بیش فعالی در نوجوانان - علائم - علت و درمان

بیش فعالی یکی از اختلالات شایع در میان کودکان و نوجوانان است. عدم تشخیص به‌موقع و درمان این بیماری در کودکی، منجر به بروز علائم آن در نوجوانی می‌شود. بنابراین تشخیص و درمان آن از اهمیت زیادی برخوردار است. در این مطلب به بررسی اختلال بیش فعالی در نوجوانان، علائم، روش‌های درمان و تأثیرات آن بر زندگی نوجوانان می‌پردازیم.

اختلال نقص توجه و بیش فعالی در نوجوانان

اختلال کمبود توجه و بیش فعالی، اختلالی عصبی‌رشدی است که علائم آن تا نوجوانی و بزرگسالی ادامه دارند.

اختلال نقص توجه و بیش فعالی در نوجوانان پس از بروز نشانه‌های بلوغ، تشدید پیدا می‌کند. در دوران بلوغ، تغییرات عمده‌ای در هورمون‌ها اتفاق میفتند و این تغییرات تأثیری منفی بر بیش فعالی می‌گذارند. بهترین زمان برای درمان اختلال ذکرشده، دوره کودکی است؛ زیرا همراه شدن بلوغ و بیش فعالی ، درمان را بسیار سخت می‌کند. سهل‌انگاری در شناسایی و درمان این اختلال، زندگی نوجوان را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.

علائم بیش فعالی در نوجوانان

اکثر افرادی که در کودکی دچار بیش فعالی شده‌اند، در نوجوانی نیز علائم آن را تجربه می‌کنند. علائم این اختلال در نوجوانان مشابه کودکان هستند و شامل موارد زیر می‌باشند:

• حواس‌پرتی
• بی‌نظمی
• تمرکز ضعیف
• بیش فعالی 
• تکانشگری

در طول سال‌های نوجوانی، به‌ویژه زمانی که تغییرات هورمونی دوران نوجوانی اتفاق میفتند و فعالیت‌های تحصیلی افزایش می‌یابند، علائم اختلال نقص توجه و بیش فعالی بدتر می‌شوند.

 حتما بخوانید: علائم بیش فعالی

علت ابتلا به بیش فعالی در نوجوانان

تحقیقات زیادی درزمینه دلایل ابتلا به بیش فعالی انجام شده‌اند. نتایج این تحقیقات علل اصلی ابتلا به بیش فعالی را شناسایی کرده‌اند که در ادامه به توضیح آن‌ها می‌پردازیم:

• ژنتیک: وراثت و ژنتیک در ابتلا به اختلال بیش فعالی نقش دارند. بنابراین اگر مادر یا پدر سابقه ابتلا به این اختلال را داشته باشد، احتمال بروز آن در فرزند آن‌ها افزایش می‌یابد.
• آسیب عصب‌شناختی در طول تولد: اگر سلامت مادر در طول زایمان دچار مشکل شود، به‌طور مستقیم بر نوزاد تأثیر می‌گذارد. یکی از این تأثیرات بروز اختلال بیش فعالی است.
• اثرات منفی عوامل طبیعی: ضربه به سر می‌تواند بر روی مغز اثر منفی بگذارد. تحقیقات نشان می‌دهند اختلال بیش‌فعالی در نوجوانان می‌تواند ناشی از ضربه به سر و عوامل طبیعی نیز باشد.
• علت‌های عصب‌شناختی: تصویربرداری از دستگاه عصبی افراد مبتلا به بیش فعالی نشان می‌دهد آن‌ها دارای ناهنجاریی‌هایی در مغز، گره‌های پایه و مخچه هستند.
• عدم تعادل شیمیایی در سروتونین و دوپامین: اگر بین سروتونین و دوپامین تعادل شیمیایی برقرار نشود، امکان بروز اختلال کمبود توجه و بیش فعالی وجود دارد.

نوجوانان مبتلا به بیش فعالی با چه خطراتی مواجه‌ می‌شوند؟

بلوغ و استقلال بخشی از تغییرات دوران نوجوانی هستند. همراه شدن این تغییرات با اختلال بیش فعالی چالش‌‌های زیادی را به وجود می‌آورد. طبق تحقیقات، نوجوانان مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی بیشتر در معرض خطرات زیر قرار می‌گیرند:

• روابط نامشروع و بارداری ناخواسته
• افکار خودکشی
• نرخ بالای تصادفات و تخلفات رانندگی
• مشکلات شغلی
• مصرف مواد مخدر و اعتیاد
• مصرف سیگار
• چاقی بیش‌ازحد
• بیماری‌های مقاربتی
• افت تحصیلی
• استفاده نادرست از اینترنت و رسانه‌های اجتماعی
• ترک تحصیل در مقطع دبیرستان

بیش فعالی چگونه بر زندگی نوجوانان تأثیر می‌گذارد؟

به‌دلیل مشکلات حواس‌پرتی و تمرکز ضعیف، بسیاری از نوجوانان مبتلا به بیش فعالی در مدرسه مشکل دارند و اگر تحت درمان نباشند،‌ افت تحصیلی قابل‌توجهی اتفاق میفتد.

فراموش کردن تکالیف، گم کردن کتاب‌های درسی و خسته شدن از تکالیف روزانه در نوجوانان مبتلا به بیش فعالی علائمی عادی هستند. آن‌ها یا بیش‌ازحد به مطلبی توجه می‌کنند یا کاملاً نسبت به آن بی‌توجه هستند. این نوجوانان در کلاس درس،‌ به‌طور مرتب صحبت‌های معلم را قطع کرده و برای پاسخ دادن به سؤالات عجله می‌کنند. همچنین نشستن طولانی‌مدت برای آن‌ها دشوار است و احساس بی‌قراری و بی‌تابی می‌کنند. عدم تمرکز این دانش‌آموزان اغلب موجب افت تحصیلی آن‌ها و در برخی موارد ترک تحصیل می‌‌شود.

در ذیل برخی از تأثیرات اختلال نقص توجه و بیش فعالی بر جنبه‌های مختلف نوجوانان آورده شده‌اند:

مدرسه

معمولاً‌ زمانی که فرزند شما به سن نوجوانی می‌رسد باید مدرسه او را تغییر دهید. این نقل مکان به‌معنای محیطی جدید با همکلاسی‌ها و معلمان جدید است. تغییرات اتفاق‌افتاده برای هر کسی چالش‌برانگیز هستند، اما نوجوانان مبتلا به بیش فعالی با مشکلات بیشتری مواجه می‌شوند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• تمرکز بر موضوعاتی که به نظرشان جالب نیست برای آن‌ها سخت می‌شود
• در تمرکز برای مدت طولانی دچار مشکل می‌شوند
• تکالیف را دیرتر از سایرین انجام می‌دهند
• انجام تکالیف را فراموش می‌کنند
• مطالعه برای امتحان را به لحظه آخر موکول می‌کنند
• به‌سختی می‌توانند مسئولیت‌های متعددی مانند تکالیف مدرسه و کارهای خانه را بر عهده بگیرند

اگر معلمان از بیماری نوجوان آگاه نباشند، این رفتارها باعث ایجاد مشکلات زیادی برای او می‌شوند.

روابط

با رسیدن کودکان به دوران نوجوانی، روابط خارج از خانواده برای آن‌ها اهمیت فزاینده‌ای پیدا می‌کنند. آن‌ها نگران ظاهر خود هستند، می‌خواهند دوستان جدیدی پیدا کرده یا شروع به ایجاد روابط عاشقانه کنند.

برخی از ویژگی‌های بیش فعالی مانند پرحرف بودن، پرانرژی یا ماجراجو بودن ممکن است دوست‌یابی را آسان‌تر کنند. اما نوجوان در طول دوست‌یابی برخی از موانع احتمالی ذیل را نیز تجربه می‌کند:

• حساسیت به طرد: در بسیاری از موارد نوجوانان مبتلا به بیش فعالی ، دچار نارسایی حساسیت به طرد می‌شوند. این نارسایی زمانی اتفاق میفتد که فرد در پاسخ به انتقاد یا طرد شدن، احساسات شدیدی را تجربه می‌کند. این تجربه باعث مشاجره می‌شود یا ادامه رابطه را دشوار می‌کند.
• تعارض: نوجوانان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی اغلب در روابط خود رفتار تکانشی نشان می‌دهند که منجر به اختلاف‌نظر می‌شود.
• زورگویی: تحقیقات نشان می‌دهند نوجوانان دختر مبتلا به اختلال بیش فعالی در برابر زورگویی همسالان خود آسیب‌پذیر هستند.

رانندگی

نوجوانانی که در حال یادگیری رانندگی هستند، بیشتر از رانندگان باتجربه‌تر، دچار تصادف یا اشتباه می‌شوند. این خطر به‌مرور زمان بهبود می‌یابد. بااین‌حال، بر اساس تحقیقات انجام‌شده، نوجوانان مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی نسبت به همسالان خود با نرخ بالاتری از تخلفات رانندگی و تصادفات مواجه هستند.

کارشناسان معتقدند بیشتر این خطرات ناشی از بی‌توجهی یا مشکل در تمرکز است. نوجوانان مبتلا به بیش فعالی قادر به تمرکز طولانی‌مدت نیستند و در طول رانندگی به تمام خطرات احتمالی اطراف خود توجه نمی‌کنند.

طبق تحقیقات صورت‌گرفته، مصرف داروهای بیش فعالی پیش از رانندگی باعث افزایش تمرکز و ایمنی می‌شود.

ورود به دوره بزرگسالی

اختلال بیش فعالی توانایی‌هایی مانند برنامه‌ریزی، هماهنگی فعالیت‌های روزانه و کار در جهت اهداف بلندمدت را مختل می‌کند. به همین دلیل، نوجوانان مبتلا به این اختلال احتمالاً در هنگام ورود به بزرگسالی نسبت به همسالان خود مشکلات بیشتری دارند. نوجوانان مبتلا به بیش فعالی در موارد زیر مشکل دارند:

• برنامه‌ریزی، نوشتن یا ارسال درخواست‌های تحصیلی
• مدیریت دوره‌ تحصیلی
• یافتن شغل
• انجام مستقل مسئولیت‌ها

بااین‌حال، این نوجوانان نقاط قوتی نیز گزارش کرده که در طول تحصیل در دانشگاه یا انجام وظایف شغلی به آن‌ها کمک می‌کنند. این نقاط قوت شامل موارد زیر می‌باشند:

• مهارت‌های تفکر انتقادی و خلاق
• تمایل به ریسک‌های فکری
• توانایی تمرکز بیش‌ازحد روی موضوعات موردعلاقه

ابتلا به اختلال بیش فعالی به این معنا نیست که بیمار تحصیلات، شغل یا زندگی شخصی کاملی نخواهد داشت، بلکه با حمایت مناسب، شاهد پیشرفت قابل‌توجه او خواهید بود.

ریسک‌پذیری و بیش فعالی 

در همه افراد، رفتارهای پرخطر در دوران نوجوانی به اوج خود می‌رسند و این مسئله احتمالاً به‌خاطر تغییرات مغز در این مرحله از رشد است. بااین‌حال، رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان مبتلا به بیش فعالی شایع‌تر هستند. درواقع این نوجوانان در مقایسه با همسالان خود، بیشتر درگیر رفتارهای منفی مانند نوشیدن الکل یا مصرف مواد مخدر می‌شوند. یکی از دلایل بروز رفتارهای منفی در نوجوانان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی ، ناتوانی در کنترل تکانه‌های لحظه‌ای می‌باشد. به‌علاوه طبق تحقیقات انجام‌شده، اختلال بیش فعالی سیستم پاداش را در مغز تغییر می‌دهد. بنابراین نوجوانان مبتلا به این اختلال ترجیح می‌دهند به فعالیت‌هایی بپردازند که در کوتاه‌مدت باعث لذت آن‌ها می‌شوند و از فعالیت‌هایی که نتیجه آن‌ها در طولانی‌مدت لذت‌بخش است،‌ نمی‌پردازند.

تفاوت بیش فعالی در دختران و پسران نوجوان

تحقیقات نشان می‌دهند اختلال نقص توجه و بیش فعالی در دختران و پسران به‌صورت متفاوت بروز می‌کنند. این اختلال در پسرها شایع‌تر از دخترها تشخیص داده می‌شود و احتمالاً تشخیص بیشتر آن در پسرها به‌خاطر نوع بروز علائم است. درواقع دختران معمولاً علائم درونی بیشتری مانند اضطراب از خود نشان می‌دهند، درحالی‌که علائم این بیماری در پسران به‌شکل بیرونی مشاهده می‌شوند. بیش فعالی از نوع بی‌توجهی که منجر به ناتوانی در تمرکز می‌‌شود، در دختران شایع‌تر است. هنجارهای جنسیتی و انتظارات رشدی نیز بر بروز علائم اختلال کمبود توجه و بیش فعالی تأثیر می‌گذارند. به‌عنوان مثال، پسران نوجوان با ریسک کردن، مانند رانندگی خطرناک، قصد دارند مردانگی خود را به همسالان خود ثابت کنند.

تأثیرات بیش فعالی بر زندگی دختران نوجوان

ازآنجایی‌که دختران مبتلا به بیش فعالی کمتر علائم بیماری را بروز می‌دهند، مشکلات و چالش‌ها را درون خود می‌ریزند و در سکوت عذاب می‌کشند.

در سال‌های اولیه نوجوانی، دختران مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی نسبت به همسالان خود، بیشتر دچار مشکلات تحصیلی، رفتارهای پرخاشگرانه‌، افسردگی و اعتیاد به مواد مخدر می‌شوند. برخی از مطالعات نشان می‌دهند که دختران مبتلا به بیش فعالی نسبت به دخترانی که این اختلال را ندارند، بیشتر درمعرض خطر آسیب رساندن به خود، اختلالات خوردن، افکار خودکشی و بارداری ناخواسته قرار دارند. این یافته‌ها حتی پس از مصرف داروهای محرک نیز دیده شده‌اند.

هورمون‌هایی که منجر به رفتارهای پرخطر در دختران نوجوان می‌شوند، تأثیرات بیشتری بر دختران مبتلا به بیش فعالی دارند. این مسئله باعث می‌شود آن‌ها بین سنین 9 تا 11سالگی به بلوغ برسند و بین سنین 11 تا 14سالگی پریود شوند. تغییرات هورمونی بر نحوه مصرف داروهای اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی تأثیر می‌گذارند.

تحقیقات نشان می‌دهند بارداری‌های ناخواسته و عفونت‌های مقاربتی در دختران مبتلا به بیش فعالی بیشتر از سایرین هستند.

علاوه بر این، رفتارهای معلمان و همکلاسی‌های ناآگاه در مدرسه تأثیر منفی قابل‌توجهی بر دختران مبتلا به بیش فعالی می‌گذارند و باعث ناامیدی و شرمساری آن‌ها می‌شوند.

 حتما بخوانید: روش های تشخیص بیش فعالی در نوجوانان

روش‌های درمانی توصیه‌شده برای نوجوانان مبتلا به بیش فعالی چیست؟

نظرات زیادی درمورد درمان اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی در نوجوانان وجود دارند. برخی از کارشناسان معتقدند احتمالاً رفتاردرمانی به‌تنهایی برای نوجوانان مؤثر باشد. اما طبق تحقیقات،‌ حدود 80 درصد از کسانی که در دوران کودکی به دارو برای بیش فعالی نیاز داشتند، در سنین نوجوانی نیز نیاز به مصرف دارو دارند. درمان این اختلال به‌شدت علائم آن بستگی دارد. در بسیاری از موارد، دارو با رفتاردرمانی ترکیب می‌شود. به‌علاوه بیماری‌های دیگر مانند اضطراب یا افسردگی همراه با بیش فعالی نیز باید به‌عنوان بخشی از برنامه درمانی در نظر گرفته شوند. برای انتخاب درمان مناسب شما باید تمام گرینه های درمانی بیش فعالی را مرور کنید اما در ادامه برخی روش‌های درمانی توصیه‌شده برای نوجوانان مبتلا به بیش فعالی توضیح داده شده‌اند:

داروها

داروهای محرک معمولاً برای درمان نوجوانان مبتلا به بیش فعالی  تجویز می‌شوند. این داروها ممکن است نوجوانان را هوشیارتر کنند و باعث افزایش بازدهی آن‌ها در مدرسه شوند. حدود 70 درصد از نوجوانان به داروهای محرک ازقبیل دگز متیل فنیدات (فوکالین، فوکالین ایکس آر)، دکستروآمفتامین (آدرال، آدرال ایکس آر)، لیزدگزامفتامین (ویوانس) و متیل فنیدات (کنسرتا، کویلیوانت ایکس آر، ریتالین) نیاز دارند.

داروهای غیرمحرک مانند اتوموکستین (استراترا)، کلونیدین (کاپوی)، گوانفاسین (اینتونیو) و ویلوکسازین (کلبری) نیز برای درمان نوجوانان مبتلا به بیش فعالی استفاده می‌شوند. داروهای غیرمحرک عوارض جانبی متفاوتی نسبت به داروهای محرک دارند. به‌عنوان مثال، آن‌ها اغلب منجر به اضطراب، تحریک‌پذیری، بی‌خوابی و اعتیاد نمی‌شوند. بنابراین این داروها گزینه مناسب‌تری برای نوجوانان مبتلا به بیش‌فعالی، که مشکلات سوءمصرف الکل یا مواد مخدر دارند، می‌باشند.

مصرف بیش‌ازحد دارو کمکی نمی‌کند و می‌تواند منجر به افکار خودکشی، تغییرات خلقی و سوءمصرف دارو شود.

رفتاردرمانی

رفتاردرمانی می‌تواند به نوجوانان و والدین آن‌ها کمک کند تا یاد بگیرند که چگونه با احساسات خود کنار بیایند و با اختلال نقص توجه و بیش فعالی زندگی کنند. رفتاردرمانی شامل آموزش‌های زیر می‌باشد:

• مهارت‌های اجتماعی
• مهارت حل مشکل
• مهارت‌های سازمانی
• تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی

بر اساس تحقیقات صورت‌گرفته،‌ تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی تأثیر قابل‌توجهی بر زندگی نوجوانان می‌گذارند. این تغییرات عبارت‌اند از:

• رژیم غذایی متعادل سرشار از سبزیجات، میوه، غلات کامل و پروتئین بدون چربی
• جایگزینی نوشیدنی‌های شیرین با آب، اجتناب از کافئین
• ورزش روزانه
• زمان محدود برای تماشای تلویزیون یا صفحه کامپیوتر، به‌خصوص قبل از خواب
• داشتن خواب کافی
• مصرف اسیدهای چرب امگا 3
• مصرف مکمل‌ها

والدین چگونه می‌توانند به نوجوان مبتلا به بیش فعالی کمک کنند؟

اختلال بیش فعالی بر تمام بخش‌های زندگی نوجوانان تأثیر می‌گذارد. به‌عنوان پدر و مادر، اولین هدف شما باید صحبت واضح و آشکار با نوجوان‌تان باشد. به این نکته توجه داشته باشید که همیشه از او حمایت کنید.

با انجام اقدامات زیر می‌توانید به نوجوان خود در مدیریت اختلال نقص توجه و بیش فعالی کمک کنید:

• برای درک بهتر اختلال بیش فعالی ، به مطالعه درخصوص آن بپردازید.
• از سرزنش فرزند خود بپرهیزید.
• انتظارات خود را به‌صورت واضح و روشن بیان کنید.
• برنامه‌ای روزانه تنظیم کنید تا حواس‌پرتی او را به حداقل برسانید.
• از فعالیت‌هایی «مانند ورزش و موسیقی» که باعث موفقیت او می‌شوند، حمایت کنید. انجام چنین فعالیت‌هایی باعث می‌شود انرژی درونی فرزند بیش‌فعال شما تخلیه شود. همچنین تخلیه انرژی آن‌ها در موقعیت مناسب و ایده‌آلی صورت می‌گیرد. به‌علاوه، این فعالیت‌ها در تمرکز نوجوانان نیز بسیار تأثیرگذارند.
• با تأیید رفتارهای مثبت فرزند خود، عزت‌نفس او را تقویت کنید.
• برای رفتارهای مثبت او پاداش در نظر بگیرید.
• عواقب رفتارهای منفی را برای او توضیح بدهید.
• در برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی به فرزند خود کمک کنید.
• برنامه منظمی برای بیدار شدن، غذا خوردن و خوابیدن مشخص کنید.
• یک سیستم یادآوری در خانه راه‌اندازی کنید تا به نوجوان خود کمک کنید طبق برنامه پیش برود و تکالیف و پروژه‌های درسی را به خاطر بسپارد. حتماً تکالیف و زمان بازی را در برنامه قرار دهید. نوجوانان مبتلا به بیش فعالی از نمایش بصری برنامه‌ها، مانند استفاده از تقویم استقبال می‌کنند.
• دستورالعمل‌ها یا قوانین خانه را بنویسید تا فرزند شما آن‌ها را به‌راحتی به خاطر بسپارد.
• روی نقاط قوت او تمرکز کرده و در عین حال مشکلات او را بیان کنید.
• با معلمان فرزند خود در ارتباط باشید تا مطمئن شوید در مدرسه حضوری فعال دارد.
• هنگام تنبیه او آرام باشید.
• الگوی خوبی برای او باشید. شاید متوجه نشوید اما شما الگویی مهم برای زندگی فرزند خود هستید و رفتارهای شما بر زندگی او بسیار تأثیرگذار هستند.
• مطمئن شوید فرزند شما به‌اندازه کافی می‌خوابد. قوانین محکمی برای تماشای تلویزیون، استفاده از کامپیوتر، موبایل، بازی‌های ویدئویی و سایر دستگاه‌ها تنظیم کنید. مطمئن شوید که همه این‌ دستگاه‌ها قبل از خواب خاموش شده‌اند.
• به او یادآوری کنید وسایل شخصی خود را به‌صورت مرتب سر جای خود بگذارد.
• اجازه دهید نوجوان اتاق خود را به‌گونه‌ای سازمان‌دهی کند که برای خودش منطقی باشد.
• بر اهمیت نوشتن تکالیف تأکید کنید.
• درصورت لزوم از او در مدرسه حمایت کنید.
• برای درمان اختلال به مشاور و روانشناس مراجعه کنید.
• وظایفی را به فرزند بیش‌فعال خود بدهید تا ازطریق آن‌ها، احساس مسئولیت‌پذیری در او تقویت شود. همچنین حین انجام آن امور، او را تشویق کنید تا باعث افزایش اعتمادبه‌نفس او شوید.
• وظایف و مسئولیت‌های فرزند خود را به او یادآوری کنید؛ زیرا نوجوان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی به‌دلیل حواس‌پرتی و عدم تمرکز، وظایف خود را به‌صورت مکرر فراموش‌ می‌کند و این موضوع در درازمدت تأثیرات منفی زیادی بر روحیه و زندگی او خواهد گذاشت.
• به‌هیچ عنوان از کلمات منفی استفاده نکنید. این کلمات تأثیرات بسیار بدی بر روحیه نوجوانان می‌گذارند. به این نکته توجه داشته باشید که رفتارهای این نوجوانان از روی عمد نیست. پس آن‌ها را سرزنش نکنید.

جمع بندی

تشخیص به‌موقع بیش فعالی در نوجوانان نقش اساسی در فراهم‌سازی شرایط مناسب برای مدیریت علائم و بهبود عملکردهای تحصیلی، اجتماعی و رفتاری دارد. تأخیر در شناسایی این اختلال می‌تواند به مشکلات جدی‌تری مانند اضطراب، افت تحصیلی و مشکل در روابط اجتماعی منجر شود. در گروه توانبخشی راه کمال، با تشخیص دقیق و برنامه‌ریزی درمانی تخصصی، به نوجوانان کمک می‌کنیم تا با اعتماد به نفس بیشتر و عملکرد بهتری در زندگی پیش بروند. اگر نگران علائم بیش فعالی در نوجوان خود هستید، همین حالا با ما تماس بگیرید و گام نخست را برای کمک به بهبود وضعیت او بردارید.

منابع:

additudemag.com

webmd.com

.healthline.com

medicalnewstoday.com

thewaveclinic.com