رفتارهای تکراری و محدود (RRBs) از ویژگی‌های رایج کودکان مبتلا به اوتیسم هستند. این رفتارها ممکن است شامل حرکات تکراری بدن، مانند تکان دادن دست‌ها یا باز و بسته کردن کشوها، یا علایق ثابت و متمرکز بر روی یک موضوع، شیء یا فعالیت خاص باشد. این علایق ثابت اغلب به عنوان ابزاری برای آرامش خود استفاده می‌شوند.
این رفتارها می‌توانند زمانی مشکل‌ساز شوند که در مسیر فعالیت‌های روزمره یا در محیط‌های تحصیلی اختلال ایجاد کنند. به طور خاص، وقتی که این رفتارها باعث محدودیت در فعالیت‌های اجتماعی شوند، ممکن است نیاز به مدیریت داشته باشند.
در این مطلب، به بررسی این رفتارهای کلیشه‌ای و نحوه بروز آن‌ها در کودکان مبتلا به اوتیسم می‌پردازیم.
رفتارها و اوتیسم
رفتارهای تکراری و علایق ثابت در اوتیسم معمولاً بسیار متنوع هستند و می‌توانند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند. برخی کودکان ممکن است کلمات یا مکالمات خاصی مانند بازگو کردن لیست ابرقهرمانان یا بازخوانی دقیق دیالوگ‌های فیلم‌ها را بارها تکرار کنند. این رفتارهای گفتاری گاهی‌اوقات به صورت پرسیدن یک سؤال مشابه بارها و بارها ظاهر می‌شوند.
از سوی دیگر، رفتارهای فیزیکی مانند تکان دادن دست‌ها، راه رفتن به جلو و عقب، یا باز و بسته کردن مکرر درها نیز از نمونه‌های رایج این رفتارهای تکراری هستند. در موارد شدیدتر، این رفتارها می‌توانند شامل حرکات خودآزاردهنده مثل ضربه زدن به سر باشند. برای برخی از کودکان مبتلا به اتیسم، این رفتارها به طور مداوم دیده می‌شوند، در حالی که برای دیگران ممکن است تنها در شرایط استرس‌زا یا ناراحت‌کننده ظاهر شوند.
واکنش به درخواست تغییر یا توقف این رفتارها نیز می‌تواند شدید باشد. کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است به سختی تغییرات را بپذیرند و چنین درخواست‌هایی را تحمل کنند. برخی رفتارهای تکراری مانند تکان دادن مداوم بدن یا گفتار تکراری ممکن است برای اطرافیان کاملاً آشکار و غیرمعمول باشند. با این حال، برخی دیگر مانند تکرار سخنرانی درباره موضوعات خاص ممکن است در نگاه اول کمتر جلب توجه کند، اما همچنان الگویی ثابت دارد که برای افراد نزدیک‌تر به کودک مبتلا قابل شناسایی است.
این رفتارها اغلب راهی برای آرامش، تمرکز یا برقراری ارتباط هستند و آشنایان نزدیک، مانند والدین، بهتر می‌توانند آن‌ها را درک و مدیریت کنند.
الگوهای محدود و تکراری در رفتار، علایق یا فعالیت‌ها از جمله ویژگی‌های اوتیسم هستند و معمولاً با حداقل دو مورد از موارد زیر مشخص می‌شوند:
- حرکات کلیشه‌ای یا تکراری، استفاده از اشیاء یا گفتار. این رفتارها می‌توانند شامل تکان دادن مکرر دست‌ها، مرتب کردن اشیاء به صورت خاص، چرخاندن وسایل، یا تکرار کلمات و عبارات شنیده‌شده (اکولالیا) باشند. اکولالیا یعنی بازگویی کلمات یا صداهایی که فرد از دیگران شنیده است.
- اصرار بر یکسانی یا پیروی سختگیرانه از روال‌ها. این رفتار می‌تواند به صورت ناراحتی شدید در مواجهه با تغییرات کوچک، دشواری در تطبیق با تغییرات، الگوهای تفکر سخت و تشریفات خاص ظاهر شود. برای مثال، ممکن است فرد فقط یک مسیر مشخص را برای رفت‌وآمد انتخاب کند یا همیشه یک نوع غذا بخواهد.
- علایق شدید و محدود. این علایق می‌توانند به شکل دلبستگی زیاد به یک شیء خاص یا پرداختن وسواسی به یک موضوع یا فعالیت خاص باشند.
این ویژگی‌ها در کنار هم می‌توانند کمک کنند تا علائم اوتیسم شناسایی و درک شوند، اما شدت و نحوه بروز آن‌ها در هر فرد متفاوت است.
رفتارهای کلیشه‌ای در اوتیسم
رفتارهای کلیشه‌ای در اوتیسم می‌توانند بسته به فرد، به شکل‌های مختلفی ظاهر شوند. برای برخی، این رفتارها شامل تکرار مداوم صحبت‌ها یا سؤالات مشابه هستند. به‌عنوان مثال، ممکن است کودک یک سؤال را بارها و بارها بپرسد.
در برخی دیگر، رفتارهای کلیشه‌ای شامل حرکات فیزیکی مانند تکان دادن بدن، قدم زدن یا حرکات دست می‌باشد. در مواردی با شدت بیشتر اوتیسم، این رفتارها می‌توانند به شکل‌هایی مانند ضربه زدن به سر نیز بروز پیدا کنند. برخی از کودکان مبتلا به اتیسم این رفتارها را به طور مداوم انجام می‌دهند، در حالی که برخی دیگر تنها در زمان‌هایی که استرس یا اضطراب دارند به این رفتارها روی می‌آورند.
این رفتارها مثل تکان خوردن طولانی‌مدت یا باز و بسته کردن مکرر درها ممکن است برای دیگران غیرعادی به نظر برسند. گاهی اوقات نیز رفتارها به اندازه‌ای ظریف هستند که تشخیصشان دشوار است.
رفتارهای کلیشه‌ای معمولاً راهی برای کاهش اضطراب یا افزایش آرامش در کودکان مبتلا به اوتیسم هستند، اما ممکن است برای دیگران خسته‌کننده یا تکراری به نظر برسند.
آیا رفتارهای تکراری و علایق ثابت مشکل‌ساز هستند؟
رفتارهای تکراری تنها مختص کودکان مبتلا به اوتیسم نیستند و بسیاری از کودکان در موقعیت‌های مختلف به این گونه رفتارها می‌پردازند. نمونه‌های رایج از این رفتارها در میان کودکان غیر اوتیسمی شامل موارد زیر هستند:
- احساس نیاز شدید به تماشای یک برنامه تلویزیونی یا رویداد ورزشی خاص
- نظافت وسواسی
- جویدن ناخن
- قدم زدن بی‌هدف
- بازی با اشیایی مانند مداد
برای برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم، رفتارهای تکراری در شرایطی مشابه افراد دیگر (معمولاً هنگام استرس) و به شکلی عادی و بدون جلب توجه انجام می‌شوند و هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کنند.
این رفتارها حتی می‌توانند برای کودکان مبتلا به اوتیسم مزیت‌هایی داشته باشند. مثلاً علاقه شدید به یک موضوع خاص می‌تواند منجر به ایجاد دوستی‌ها شود. کودکی که علاقه شدیدی به بازی‌های رایانه‌ای دارد ممکن است بتواند با کودکان مشابه آشنا شود، مهارت‌های خود را تقویت کند و از زندگی بیشتر لذت ببرد.
با این حال، در بسیاری از موارد، رفتارهای تکراری و علایق ثابت می‌توانند مانع تعاملات اجتماعی و ارتباط با جهان اطراف شوند. برای مثال، کودکی که مدام دستان خود را تکان می‌دهد ممکن است نتواند به محیط پیرامون خود توجه کند یا در فعالیت‌های گروهی شرکت کند. همچنین، تکرار مداوم صحبت درباره یک موضوع خاص ممکن است باعث ناراحتی دیگران یا مشکلات عملی و اجتماعی شود.
علت‌ها و محرک‌های حرکات تکراری در کودکان مبتلا به اوتیسم
علل حرکات تکراری در اوتیسم چند وجهی هستند. از نظر عصبی، این رفتارها با تفاوت در ساختار و عملکرد مغز مرتبط هستند. تحقیقات نشان می‌دهند که حرکات تکراری ممکن است راهی برای کودکان مبتلا به اوتیسم برای مقابله با چالش‌های پردازش حسی باشند.
پردازش حسی در اوتیسم
پردازش حسی به نحوه دریافت و واکنش سیستم عصبی به اطلاعات حسی اشاره دارد. در کودکان مبتلا به اوتیسم، پردازش حسی می‌تواند با حساسیت بیش‌ازحد یا کم‌حسی همراه باشد. در مواردی که کودک با حساسیت بیش‌ازحد به محرک‌ها مواجه است، ممکن است به رفتارهایی مانند تکان دادن دست‌ها یا حرکات مشابه روی آورد تا خود را آرام کند یا از ورودی‌های حسی جلوگیری کند. برعکس، در کودکانی که حساسیت کمتری دارند، ممکن است به دنبال تحریک حسی بیشتری باشند، به همین دلیل ممکن است از چرخاندن اشیاء استفاده کنند.
محرک‌های محیطی و عاطفی
عوامل محیطی نیز می‌توانند باعث بروز حرکات تکراری شوند. به عنوان مثال، تغییرات ناگهانی در روتین، مواجهه با محیط‌های ناآشنا یا موقعیت‌های استرس‌زا می‌توانند این رفتارها را تشدید کنند. درک دقیق زمینه‌های مختلفی که این حرکات در آن‌ها رخ می‌دهند، می‌تواند به ارائه پشتیبانی مؤثرتر کمک کند.
آیا حرکات تکراری مزایا یا فوایدی هم دارد؟
حرکات تکراری که ممکن است به نظر بیهوده یا عجیب برسند، اغلب نقش‌های مهمی برای کودکان مبتلا به اوتیسم ایفا می‌کنند.
خودتنظیمی و اثرات آرامش‌بخش
بسیاری از حرکات تکراری به کودک کمک می‌کنند تا خود را تنظیم کرده و احساس آرامش پیدا کند. برای مثال، تکان خوردن به جلو و عقب می‌تواند به کودک کمک کند تا اضطراب را کاهش دهد یا احساساتی مانند استرس یا اضافه بار حسی را مدیریت کند. این حرکات به عنوان ابزاری برای خودآرام‌سازی عمل می‌کنند و به کودک احساس کنترل بیشتری می‌دهند.
ارتباط و بیان نیازها
حرکات تکراری گاهی می‌توانند به عنوان یک ابزار ارتباطی عمل کنند. برای برخی کودکان اوتیستیک، این رفتارها ممکن است به عنوان راهی برای نشان دادن نیاز به توجه، بیان هیجان یا حتی انتقال ناراحتی و احساسات منفی باشند. بنابراین، این حرکات می‌توانند نقش مهمی در ارتباط غیرکلامی ایفا کنند.
کشف و درک محیط
این نوع حرکات می‌توانند به کودکان مبتلا به اوتیسم کمک کنند تا محیط خود را بهتر کشف و درک کنند. به عنوان مثال، چرخاندن اشیا یا لمس مکرر سطوح مختلف می‌تواند به کودک کمک کند تا ورودی‌های حسی را به شکلی قابل کنترل پردازش کند. این رفتارها امکان تعامل با دنیای اطراف را فراهم می‌آورند و به کودک کمک می‌کنند تا اطلاعات حسی را به شیوه‌ای که برای او راحت است، دریافت کند.
درمان رفتارهای تکراری
در بیشتر موارد، رفتارهای تکراری آسیبی به کودک یا اطرافیان او وارد نمی‌کنند. با این حال، زمانی که این رفتارها به ایجاد استرس غیرضروری برای کودک منجر شوند، والدین ممکن است به دنبال درمان باشند. برای مثال، یکی از رفتارهای تکراری که در برخی کودکان دیده می‌شود، تکان دادن دست است که ممکن است والدین به دنبال درمان آن باشند. رایج‌ترین درمان برای چنین رفتارهایی، درمان تحلیل رفتار کاربردی (ABA) است. در این روش، یک متخصص تحلیل رفتار با کودک کار می‌کند تا به او راه‌های جایگزینی برای مقابله با موقعیت‌های استرس‌زا آموزش دهد.
علاوه بر آن، برخی والدین به استفاده از مکمل‌های اوتیسم برای کمک به کاهش علائم اختلال طیف اوتیسم (ASD) روی می‌آورند، چرا که ممکن است این رفتارها باعث ایجاد استرس در کودک شوند.
اگرچه رفتارهای تکراری در ذات خود مشکلی ایجاد نمی‌کنند، بسیاری از درمان‌ها و تغییرات در روتین به منظور ارتقای سلامت کلی کودک پیگیری می‌شوند. با این حال، مهم است که بدانیم رفتارهای تکراری می‌توانند به کودک کمک کنند تا احساسات خود را مدیریت کند. به همین دلیل، برخی از والدین ممکن است تمایلی به جستجوی گزینه‌های درمانی نداشته باشند.
جمع‌بندی
کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً رفتارهای تکراری مانند تکان دادن بدن، چرخاندن اشیاء، یا تکرار مداوم کلمات و جملات خاص دارند. این رفتارها که به رفتارهای «تکراری و کلیشه‌ای» معروف هستند، اغلب به کودکان کمک می‌کنند تا خود را تنظیم کنند، اضطراب را کاهش دهند و در برابر ورودی‌های حسی واکنش نشان دهند. این رفتارها در برخی مواقع ممکن است مشکلاتی ایجاد کنند، اما در دیگر مواقع باعث اختلال در فعالیت‌های روزمره نمی‌شوند. بنابراین، نحوه بروز این ویژگی‌ها می‌تواند بستگی به شرایط فردی کودک داشته باشد. اگر فکر می‌کنید این رفتارها مشکلاتی در زندگی روزمره فرزند شما ایجاد کرده‌اند، می‌توانید با مشاورین ما در راه کمال صحبت کرده و از راهنمایی‌های تخصصی آن‌ها برای رفع این مشکل استفاده کنید. جهت دریافت مشاوره رایگان و یا دریافت وقت ویزیت با کلینیک های گروه توانبخشی راه کمال در تماس باشید.
منابع
سوالات متداول
بله، درمان می‌تواند با پرداختن به علل زمینه‌ای و آموزش مکانیسم‌های مقابله‌ای جایگزین، به کاهش حرکات تکراری در اوتیسم کمک کند. درمان‌های رفتاری، کاردرمانی و درمان یکپارچگی حسی اغلب موثر هستند. هدف این درمان‌ها درک و حمایت از حرکات تکراری، ارائه استراتژی‌هایی است که کیفیت زندگی فرد را بهبود می‌بخشد و در عین حال به نیاز او برای خودتنظیمی احترام می‌گذارد.
مطالب مشابه
گروه توانبخشی راه کمال، یکی از بهترین مراکز کاردرمانی در تهران است که با بهره‌گیری از کادری مجرب و دلسوز، خدمات تخصصی کاردرمانی را در محیطی مجهز و کودک‌پسند ارائه می‌دهد.
اتاق‌های حسی فضاهایی چندمنظوره هستند که می‌توانند به طیف وسیعی از افراد، ازجمله کسانی که با چالش‌های پردازش حسی، معلولیت‌ها یا نیازهای درمانی خاص روبرو هستند، کمک کنند.
کودکان مبتلا به اختلال یادگیری غیرکلامی معمولاً در زمینه‌هایی مانند خواندن، رمزگشایی زبان، املا، واژگان یا یادآوری موارد مشکلی ندارند؛ بااین‌حال، ممکن است در ادراک بصری، فضایی یا لمسی دچار مشکل شوند.
کودکان مبتلا به اختلال زبان دریافتی ممکن است در پردازش و درک کلمات، جملات و دستورالعمل‌ها مشکل داشته باشند. آن‌ها ممکن است در فهم معنا، زمینه و ظرافت‌های زبان دچار مشکل شوند.
اختلال زبان بیانی، که به آن تأخیر گفتار بیانی نیز گفته می‌شود، وضعیتی است که با ناتوانی در استفاده از کلمات و ساخت جملات متناسب با سن کودک، مشخص می‌شود. کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است برای تشکیل جملات منسجم، پیدا کردن کلمات مناسب و انتقال مؤثر پیام‌های خود با مشکل روبرو شوند.
تأخیر در گفتار کودکان، نوعی اختلال ارتباطی است که بر تکلم کودک تأثیر می‌گذارد. اگر فرزند شما با وجود تکامل جسمی همچنان به نقاط عطف گفتار نرسیده باشد، ممکن است اختلال در تکلم داشته باشد.
اختلال پردازش زبان، نوعی ناتوانی یادگیری است که بر توانایی کودک در درک یا تولید کلمات تأثیر می‌گذارد. این مشکل به‌دلیل ناتوانی در شنیدن یا تولید فیزیکی صداها نیست، بلکه به توانایی فرد در ایجاد معنا از صداها برای برقراری ارتباط مربوط می‌شود.
ناتوانی‌های یادگیری می‌توانند فرایند یادگیری را مختل کنند. این کودکان ممکن است در مهارت‌هایی مانند صحبت کردن، خواندن، نوشتن، توجه، درک مطالب، به خاطر سپردن اطلاعات، انجام ریاضی یا هماهنگی حرکات مشکل داشته باشند. انواع رایج ناتوانی‌های یادگیری شامل نارساخوانی (دیسلکسیا)، اختلال نوشتن (دیسگرافی)، اختلال یادگیری ریاضی (دیسکالکولیا)، اختلاللات پردازش زبان، بینایی، شنوایی وناتوانی یادگیری غیرکلامی هستند.
اختلال حسی حرکتی زمانی رخ می‌دهد که مغز در دریافت و پاسخ دادن به اطلاعاتی که ازطریق حواس می‌آیند و بر حرکت و هماهنگی بیمار تأثیر می‌گذارند، مشکل داشته باشد. این اختلال باعث ناتوانی بیمار در پردازش ورودی‌های حسی و هماهنگی پاسخ‌های حرکتی می‌شود و چالش‌هایی در تعادل، حرکت و کنترل کلی بدن ایجاد می‌کند.
اختلال دوقطبی، اختلال سلامت روان است که باعث چرخه‌های شدید تغییرات عاطفی می‌شود. کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دوقطبی دو دوره را تجربه می‌کنند: دوره‌هایی که در آن‌ها فوق‌العاده شاد و پرانرژی هستند، که به آن دوره شیدایی گفته می‌شود. و دوره‌های دیگری که در آن‌ها بسیار افسرده هستند.