مشکلات حس چشایی می‌توانند تأثیر زیادی بر زندگی داشته باشند. حس چشایی، میل به غذا خوردن را تحریک می‌کند و نقش مهمی در تغذیه و انتخاب رژیم غذایی دارد. حس چشایی به سلامتی ما نیز کمک می‌کند؛ زیرا باعث می‌شود غذا یا نوشیدنی‌های فاسد را تشخیص دهیم.
دانشمندان ثابت کرده‌اند که پنج طعم متمایز شیرین، ترش، تلخ، شور و تند وجود دارند که به حس چشایی ما کمک می‌کنند.
این طعم‌ها به همراه احساس گرما، خنکی و بافت در داخل دهان با هم ترکیب می‌شوند تا حس چشایی را به ما بدهند. حس بویایی نیز به ادراک طعم کمک می‌کند. درواقع، حس چشایی و بویایی آنقدر به هم نزدیک هستند که اکثر افرادی که به پزشک مراجعه کرده و فکر می‌کنند حس چشایی خود را از دست داده‌اند، با کمال تعجب متوجه از دست دادن حس بویایی خود می‌شوند.
از دست دادن حس چشایی حتی می‌تواند بر سلامتی شما نیز تأثیر بگذارد. هنگامی که این حس مختل می‌شود، ممکن است برای بهتر شدن طعم غذا، عادات غذایی‌تان را با افزودن مقدار بیشازحد شکر یا نمک تغییر دهید. همچنین شاید حجم غذای مصرفی شما نیز تغییر کند.
مطالعه کنید: اختلالات حسی در کودکان
اختلالات چشایی چقدر شایع هستند؟
اگر مشکلی در حس چشایی خود دارید، تنها نیستید. سالانه بیش از 200000 نفر به‌دلیل اختلالات حس چشایی یا بویایی به پزشک مراجعه می‌کنند. دانشمندان معتقدند که تا 15 درصد از بزرگسالان ممکن است مشکل چشایی یا بویایی داشته باشند، اما بسیاری از آن‌ها به پزشک مراجعه نمی‌کنند.
حس چشایی چگونه کار می‌کند؟
توانایی چشایی شما از مولکول‌های ریزی ناشی می‌شود که هنگام جویدن، نوشیدن یا هضم غذا آزاد می‌شوند. این مولکول‌ها، سلول‌های حسی خاصی را در دهان و گلو تحریک می‌کنند. این سلول‌های چشایی، در جوانه‌های چشایی زبان و سقف دهان و در امتداد پوشش داخلی گلو خوشه‌بندی شده‌اند. بسیاری از برجستگی‌های کوچک روی نوک زبان حاوی جوانه‌های چشایی هستند. هنگام تولد، حدود 10000 جوانه چشایی دارید، اما بعد از 50 سالگی ممکن است شروع به از دست دادن آن‌ها کنید.
هنگامی که سلول‌های چشایی تحریک می‌شوند، پیام‌هایی را ازطریق سه عصب چشایی تخصصی به مغز (جایی که طعم‌های خاص شناسایی می‌شوند) ارسال می‌کنند. سلول‌های چشایی دارای گیرنده‌هایی هستند که به یکی از حداقل پنج کیفیت چشایی اصلی (شیرینی، شوری، تلخی، ترشی و اومامی) پاسخ می‌دهند. اومامی یا خوش‌طعمی ، طعمی است که از گلوتامات، که در آب مرغ، عصاره گوشت و برخی پنیرها یافت می‌شود، دریافت می‌کنید. تصور غلط رایج این است که سلول‌های چشایی که به طعم‌های مختلف پاسخ می‌دهند، در نواحی جداگانه‌ای از زبان وجود دارند . در انسان‌ها، انواع مختلف سلول‌های چشایی در سراسر زبان پراکنده هستند.
کیفیت طعم تنها راه برای درک مزه مواد غذایی مختلف است. مکانیسم شیمیایی دیگری به نام حس شیمیایی مشترک شامل هزاران انتهای عصبی، به‌ویژه در سطوح مرطوب چشم، بینی، دهان و گلو است. این انتهای عصبی باعث ایجاد احساساتی مانند خنکی نعناع و سوزش یا تحریک فلفل چیلی می‌شود. اعصاب تخصصی دیگر احساسات گرما، سرما و بافت را ایجاد می‌کنند. هنگام غذا خوردن، احساسات حاصل از پنج کیفیت چشایی، همراه با احساسات حاصل از حس شیمیایی مشترک و احساسات گرما، سرما و بافت، با عطر و بوی غذا ترکیب می‌شوند تا ادراکی از طعم ایجاد کنند. این ادراک طعم است که به شما اطلاع می‌دهد که آیا در حال خوردن گلابی هستید یا سیب.
اکثر افرادی که فکر می‌کنند اختلال حس چشایی دارند، درواقع مشکل بویایی دارند. هنگام جویدن غذا، عطرهایی آزاد می‌شوند که حس بویایی شما را ازطریق کانالی خاص که سقف گلو را به بینی متصل کرده، فعال می‌کند. اگر این کانال به‌دلیل سرماخوردگی یا آنفلوآنزا مسدود شود، مبوها نمی‌توانند به سلول‌های حسی تحریک‌شده در بینی برسند. درنتیجه، لذت زیادی از طعم را از دست می‌دهید. بدون بو، غذاها بی‌مزه به نظر می‌رسند و طعم کمی خواهند داشت.
اختلالات حس چشایی چیست؟
شایع‌ترین اختلال حس چشایی، ادراک حس چشایی فانتوم است. این ادراک به‌صورت درک طعمی ماندگار و اغلب ناخوشایند در دهان است و این احساس حتی اگر چیزی در دهان نباشد، ایجاد می‌شود.
اختلال چشایی دیگر، هیپوگزیا بوده که کاهش توانایی حس چشایی طعم‌های شیرین، ترش، تلخ، شور و اومامی است.
اختلال آژوزیا نیز باعث می‌شود فرد هیچ طعمی را تشخیص ندهد. البته از دست دادن واقعی حس چشایی اتفاقی نادر است و اغلب افراد به جای از دست دادن حس چشایی، از دست دادن حس بویایی را تجربه می‌کنند.
در اختلالات دیگر حواس شیمیایی، ممکن است یک بو، طعم یا عطر خاصی تحریف شود. دیسگیوزیا، اختلالی است که در آن احساس طعم بد، شور، تند یا فلزی در دهان ادامه دارد. دیسگیوزیا گاهی‌اوقات با سندرم زبان سوزان، وضعیتی که در آن فرد احساس سوزش دردناکی را در دهان تجربه می‌کند، همراه است. سندرم زبان سوزان می‌تواند بر هر کسی تأثیر بگذارد، اما در زنان میانسال و مسن شایع‌تر است.
علل اختلالات حس چشایی
برخی از افراد با اختلالات حس چشایی متولد شده، اما در بیشتر مواقع این اختلالات پس از آسیب یا بیماری ایجاد می‌شوند. علل مشکلات چشایی عبارت‌اند از:
- عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی و گوش میانی
- پرتودرمانی برای سرطان‌های سر و گردن
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص، مانند حشره‌کش‌ها و داروهایی مانند برخی آنتی بیوتیک‌ها و آنتی‌هیستامین‌های رایج
- آسیب به سر
- برخی جراحی‌های گوش، حلق و بینی (مانند جراحی گوش میانی) یا کشیدن دندان عقل
- بهداشت ضعیف دهان و دندان
- کمبود مواد مغذی ازجمله روی و ویتامین ب 12
- مصرف داروهایی مانند داروهای تیروئید، داروهای فشار خون بالا، داروهای کلسترول و ...
- سیگار کشیدن
- اختلالات حس بویایی
- بیماری‌های مختلف مانند فلج بل، بیماری پارکینسون، بیماری آلزایمر، اسکلروز چندگانه، سندرم شوگرن
اختلالات حس چشایی چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
اختلالات حس چشایی و بویایی توسط متخصص گوش و حلق و بینی (ENT) یا پزشک گوش، بینی، گلو، سر و گردن تشخیص داده می‌شوند. متخصص گوش، حلق و بینی می‌تواند میزان اختلال حس چشایی شما را با اندازه‌گیری کمترین غلظت کیفیت طعمی که می‌توانید تشخیص دهید، تعیین کند. شاید از شما بخواهد که طعم مواد مختلف را مقایسه کرده یا تعیین کنید شدت طعم هنگام افزایش غلظت یک ماده چگونه زیاد می‌شود.
دانشمندان آزمایشات چشایی مختلفی را توسعه داده‌اند که در آن بیمار به غلظت‌های مختلف مواد شیمیایی پاسخ می‌دهد. این آزمایش‌ها ممکن است شامل آزمایش ساده «نوشیدن، تف کردن و شستشو» یا اعمال مستقیم مواد شیمیایی بر نواحی خاصی از زبان باشند.
ارزیابی دقیق از دست دادن حس چشایی شامل موارد زیر خواهد بود:
- معاینه فیزیکی گوش، بینی و گلو
- معاینه دندانپزشکی و ارزیابی بهداشت دهان و دندان
- بررسی سابقه سلامتی شما
- تست چشایی
آیا اختلالات چشایی قابل درمان هستند؟
تشخیص اختلال چشایی توسط متخصص گوش، حلق و بینی برای شناسایی و درمان علت اصلی آن بسیار مهم است. اگر داروی خاصی علت این اختلال باشد، قطع یا تغییر دارو ممکن است به رفع مشکل کمک کند. مصرف داروهای خود را قطع نکنید، مگر اینکه پزشک شما دستور دهد. اغلب، رفع مشکل پزشکی عمومی می‌تواند از دست دادن طعم را اصلاح کند. به‌عنوان مثال، افرادی که به‌دلیل عفونت‌های تنفسی یا آلرژی، حس چشایی خود را از دست می‌دهند، شاید هنگام بهبود این بیماری‌ها آن را بازیابند. گاهی‌اوقات، فرد ممکن است خود به خود حس چشایی خود را بازیابد. بهداشت دهان و دندان مناسب برای بازیابی و حفظ عملکرد خوب حس چشایی مهم است. اگر اختلال چشایی شما باموفقیت قابل درمان نباشد، مشاوره می‌تواند به شما در سازگاری با مشکل خود کمک کند.
اگر کمی از حس چشایی یا کل آن را از دست داده‌اید، موارد زیر را برای بهتر شدن طعم غذای خود امتحان کنید:
- غذاهایی با رنگ و بافت متنوع تهیه کنید.
- برای افزودن طعم بیشتر از گیاهان معطر و ادویه‌های تند استفاده کنید. بااینحال، از افزودن شکر یا نمک بیشتر به غذاها خودداری کنید.
- اگر رژیم غذایی شما اجازه می‌دهد، مقادیر کمی پنیر، کره، روغن زیتون یا آجیل برشته‌شده را روی سبزیجات اضافه کنید.
- از مصرف غذاهای ترکیبی مانند خورش‌ها که می‌توانند طعم‌های فردی را پنهان کرده و طعم را رقیق کنند، خودداری کنید.
آیا اختلالات حس چشایی جدی هستند؟
اختلالات چشایی می‌توانند سیستم هشدار اولیه را تضعیف یا حذف کنند. طعم مواد غذایی به شما کمک می‌کند تا غذاها، مایعات فاسد یا وجود مواد آلرژی‌زا را در غذا تشخیص دهید.
اختلالات حس چشایی می‌توانند مشکلاتی جدی برای سلامتی شما ایجاد کنند. تحریف حس چشایی می‌تواند عامل خطر بیماری‌های قلبی، دیابت، سکته مغزی و سایر بیماری‌هایی باشد که نیاز به رعایت رژیم غذایی خاصی دارند. هنگامی که حس چشایی مختل می‌شود، فرد شاید عادات غذایی خود را تغییر دهد. برخی افراد ممکن است خیلی کم غذا بخورند و وزن کم کنند، در‌حالی‌که برخی دیگر ممکن است بیشازحد غذا بخورند و وزن اضافه کنند.
از دست دادن حس چشایی می‌تواند باعث شود که شما شکر یا نمک زیادی به غذا اضافه کنید تا طعم آن بهتر شود. این مسئله می‌تواند برای افرادی که دارای بیماری‌های خاصی مانند دیابت یا فشار خون بالا هستند، مشکل‌ساز باشد. در موارد شدید، از دست دادن حس چشایی می‌تواند منجر به افسردگی شود.
اگر دچار اختلال حس چشایی هستید، با پزشک خود صحبت کنید.
جمع‌بندی
عوامل زیادی ازجمله برخی بیماری‌ها، کمبودهای تغذیه‌ای و داروهای مختلف می‌توانند حس چشایی را تغییر دهند. اگر تغییراتی در حس چشایی خود تجربه کردید، به پزشک مراجعه کنید. او می‌تواند علائم شما را بررسی کند و مناسب‌ترین درمان را پیشنهاد دهد. مصرف داروها طبق دستور پزشک یا ایجاد سایر تغییرات توصیه‌شده در سبک زندگی نیز ممکن است به بهبود حس چشایی کمک کنند.
منابع
مطالب مشابه
گروه توانبخشی راه کمال، یکی از بهترین مراکز کاردرمانی در تهران است که با بهره‌گیری از کادری مجرب و دلسوز، خدمات تخصصی کاردرمانی را در محیطی مجهز و کودک‌پسند ارائه می‌دهد.
اتاق‌های حسی فضاهایی چندمنظوره هستند که می‌توانند به طیف وسیعی از افراد، ازجمله کسانی که با چالش‌های پردازش حسی، معلولیت‌ها یا نیازهای درمانی خاص روبرو هستند، کمک کنند.
کودکان مبتلا به اختلال یادگیری غیرکلامی معمولاً در زمینه‌هایی مانند خواندن، رمزگشایی زبان، املا، واژگان یا یادآوری موارد مشکلی ندارند؛ بااینحال، ممکن است در ادراک بصری، فضایی یا لمسی دچار مشکل شوند.
کودکان مبتلا به اختلال زبان دریافتی ممکن است در پردازش و درک کلمات، جملات و دستورالعمل‌ها مشکل داشته باشند. آن‌ها ممکن است در فهم معنا، زمینه و ظرافت‌های زبان دچار مشکل شوند.
اختلال زبان بیانی، که به آن تأخیر گفتار بیانی نیز گفته می‌شود، وضعیتی است که با ناتوانی در استفاده از کلمات و ساخت جملات متناسب با سن کودک، مشخص می‌شود. کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است برای تشکیل جملات منسجم، پیدا کردن کلمات مناسب و انتقال مؤثر پیام‌های خود با مشکل روبرو شوند.
تأخیر در گفتار کودکان، نوعی اختلال ارتباطی است که بر تکلم کودک تأثیر می‌گذارد. اگر فرزند شما با وجود تکامل جسمی همچنان به نقاط عطف گفتار نرسیده باشد، ممکن است اختلال در تکلم داشته باشد.
اختلال پردازش زبان، نوعی ناتوانی یادگیری است که بر توانایی کودک در درک یا تولید کلمات تأثیر می‌گذارد. این مشکل به‌دلیل ناتوانی در شنیدن یا تولید فیزیکی صداها نیست، بلکه به توانایی فرد در ایجاد معنا از صداها برای برقراری ارتباط مربوط می‌شود.
ناتوانی‌های یادگیری می‌توانند فرایند یادگیری را مختل کنند. این کودکان ممکن است در مهارت‌هایی مانند صحبت کردن، خواندن، نوشتن، توجه، درک مطالب، به خاطر سپردن اطلاعات، انجام ریاضی یا هماهنگی حرکات مشکل داشته باشند. انواع رایج ناتوانی‌های یادگیری شامل نارساخوانی (دیسلکسیا)، اختلال نوشتن (دیسگرافی)، اختلال یادگیری ریاضی (دیسکالکولیا)، اختلاللات پردازش زبان، بینایی، شنوایی وناتوانی یادگیری غیرکلامی هستند.
اختلال حسی حرکتی زمانی رخ می‌دهد که مغز در دریافت و پاسخ دادن به اطلاعاتی که ازطریق حواس می‌آیند و بر حرکت و هماهنگی بیمار تأثیر می‌گذارند، مشکل داشته باشد. این اختلال باعث ناتوانی بیمار در پردازش ورودی‌های حسی و هماهنگی پاسخ‌های حرکتی می‌شود و چالش‌هایی در تعادل، حرکت و کنترل کلی بدن ایجاد می‌کند.
اختلال دوقطبی، اختلال سلامت روان است که باعث چرخه‌های شدید تغییرات عاطفی می‌شود. کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دوقطبی دو دوره را تجربه می‌کنند: دوره‌هایی که در آن‌ها فوق‌العاده شاد و پرانرژی هستند، که به آن دوره شیدایی گفته می‌شود. و دوره‌های دیگری که در آن‌ها بسیار افسرده هستند.