله زودهنگام: کودکانی که مراقبتهای بهداشتی به موقع و خدمات مداخله زودهنگام دریافت نمیکنند، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به ناتوانیهای تکاملی قرار دارند.
- فقر و محرومیت اجتماعی: کودکانی که در خانوادههای کم درآمد و محروم به دنیا میآیند، بهدلیل کمبود منابع، قرار گرفتن در معرض سموم و سایر عوامل محیطی، بیشتر در معرض اختلالات تکاملی قرار دارند.
داشتن یک یا چند عامل خطر لزوماً به این معنی نیست که کودک دچار اختلال تکاملی خواهد شد. عوامل زیادی میتوانند بر رشد کودک تأثیر بگذارند، و محیطهای حمایتی و مداخلات اغلب میتوانند به افراد مبتلا به اختلالات تکاملی کمک کنند تا به پتانسیل کامل خود دست یابند.
اختلالات تکاملی چگونه با سلامت روان مرتبط هستند؟
ناتوانیهای تکاملی میتوانند از چندین جهت با سلامت روان مرتبط باشند. کودکان مبتلا به ناتوانیهای تکاملی بیشتر احتمال دارد چالشهای سلامت روان، ازجمله اضطراب، افسردگی و اختلالات رفتاری را تجربه کنند. این چالشها میتوانند به ناتوانی آنها یا چالشهایی که در زندگی روزمره با آنها روبرو هستند، مانند انزوای اجتماعی و مشکلات ارتباطی مرتبط باشند.
ارتباط بین اختلالات تکاملی و سلامت روان میتواند دو طرفه نیز باشد، به این معنی که چالشهای سلامت روان میتوانند به توسعه یا تشدید اختلالات تکاملی کمک کنند. بهعنوان مثال، کودکانی که تروما یا غفلت عاطفی قابل توجهی را تجربه میکنند، ممکن است در معرض خطر بالاتری برای تأخیرهای تکاملی و چالشهای رفتاری باشند.
نحوه تشخیص اختلالات تکاملی
هر کودکی به شیوه خود و در زمان خود رشد میکند، اما الگوها و مسیرهای اساسیای وجود دارند که رشد کودک باید در محدوده آنها پیش برود. هنگامی که برخی از نقاط عطف طبق انتظار حاصل نمیشوند، والدین، مراقبان یا متخصصان اطفال به ابتلای کودک به اختلالی تکاملی شک میکنند.
به این ترتیب، کودکان در طول اوایل کودکی برای علائم ناتوانیهای تکاملی غربالگری میشوند. آکادمی اطفال آمریکا (AAP) جدولی زمانی برای این غربالگریها در 9ماهگی، 18ماهگی و 30ماهگی پیشنهاد کرده است. علاوهبراین، AAP غربالگری اوتیسم را در 18ماهگی و 24ماهگی توصیه میکند.
آزمایشهای غربالگری نمیتوانند اختلال کودک را تشخیص دهند. اما میتوانند علائم هشداردهنده را مشخص کنند و درصورت وجود مشکل، شما را به متخصص رشد ارجاع میدهند. همچنین به خاطر داشته باشید که لازم نیست منتظر آزمایش غربالگری باشید تا نگرانیهای خود را با متخصص اطفال در میان بگذارید.
علاوهبراین، ممکن است تأخیرهای تکاملی در کودکان بعد از سنی که غربالگری آنها انجام میشود، مشاهده شوند. شما فرزند خود را بهتر میشناسید. بنابراین همیشه هر گونه نگرانیای که دارید با متخصصان اطفال، معلمان یا درمانگر کودک در میان بگذارید.
آیا اختلالات تکاملی کودکی قابل درمان هستند؟
بسیاری از اختلالات تکاملی کودکی قابل درمان هستند و میتوانند در طول بزرگسالی مدیریت شوند.
درمان، دارو و استفاده از کمک روزانه، همگی به اختلال و تأثیر آن بر عملکرد روزانه بستگی دارند.
اگر شک دارید که فرزند شما ممکن است علائم اختلال تکاملی را نشان دهد، به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص و مداخله زودهنگام میتواند تفاوت مهمی ایجاد کند و به کودک شما کمک کند تا مسیر تکاملی خود را ادامه دهد.
ارزیابیهای فیزیکی و مدلهای پایه رشد کودک میتوانند به شما نشان دهند که پیشرفت فرزند شما در مقایسه با دیگران در گروه سنی خود چگونه است.
کنار آمدن با اختلالات تکاملی
درمانهای مؤثر زیادی برای اختلالات تکاملی وجود دارند. این درمانها میتوانند توانایی فرزند شما برای عملکرد در زندگی روزمره را افزایش دهند و به رشد و شکوفایی آنها کمک کنند. بهطور کلی، هر چه درمانها زودتر شروع شوند، بهتر است.
خدمات مداخله زودهنگام مؤثرترین راه برای رسیدگی به این اختلالات هستند.
اختلالات مختلف نیازمند برنامههای درمانی متفاوتی هستند. درمانها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- فیزیوتراپی
- کار درمانی
- گفتار درمانی
- رفتار درمانی
- تمریناتی برای مهارتهای حرکتی ظریف و درشت
- خدمات آموزش ویژه برای ناتوانیهای یادگیری
- جراحی، مانند جراحی قلب، برای افراد مبتلا به سندرم داون
- رژیمهای غذایی خاص، مانند رژیم برای کودکان مبتلا به فنیل کتونوری (PKU)
جمعبندی
هر کودکی منحصربهفرد است و با سرعت خاص خود رشد خواهد کرد. بااینحال، در برخی موارد، عواملی مانند ژنتیک، زیستشناسی و آسیبها ممکن است مانع رسیدن کودکان به نقاط عطف خاصی شوند.
اختلالات تکاملی میتوانند منجر به چالشهای خاصی برای کودک شوند. این چالشها میتوانند بر تحرک، یادگیری، تعاملات اجتماعی، ورودیهای حسی و سایر جنبههای بزرگ شدن کودک تأثیر بگذارند.
در بیشتر موارد، مداخله حرفهای و انجام تمریناتی در خانه میتواند به فرزند شما کمک کند تا این علائم را مدیریت یا برطرف کند.
منابع
سوالات متداول
خیر، ناتوانیهای تکاملی قابل درمان نیستند، اما درمان میتواند به کاهش علائم و آسانتر شدن عملکرد کمک کند. علاوهبراین، بسیاری از افراد معتقدند ناتوانیهای تکاملی نیازی به درمان ندارند. آنها معتقدند افراد مبتلا به اختلالات تکاملی به روشی متفاوت جهان را میبینند و گاهیاوقات به کمی حمایت اضافی نیاز دارند.
مطالب مشابه
اختلالات تکاملی، شرایط فیزیکی یا مبتنی بر مغز هستند که بر پیشرفت کودک هنگام رشد و کسب مهارتهای ضروری زندگی تأثیر میگذارند. بسیاری از اختلالات تکاملی کودکی قبل از تولد وجود دارند و در طول زندگی ادامه مییابند. همچنین ممکن است درنتیجه آسیب، ضربه یا سایر عوامل پزشکی در طول کودکی رخ دهند.
هیدروتراپی، که به آن آب درمانی نیز گفته میشود، شکل تخصصی فیزیوتراپی است که از آب برای درمان بیماریها استفاده میکند. این نوع درمان محیطی امن و حمایتی را برای کودکان فراهم میکند که در آن میتوانند بدون تنش جاذبه در فعالیتهای فیزیکی شرکت کنند.
والدین میتوانند با استفاده از بازیهای ساده و سرگرمکننده در محیط خانه، رفتارهای کلیدی فرزند خود را در حوزههای مهمی مانند ارتباط چشمی، تقلید، تعاملات اجتماعی و حساسیتهای حسی زیر نظر بگیرند. این بازیها برای کودک جذاب هستند و در عین حال، به والدین کمک میکنند تا درصورت مشاهده علائم نگرانکننده، بهموقع با متخصصان رشد کودک مشورت نمایند.
کودکان مبتلا به CDD تا حداقل ۲سالگی رشد معمولی متناسب با سن را در ارتباطات کلامی و غیرکلامی، روابط اجتماعی، بازی و رفتار انطباقی دارند. آنها بین سنین ۲ تا ۱۰سالگی، مهارتهای کسبشده قبلی خود را به شکلی قابل توجه در دو یا چند مورد از دست میدهند.
یکی از تفاوتهای بزرگ بین اوتیسم و آسپرگر این است که کودکان مبتلا به اوتیسم دیرتر صحبت کردن را شروع میکنند. اما کسانی که سندرم آسپرگر دارند معمولاً تأخیر زبانی را تجربه نمیکنند. در حالی که کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب منزوی به نظر میرسند، افراد دارای آسپرگر معمولاً میخواهند با دیگران تعامل داشته باشند اما برای برقراری ارتباط با مشکل مواجه میشوند.
اختلال فراگیر رشد (PDD) زمانی اصطلاحی بود که برای توصیف گروهی از تأخیرهای رشدی که بر مهارتهای اجتماعی و ارتباطی تأثیر میگذاشتند، مورد استفاده قرار میگرفت. اما در حال حاضر، پزشکان آن را اختلال طیف اوتیسم (ASD) مینامند.
گرانی والدین درخصوص دیر حرف زدن فرزندشان امری کاملاً طبیعی است. اما باید توجه داشته باشید رشد گفتار در کودکان میتواند تحت تأثیر طیف وسیعی از عوامل قرار گیرد و یکی از این عوامل، تغذیه است که اغلب نادیده گرفته میشود.
اختلال ویژه زبانی (SLI)، اصطلاحی برای اختلال زبان رشدی است. این اختلال زمانی رخ میدهد که مهارتهای زبانی بهدرستی رشد نمیکنند ولی این چالشها به سایر مشکلات رشدی مانند اختلال طیف اوتیسم، آسیب مغزی تروماتیک، آپراکسی گفتار یا کم شنوایی مربوط نیستند.
کودکان مبتلا به اختلال ارتباط اجتماعی در استفاده از زبان برای تعامل با دیگران مشکل دارند. آنها زبان را میفهمند و میتوانند در برخی شرایط از آن استفاده کنند، اما در موقعیتهای اجتماعی در برقراری ارتباط با مشکل روبرو هستند.
اختلال گفتاری آفازی در کودکان نوعی اختلال ارتباطی است که توانایی کودک در درک، تولید و استفاده از زبان را مختل میکند. کودکان مبتلا به آفازی اغلب در ابراز وجود و درک زبان دیگران مشکل دارند. نکته مهم این است که آفازی نشانه کمبود هوش نیست، بلکه اختلالی در پردازش زبان است.